Đi Tìm Sự Yên Tĩnh Với “Mặt
Trận Ở Sài Gòn”
06/09/2020
https://vietbao.com/a304783/di-tim-su-yen-tinh
Trong những ngày đang phải
cố thủ tại gia một cách tuyệt vọng trước “kẻ thù vô hình” Corona virus giăng mắc,
phong tỏa nơi nơi, “Mặt Trận Ở Sài Gòn” là một nguồn quên lãng lớn cơn đại dịch
này. Trước hiện tại đang thêm phần đen tối không chỉ vì đại dịch Cô-Vy và nạn
suy thoái/ lạm phát mà chủ yếu vì một chính tình thối nát, có khi người ta phải
đi vay mượn một vài tia sáng từ quá khứ để có thể ngày qua ngày. Những câu chuyện
cách đây cả 50 năm ở một nơi nay quá xa xôi bỗng dưng sống lại một cách da diết
trong trí nhớ, trong con tim của mỗi chúng ta khi có “Mặt Trận Ở Sài Gòn” đặt đầu
bàn ngủ (không phải gối đầu giường).
Tác phẩm này là một tuyển
tập truyện ngắn, ấn bản 2020 là song ngữ Việt Anh, nhưng tôi vẫn xem đó cũng là
một tuyển tập tạp bút, tạp ghi từ những đau nhức của một thời của thế hệ chúng
tôi - thời đó chúng ta chỉ mới hăm mấy, ba mấy, nhưng nay đã bước qua tuổi cổ
lai hi rồi. Thời gian có thể qua nhanh như vậy sao? Truyện ngắn ít nhiều vẫn có
tính hư cấu (“truyện”), đặt chuyện từ mục đích của người viết muốn chuyển tải.
Bởi vậy, có khi “truyện” có vẻ không thật và người xem sau khi gấp sách lại có
thể nhún vai coi như xong.
Tạp bút thì nói lên những
ghi nhận, suy tư, tâm trạng buồn vui, hoan hỉ, phẫn nộ của người viết từ những
kinh nghiệm thực tế trong cuộc sống. Đối với một tác giả như Ngô Thế Vinh, cuộc
sống từ thời thơ ấu đã từng trải từ bắc vô trung và vào nam; trường học đã đi từ
Khải Định Huế đến Chu Văn An Sài Gòn, rồi trường Y Khoa; và những năm làm y sĩ
tiền tuyến tại những chiến trường xa xôi, heo hút đẫm máu vùng Tam Biên (Việt-Miên-Lào)
cho đến ngày mất nước... cuộc đời của ông đã thừa sự phong phú mà không cần vay
mượn sự tưởng tượng.
Tạp ghi có lẽ là một thể
loại thích hợp nhất cho Ngô Thế Vinh. Ông có đủ sự tự hào và tự tin về mình để
nói lên và tìm cách diễn đạt những gì mình quan sát, nhận định, suy tư mà người
nghe, người đọc có thể đón nhận. Mặt khác, ông cũng có đủ sự khiêm tốn cần thiết
của một người hiểu được sự nhỏ bé, bất lực của con người trước “bể khổ mênh
mông” mà “Nước mắt của Đức Phật” chỉ làm cho cái “nghiệp” của con người thêm
đáng thương, đau buồn rõ ràng.
Rất nhiều người Sài Gòn
trong những năm sau của thập kỷ 60 đã đọc tạp chí Tình Thương của sinh viên trường
Y Khoa Sài Gòn, bởi vì trên mặt trận hỗn tạp của báo chí thời đó, Tình Thương
không phải là một “sản phẩm thương mại”, nhưng lại có sức thu hút với người đọc
đang tìm kiếm một tạp chí thể hiện những giá trị nhân bản tưởng như đang thất lạc
trong cuộc sống đầy bất trắc. Ngô Thế Vinh từng ở trong ban biên tập, tổng thơ
ký và chủ bút của tạp chí này, một nhịp cầu cho những bác sĩ tương lai đến với
một xã hội thực sự tin “lương y như từ mẫu”. Chắc chắn Ngô Thế Vinh đã có những
niềm tin, những đam mê lớn lắm mới cống hiến sức mình góp phần làm nên Tình
Thương, và chính Tình Thương đổi lại đã góp phần định hướng cho anh suốt cả cuộc
đời – đến với những người dân lành bị bỏ quên trong xã hội, hay những người
lính ngoài trận địa chẳng mấy khi được những người hậu phương nhớ đến.
