Tôn
Thất Thông - Diễn Đàn
Khai Phóng
25/04/2020
Sau khi đăng bài “Phỏng vấn GS Nguyễn Sĩ Huyên”, một số độc giả đặt ra
nhiều câu hỏi lý thú, thí dụ như: Có lẽ nào Việt Nam có hàng triệu người đã nhiễm
bệnh và miễn dịch? Tại sao xét nghiệm kháng thể lại quan trọng lúc này? Miễn dịch
cộng đồng là gì? Từ đâu có con số 60-70% cho Covid-19? Bao giờ thì đại dịch được
xem là chấm dứt? Đấy là những tin tức ít nhiều phức tạp dành cho giới dịch tễ,
nhưng chúng tôi cố gắng giản lược vấn đề, trình bày bằng ngôn ngữ không chuyên
môn, có thể xem như một bài viết khoa học thường thức về dịch Covid-19. Hy vọng
qua đây, quí độc giả có thể tìm thấy câu trả lời. Xin cám ơn GS Huyên đã bổ
sung các dữ liệu khoa học cần thiết.
***
Trước khi bàn về kháng thể,
miễn dịch và miễn dịch cộng đồng, chúng ta bắt đầu bằng một vài khái niệm căn bản.
Chỉ số lây nhiễm
R0
Chỉ số R0 (Basic
Reproduction Number = Chỉ số tái sinh sản căn bản) liên quan đến một bệnh dịch
là một trong những khái niệm quan trọng nhất của dịch tễ học. Nó giúp cho chúng
ta hiểu mức độ lan truyền nguy hiểm của dịch đó như thế nào. Nói một cách tổng
quát, R0 cho chúng ta biết, một người đã nhiểm bệnh có thể lan truyền vi-rút
cho bao nhiêu người khác trong vòng tiếp xúc của họ. Tất nhiên, R0 chỉ có tính
cách tương đối, tổng quát và là kết quả tính toán từ các khảo sát thống kê. Thí
dụ, có bệnh nhân không hề lây lan cho một người nào khác, đồng thời có bệnh
nhân lây truyền cho cả vài chục người, nếu họ tham dự một buổi liên hoan qui tụ
đông người trong một căn phòng nhỏ. Công thức toán học để tính R0 rất phức tạp [xem
Wiki], chúng ta tạm bỏ qua ở đây.
Qua khảo sát trong tháng
hai và tháng ba năm 2020, chỉ số R0 của Sars-CoV-2 được xác định là 2,68 [Xem
ECDPC]. Sau đó, WHO căn cứ vào số liệu người nhiễm ở Trung Quốc để điều chỉnh
lại là 2,1. Tất cả đều là tương đối, vì Covid-19 vẫn còn nhiều bí ẩn đối với giới
chuyên gia. Chúng ta tạm chấp nhận một chỉ số phỏng đoán ở giữa 2,0 và 3,0 cho
Covid-19. Điều đó có nghĩa là, trung bình một bệnh nhân Covid-19 có thể lây
vi-rút sang 2 hoặc 3 người chung quanh. Thêm dữ liệu về một số trận dịch khác:
Chỉ số R0 của Sars ở giữa 2,0 – 5,0; Mers giữa 0,3 – 0,8; Ebola giữa 1,5 – 2,5;
Ho gà giữa 5,5 – 14,0; Cúm mùa giữa 0,9 – 2,1 [xem Wiki].
Từ chỉ số R0, kết hợp
thêm vài yếu tố khác, nhà dịch tễ học có thể tính ra một trị số Rt,
tức là tình trạng lây nhiễm trong những khung thời gian khác nhau. GS Michael
Meyer-Hermann và các đồng nghiệp của ông từ Viện Helmholtz của Đức, trung tâm
nghiên cứu về các bệnh lây nhiễm ở Braunschweig đã thực hiện tính toán số lần
sinh sản vi-rút theo biến số thời gian (Rt) của SARS-CoV-2, căn cứ vào kinh
nghiệm các cửa sổ thời gian khác nhau, chồng chéo của các dịch bệnh trước đó. Với
mục đích này, họ đã mở rộng một mô hình toán học cổ điển từ dịch tễ học để khảo
sát các thành phần đặc hiệu SARS-CoV-2, qua đó mô tả được sự lây lan của mầm bệnh
chính xác hơn [xem MedRXiv].
