Thụy My – RFI
Đăng ngày 01-10-2017
Những
cuộc tiếp xúc song phương liên tục, những cuộc họp cấp bộ với cùng nhịp độ…Ngoại
trưởng Mỹ Rex Tillerson từ ngày 18 đến 22/09/2017 bắt đầu khám phá nhịp sống
thường nhật tại Đại Hội Đồng Liên Hiệp Quốc.
Ngoại trưởng Mỹ Rex Tillerson trả lời phỏng vấn đài Fox News, ngày 22/08/2017.
REUTERS/Yuri Gripas
Một tuần lễ hết sức bận rộn, nhưng vẫn không thể
thoát được một từ ghép được lan truyền tại Washington từ mùa hè này: «Rexit» -
tức sự ra đi được cho là không thể tránh khỏi của cựu tổng giám đốc tập đoàn dầu
lửa ExxonMobil.
Một sự ra đi như thế, nhanh chóng diễn ra sau khi
Thượng Viện phê duyệt đề xuất của tổng thống Donald Trump, sẽ là sự kiện chưa
có tiền lệ, kể từ sau vụ ngoại trưởng Alexander Haig từ chức năm 1982 do bất đồng
với chính quyền Reagan, một năm rưỡi sau khi nhậm chức. Những người tiền nhiệm
gần đây của ông Tillerson đã làm việc ít nhất trọn một nhiệm kỳ.
Họ có những phẩm chất mà ngoại trưởng đương nhiệm
không có được. Hoặc tầm vóc của một chính khách từng là ứng cử viên tổng thống,
như bà Hillary Clinton (2009-2013) và ông John Kerry (2013-2017). Hoặc là người
thân cận với tổng thống, như ông James Baker (1989-1993) hay bà Condoleezza
Rice (2005-2009), lần lượt là ngoại trưởng dưới thời ông Bush cha và Bush con.
Hoặc là chuyên gia về đối ngoại như ông Warren Christopher (1993-1997) và bà
Madeleine Albright (1997-2001) thời Bill Clinton.
Sự nghiệp của ông Rex Tillerson không hề giống những
cựu ngoại trưởng trước đây : không tham gia làm chính trị ở mức độ quan trọng,
không hề biết công việc của chính quyền liên bang hay Quốc Hội. Hơn nữa, tên của
ông chỉ được nêu lên rất muộn màng trong lúc thành lập nội các.
Trước ông, là những cái tên khác. Đó là Rudy
Giuliani, cựu đô trưởng New York, đã theo ông Trump ngay từ đầu chiến dịch. Là
Mitt Romney, người từng đả kích dữ dội nhà tỉ phú địa ốc, nhưng thất bại trong
vòng sơ bộ. Hoặc David Petraeus, vị tướng nổi tiếng và là cựu giám đốc CIA; hay
Bob Corker, thượng nghị sĩ Cộng Hòa ở Tennessee, chủ tịch ủy ban đối ngoại nhiều
ảnh hưởng của Thượng Viện.
Tên ông Tillerson được những nhân vật uy tín thuộc
phe bảo thủ đề nghị với tổng thống tân cử : bà Condoleezza Rice, cựu cố vấn
an ninh quốc gia Stephen Hadley, cựu bộ trưởng Quốc Phòng Bob Gates. Nhanh
chóng được phe đối lập cũng như những người ủng hộ xếp vào nhóm những «người
lớn» trong chính quyền Trump, ông Tillerson tuy vậy vẫn luôn gặp phải
những khó khăn, đôi khi do chính bản thân ông.
Bị
cô lập trong chính phủ
Trước chuyến đi đến trụ sở Liên Hiệp Quốc, hồi mùa
hè đã xảy ra tranh cãi về số lượng phái đoàn Mỹ, mà ngoại trưởng Tillerson muốn
giảm xuống, trong ý hướng cải cách cơ quan đồ sộ này. Ông Tillerson với kinh
nghiệm quản trị một tập đoàn đa quốc gia, đã hăng hái lao vào nhiệm vụ này và
huy động các cơ quan tư vấn. Nhiều nhà ngoại giao Mỹ giấu tên không đặt lại vấn
đề là trong những năm gần đây đã có Một nhà ngoại giao nói: «Người ta
làm tăng thêm mức độ quan liêu với việc đặt ra các chức đặc phái viên và đại sứ
phụ trách những hồ sơ chuyên biệt, không chỉ trong nhiệm kỳ của bà Hillary
Clinton mà cả ông John Kerry. Ông Tillerson cố gắng phản ánh quan điểm của
Donald Trump, nhất là ông Trump vẫn chỉ trích nạn quan liêu và quan tâm đến hiệu
quả ».
Trong chiến dịch tranh cử, ứng viên đảng Cộng Hòa
cũng không giấu sự coi thường ngành ngoại giao, chỉ trích sự thủ cựu của bộ Ngoại
Giao – theo ông.
Những người đả kích ông Tillerson dữ dội nhất, trong
đó có Daniel Drezner, giáo sư chính trị quốc tế ở Fletcher School of Law and
Diplomacy của Tufts University (Medford, Massachusetts), phản đối sự chọn lựa ấy.