“Mặt Trận Ở Sài Gòn” là một
tuyển tập gồm 12 “truyện bút ký”. Một nửa nói lên những trăn trở của một bác sĩ
quân y ngoài tiền tuyến, đứng giữa làn tên mũi đạn, một nửa là những trăn trở của
một người đã dấn thân vào việc tạo dựng một cuộc đời mới trên chốn “tạm dung” đất
khách quê người, nhưng lại không đành để quá khứ lại đàng sau. Ít ra chỉ để nêu
lên những câu hỏi cho dù câu trả lời càng ngày người ta càng không màng!
Ít ra để có thể mơ mộng hão huyền - dù không xua tan được những ám ảnh như ác mộng
- “Sẽ rực rỡ mùa thu này” với “Giấc mộng con năm 2000”.
Mười hai “truyện bút ký”
(Mặt trận ở Sài Gòn, Nước mắt của Đức Phật, Dấu ngoặc lịch sử, Hòa bình không sớm
hơn, Giấc mơ Kim Đồng, Chiến trường tạm yên tĩnh, Cựu Kim Sơn – chưa hề giã biệt,
Một bức tường khác, In Retrospect – nhìn lại, Người y tá cũ, Sẽ rực rỡ mùa thu
này, Giấc mộng con năm 2000) mang cùng văn phong (le style, c’est l’homme), kể
chuyện nghe như những lời tâm tình, lúc cao giọng như phẫn nộ, lúc trầm tĩnh
như buồn bã, thể hiện những trăn trở mà tác giả, một người trong cuộc, muốn
chia sẻ và muốn được tin cậy đón nhận, cám cảnh, đồng tình.
Có thể Ngô Thế Vinh, với
thói quen nghề nghiệp, ưa xem xét cặn kẽ mọi dấu hiệu, triệu chứng, và tìm cách
giải thích hết mức khi chẩn bệnh. Nhưng cũng rõ ràng, là một quân nhân tiền tuyến,
ông mang những tình cảm sâu đậm có tính cách ruột thịt với đồng đội, những người
cùng vào sinh, ra tử, và là một lương y, ông đau đớn vô kể khi thấy đồng đội
ngã xuống không kịp nhắm mắt tại những nơi hoang địa rừng núi sâu thẳm. Ngô Thế
Vinh là y sĩ trưởng của Liên đoàn 81 Biệt Cách Dù. “Mặt trận ở Sài Gòn” đã thể
hiện nơi anh con người của đồng đội, do đồng đội, vì đồng đội. Một tình đồng đội
như chúng ta có thể thấy qua bức ảnh của Tình Thương, bốn sinh viên y khoa cùng
các bạn đồng môn đảm trách tờ báo này mà thời đó tên tuổi chẳng phải xa lạ với
dân Sài Gòn [Hình 1].
https://vietbao.com/images/file/ICzEJXZS2AgBAOEu/z-2-vinh.jpg
Hình 1: Toà báo SVYK Tình Thương 113 Nguyễn Bỉnh Khiêm
Sài Gòn (1965),
từ trái: Bùi Thế
Hoành, Trang Châu, Ngô Thế Vinh, Phạm Đình Vy [tư liệu Ngô Thế Vinh]
Hay bức ảnh của những sĩ
quan trong đơn vị Biệt Cách: Trung úy Nguyễn Sơn (liên toán trưởng các toán
thám sát), Trung úy Nguyễn Ích Đoan (đại đội trưởng Đại đội 1 Xung kích), Y sĩ
Trung úy Ngô Thế Vinh, Trung úy Nguyễn Hiền, sĩ quan Ban 2 [Hình 2].