Khi trị số R0 xuống còn
1,0 thì chúng ta gọi là trận dịch đạt trạng thái cân bằng. Vẫn còn sự lây nhiễm
trong cộng đồng nhưng khả năng lớn là, số lượng những ca nhiễm mới chỉ
bằng hoặc thấp hơn số bệnh nhân lành bệnh và tử vong cộng lại (xem lý
giải bên dưới).
Nói cách khác, số lượng
người bệnh cần được chữa trị không tăng thêm, hệ thống y tế vì thế cũng nằm
trong vòng kiểm soát được. Mục đích hàng đầu của mọi cơ quan phòng chống dịch
là phải tìm cách ép chỉ số R0 xuống 1,0 để ổn định tình hình, và sau đó tiếp tục
can thiệp hoặc tự khắc R0 sẽ xuống dần cho đến 0,0. Đó là lúc có thể tuyên bố đợt
dịch đã hoàn toàn chấm dứt. Hoạt động xã hội có thể phục hồi 100% với nguy cơ
tái phát rất thấp.
Nhiệm vụ quan trọng của
chuyên gia cố vấn y tế là tính toán R0 mỗi ngày để cơ quan quản lý việc phòng
chống dịch đưa ra quyết định chính trị. Trong những quốc gia, nơi các biện pháp
phòng chống dựa vào ý thức tự nguyện hơn là chỉ thị hành chính, thì chỉ số R0 được
thường xuyên công bố công khai để người dân theo dõi và hành xử.
Kháng thể
(Antibody) và tính miễn dịch (Immunity)
Con người có thể được miễn
dịch theo hai cách: thứ nhất do chủng ngừa (nhưng hiện nay
chưa có vắc-xin cho Covid-19) hoặc thứ hai, họ đã bị nhiễm vi-rút,
đã chống chọi được và đã lành bệnh. Cơ thể của họ đã chứa kháng thể có khả năng
tiêu diệt vi-rút khi bị tấn công lại. Theo kiến thức hiện nay, kháng thể được
sinh sản và tích lũy đầy đủ sau chừng 7-14 ngày kể từ khi bị nhiễm vi-rút. Nếu trong
thời gian đó không có biến chứng phức tạp, người đó có khả năng lành bệnh và miễn
dịch. Kháng thể này tồn tại trong cơ thể bao lâu? Chưa ai biết được, nhưng ít
nhất là 6 tháng. Người ta phỏng đoán rằng, tính miễn dịch chống Covid-19 sẽ kéo
dài rất lâu. Tuy nhiên, đó chỉ là giả thuyết, chứ khoa học chưa chứng minh điều
này. Cá biệt có những báo cáo dương tính sau một thời gian đã âm tính, nhưng hiện
tượng này chưa trở nên phổ biến, cần khảo sát thêm để kết luận.
Hiện nay, cuối tháng 4.2020, trên thế giới đã có 5 công ty nghiên cứu
thành công vắc-xin chống Covid-19, đã nhận được bằng sáng chế và giấy phép thử
nghiệm trên người. Người ta hy vọng rằng,
có thể trong sáu tháng đầu năm 2021 sẽ có ít nhất là một vắc-xin được đưa vào sản
xuất công nghiệp. Thành quả đó cho thấy, việc nghiên cứu vắc-xin chống
Covid-19 có một tốc độ nhanh chưa bao giờ có so với những đợt dịch trước đây.
