Lê Học
Lãnh Vân
23/11/2021 11:14
https://www.diendan.org/nhung-con-nguoi/vai-ky-niem-voi-ong-bui-tin
Một tối tháng chín mùa thu năm 1990, Vương nhận
được tin gây xôn xao dư luận giới nghiên cứu sinh tại Pháp thời đó là việc nhà
báo Thành Tín sang Pháp dự hội báo Nhân Đạo tung ra bản Kiến Nghị. Sau đó một
thời gian ông chính thức tuyên bố không về nước.
Nhà báo Thành Tín chính là ông Bùi Tín. Khoảng
năm 1982 hay 1983 gì đó Vương lần đầu tiên có dịp tình cờ gặp ông tại trụ sở hội
Liên Hiệp Văn Học Nghệ Thuật Tp Hồ Chí Minh, đường Trần Quốc Thảo, khi ông đang
nói chuyện với ông Sáu Thảo, tức ông Dương Đình Thảo, và một nhà thơ có tên tuổi.
Chỉ là cuộc nói chuyện phiếm, bởi vì khi thấy Vương đi ngang hai bậc đàn anh
lôi Vương vào giới thiệu với ông Bùi Tín, chứ không phải với nhà báo Thành Tín,
một bút danh mà cho tới đêm tháng 9 năm 1990 đó anh mới biết là của ông. Ông
Sáu Thảo giới thiệu về ông Bùi Tín đầy trân trọng, là “nhà báo cách mạng đàn
anh, lão luyện”. Sau đó Vương có dịp gặp ông Bùi Tín một lần nữa tại trụ sở Hội
Sân Khấu Thành Phố, số 5B Võ Văn Tần, khi ông đang nói chuyện với soạn giả Nguyễn
Ngọc Bạch. Ấn tượng của anh về ông là một người tinh nhanh, lịch sự, nói chậm
rãi mà khúc chiết, chịu khó lắng nghe và có nhiều nguồn tin đa chiều so với
hoàn cảnh chung của xã hội những năm đầu thập niên 1980.
Bản Kiến Nghị được tung ra công chúng, là một
sự kiện lớn lúc đó. Thực ra, từ góc nhìn tự do ngôn luận, bản chất sự việc
không có gì đáng ầm ĩ như vậy. Sự việc được xem là lớn bởi vì trong một xã hội
mà mọi thứ được ép một chiều, việc một nhân vật có địa vị đó, quá trình đó, tầm
vóc đó công khai lên tiếng trái chiều trước dư luận quốc tế được cảm nhận là
“phản nghịch” lớn! Trong cuộc họp tại sứ quán Việt Nam cuối tháng, sự việc
không được thảo luận dù nhiều người đã biết tin, chỉ có lời dặn dò anh em du học
sinh, nghiên cứu sinh không đọc Kiến Nghị, không phát tán Kiến Nghị và không
nghe bình luận từ những kẻ phản động!
Trong vòng một năm sau đó Vương có dịp gặp ông
Bùi Tín vài lần tại nhà các người quen. Đa số họ là các nhà trí thức sống kín
tiếng ở Paris và có tình cảm thiên Hà Nội khi đất nước còn chia đôi. Lần đầu
tiên gặp lại ông là tại nhà ông bà GS. Langlet - Quách Thanh Tâm, những người
trong ngành khoa học địa lý và lịch sử mà các bậc cao niên trường Đại học Văn
khoa Sài Gòn thời Việt Nam Cộng Hòa (Miền Nam) chắc còn nhớ tên.
Vừa gặp lại nhau, ông nhận ra Vương ngay.
“Anh đã qua đây rồi à?”
“Dạ! Em biết tin anh ở lại từ vài tháng nay”
Việc ông ở lại Pháp không khiến Vương ngạc
nhiên. Dù ông rất cẩn trọng, những lần gặp ông trong nước anh đã nhìn thấy nơi
ông phong cách trí thức qua cách lắng nghe, học hỏi những thông tin đa chiều. Một
con người có nhu cầu tự do học hỏi như ông tất phải có nhu cầu sống trong xã hội
tự do!
Buổi cơm thân mật, ông bà chủ nhà, bà Tô Huệ Mỹ,
cựu giáo sư trường Đại học Nha khoa Sài Gòn trước năm 1975, vợ chồng một cựu
giáo sư tại Trường Đại học Khoa học Sài Gòn và ông Bùi Tín. Vương ngạc nhiên vì
sự quen biết của ông Bùi Tín với những vị cố cựu của Miền Nam này. Mọi người chỉ
nhắc lại những người quen cũ, chuyện cũ, không hề đề cập tới chính trị. Nếu có
thì chỉ là GS. Langlet khuyên ông Bùi Tín cẩn thận khi tiếp xúc với giới Việt
kiều quá quan tâm tới các đề tài chính trị, khuyên ông khoan tới dự những buổi
thảo luận chính trị đông đảo, bởi vì người có nhiệt tâm sâu sắc với người môi
miếng ồn ào ngồi cạnh nhau, khó phân biệt. Ông Bùi Tín cám ơn lời khuyên chân
tình. Xin mở ngoặc cho một chi tiết: trước năm 1975, bà Tô Huệ Mỹ là người quen
với các ông Dương Quang Trung (bác sĩ bên Pháp, sau là Giám đốc Sở Y tế Tp
HCM), Tạ Bá Tòng... và thỉnh thoảng gặp các vị này khi họ vào Sài Gòn công tác
thành!