https://vietbao.com/images/file/SJz7J3ZS2AgBADQC/w600/z-3-vinh.jpg
Hình 2: Hành quân Liên Đoàn 81 Biệt Cách Dù, Dakto
tháng 5, 1971, từ trái: Trung uý Nguyễn Sơn, Liên Toán Trưởng các toán Thám
Sát, Trung uý Nguyễn Ích Đoan, Đại Đội Trưởng Đại Đội 1 Xung Kích, Y sĩ Trung
uý Ngô Thế Vinh, Trung uý Nguyễn Hiền, sĩ quan Ban 2 [tư liệu Nguyễn Hiền]
Đã hẳn, tình đồng đội
trong một đơn vị đặc biệt như Biệt Cách Dù hẳn đặc biệt hơn cả bởi vì nhiệm vụ
đặc biệt của đơn vị “cách biệt” này cùng cách hành sự cũng đặc biệt của nó. Như
tác giả kể lại một câu chuyện, Liên đoàn Biệt Cách Dù này đang tiến hành một cuộc
hành quân vào tháng năm 1971, căn cứ xuất phát là Dakto, một vùng rừng núi thuộc
tỉnh Kontum cao nguyên Trung phần. Đây chính là thời điểm quân Sài Gòn mở chiến
dịch tấn công vào vùng Hạ Lào nhằm giải tỏa áp lực của Bắc quân trên vùng Trung
nguyên và làm suy yếu khả năng của Miền Bắc đưa quân và khí giới xâm nhập Miền
Nam. Chiến dịch này gây nhiều tranh cãi, chủ yếu là vì Mỹ muốn thử thách xem
“Việt Nam hóa” là thế nào, Tổng thống Thiệu thì muốn phô trương tài lãnh đạo của
mình trước cuộc bầu cử độc diễn trong năm, nhưng lại không biết “bảo mật” cho
nên để lực lượng quốc gia chịu nhiều tổn thất. Các toán Biệt Cách Dù có nhiệm vụ
thám sát và theo dõi sự di chuyển của Bắc quân dọc biên giới xuống tới vùng Tam
Biên Việt-Miên-Lào trong mục đích khám phá đường mòn “Hồ Chí Minh” ở nơi “cùng
cốc, thâm sơn”. Vùng Tam Biên này rừng núi trùng trùng điệp điệp, đi dễ khó về
vì chẳng dễ tìm đường ra. Những nhóm “Biệt Cách” này chỉ biết trao sinh mạng
cho nhau, và cho tử thần. Nếu không có nhau, làm sao người ta có thể sống sót
được qua những điệp vụ như thế.
“Mặt trận ở
Sài Gòn” là câu chuyện của một đơn vị Biệt Cách Dù đang chiến đấu gian khổ trong
vùng rừng núi Tam Biên thì được đưa về thủ đô Sài Gòn. Tác giả ngậm ngùi và tự hào: “Không kể những
người đã chết, chỉ riêng trong đám sống sót trở về - có thể nói họ xứng đáng
mang danh anh hùng bằng chính những chiến tích lẫy lừng đi vào huyền thoại”.
Lính tráng đều vui mừng vì có dịp về thành phố mừng tủi gặp lại gia đình và tha
hồ vui chơi. Nhưng tác giả chẳng có gì thú vị vì hiểu rằng nhiệm vụ mới là một
cuộc “chiến tranh trong thành phố”. “Chúng tôi trở về thủ đô giữa một không
khí rục rịch biểu tình khởi đi từ những phong trào quần chúng đấu tranh chống
chính phủ”. Tác giả đã trải qua những tháng ngày rất mệt mỏi trong cuộc nội
chiến để bảo vệ độc lập và toàn vẹn lãnh thổ. Ông đã chứng kiến bao nhiêu hy
sinh của đồng đội; ông cũng ngán ngẩm trước đối phương xem sinh mạng của “bộ đội”
như cỏ rác. Và ông cũng đau lòng trước thống khổ của người dân trong vùng chiến,
vừa sợ bom đạn chiến tranh, vừa lo khủng bố, vừa bị túng quẫn vì miếng ăn... “Người
lính chỉ ao ước được cầm súng chiến đấu cho tổ quốc, hy sinh cho một lý tưởng
cao cả, một chính nghĩa sáng ngời, mà khỏi cần phải bận tâm suy nghĩ điều gì.
Nhưng bây giờ thì họ hiểu rằng, đã thất lạc và qua rồi sự bình an giả tạo sau
những mỏi mệt trở về từ rừng rú. Rằng ngoài chiến trường súng đạn quen thuộc, họ
còn phải đương đầu với một trận tuyến khác mỏi mệt hơn – đó là cảnh thối nát, bất
công của xã hội mà dân tộc đang phải hứng chịu trong tốí tăm tủi nhục... Vậy phải
lựa chọn chiến trường nào? Rằng không phải chỉ ở chốn xa xôi biên cương – mà
đích thực chiến trường thách đố của họ phải là ở Sài Gòn”.