Ngoài năm công ty đó, còn có hơn 80 công ty khác đang nghiên cứu khắp nơi ở các
viện nghiên cứu tiên tiến. Trong năm công ty nói trên, chỉ có công ty BioNTECH
(Đức) và công ty Moderna (Mỹ) sử dụng công nghệ mới mRNA (Messenger
RNA) mang tính đột phá cách mạng, có khả năng sản xuất vắc-xin nhanh với giá
thành rất rẻ so với các công nghệ truyền thống. Tất nhiên, mRNA là công nghệ mới
chưa từng được sử dụng cho vắc-xin, cho nên xác xuất để thành công kịp thời
cũng rất gay go.
Chỉ số miễn dịch cộng
đồng (Herd Immunity)
Chỉ số miễn dịch H% đối với
một loại vi-rút trong một khu vực, thí dụ thành phố hoặc quốc gia, là tỉ lệ giữa
những người đã được miễn dịch trên toàn bộ dân số của khu vực, khi khu vực đó đạt
đến tình trạng gọi là miễn dịch cộng đồng. Đạt đến tình trạng đó
không có nghĩa là dân cư của khu vực không còn bị nhiễm vi-rút, mà sự lây nhiễm
nếu có, cũng không bị lan rộng và nó được xem như một căn bệnh quen thuộc nào
khác, chứ không mang tầm vóc của một trận dịch. Tại thời điểm miễn dịch cộng đồng, nạn
dịch được xem như đã được xóa sổ tại khu vực đó. Chúng ta sẽ lý giải
thêm điều này ở bên dưới.
Không cần đi sâu vào các
phương trình phức tạp, chúng ta sử dụng công thức đơn giản sau đây của chuyên
gia để xác định chỉ số miễn dịch cộng đồng:
H%
= 1 – 1/R0
Như đã nói ở trên, chỉ số
R0 nằm giữa 2,0 đến 3,0 đối với Covid-19. Đưa hai trị số R0 đó vào công thức,
chúng ta lần lượt nhận được kết quả H=50% hoặc H=66%. Các nhà dịch tể học đều tạm
thời chấp nhận con số giữa 60% và 70% để chỉ tình trạng miễn dịch cộng đồng.
Nói tóm lại, chúng ta tạm
chấp nhận hai chỉ số sau đây về Covid-19 cho những lý giải tiếp theo:
§ Chỉ số lây nhiễm R0 = 2,0 đến 3,0
§
§ Chỉ số miễn dịch cộng đồng H = 60% đến 70%
Covid-19 phát triển
thế nào trong tình trạng miễn dịch cộng đồng?
Khảo sát tiến trình lây
lan trong một cộng đồng rộng lớn e rằng rất khó khăn. Nhưng lý thuyết xác xuất
trong thống kê cho phép chúng ta chọn lựa một phần của cộng đồng theo tiêu chuẩn
ngẫu nhiên và mang tính chất tượng trưng. Phương pháp đó sẽ cho kết quả gần
đúng. Thí dụ quen thuộc là việc phỏng vấn chớp nhoáng để dự đoán kết quả bầu cử:
chỉ cần chọn một số rất ít phòng phiếu tượng trưng và phỏng vấn một số rất ít cử
tri lúc họ đã bầu xong và rời phòng phiếu, các đài truyền hình có thể đưa ra dự
đoán đúng vào lúc phòng phiếu vừa đóng cửa. Nếu việc chọn lựa yếu tố ngẫu nhiên
và tượng trưng càng hợp lý, thì kết quả khảo sát càng chính xác, sai số càng thấp.
Ở Đức, dự đoán bầu cử theo cách đó thường cho sai số nhỏ hơn 2%.
