Sàng lọc di truyền có
thể cải thiện việc kê đơn thuốc
The Economist
Cù Tuấn, biên dịch
Tóm
tắt:
Hầu hết mọi người mang ít nhất một đột biến gene có thể làm ngừng hoạt động của
thuốc chữa bệnh.
Peter
Ley, một công chức đã nghỉ hưu sống ở London, được chẩn đoán mắc bệnh ung thư
ruột kết vào năm 2017. Một ca phẫu thuật cắt bỏ khối u của ông đã thành công.
Nhưng đợt hóa trị sau đó đã gây ra phản ứng nghiêm trọng khiến ông phải nằm viện
hai tuần và tạm dừng điều trị ung thư.
Tất
cả những phiền hà này có thể tránh được bằng cách thực hiện một xét nghiệm đơn
giản. Xét nghiệm này kiểm tra một gene mã hóa một loại enzym gan có tên là
dihydropyrimidine dehydrogenase (gọi tắt là DPD). Enzyme này phân hủy một số loại
thuốc ung thư phổ biến. Nếu không có nó, mức độ độc hại của thuốc sẽ tích tụ
trong cơ thể, đôi khi gây tử vong. Hiếm khi xảy ra việc hoàn toàn không có khả
năng tạo ra DPD, nhưng có 4 đột biến trong gene điều hòa DPD được biết là làm
giảm việc sản xuất enzyme này. Hóa ra là bệnh nhân Ley có một trong số 4 đột biến
trên.
Sàng
lọc các “gene dược lý học” (pharmacogene) như vậy là một ý tưởng đang được các
bác sĩ quan tâm. Một số bệnh viện lớn ở Mỹ đang xét nghiệm bệnh nhân của họ để
tìm một loạt các gene dạng này. Các dự án thí điểm riêng biệt đang được tiến
hành tại ít nhất bảy trong số các quốc gia thành viên của Liên minh Châu Âu. Dịch
vụ Y tế Quốc gia của Anh (NHS) đang thực hiện các xét nghiệm sàng lọc cho một số
bệnh nhân được kê đơn thuốc điều trị ung thư và HIV. Một báo cáo vào ngày 29
tháng 3 của Hiệp hội Dược học Anh (BPS) và Đại học Y sĩ Hoàng gia (RCP) đã đề
xuất mở rộng xét nghiệm này để bao gồm 40 loại thuốc trong số 100 loại thuốc được
kê đơn nhiều nhất được biết là bị các gene dược lý học này gây tác động. Các
tác giả của báo cáo cho rằng xét nghiệm trên có thể được triển khai trên NHS sớm
nhất là vào năm 2023.
Sàng
lọc di truyền hứa hẹn những lợi ích lớn. Các đột biến này có thể ảnh hưởng đến
thuốc theo nhiều cách, và chúng quyết định mức hiệu quả, độc tính của thuốc, mức
độ hấp thụ của thuốc và mức độ phân hủy của thuốc. Một số biến thể di truyền ảnh
hưởng đến một số loại thuốc cùng một lúc, vì chúng làm thay đổi các enzyme phổ
biến trong các tuyến trao đổi chất được sử dụng rộng rãi. Dự án 100.000 gene của
Anh đã chỉ ra rằng gần 99% người mang ít nhất một gene dược lý học; 25% có bốn
gene dạng này. Khoảng 9% người da trắng mắc chứng thiếu hụt DPD như ông Ley; cứ
200 người thì có một người hoàn toàn không có enzyme DPD. Khoảng 8% dân số Anh
không thể dùng codeine để giảm đau, vì họ thiếu một loại enzyme chịu trách nhiệm
chuyển hóa thuốc này thành morphine (thay vào đó cơ thể họ chuyển hóa codeine
thành các chất khác không làm giảm cơn đau).