Câu chuyện sau đó, “Nước
mắt của Đức Phật”, cũng có thể làm cho người đọc đã từng sống những ngày tháng
tao loạn thời đó rơi nước mắt. Bối cảnh những truyện kể đều là thời “Việt Nam
hóa chiến tranh” của Nixon, hay đúng hơn là “giải Mỹ hóa”,
(de-Americanization), tức lính Mỹ tháo chạy, bỏ rơi đồng minh, cho dù Nixon
nói, “peace with honor”. Quan điểm của tác giả ngay từ thời đó đã rõ ràng: Mỹ
đã quyết rút khỏi “tiền đồn”, vì Nixon đã có kế hoạch đi Nga, đi Tàu. Lúc đó là
vào năm 1971, theo chỉ đạo của cố vấn Mỹ, quân Miền Nam đánh qua biên giới Campuchia
để truy tầm “Cục R”, tức bộ chỉ huy của địch lập trên đất Miên để điều khiển cuộc
chiến. Cuộc hành quân này như là bước đầu thử nghiệm “Việt Nam hóa”. Đơn vị Biệt
Cách Dù được thả xuống đất Miên như lạc vào trong một khu rừng hoang không biết
lối ra. Toán thám sát này vừa truy tầm vừa nhằm phá hoại địch, tác giả gọi đó
là “một chiến tích lẫy lừng của các anh hùng vô danh”. Nhưng kết cuộc là thế
nào. Tác giả viết: “Và suốt trong đêm hôm đó tại một ngôi chùa Miên bỏ
hoang, có một người lính Công giáo Việt Nam kiệt quệ và đau khổ, quỳ gối bên
xác một đồng bạn, mắt đẫm lệ hướng lên vẻ mặt an tĩnh của Phật thành tâm cầu
nguyện cho linh hồn người bạn xấu số sớm được giải thoát...” Đây là
câu chuyện ở Thị trấn Krek, Campuchia, sát biên giới Miền Nam ở Tây Ninh.
Những truyện được viết
trong thời chiến của Ngô Thế Vinh mà chúng ta đọc được qua tuyển tập “Mặt Trận Ở
Sài Gòn” đều mang âm hưởng tương tự: như một tiểu thuyết chiến tranh với sự
căng thẳng, chết chóc, mệt mỏi, tang thương, bi đát, anh hùng, và ai điếu... Rất
rõ rệt Ngô Thế Vinh mang nặng nghiệp cầm bút (thời đó chưa có computer), ông
không thể không viết trước những bức bách của thực tế cuộc sống, xã hội, đất nước,
nhưng nếu không là y sĩ ở tuyến đầu, sẵn sàng dấn thân trong chốn trận mạc,
đương nhiên ông không thể có những kinh nghiệm phong phú như thế để ghi lại –
không chỉ những gì đã xảy ra mà cả những suy nghĩ, biến động trong nội tâm của
ông. Diễn biến nội tâm đúng là phức tạp, khủng hoảng mà chỉ có người trong cuộc
mới hiểu nổi: ông vừa thấy cuộc chiến là sống còn cho Miền Nam vừa thấy cuộc
chiến là phi nhân vì lãnh đạo Hà Nội thì bất nhân (đã thí mạng đến cả nửa triệu
thanh niên) và lãnh đạo Sài Gòn thì “vô tâm” (quân đội, chính khách, lãnh đạo
tôn giáo mãi lo quyền lực, quyền lợi của mình hơn quyền sống của người dân).
Truyện ngắn “Mặt Trận Ở
Sài Gòn”, khoảng 5,000 chữ, xuất hiện đơn độc lần đầu tiên trên tạp chí Trình Bầy
ngày 18-12-1971 và sau đó tác giả bị đưa ra tòa – chẳng bao lâu sau khi “Vòng
Đai Xanh” của ông được trao giải thưởng. “Mặt Trận Ở Sài Gòn” bị khép vào tội
có “luận điệu phương hại trật tự công cộng, và làm suy giảm kỷ luật, tinh thần
chiến đấu của quân đội”. Tờ báo bị tịch thu, bị “phạt vạ” và đình bản
mấy tháng sau đó. Nhưng năm 1972 là năm Mùa Hè Đỏ Lửa, và vụ án đã nhanh chóng
chìm vào quên lãng. Mãi đến sau này, vào năm 1996 khi tác giả tập họp một số
truyện ngắn để có tuyển tập “Mặt Trận Ở Sài Gòn” xuất bản ở California, nhiều
tác giả hữu danh như Nguyễn Xuân Hoàng, Tạ Tỵ, Phan Nhật Nam... lên tiếng, chia
sẻ những trăn trở của tác giả vì đất nước, vì xã hội trong thời chiến. Nguyễn
Xuân Hoàng cho rằng giữa “con người và tác phẩm” không có khoảng cách. Và Ngô
Thế Vinh là một tác giả của xã hội. Ngô Thế Vinh cũng có dịp bộc bạch tâm sự của
mình trong một số bàí phỏng vấn dài của tạp chí Bách Khoa và của nhà báo Nguyễn
Mạnh Trinh.