Dùng phương pháp chọn lựa
ngẫu nhiên và tượng trưng, chúng ta thử xem tiến trình lây nhiễm trong một cộng
đồng như thế nào. Vì chỉ số lây nhiễm tối đa R0 = 3,0 cho nên chúng ta chỉ cần
biểu diễn cộng đồng bằng 3 người bất kỳ. Theo lý thuyết xác xuất, với chỉ số H
= 66%, sẽ có 2 trong 3 người đó đã miễn dịch. Trong các hình bên dưới, người
màu xanh là người lành mạnh (B.1, B.2 và B.3), người màu đỏ là người đang bị
nhiễm vi-rút (A.1).
Hình
1: Trước khi vi-rút lây lan
(Với thí dụ hệ số lây nhiễm R0 = 3, H=66%
(Với thí dụ hệ số lây nhiễm R0 = 3, H=66%
Với R0 = 3,0 như ở trên,
bệnh nhân A.1 sẽ truyền vi-rút cho 3 người trong vòng tiếp xúc. Tại thời điểm
đó, tiểu cộng đồng 3 người đều bị lây nhiễm (xem hình 2 bên dưới). Trên lý thuyết,
số ca lây nhiễm mới đã tăng vọt (tăng 300%).
Hình
2: Bệnh nhân A.1 bắt đầu lây vi-rút sang 3 người
(với thí dụ hệ số lây nhiễm R0 = 3, H=66%)
(với thí dụ hệ số lây nhiễm R0 = 3, H=66%)
Tuy nhiên, chuyện gì sẽ xảy
ra trong thời gian rất ngắn sau đó? Hình 3 bên dưới cắt nghĩa rõ hơn. Với chỉ số
miễn dịch cộng đồng H = 66% (tức 2/3) và theo lý thuyết xác xuất, vi-rút của
anh A.1 sẽ rơi vào hai người miễn dịch, vì thế vi-rút bị tiêu diệt bởi kháng thể
của hai người này. Người còn lại, thí dụ B.1, còn “trong trắng” chưa hề biết
vi-rút là gì, cho nên B.1 sẽ bị tổn thương sinh bệnh. Như vậy, chỉ số lây lan
R0 được ép từ 3,0 xuống còn 1,0 một cách tự nhiên sau một thời gian rất ngắn.
Đó là trường hợp lý tưởng trong kế hoạch phòng chống dịch: trạng thái
cân bằng được thiết lập.
Chưa hết, bệnh nhân A.1
sau một thời gian ngắn sẽ lành bệnh và có kháng thể, hoặc tử vong sau đó. Nói
cách khác ở góc nhìn của nhà thương chữa trị Covid-19, thêm một người
nhiễm bệnh nhập viện, thì có một người xuất viện, đó là trạng thái rất dễ
chịu cho hệ thống y tế.
Còn nữa, xác xuất lớn là
anh A.1 không tử vong mà đã lành bệnh và được miễn dịch. Như vậy, số người miễn
dịch trong cộng đồng tăng lên, lá chắn bảo vệ cộng đồng vì thế được nới rộng
thêm. Điều đó mang lại sự cải thiện ghê gớm: tỉ lệ miễn dịch trên tổng số cư
dân có thể tăng lên từ 2/3 (66%) đến mức tối đa là 3/4 (75%), tùy theo có bao
nhiêu anh A.1 trong cộng đồng tại cùng thời điểm lây nhiễm. Tiến trình đó tiếp
tục phát triển cho đến lúc mọi người đều miễn dịch sau một vài làn sóng dịch với
mức độ không đáng lo ngại. Bệnh ho lao là thí dụ tiêu biểu.
Với R0 = 3,0 như ở trên,
bệnh nhân A.1 sẽ truyền vi-rút cho 3 người trong vòng tiếp xúc. Tại thời điểm
đó, tiểu cộng đồng 3 người đều bị lây nhiễm (xem hình 2 bên dưới). Trên lý thuyết,
số ca lây nhiễm mới đã tăng vọt (tăng 300%).
