Làm
thế nào để có một quy hoạch đường sắt đô thị Hà Nội tối ưu?
18/10/2022
https://baotiengdan.com/2022/10/18/lam-the-nao-de-co-mot-quy-hoach-duong-sat-do-thi-ha-noi-toi-uu/
1. Trong bài viết ngắn trước ”THIẾT KẾ BẤT HỢP LÝ CỦA ĐƯỜNG SẮT ĐÔ THỊ HÀ NỘI”, đã
đề xuất nghiên cứu điều chỉnh lại thiết kế hệ thống Metro Hà Nội. Thuật ngữ
“Metro” ở đây được hiểu bao gồm đường sắt đi ngầm dưới đất và đi lộ thiên, hai
ray hoặc một ray, dùng thay thế cho cụm từ “đường sắt đô thị”. Trong bài viết
ngắn tiếp theo này, đưa ra kiến nghị cụ thể hơn.
2. Hàng ngày, khi di chuyển bằng xe ô tô hay đi các phương tiện xe công
nghệ, chúng ta thường dùng đến Google Maps để xác định tuyến đường đi qua 2 địa
điểm bất kỳ, Google Maps chỉ cho chúng ta các phương án di chuyển, trong đó có
tuyến đường ngắn nhất, hoặc gần ngắn nhất. Nói gần ngắn nhất, là bởi vì chỉ
riêng 2 địa điểm cách nhau khoảng 10 km trong thành phố, thì đã có hàng ngàn
phương án di chuyển. Google Maps sử dụng các thuật toán tối ưu, tìm ra phương
án gần tối ưu và đề xuất tức thì cho người dùng.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2022/10/1-36.jpeg
Ảnh trên mạng
Bài toán thiết lập mạng lưới đường sắt đô thị
có thể đưa về mô hình toán học với các hàm mục tiêu phải tối ưu hoá trong phạm
vi các ràng buộc cho trước. Nhưng như đã đề cập sơ bộ ở bài viết trước, hệ thống
Metro Hà Nội phải đáp ứng được:
a/ Các tuyến phải bao phủ được cư dân toàn thành phố, phục vụ cho việc đi
lại của toàn bộ dân cư dân; Các bến phải được bố trí ở các cụm đông dân cư, các
nút giao thông, gần các bến xe bus, nhưng không để người dân phải đi bộ quá xa
(chẳng hạn trong khu vực nội đô, không quá 700 m đường chim bay); Mạng lưới
Metro phải đi qua tất cả các bến nhưng tổng chiều dài xây dựng phải là ngắn nhất.
b/ Giữa 2 điểm bất kỳ trong hệ thống có tuyến đường đi hợp lý, ngắn nhất,
và ít phải chuyển tàu nhất.
c/ Giữa 2 điểm , hoặc không phải chuyển tàu,
hoặc 1 lần chuyển tàu, hoặc nhiều nhất là không quá 2 lần chuyển tàu.
Còn nhiều điều kiện khác nữa khi thiết lập mô
hình toán học cho mạng lưới tàu điện đô thị. Trong khuôn khổ bài viết này không
thể trình bày chi tiết về mô hình, các hàm mục tiêu, và các ràng buộc chi tiết ở
đây. Đó là việc của các chuyên gia trong lĩnh vực tối ưu hoá.
3. Chỉ bằng mắt thường, nhìn vào bản đồ mạng lưới đường sắt đô thị hiện
hành đã cảm nhận được nhiều điều chưa hợp lý. Chẳng hạn như tuyến đường số 8 và
số 4 trong bản đồ có một quãng dài là một cung của vòng xuyến, chúng đi song
song với nhau. Các ga của tuyến số 4, nơi khoanh tròn, có thể đến được chỉ với
1 bến chuyển tàu từ đường số 8. Nghĩa là, khi có tuyến đường số 8 thì quãng đường
này của đường số 4 chưa cần thiết phải xây đựng; hoặc ngược lại, lấy đường số 4
làm vành khuyên thì chưa cần xây dựng đường số 8. Xây một lúc 2 đường như vậy
chỉ trong trường hợp không phải tiền của mình.
Việc xây dựng 2 vòng xuyến là cần thiết với điều
kiện khoảng cách 2 vòng xuyến đủ lớn. Khoảng cách tuyến số 8 và 4 quá gần, đi
song song với nhau theo một cung của vòng xuyến là một thiết kế chưa hợp lý.
Chưa hợp lý ở mức độ nào thì khi tính toán bằng các thuật toán tối ưu sẽ cho ta
biết kết quả.
Từ bản đồ hiện trạng, bằng hình học thông thường,
cũng thấy phải có một tuyến là vòng xuyến bao quanh nội đô, chỉ là gồm những bến
nào mà thội.
