Ảnh
hưởng ở Cam Bốt: Cạnh tranh Việt - Trung ngày càng gay gắt
Thanh Phương
- RFI
Đăng
ngày: 15/08/2022 - 13: - Sửa đổi
ngày: 15/08/2022 - 13:49
Năm
2021, trao đổi mậu dịch giữa Cam Bốt với Việt Nam đã tăng 75% lên đến 9,3 tỷ
đôla, chỉ thua chưa tới 2 tỷ đôla so với trao đổi mậu dịch giữa Cam Bốt với
Trung Quốc. Những con số này đủ để phản ánh sự cạnh tranh ngày càng gay gắt
giữa Việt Nam và Trung Quốc để giành ảnh hưởng tại Cam Bốt, quốc gia có quan hệ
đặc biệt với Hà Nội, nhưng cũng có bang giao ngày càng mật thiết với Bắc Kinh.
Ảnh
tư liệu: Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị (T) và thủ tướng Cam Bốt Hun Sen tại
Phnom Penh, Cam Bốt, ngày 12/10/2020. AP - Heng Sinith
Việt Nam đã
đưa quân sang Cam Bốt vào cuối năm 1978 để đánh đuổi chế độ diệt chủng Khmer Đỏ,
được Bắc Kinh yểm trợ. Để trừng phạt Hà Nội, Trung Quốc đã phát động cuộc chiến
tranh biên giới năm 1979, một cuộc chiến ngắn ngủi nhưng đẫm máu.
Ông Hun
Sen, từng là một trong những quân Khmer đỏ đào ngũ đã cùng với quân đội Việt
Nam trở về nước để lật đổ chế độ Pol Pot vào tháng Giêng 1979 và sau đó đã lập
ra đảng cầm quyền, Đảng Nhân dân Campuchia (CPP), làm thủ tướng Cam Bốt suốt từ
năm 1985 đến nay. Nhưng đến thập niên 1990, ảnh hưởng của Việt Nam đối với Cam
Bốt đã giảm dần, khi Phnom Penh bình thường hóa quan hệ quốc tế. Trong thập
niên đó, Mỹ và Nhật Bản là những đối tác chủ chốt của Phnom Penh. Tuy nhiên, kể
từ đầu những năm 2010, Trung Quốc đã thay thế vị trí đó. Ngày nay, Cam Bốt được
coi là đối tác trung thành nhất của Bắc Kinh ở Đông Nam Á.
Thông thường, những
quốc gia giao thương nhiều với cả Hoa Kỳ và Trung Quốc đều không muốn ngả hẳn về
bên nào, nhưng Cam Bốt thì lại khác: Trong những năm gần đây, nước này đã ngày
càng nghiêng về phía Trung Quốc và ngày càng rời xa Mỹ. Phnom Penh không chỉ cắt
đứt quan hệ quân sự với Mỹ mà còn cáo buộc Washington có âm mưu đảo chính cùng
với Đảng Cứu nguy Dân tộc Campuchia (CNRP), đảng đối lập hiện bị cấm hoạt động.
Ngay cả công
luận Cam Bốt cũng đang có sự chuyển hướng ồ ạt về phía Trung Quốc. Trong một cuộc
khảo sát mới nhất về Khu vực Đông Nam Á do Viện Nghiên cứu Đông Nam Á - Yusof
Ishak của Singapore, được phát hành hàng năm, khi được hỏi nếu ASEAN buộc phải
liên kết với một trong hai đối thủ chiến lược là Mỹ hoặc Trung Quốc, thì nên chọn
đối thủ nào, có đến khoảng 81,5% người Cam Bốt được hỏi cho rằng khối Đông Nam
Á nên chọn Trung Quốc hơn là Mỹ. Tỷ lệ này chỉ là 46,2% trong cuộc khảo sát năm
2021.