Hình
3: Diễn tiến sau khi lây nhiễm
(Với thí dụ hệ số lây nhiễm R0 = 3, H=66%)
(Với thí dụ hệ số lây nhiễm R0 = 3, H=66%)
Tại sao cần biết số
người miễn dịch trong cộng đồng?
Chúng ta thấy rõ trong lý
giải ở trên: mỗi người miễn dịch là một lá chắn bảo vệ người chung quanh. Khi
vi-rút lan ra ngoài và vô tình gặp phải người miễn dịch, thì vi-rút sẽ bị tiêu
diệt sớm. Vì thế, biết được số người miễn dịch trong cộng đồng là yếu tố quan
trọng hàng đầu cho mọi quốc gia để đưa ra biện pháp chống dịch trong tương lai.
Các nước giàu có không ngại bỏ tiền triệu $ để tìm cách biết số người miễn dịch.
Có thể nói: nước nào có nhiều người miễn dịch, nước đó thuộc loại may mắn cho kế
hoạch trong tương lai.
Hiện nay trên thế giới,
các biện pháp giãn cách xã hội đã mang lại kết quả tốt để làm chậm sự lây nhiễm,
nhưng đó chỉ là những biện pháp tạm thời và nguy cơ dịch tái phát vẫn còn tồn tại.
Ngoài ra, cái giá phải trả cho các biện pháp đó vô cùng lớn. Về kinh tế, có lẽ
ai cũng thấy rồi, nhưng về xã hội thì sao? Có bao nhiêu lao động cấp thấp khốn
đốn vì mất nguồn thu nhập, tương lai mù mịt, thậm chí nhiều nơi ở các nước
nghèo đã có người tự sát vì tuyệt vọng, không thấy tương lai? Vì thế, các biện
pháp ngăn sông cấm chợ, cách ly hàng vạn người chỉ vì một vài ca lây nhiễm v.v…
cần chấm dứt sớm, tất nhiên là phải tránh trường hợp dịch tái phát. Giữ khoảng
cách và vệ sinh cá nhân vẫn cần phải được tiếp tục. Vậy thì, dựa trên cơ
sở khoa học nào để có biện pháp tối ưu?
Các nhà dịch tễ đều thống
nhất ý kiến: Bên cạnh các hiểu biết về thực chất của Covid-19 ngày càng chính
xác, thì việc nắm vững tỉ lệ miễn dịch trong cộng đồng là yếu
tố vô cùng quan trọng để đưa ra các biện pháp phòng chống dịch tối ưu. Để biết
mức độ miễn dịch, chỉ có một phương pháp duy nhất là xét nghiệm kháng
thể. Mọi thống kê, khảo sát, phỏng đoán khác chỉ có tính chất tạm thời
trong lúc chưa tìm được test kits về kháng thể một cách chính xác.
Ai đã làm xét nghiệm
kháng thể đại trà?
Chưa có ai! Lý do giản dị là test kits kháng thể với độ chính xác cao
và nhanh chưa có. GS Drosten thuộc đại học
y khoa Charité Berlin dự báo sẽ có test kits đại trà trong tháng năm 2020.
Chúng ta có thể chờ thêm vài tuần, ít ra là ở Đức: Song song với việc đẩy mạnh
nghiên cứu test kits, chính phủ Đức đã có dự án qui mô để xét nghiệm đại trà
hòng xác định mức độ miễn dịch như thế nào trong cộng đồng Đức [xem
Hackenbroch]. Dự án này là sự hợp tác của những viện nghiên cứu hàng đầu:
Viện Robert Koch, Trung tâm Nghiên cứu Helmholtz về Bệnh truyền nhiễm, Viện Vi
trùng học của đại học Charité Berlin, Trung tâm Nghiên cứu Bệnh truyền nhiễm Quốc
gia, Cơ quan Dịch vụ Hiến máu, Cơ quan Khảo sát Sức khỏe NAKO. Dự án này khá
công phu: đầu tiên sẽ thu thập 100.000 mẫu máu để đo kháng thể, sau đó sẽ tiếp
tục làm định kỳ để theo dõi diễn biến dịch Covid-19. 100.000 mẫu xét nghiệm
theo chọn lựa ngẫu nhiên là quá đủ để có một phỏng đoán chính xác về tỉ lệ miễn
dịch trong nước Đức. Nếu nước nào không có điều kiện xét nghiệm kháng thể, thì
từ kết quả của Đức, họ cũng có thể phỏng đoán tình hình trong nước họ, với một
ít sai số nhất định.