Khi làm việc tại Vancouver năm 1992, 1993, một
hôm Vương nhận điện thoại từ Paris. Đầu kia, ngạc nhiên thay, là Bùi Tín. Ông
cho biết sẽ đi Hoa Kỳ làm việc, sẵn dịp ghé Vancouver thăm con trai và con dâu.
Ông đã xin địa chỉ và số điện thoại của anh từ GS. Langlet.
Buổi cơm chiều thân mật tại nhà có ông cùng với
con trai và con dâu, anh Vinh, chị Hà. Ông Bùi Tín sắp có cháu nội. Lần này ông
nói chuyện chính trị xã hội cởi mở hơn. Đề cập tới ông Vũ Quốc Thúc, nhà chính
trị, nhà kinh tế và luật gia, người nổi tiếng với Kế hoạch Kinh tế Hậu chiến Việt
Nam Cộng Hòa, ông Bùi Tín tỏ rõ quan điểm khi nói về giới trí thức Miền Nam nói
chung: “Miền Nam có nhiều người được đào tạo bài bản và sâu sắc, có thể điều
hành quốc gia. Những người tài giỏi và có tâm như vậy mà chính quyền [Miền Bắc]
nói họ bán nước cho Mỹ, rồi khi thắng trận bắt họ học tập hay không dùng họ.
Tôi nghĩ người Miền Nam không câu nệ thắng thua, chính quyền biết trân trọng họ
để họ góp sức xây dựng nước là họ hết lòng hết sức”. Và, rõ hơn, ông nói “rất
tíếc cho đất nước, dân tộc, bao nhiêu con người tài giỏi như thế bị đẩy vào trại
học tập sáu bẩy năm trời! Đâu chỉ Miền Nam đau, Miền Bắc cũng đau lắm, tiếc lắm
chứ anh!”.
Lần đó Vương biết con trai ông là thuyền nhân,
từng tạm trú tại Hồng-Kông từ trước khi ông tị nạn tại Pháp. Anh thầm nghĩ, mầm
mống bất đồng chính kiến của Bùi Tín với chính quyền Việt Nam đã bắt đầu từ
lâu, chắc từ khi ông vào Miền Nam và thấy thực tế cuộc sống nơi này, thấy cách
hành xử của chính quyền trong những sự việc thí dụ như việc 16 tấn vàng đã lấy
dùng lại đổ riệt cho ông Nguyễn Văn Thiệu đem ra nước ngoài, một hành động mà
Bùi Tín rất không đồng tình. Hay có thể bắt đầu từ xa hơn, khi ông còn theo học
dưới mái trường thời Pháp thuộc với các giá trị Tự do, Bình đẳng, Bác ái, Trung
thực... mà tới giờ ông vẫn còn quí trọng.
Năm 2004, Vương ghé thăm Bùi Tín tại Paris. Một
ông già, một căn phòng với những bài viết trên bàn giấy. Ông đi đứng mệt nhọc
hơn trước. Lần này ông nói với Vương nhiều hơn về những ngày đi học thời Pháp,
về những năm kháng chiến, về những người ông quen ở Hà Nội như ông bà Trịnh Văn
Bô, Nguyễn Kiến Giang... “Tôi nhớ Hà Nội, nhớ bát phở nóng, nhớ bánh cuốn...”,
“Nhưng mà, nếu bảo tôi về cộng tác với họ,
tôi không về đâu!”. Chữ họ đây ông muốn nói chính quyền Việt Nam. Vương
không hỏi đã có lời mời hay lời kêu gọi riêng tư nào gởi ông chưa, Chỉ nhìn
ông, qua dáng lụm cụm, mà thương cả một thế hệ. Thương nhiều thế hệ!
Dư luận về Bùi Tín có nhiều hướng, nói chung
là phức tạp. Vương đọc và nghe để học hỏi. Qua những lần tiếp xúc và quan sát
tác phong của ông, anh cảm nhận Bùi Tín là một con người trung thực, cố gắng thu
thập thông tin mới và suy nghĩ về chúng một cách cẩn trọng. Tinh thần học hỏi
luôn là bài học hay! Đời Bùi Tín đã hai lần tự vượt qua chính mình. Lần thứ nhất
dứt áo theo kháng chiến, bỏ qua quyền lợi và vị trí rất lớn xã hội giành cho
gia đình ông đang thời danh gia vọng tộc. Lần đó có thể nói ông chịu ảnh hưởng
gia đình. Lần thứ hai là khi ông xin tị nạn ở lại Pháp, lần này chính từ quyết
định của cá nhân ông, dứt bỏ vị trí Phó Tổng biên tập báo Nhân Dân, một vị trí
mà nếu thuận đường tiến có thể ông vào Trung ương Đảng hay Bộ Chính trị.
Phải chăng hai lần tự vượt đó cũng là một mặt
khác của tinh thần dấn thân và ham học hỏi, của triết lý “hoài nghi khoa học”?
ngày 12 tháng 8 năm 1918
Lê Học
Lãnh Vân
No comments:
Post a Comment