Việt Nam
đang cố gắng gia tăng trao đổi mậu dịch với Cam Bốt để bắt kịp Trung Quốc. Viếng
thăm Phnom Penh vào tháng 2 vừa qua, bộ trưởng Ngoại Giao Việt Nam Bùi Thanh
Sơn đã đề ra mục tiêu nâng trao đổi thương mại giữa hai nước lên tới 10 tỷ
đôla. Đây là một mục tiêu hoàn toàn có thể đạt được. Trước mắt, theo
số liệu của Tổng cục Hải quan Cam Bốt, trong thời gian từ tháng 1 đến tháng
5/2022, Cam Bốt đã xuất khẩu khoảng hơn 1 tỷ đôla hàng hóa sang Việt Nam, tăng
3,4% so với cùng kỳ năm ngoái. Như vậy, Việt Nam đã là thị trường xuất khẩu đứng
thứ hai của Cam Bốt, chỉ sau Hoa Kỳ.
Việt Nam
hiện cũng là nhà đầu lớn nhất của Cam Bốt trong số các nước ASEAN, theo lời thủ
tướng Phạm Minh Chính, phát biểu tại lễ kỷ niệm 45 năm lật đổ chế độ diệt chủng
Pol Pot, được tổ chức tại một ngôi làng ở tỉnh Tboung Khmum, ngày
20/06/2022.
Tuy nhiên, trên trang mạng The
Diplomat của Nhật Bản ngày 29/04/2022 , ông Nguyễn Khắc Giang, một nhà
phân tích tại Đại học Victoria Wellington, nhận định:
"Sự
gia tăng thương mại gần đây phản ánh sự hội nhập kinh tế khu vực và mức độ phát
triển của hai nước, nhưng tôi không nghĩ rằng nó có thể thay đổi tiến trình
liên kết hiện tại của Cam Bốt với Bắc Kinh". Ông nói thêm rằng khả năng
gia tăng ảnh hưởng của Việt Nam là có, với một số tập đoàn lớn nhất của Việt
Nam, chẳng hạn như tập đoàn viễn thông quân đội Viettel, đóng vai trò quan
trong trong nền kinh tế Cam Bốt. Nhà phân tích này nhấn mạnh: “Nhưng
tôi không tin là Hà Nội có thể thắng Trung Quốc ở Cam Bốt.”
Chính
trong bối cảnh Trung Quốc và Việt Nam gia tăng cạnh tranh ảnh hưởng, báo chí
Cam Bốt loan tin ngày 08/06/2022, bộ trưởng Quốc Phòng Cam Bốt Tea Banh và đại
sứ Trung Quốc tại Phnom Penh Vương Văn Thiên đã đến căn cứ hải quân Ream ở tỉnh
Sihanoukville để dự lễ động thổ công trình cải tạo căn cứ này.
Tai buổi lễ,
đại sứ Vương Văn Thiên nhấn mạnh công trình nói trên chỉ nhằm giúp hiện đại hóa
hải quân Cam Bốt, chứ không nhắm vào bất kỳ bên thứ ba nào. Về phần bộ trưởng
Quốc Phòng Tea Banh, ông bác bỏ thông tin của báo chí Mỹ cho rằng căn cứ Ream
khi được hiện đại hóa sẽ do quân đội Trung Quốc độc quyền sử dụng. Về sự kiện này, trả lời RFI Việt ngữ, nhà
nghiên cứu Lê Hồng Hiệp, Viện Nghiên cứu Đông Nam Á, Singapore, ghi nhận:
“ Rõ
ràng đây là một minh chứng cho thấy Trung Quốc đang mở rộng ảnh hưởng ở Cam
Bốt, và sự mở rộng này tác động tiêu cực đến vị thế và an ninh của Việt
Nam ít nhiều ở một mức độ nào đấy. Trong khoảng 10-15 năm qua, Trung Quốc
đã mở rộng ảnh hưởng của mình thông qua các biện pháp kinh tế và từ các biện
pháp đó mở rộng sang cách tiếp cận về chính trị, chiến lược và ngoại giao. Việt
Nam mặc dù là quốc gia có ảnh hưởng truyền thống ở Cam Bốt, đặc biệt dưới thời
chính quyền Hun Sen, nhưng trong thời điểm hiện tại, Việt Nam gặp một số bất lợi,
đặc biệt là tiềm lực kinh tế của Việt Nam để có thể chi ra để “mua” ảnh hưởng của
Cam Bốt thì không lớn bằng tiềm lực kinh tế của Trung Quốc. Trung Quốc có thể
chi rất nhiều tiền thông qua đầu tư, viện trợ, thương mại, để “mua” ảnh hưởng của
họ. Việt Nam khó có thể cạnh tranh được về mặt đấy”.