Theo họ, Tillerson tập trung nỗ lực vào một nhiệm vụ không phù hợp, thường là của
cấp phó. Họ cũng nghi ngờ khả năng áp đặt được những thay đổi triệt để, do cấu
trúc của cơ quan này dựa trên một sự phân bổ địa lý rất khó sửa đổi.
Stewart Patrick, chuyên gia về quản trị thuộc cơ
quan tư vấn Council on Foreign Relations nhận định: «Rex Tillerson coi
bộ Ngoại Giao như một công ty đang gặp khó khăn cần phải vực dậy, phải tái cấu
trúc. Tuy nhiên ngoại giao không phải là business như những ngành kinh doanh
khác, nó đòi hỏi sự kế tục. Cần liên tục là tiếng nói của Nhà nước, nhắc nhở lại
các quan điểm, nếu không sẽ là một dạng đơn phương giải giáp của Mỹ».
Nhận xét này được nhiều nhà ngoại giao nước ngoài
chia sẻ trên một số phương diện. Họ khó tiếp xúc được ở cấp cao vì những chức vụ
chiến lược vẫn chưa có người phụ trách. Tương đối cô độc trong chính quyền, ông
Tillerson còn đụng chạm với Quốc Hội, vốn không mấy thuyết phục về quan điểm kinh
tế và không ủng hộ ý muốn cắt giảm ngân sách của ngành ngoại giao, tuy đây là
yêu cầu của ông Trump. Ngoại trưởng Tillerson còn mất khá nhiều thời gian để
tránh né báo chí, thay vì thông qua báo chí nói lên tiếng nói của mình.
Chưa hề biết đến ngoại giao, Rex Tillerson cố thích ứng
kinh nghiệm doanh nhân vào thực tiễn của ngành. Stewart Patrick nhận xét: «Đó
là một sai lầm. Sự tiếp xúc tay đôi, dấu ấn trên quan hệ cá nhân là điều tốt nếu
bạn là ông chủ thực sự, nhưng trong trường hợp ngành ngoại giao Hoa Kỳ thì
không», so với trọng lượng của Nhà Trắng. «Thế nên bạn gánh lấy
nguy cơ phóng đại quyền lực của mình, mà không qua mắt được người đối diện».
Một
thời gian dài không có được cánh tay mặt
Bản thân vị ngoại trưởng cũng nhìn nhận trước các
nhà báo, trong một cuộc phỏng vấn hiếm hoi hồi tháng Bảy, là ông đã nỗ lực hết
mình để hòa giải giữa Qatar và láng giềng Ả Rập Xê Út, các Tiểu vương quốc Ả Rập
Thống Nhất, nhưng không thành công. «Chức vụ ngoại trưởng rất khác với
chức tổng giám đốc ExxonMobil. Hồi đó tôi là người quyết định, nên mọi chuyện dễ
dàng hơn» - Tillerson giải thích với giọng có phần nuối tiếc.
Richard Sokoksky, cựu viên chức cao cấp bộ Ngoại
Giao, nay làm việc cho Carnegie Endowment for International Peace, tỏ ra khoan
dung hơn: «Rex Tillerson có vấp phải những sai sót của người mới vào
ngành. Nhưng tiếng nói của ông bị yếu đi nhiều do Trump không trao cho ông các
phương tiện để trở thành tiếng nói của ngành ngoại giao Mỹ, trong các cơ quan
chính phủ cũng như ở nước ngoài».
Trở ngại đầu tiên mà ông Tillerson gặp phải là thành
phần trợ lý ngoại trưởng. Ngay từ hồi tháng Giêng, ông không còn thứ trưởng phụ
trách quản trị, sau khi Patrick Kennedy – do ông George W.Bush bổ nhiệm và
Barack Obama cho tại nhiệm – từ chức. Người thay thế là Eric Ueland, được đề cử
vào tháng Sáu, vẫn chưa được Thượng Viện phê chuẩn.
Nhiều tuần lễ liền ngoại trưởng Tillerson không có
cánh tay mặt nào trợ giúp, vì ông Trump từ chối Elliott Abrams, một nhà ngoại
giao lão luyện được ông Tillerson đề cử, vì ông này từng chỉ trích Donald Trump
trong chiến dịch tranh cử. Còn ông John Sullivan được đề cử từ tháng Tư, đến
tháng Năm mới được Thượng Viện thông qua.
Stewart Patrick nói: «Nhà Trắng liệu có thực
sự muốn bộ Ngoại Giao hoạt động được hay không? Ai cũng biết rằng Stephen
Bannon, cựu cố vấn chiến lược của ông Trump đã bị mất chức vào tháng Tám, coi bộ
Ngoại Giao Mỹ như một lãnh thổ bị nước ngoài chiếm đóng, đầy những nhân vật chủ
trương toàn cầu hóa, mà theo ông ta là xa rời lợi ích của người Mỹ».