Trong chương trình truyền
thanh NDR Podcast ngày 24.4, kỳ 39, GS Drosten phát biểu rằng, điều gọi là miễn
dịch âm thầm (Background Immunity – Hintergrundsimmunität) có thể đã thành hình
trong nước Đức từ lúc dịch mới bắt đầu. Điều đáng mừng là tỉ lệ miễn dịch ấy có
thể nằm đâu đó giữa 15% và 34% [xem Drosten]. Bravo, thật tuyệt vời!
Chúng ta sắp vượt qua dịch rồi chăng? Xin bình tĩnh, hãy kiên nhẫn chờ đợi kết
quả của dự án qui mô xét nghiệm kháng thể nói trên. Ngay cả Drosten cũng chỉ
xem lời tuyên bố của ông là một phỏng đoán cần được kiểm chứng.
Trong lúc chờ đợi kết quả
của dự án nói trên, chúng ta có thể xem xét vài trường hợp riêng lẻ, tuy qui mô
không lớn, nhưng cũng cho chúng ta một hình dung sơ bộ:
Hà Lan [xem Reuters]: Sau khi đo kháng thể từ những người hiến
máu, Giám đốc Viện Sức khỏe Quốc gia, Jaap van Dissel báo cáo trước quốc hội
vào giữa tháng tư rằng, “cuộc khảo sát cho kết quả là khoảng 3% người Hà Lan đã
có kháng thể chống coronavirus”.
Với dân số 17 triệu, 3%
tương đương với 500.000 người. Đúng vào thời điểm đó, Hà Lan chỉ ghi nhận
28.000 tổng số ca nhiễm. Cũng cần lưu ý rằng, những người hiến máu thường ở
trong lứa tuổi chừng 18-50. Ngoài lứa tuổi đó, chắc hẳn sẽ còn thêm một lượng
người miễn dịch gần bằng 500.000 nữa, tổng cộng có thể là 6% người dân được miễn
dịch. Tỉ lệ này tương đương với 1 triệu người ở Hà Lan hoặc 5 triệu ở Việt Nam.
California, USA [xem Deutschlandfunk]: Đại học Standfort, California
đo kháng thể trên 3.300 người tình nguyện, từ đó dùng phương pháp xác xuất để
tính số người miễn dịch trong một vùng dân cư khoảng 2 triệu người. Kết quả: họ
phỏng đoán rằng 4,1% dân số vùng đó, tức 80.000 người đã miễn dịch tại thời điểm
1.4.2020. Tại thời điểm đó, tổng số ca nhiễm được đăng ký khoảng 1.000. Tỉ lệ
4,1% miễn dịch tương đương với 13 triệu người ở Mỹ hoặc 4 triệu ở Việt Nam.
Đức, bang NRW [xem Aerztblatt]: Sau khi tỉnh Heinsberg trở thành
tâm dịch đầu tiên của Đức, GS Hendrik Streeck được giao nhiệm vụ khảo sát tình
trạng lây nhiễm và số người miễn dịch. Ông khảo sát ngẫu nhiên 400 hộ gia đình ở
quận Gangelt có 11.000 dân nằm sát nách Heinsberg. Nhóm nghiên cứu của GS
Streeck đo vi-rút, đo kháng thể và lấy mẫu trả lời của 1.000 người tham dự.