Cho
đến nay, các nhà khoa học đã xác định được khoảng 120 cặp gene dược lý học như
vậy. Henk-Jan Guchelaar, nhà dược lý học tại Đại học Leiden ở Hà Lan, cho biết
gần một nửa gene trong số đó là “khả hoạt”, nghĩa là thay đổi liều lượng hoặc
thay thế loại thuốc sử dụng có thể dẫn đến kết quả lâm sàng tốt hơn. Và hầu hết
mọi người sẽ được kê đơn ít nhất một trong những loại thuốc đó vào một thời điểm
nào đó trong cuộc đời của họ. Munir Pirmohamed, một nhà dược học và di truyền học
tại Đại học Liverpool cho biết: ở Anh, những người trên 70 tuổi có khoảng 70%
cơ hội dùng ít nhất một loại thuốc mà tính an toàn hoặc hiệu quả bị gene của họ
làm ảnh hưởng.
Hiện
tại, xung đột giữa bộ gene của bệnh nhân và chế độ thuốc của người đó được giải
quyết bằng cách kê đơn theo kiểu thử và sai. Nhưng điều đó tốn nhiều thời gian
và có thể có hại. Nếu một loại thuốc đang được kê đơn cho bệnh cao huyết áp hoặc
cholesterol làm tắc nghẽn động mạch, thời gian dùng thử các loại thuốc khác
nhau có nghĩa là xác suất cho đột quỵ, đau tim hoặc tổn thương nội tạng tăng
lên. Và việc kê đơn thông minh hơn sẽ có lợi cho hệ thống chăm sóc sức khỏe nói
chung, cũng như cho từng bệnh nhân. Phản ứng có hại của thuốc chiếm 6,5% số ca
nhập viện ở Anh.
Vấn
đề chính, như mọi khi, là chi phí. Ở Hà Lan, một cuộc kiểm tra 50 gene dược lý
học tốn khoảng 200 euro (217 USD). Ở Anh, một lần xét nghiệm panel đối với 40
gene như vậy có giá 100-150 bảng Anh (130-195 USD). Do đó, việc thực hiện thử
nghiệm trên toàn bộ dân số sẽ cực kỳ tốn kém. Một số phân tích về việc liệu nó
có xứng đáng với chi phí bỏ ra hay không sẽ được làm rõ vào cuối năm nay khi
PREPARE, một nghiên cứu bắt đầu vào năm 2017, công bố kết quả của nó. Dự án này
do Tiến sĩ Guchelaar đứng đầu đã tuyển dụng 7.000 người trên 7 quốc gia châu Âu
để nghiên cứu về các đột biến ảnh hưởng đến 42 loại thuốc khác nhau. Một nửa số
người tham gia được kiểm tra và được phát thẻ liệt kê các loại thuốc được gắn cờ.
Thông tin này, đến lượt nó, được phổ biến cho các bác sĩ, dược sĩ và những người
tương tự. Tiến sĩ Guchelaar và các đồng nghiệp của ông đang phân tích mức độ
làm giảm phản ứng có hại của thuốc so với những người tham gia không được kiểm
tra - và kết quả là, chi phí chăm sóc sức khỏe đã giảm đi.
Những
phân tích chi phí-lợi ích như vậy sẽ rất quan trọng trong việc đưa ra lập luận
rằng chính phủ hoặc các công ty bảo hiểm nên trả tiền cho việc xét nghiệm di
truyền rộng rãi. Tuy nhiên, trong khi chờ đợi, các bác sĩ đang cân nhắc các
cách để có được hiệu quả cao nhất cho khoản tiền bỏ ra. Nghiên cứu BPS và RCP đề
xuất một số cách để mở rộng sàng lọc gene dược lý học. Một cách là xét nghiệm
gene lần đầu tiên cho một loại thuốc được biết là nhạy cảm được kê đơn. Một lựa
chọn khác là thực hiện xét nghiệm đó cho tất cả mọi người trên một độ tuổi nhất
định, có lẽ là 50 - mặc dù NHS cũng đang cân nhắc ý tưởng về sàng lọc di truyền
toàn diện cho tất cả trẻ sơ sinh. Việc này có thể đem lại lợi ích lớn về sau
này cho bọn trẻ.
No comments:
Post a Comment