Như ghi nhận
của nhà báo David Hutt, chuyên về chính trị Đông Nam Á, trên trang The
Diplomat ngày 29/04, trong quan hệ Việt Nam - Cam Bốt còn có những yếu tố chính
trị nội bộ phức tạp ở xứ Chùa Tháp. Ông nhắc lại: "Đa số dân
Cam Bốt vẫn không ưa người Việt Nam, một phần vì Việt Nam đã chiếm đóng nước
này sau năm 1979, khi Hà Nội xua quân qua để lật đổ chế độ diệt chủng Khmer Đỏ."
Thái độ
thù ghét đó bắt nguồn từ xa hơn trong lịch sử. Sau khi Đế chế Khmer sụp đổ vào
thế kỷ 15, Cam Bốt liên tục bị hai nước láng giềng là Chiêm Thành và Việt
Nam đe dọa. Sau nhiều cuộc xâm lược, Cam Bốt chỉ giữ được lãnh thổ của
mình bằng cách khi thì theo bên này, khi thì trung thành với bên kia.
Chính phủ
Hun Sen vẫn thường bị cáo buộc là bù nhìn của Việt Nam. Đảng đối lập chính,
Đảng Cứu nguy Dân tộc Campuchia (CNRP), đã kiếm được nhiều sự ủng hộ chính
trị qua việc chống lại ảnh hưởng của yuon, một từ mang tính kỳ thị
để nói về người Việt Nam.
Kimkong
Heng, một nghiên cứu viên cao cấp của Trung tâm Phát triển Campuchia, trong một
bài viết gần đây cho Viện Nghiên cứu Đông Nam Á, lưu ý rằng những cản trở đối với
quan hệ Cam Bốt -Việt Nam vẫn còn:
Một là
phân định biên giới trên đất liền, một vấn đề chính trị nóng bỏng ở Cam Bốt, vì
một số chính trị gia ở Cam Bốt cho rằng Việt Nam vẫn đang cố xâm phạm lãnh thổ
Cam Bốt. Chỉ 84% biên giới dài 1.270 km của hai nước đã được chính thức phân giới.
Một vấn đề
khác là di dân gốc Việt. Theo lời ông Kimkong Heng, hiện có từ 400.000 đến
700.000 người gốc Việt sống ở Cam Bốt, trong đó khoảng 90% không có giấy khai
sinh hoặc thẻ căn cước.
Mặc dù đảng
CPP cầm quyền ít thù địch với người gốc Việt hơn một số đảng đối lập, chính phủ
vẫn tiến hành cưỡng chế di dời nhiều cộng đồng người Việt.
Tuy nhiên, theo nhà nghiên cứu Lê Hồng
Hiệp, Việt Nam có lợi thế đó là có quan hệ truyền thống lịch sử với Cam Bốt, đặc
biệt là với chính quyền của thủ tướng Hun Sen:
“Gần
đây có lễ kỷ niệm 45 năm “Hành trình hướng tới lật đổ chế độ diệt chủng Pol
Pot”, diễn ra ở huyện Lộc Ninh, tỉnh Bình Phước, với sự tham gia của thủ tướng
Hun Sen. Sau đó là sự kiện ở Hà Nội kỷ niệm 55 năm ngày thiết lập quan hệ ngoại
giao Việt Nam - Cam Bốt, cũng có sự tham gia của phó thủ tướng Cam Bốt Men Sam
An.
