Nghịch
lý kinh tế tăng trưởng nhanh và tham nhũng nghiêm trọng đe dọa sự tồn vong của
chế độ
2023.08.01
Bình luận của ông Phạm Quý Thọ- PGS,TS nguyên Trưởng
Khoa Chính sách Công, Học Viện Chính sách & Phát triển, Bộ Kế hoạch- Đầu
tư, Việt Nam
Hình minh họa : Những người bán hàng ngồi bên ngoài những cửa
hàng đang đóng cửa ở Hà Nội vào tháng 1/2022 (AFP)
Đường lối Đổi mới từ năm 1986 giúp kinh tế Việt
Nam có tốc độ tăng trưởng nhanh trong suốt thời kỳ gần 30 năm với tỷ lệ tăng tổng
sản phẩm quốc nội (GDP) trung bình năm trên 7%, nhưng đồng thời kéo theo quốc nạn
tham nhũng nghiêm trọng, mang tính hệ thống đe dọa sự tồn vong chế độ. Đây là
nghịch lý khiến giới lãnh đạo ‘đau đầu’ khi chính sách cải cách thể chế được tiến
hành theo hướng duy trì chế độ Đảng Cộng sản (CS) thúc đẩy tăng trưởng nhờ chuyển
đổi kinh tế sang thị trường.
Việc lạm dụng quyền lực hoặc chức vụ để trục lợi,
tham nhũng từ lâu đã được xác định là một vấn đề phổ biến ở mọi quốc gia, tham
nhũng kinh tế cản trở tăng trưởng và tham nhũng chính trị làm suy yếu quản trị
tốt. Nghĩa là, tham nhũng có liên quan đến năng lực yếu kém của thể chế với
sự phân bổ các nguồn lực không hợp lý, kiềm hãm sự tăng trưởng kinh tế, phân
hoá giàu nghèo, gây ra những cái bẫy nghèo đói và rủi ro cho đầu tư. Tuy nhiên,
thực tế chuyển đổi kinh tế từ kế hoạch hoá tập trung sang thị trường ở các nước
có chế độ CS như trong mô hìnhTrung Quốc và Việt Nam đang cho thấy nghịch lý: bất
chấp vấn nạn tham nhũng tràn lan nhưng kinh tế tiếp tục tăng trưởng?
Nghịch lý này phản ánh mối quan hệ ‘hai bên
cùng có lợi’, phức tạp giữa các doanh nghiệp tư nhân và chế độ. Doanh nghiệp cần
sự khuyến khích như động lực phát triển trong khi chế độ Đảng CS toàn trị cần
tăng trưởng để đảm bảo tính chính danh. Các doanh nghiệp nhà nước dựa vào sở hữu
công và năng lực quản trị yếu kém đã dần đánh mất vai trò chủ đạo trong nền
kinh tế cho chế độ đã dần làm ăn thua lỗ khi không thể thích nghi với chính
sách tự do hoá, tư nhân hoá, cổ phần hoá. Thậm chí, sai lầm chính sách
tăng trưởng nóng vội khiến cho các tập đoàn, tổng công ty nhà nước phá sản hàng
loạt, điển hình là trường hợp tập đoàn công nghiệp hàng hải Vinashin vào đầu những
năm 2000 đã gây thiệt hại nặng nề. Các doanh nghiệp tư nhân đã dần thế chỗ,
phát triển năng động và ‘bùng nổ’. Môi trường kinh doanh, luật pháp và thể chế,
thực thi chính sách tỏ ra quá ‘chật hẹp’ khi thị trường đòi hỏi khiến các doanh
nghiệp tư nhân, quy mô từ hộ kinh doanh cá thể, nhỏ, vừa và lớn đều tìm kiếm ‘đặc
ân’ từ các quan chức chính quyền để có thể hoạt động kinh doanh.