4. Mô hình toán học cũng sẽ cho thấy nên thiết kế tuyến đường sắt đô thị Nội
Bài – Ga Hà Nội hay tuyến Nội Bài – Ngọc Hồi. Tuyến Nội Bài – Ngọc Hồi chỉ thuận
tiện cho cư dân khu vực Ngọc Hồi, trong khi tuyến Nội Bài – Ga Hà Nội phục vụ
cho số đông dân cư tại nội thành.
Việc chuyển ga đường sắt Hà Nội đến ga Ngọc Hồi
không phải là một quyết định khoa học. Ngoại tỉnh khi di chuyển bằng xe khách
hay tàu hoả đến các bến ngoại thành đều phải mất chi phí đắt đỏ và mất thời
gian khi di chuyển vào nội thành. Chẳng hạn chi phí ô tô khách giường nằm đi từ
Nghệ An ra Hà Nội ở khoảng cách 250km có giá khoảng 150 ngàn đồng, bằng giá tiền
taxi đi 10km từ bến xe nước ngầm vào nội đô, nếu từ bến xe Yên Nghĩa vào nội đô
thì còn chết tiền và chết thời gian hơn nữa.
Nhiều thành phố lớn châu Âu như Berlin,
Genevo, Bordeaux…các ga tàu hoả trung tâm đều ở trung tâm thành phố từ hàng
trăm năm nay, mà không dời ra ngoại ô, rất thuận tiện và kinh tế cho việc đi lại.
Việc xây dựng các ga lớn theo phương miền như Matxcova thì phải có hệ thống
Metro thuận lợi nối liên hoàn các ga tàu hoả lớn.
Ở nước ta, việc vội vã dời các bến xe bus và
ga tàu hoả từ trung tâm ra ngoại thành khi hạ tầng cơ sở chưa phát triển là hệ
quả của thói quen vội vã “làm ăn lớn” khi “thực lực nhỏ”. Vội vã “làm ăn lớn”
là vội vã biến các bến xe di dời thành nơi kinh doanh bất động sản. “Thực lực
nhỏ” là vốn ít, “tay không bắt giặc”.
Các bến xe bus liên tỉnh ở nội đô khi di dời
ra ngoại thành, thì các bến cũ phải giữ lại làm bến cho xe bus nội đô. Nhưng
chúng lại bị biến thành nơi xây nhà ở và khách sạn. Ga đường sắt Hà Nội khi di
chuyển ra Ngọc Hồi, rồi cũng trở thành mục tiêu của kinh doanh thương mại và bất
động sản của các nhóm lợi ích.
5. Năm 1969, trước lúc mất khoảng hơn một tháng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã
cho mời GS Hoàng Tuỵ lên gặp để bàn về ứng dụng vận trù học giải quyết các vấn
đề nẩy sinh trong cuộc sống, giữa lúc chiến tranh đang diễn ra ác liệt. Vì hoàn
cảnh chiến tranh, vì mức độ phát triển kinh tế và khoa học kỹ thuật chưa cao,
vì nền quản lý tập trung quan liêu, việc ứng dụng vận trù học chỉ ở mức sơ
khai, nhưng chứng cớ cho thấy quan điểm và cách ứng xử của Chủ tịch Hồ Chí Minh
đối với tiến bộ khoa học và công nghệ.
Ngày nay, công cụ tối ưu hoá được áp dụng
trong mọi lĩnh vực đời sống, mà ứng dụng Google maps là một thí dụ điển hình,
thì không thể thiết lập mạng lưới đường sắt đô thị Hà Nội theo trực quan thủ
công của thế kỷ trước. Quy hoạch mạng lưới Metro cho Hà Nội cũng không phải là
đặc quyền riêng của ngành đường sắt.
Ông Chủ tịch UBND Hà Nội Trần Sĩ Thanh nên làm
việc với Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam, giao cho các chuyên gia
trong lĩnh vực vận trù học cùng tham gia tính toán phương án tối ưu cho hệ thống
đường sắt đô thị Hà Nội.
Chắc chắn kết quả tính toán sẽ cho ra đời một
hệ thống đường sắt đô thị tối ưu (hoặc xấp xỉ tối ưu) có chiều dài ngắn hơn
318km của hệ thống hiện hành. Hơn thế nữa, là các tuyến đường sắt hợp lý, cho đến
bất kỳ ga nào với tối thiểu số lần chuyển tàu.
Giá thành xây dựng mỗi km Metro trị giá hàng
chục triệu USD. Rút ngắn 10km tổng tuyến đường là tiết kiệm hàng trăm triệu
USD. Tiền thuê các chuyên gia vận trù học để tính toán chỉ là epxilon so với số
tiền tiết kiệm được.
Cuộc chiến tranh Nga – Ukraine cho thấy tầm
quan trọng số 1 của khoa học và công nghệ. Starlinks của Elon Musk đang làm cho
các chủ sở hữu tên lửa đạn đạo phải rùng mình tìm kiếm sự thay đổi. Lãnh đạo thời
đại công nghệ không thể trốn tránh nguy cơ bị đánh bại bằng tự an ủi về lý tưởng
và sức mạnh ý chí.
.
No comments:
Post a Comment