Trong cuộc họp báo ngày 9.4.2020 về kết quả cuộc khảo sát, GS Streeck báo cáo rằng
15% dân cư ở Gangelt đã miễn dịch và ông nhấn mạnh rằng, phỏng đoán đó hết sức
bảo thủ, tức tỉ lệ miễn dịch có thể cao hơn. Về tỉ lệ tử vong 0,37% tại Gangelt
thì có nhiều tranh luận phản biện, nhưng về số người miễn dịch thì báo cáo được
cộng đồng chuyên gia chấp nhận. Nếu lấy 15% của Gangelt để qui chiếu lên toàn
quốc, tỉ lệ đó tương đương với 12 triệu người ở Đức hoặc 14 triệu ở Việt Nam được
miễn dịch.
Kết luận
Trong các buổi phỏng vấn
cách đây mười ngày, GS Huyên có nêu giả thuyết rằng, hàng chục triệu người trẻ
Việt Nam có thể đã bị lây nhiễm, đã lành bệnh và được miễn dịch. Tình hình dịch
COVID-19 ở Việt Nam hiện nay và những diễn tiến về dịch COVID-19 đang xảy ra ở
châu Âu và châu Mỹ cho thấy, dựa vào những số liệu đã nêu thì những lý luận cho
giả thuyết trên rất là hiện thực. Phỏng đoán mới đây của GS Drosten càng củng cố
thêm cơ sở thực tế cho giả thuyết ấy. Những người miễn dịch đó sẽ là lá chắn bảo
vệ dân cư, nhất là người cao tuổi, khỏi bị lây nhiễm. Các biện pháp cách ly hiện
nay có thể được nới lỏng mà không gặp rủi ro cao. Mức độ nới lỏng nhiều hay ít,
điều đó tùy thuộc vào tỉ lệ người miễn dịch trong cộng đồng cao hay thấp, tức
là rủi ro lây nhiễm ít hay nhiều. Nhưng để biết rõ tình trạng miễn dịch, không
có cách gì khác hơn là dùng phương pháp xét nghiệm kháng thể để
khảo sát, một đầu tư quá nhỏ để có thể cứu vãn những thiệt hại ghê gớm về kinh
tế, xã hội và sinh mạng người dân. Chính phủ Việt Nam nên tiến hành sớm.
--------------------------
Tài liệu tham khảo
Aerztblatt 19.4.2020: Feldstudie zu SARS-CoV-2: Bei 15 Prozent in
Gangelt Infektion nachgewiesen (Khảo sát thực địa Sars-Cov-2: Tình trạng lây
nhiễm được tìm thấy trong 15% cư dân).
Deutschlandfunk 18.4.2020: Wie hoch die Dunkelziffer bei den
Coronavirus-Infektionen ist (Con số đen về các ca nhiễm coronavirus cao như thế
nào?).
Drosten, Christian: NDR Podcast Coronavirus Update (Chương trình truyền thanh hàng ngày về
cập nhật Coronavirus).
ECDPC – European Centre for Disease Prevention and Control – https://www.ecdc.europa.eu/en/novel-coronavirus-china.
Hachenbroch, Veronika – Spiegel 27.3.2020: Grosse Antikörperstudie soll Immunität der
Deutschen gegen Covid-19 feststellen (Khảo sát kháng thể qui mô sẽ xác định
tình trạng miễn dịch của người Đức).
MedRXiv 4.4.2020: Estimate of the development of the epidemic reproduction number Rt
from Coronavirus Sars-CoV-2 (Phỏng đoán sự phát triển của chỉ số tái sản xuất
Rt từ Sars-CoV-2).
Reuters 16.4.2020: Dutch study suggests 3% of population may have
coronavirus antibody (Khảo sát ở Hà Lan phỏng đoán rằng, 3% dân số đã có kháng
thể chống coronavirus).
Wiki – Basic Reproduction Number, xem :
No comments:
Post a Comment