Như thế, nay chúng ta có
thể nói thêm gì đây?
Người đọc nay có thể nhìn lại để thấy “Mặt Trận Ở Sài Gòn” không
chỉ là tiểu thuyết chiến tranh mà còn có một nội dung chính trị sôi sục của một
người đối kháng vì lương tâm.
Chính trị là một nội dung mà tác giả đã chất chứa trên từng trang giấy của từng
truyện. Một điều chúng ta đều có thể thấy nhưng ít người viết tiện nói ra, nói
thẳng, nói thật, đó chính là sự “bất túc” của lãnh đạo Miền Nam cho nên cuộc
chiến đã trở thành một cuộc phiêu lưu ngày qua ngày thay vì là một Hội nghị
Diên Hồng tập họp quần chúng trong một cuộc chiến sống còn của đất nước. Không
chỉ là nhân chứng, Ngô Thế Vinh là người dấn thân ở chốn trận tiền. Hiểu rất rõ
sinh mệnh mong manh của người cầm súng. Cho nên không sợ mang tiếng “phản chiến”
ông có quyền đặt những câu hỏi chính trị. Khi không hiểu đúng và đủ nội dung và
ý nghĩa của chính trị, nhiều người - nhất là giới văn nghệ sĩ - ngại ngùng và
muốn tránh xa “chính trị”. Nhưng khi hiểu chính trị chụp lên đời sống của
tất cả mọi người, quyết định sự sống còn của con người, của xã hội, của đất nước,
là sự mưu tìm dân chủ, tự do, nhân quyền và công bằng xã hội, thì đó là điều
người viết không thể tránh né. Và hẳn sai lầm khi tránh né.
Quyết định của Ngô Thế
Vinh có một ấn bản song ngữ giữa năm đại dịch này bởi thế đáng hoan nghênh.
Không chỉ vì đó là một nỗ lực táo bạo, phi thường mà vì ông nghĩ đến chuyện gởi
gắm cho những thế hệ những đời sau một di chúc xứng đáng. Dĩ nhiên, càng ngày
người ta càng ít đọc. Mong muốn những thế hệ trẻ cầm sách về lịch sử hay
chính trị đất nước Việt Nam trước đây đúng là chuyện “giấc mộng con”. Cũng như
muốn người Mỹ phải hiểu rõ hơn lịch sử và chính trị của Hoa Kỳ để cho nội chiến
đa chủng, đa văn hóa, thực sự chấm dứt. Nhưng Ngô Thế Vinh bao giờ cũng là người
sống trong giấc mộng con người phải tốt đẹp hơn để xã hội tốt đẹp
hơn.
Đọc “Mặt Trận Ở Sài Gòn”,
chúng ta tưởng chừng như đang nghe thổn thức “Tình khúc trên chiến trường tồi tệ”.
“Mặt Trận Ở Sài Gòn” hay “Chiến trường tồi tệ” (tác giả là Ngô Đình Vận, người
bạn ở Saigon Post) sẽ chẳng thế nào rời khỏi tâm trí của những người đã sống một
thời đầy đau nhức đó, và nay đã là một ám ảnh đau buồn khi chợt nghĩ ra rằng
chúng ta chỉ có một thời để sống.
HOÀNG NGỌC NGUYÊN *
Utah, September 5, 2020
* Tốt nghiệp Cao
học Hành chánh (Sài Gòn), đã qua các trường Hertford College (Oxford)
và David Eccles School (University of Utah). Theo đuổi “nghiệp báo” rất sớm,
chính thức vào nghề với The Saigon Post ( với Chủ bút Trần Nhã) từ 1968 tới
1975. Tham gia nhóm nghiên cứu đổi mới kinh tế của Tiến sĩ Nguyễn Xuân Oánh
trong những năm 80. Sang Mỹ, tiếp tục viết báo về các chủ đề kinh tế, cộng tác
chặt chẽ với The Việt Mercury News, Việt Tribune, Saigon Nhỏ, Bút Tre và hiện định
cư tại bang Utah.
No comments:
Post a Comment