Trong
những sự kiện này, phía Cam Bốt, ít nhất là bề ngoài, về mặt ngoại giao, luôn
khẳng định vai trò của Việt Nam đối với Cam Bốt, cũng như bày tỏ mong muốn duy
trì quan hệ “truyền thống, tốt đẹp” giữa hai nước. Mặc dù Cam Bốt rất là thực dụng
về mặt kinh tế và muốn tăng cường quan hệ với Trung Quốc để thu hút các lợi ích
kinh tế, nhưng họ cũng có sự trân trọng ở một mức độ nào đấy về vai trò của Việt
Nam trong lịch sử Cam Bốt, trong giai đoạn vừa qua.
Về mặt
vị trí địa lý, thì Việt Nam cũng có lợi thế nhất định so với Trung Quốc trong
việc cạnh tranh ảnh hưởng, bởi vì cho dù Cam Bốt có muốn phát triển quan hệ với
Trung Quốc đến đâu, thì họ cũng phải để ý đến phản ứng của Việt Nam. Việt Nam
là nước láng giềng gần kề, nếu như quan hệ với Việt Nam xấu đi thì cũng sẽ ảnh
hưởng đến hòa bình, an ninh, thịnh vượng của Cam Bốt.
Hơn nữa,
Việt Nam trong thời gian qua, tuy bị lép vế trong cạnh tranh với Trung Quốc,
nhưng cũng đã tích cực gây ảnh hưởng ở Cam Bốt, thông qua các biện pháp như đầu
tư, thương mại, viện trợ để cố cân bằng lại ảnh hưởng của Trung Quốc. Tuy rất
khó cân bằng lại hoàn toàn, nhưng những nỗ lực đó cũng đã giúp hạn chế phần nào
ảnh hưởng ngày càng gia tăng của Trung Quốc.
Ngoài
ra, Việt Nam tiếp tục tích cực giải quyết các vấn đề còn tồn đọng, đặc biệt là
vấn đề cắm mốc biên giới giữa Việt Nam và Cam Bốt, hay vấn đề người Việt Nam định
cư ở Cam Bốt. Nếu như những vấn đề này được giải quyết thì tôi nghĩ rằng quan hệ
song phương trong thời gian tới sẽ được cải thiện.”
Ngoài ra,
theo ông Lê Hồng Hiệp, có một biến số mà chúng ta cũng cần quan sát, đó là
trong thời gian tới sẽ có sự chuyển giao quyền lực giữa ông Hun Sen và người được
cho là sẽ kế nhiệm ông, đó là con trai Hun Manet.
“ Hun
Manet là một người còn tương đối trẻ và đã từng được đào tạo ở phương Tây, cụ
thể là đã từng học tại học viện quốc phòng West Point của Hoa Kỳ. Cho nên,
chúng ta cũng cần thời gian để đánh giá xu hướng, tư duy chiến lược của ông Hun
Manet là như thế nào và trong trường hợp lên cầm quyền, có lẽ ông Hun Manet sẽ
xem xét lại chính sách đối ngoại của Cam Bốt, để làm sao cân bằng quan hệ giữa
nước này với các đối tác khác. Mặc dù điều này mới chỉ là đánh giá ban đầu,
chưa có gì chắc chắn, nhưng mình có quyền hy vọng ông Hun Manet sẽ theo đuổi
chính sách có phần khác biệt, thể hiện sự cân bằng và sự cẩn trọng lớn hơn
trong quan hệ giữa Cam Bốt với các nước khác, trong đó có Việt Nam và Trung Quốc.”
No comments:
Post a Comment