Các doanh nghiệp tư nhân dần chứng tỏ ưu thế,
phương thức kinh doanh tư bản dần thắng thế, và vì vậy mối quan hệ này, về thực
chất, được gọi là tư bản thân hữu. Chế độ CS buộc phải ‘kết thân’ với chủ nghĩa
tư bản. Đây là thời kỳ tư bản dân tộc ‘lên ngôi’, trong đó các nhà tài phiệt
càng khéo ‘chiều’ chế độ, ‘ủng hộ ‘nhiệt tình’ chủ trương phát triển “kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa (XHCN)”, dù chỉ về hình thức mỗi khi có
cơ hội, trên các diễn đàn hay làm từ thiện, để tạo độ tin cậy và có quan hệ sâu
rộng với các quan chức các cấp, biết điều và biết cách ‘chia sẻ lợi nhuận’ bằng
cách hối lộ. Đổi lại, họ có thể được ‘tạo điều kiện thuận lợi’ để kinh doanh. Vụ
án có liên quan đến Công ty Tiến bộ Quốc tế (AIC group) mới xử phúc thẩm gần
đây là minh chứng rõ rệt.
Nhờ mối quan hệ thân hữu này, thực chất là nhờ
tư bản, nhờ thị trường mà tăng trưởng cao được duy trì và, từ đó công ăn việc
làm được tạo thêm, chính sách xoá đói giảm nghèo được thúc đẩy… Ngoài ra, nhờ
thu thuế của dân mà ngân sách nhà nước được mở rộng giúp chế độ có thêm nguồn lực
để tiến hành nhiều chính sách xã hội…, không chỉ tri ân những người có công với
chế độ mà còn có điều kiện để duy trì bộ máy nhà nước cồng kềnh, chế độ biên chế,
tăng lương cho lực lượng vũ trang, an ninh, tưởng thưởng cho sự trung thành và
tuân phục chế độ, cản trở cải cách phân phối thu nhập và chính sách tiền lương
theo hướng thị trường… Tóm lại, tư tưởng thực dụng “mèo đen mèo trắng không
quan trọng miễn bắt được chuột” được hiện thực hóa, ý thức hệ CNXH được củng cố
nhờ tuyên truyền rằng tăng trưởng là do đổi mới – sự lãnh đạo sáng suốt của đảng!
Tuy nhiên, mâu thuẫn giữa hai hệ thống giá trị
từ hai ý thức hệ đối nghịch, CNTB và CNXH, không sớm thì muộn tất yếu sẽ bùng
phát, trong đó những rủi ro vốn có của tham nhũng làm tha hoá quyền lực quan chức,
đe doạ sự tồn vong chế độ tập quyền. Như đã biết, trong thực tế ‘cung đình’ ở
Việt Nam từ những năm đầu của thập niên 2010 biểu hiện rõ rệt nhất bị phơi bày
là sự thống nhất trong Đảng bị phá vỡ, sư ‘bất đồng’ lớn dần thành hai phe phái
chủ yếu, phe đảng – chuyên tránh chính trị và phe chính phủ - trực tiếp
điều hành nền kinh tế được cho là khởi nguồn tham nhũng. Sự bất ổn thể chế, bất
ổn xã hội đã xảy ra và, như hệ quả, tăng trưởng kinh tế trồi sụt theo xu hướng
giảm sút.
Liên quan đến chủ đề của bài viết xin nêu cuốn
sách “China's Gilded Age: The Paradox of Economic Boom and Vast Corruption” của
tiến sĩ Yuen Yuen Ang, Đại học Michigan, Thời hoàng kim của Trung Quốc: Nghịch
lý bùng nổ kinh tế và tham nhũng tràn lan, NXB Đại học Cambridge, năm 2000. Tác
giả của nghiên cứu này đã khái quát hoá bốn hình thức tham nhũng ở Trung Quốc. Một
là, Trộm cắp lớn: tham ô hoặc biển thủ các khoản tiền công lớn trong giới tinh
hoa chính trị; Hai là, Trộm cắp vặt: hành vi ăn cắp, lạm dụng công quỹ hoặc tống
tiền ở các cán bộ cấp thấp; Ba là, Tiền ‘bôi trơn’: khoản hối lộ nhỏ, ‘lót tay’
mà doanh nghiệp hoặc công dân trả cho các quan chức để vượt qua rào cản pháp lý
và thể chế; Bốn là, Tiền tiếp cận: những ‘phần thưởng’ mà giới kinh doanh ‘lại
quả’ cho quan chức có được đặc quyền. Và, tác giả đã chỉ ra rằng từ 2012 khi nắm
quyền Tổng bí thư Đảng CS Tập Cận Bình nỗ lực chống tham nhũng bằng chiến dịch
“đả hổ diệt ruồi” nhưng chỉ ba loại tham nhũng đầu bị ‘đẩy lùi’, còn loại thứ
tư - dùng tiền để tiếp cận cán bộ, quan chức – “lại tăng phi mã.” Ngoài ra, để
chống tham nhũng, ông Tập đã buộc phải tái thiết lập mô hình toàn trị kiểu cũ.
Và, vừa chấn chỉnh cán bộ trong hệ thống chính trị vừa đàn áp tự do và, hơn thế,
trấn áp các nhà tư bản ‘vô tổ chức’ như Alibaba, chính sách của ông Tập đã bóp
nghẹt dân chủ cả trong xã hội và trong Đảng - Nhà nước là một trong những lý do
khiến tăng trưởng kinh tế sụt giảm.
Trong nghiên cứu này Tiến sĩ Yuen Yuen
Ang đã chứng minh nghịch lý nêu trên ở Trung Quốc không là biệt lệ, thậm chí có
những điểm tương đồng với 'Thời đại Vàng son' của tư bản Hoa Kỳ trong thế kỷ
19: sự lớn mạnh của giới giàu có mới nổi, tập đoàn kinh tế cấu kết với chính phủ,
bất bình đẳng giàu nghèo… Nhưng, cuối cùng, thì những rủi ro vốn có của tham
nhũng như vậy đã tạo ra cuộc khủng hoảng vào năm 1893, khiến các ngân hàng vỡ nợ
và buộc Hoa Kỳ phải cải cách và đạt được Kỷ nguyên Tiến bộ (1890-1920). Rõ ràng
là thông điệp từ cuốn sách không những chỉ cung cấp cách hiểu thấu đáo, sâu sắc
hơn về tham nhũng, cảnh báo về ‘khủng hoảng’ có thể nếu thiếu giải pháp đột phá
cần thiết về chống tham nhũng, mà hơn thế, còn gợi ý về con đường cải biến xã hội
đến thịnh vượng.
Là một quốc gia có chế độ chính trị và mô hình
phát triển tương đồng với Trung Quốc, Việt Nam đã thành lập Ban chỉ đạo Trung
ương phòng chống tham nhũng năm 2012, ngay trong thập niên bất ổn, để thúc đẩy
chiến dịch ‘đốt lò’. Tuy nhiên, do chứa đựng bản chất chế độ tập quyền, trong
đó tham nhũng là do tha hóa quyền lực tuyệt đối, như các đại án tham nhũng đã
và đang chỉ ra, chống tham nhũng vẫn “chưa đạt kết quả mong muốn”, trong đó nghịch
lý nêu trên đang đối diện với thách thức kép, cả trong thúc đẩy tăng trưởng và
chống tham nhũng, khiến giới lãnh đạo chế độ ‘quan ngại’ và công luận đặt vấn đề
về triển vọng, hiệu quả chống tham nhũng và tiếp tục cải cách thể chế? Duy trì
chế độ thế nào nếu nạn tham nhũng không được ngăn chặn?
.
* Bài viết không thể hiện quan điểm của Đài Á Châu Tự Do.
-------------------
Tin, bài liên quan
BLOG
·
Sơ
thẩm các đại án tham nhũng: Càng xử càng thấy tư pháp cần phải độc lập
·
Đại
án “chuyến bay giải cứu” phơi bày điển hình tham nhũng: Quan chức tống tiền
doanh nghiệp
·
Tôi
đã hiểu vì sao người ta xin lỗi bác Trọng
·
Chống
tham nhũng có làm suy giảm tăng trưởng kinh tế?
No comments:
Post a Comment