Bị
bà Nikki Haley lấn át
Ngành ngoại giao vốn không thể có khoảng trống. Việc
bộ Ngoại Giao bị yếu đi, đã mở ra cánh cửa cho những định chế cạnh tranh: Lầu
Năm Góc, các cơ quan tình báo và Hội đồng An ninh Quốc gia của Nhà Trắng – hầu
như đã trở thành một bộ Ngoại Giao bis dưới thời ông Obama. Hơn nữa, hôm 15/9 tại
Nhà Trắng, trong cuộc họp báo trước khi bước vào phiên họp Đại hội đồng, ông
Rex Tillerson cũng không hiện diện bên cạnh bà Nikki Haley, đại sứ Mỹ tại Liên
Hiệp Quốc và tướng H.R.McMaster, cố vấn an ninh quốc gia.
Rất năng nổ về chính trị, bà Haley có được quyền ngồi
vào văn phòng tổng thống. Bà nhanh chóng làm quên đi việc không có kinh nghiệm
ngoại giao, và ngày nay không còn bị coi là cấp dưới của ông Tillerson mà hầu
như bà mới là một ngoại trưởng quyền lực.
Tuy ban đầu bị ngờ vực vì mối quan hệ tốt đẹp với
Nga trong thời gian lãnh đạo tập đoàn dầu khí, cựu tổng giám đốc ExxonMobil đã
nhanh chóng dập tắt những chỉ trích, qua việc tỏ rõ quan điểm. Nhà cựu ngoại
giao trên nhìn nhận: «Những phản ứng của ông Tillerson rất tốt. Mỗi lần
ông đều bảo vệ những quan điểm hợp lý nhất, như về hiệp định nguyên tử với
Iran, sự đối đầu giữa Ả Rập Xê Út và các Tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất với
Qatar, về Bắc Triều Tiên, hiệp định khí hậu Paris hay đối với Nga».
Tuy vậy ngoại trưởng Mỹ thường bị thượng cấp là ông
Donald Trump lấn sân, thậm chí nói ngược lại. Hồi tháng Sáu, ông Trump cảnh cáo
Syria về việc sử dụng vũ khí hóa học, sau đó ông Tillerson mới biết, trong khi
các động thái loại này thường phải phối hợp chặt chẽ với ngành ngoại giao. Trước
đó, ông Trump dường như biệt đãi Ả Rập Xê Út trong cuộc đối đầu ở vùng Vịnh,
trong khi ông Tillerson công khai bảo vệ quan điểm Washington chỉ đóng vai trò
trung gian hòa giải, không thiên vị bên nào.
Quan hệ giữa tổng thống và ngoại trưởng ban đầu tốt
đẹp - có lẽ do bị quyến rũ bởi quá trình thăng tiến của ông Tillerson, đi lên từ
chức vụ thấp nhất ở ExxonMobil - đã có dấu hiệu sút giảm. Vị ngoại trưởng nằm
trong số những quan chức hiếm hoi trong chính quyền tỏ ra cách biệt hẳn với ông
Trump, sau những tuyên bố nhập nhằng của tổng thống về vụ đụng độ tại
Charlottesville hồi tháng Tám, giữa hai phe tân quốc xã và chống phân biệt chủng
tộc. Một nhà cựu ngoại giao nhận định: «Ông Tillerson nói những điều mình
nghĩ, và điều này là cốt yếu trong một cuộc khủng hoảng lớn». Tuy vậy,
thử thách lòng tự ái của Donald Trump là khá nguy hiểm – tổng thống ít thích bị
chỉ trích.
Thiệt
thòi vì sự thiếu nhất quán của Donald Trump
Một phần lớn những khó khăn của ngoại trưởng là hệ
quả của tình hình lộn xộn trong những tháng đầu của tân chính phủ. Ông
Tillerson bị tách khỏi hồ sơ Israel-Palestine - được giao cho con rể tổng thống,
Jared Kushner - trong khi từ trước đến nay vẫn do ngoại trưởng chỉ đạo. Ông
cũng bị cô lập trước nhóm các tướng lãnh gồm H.R.McMaster, bộ trưởng Quốc Phòng
James Mattis và tân chánh văn phòng Nhà Trắng John Kelly ; đồng thời còn
phải đối mặt với phong trào dân tộc chủ nghĩa mà ông Bannon là đại diện.
Cuối cùng, ông Tillerson còn bị ảnh hưởng bởi sự thiếu
nhất quán trong chính sách ngoại giao của ông Trump. Thoạt nhìn thì cả hai cùng
chia sẻ quan điểm thực tiễn, và trên diễn đàn Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc, tổng
thống Mỹ một lần nữa đòi hỏi một «chủ nghĩa thực tế dựa trên các nguyên
tắc». Tuyên bố này không mấy thuyết phục đối với Stephen Walt, giáo sư
về quan hệ quốc tế của Kennedy School of Government thuộc Havard, bản thân ông
là một lý thuyết gia về luồng tư tưởng này.
Giáo sư Walt giải thích: «Những người thực tế
luôn cố gắng cải thiện chủ trương liên quan đến quốc gia của chính quyền. Ngược
với quan điểm của ông Trump, mục tiêu này thường trở nên dễ dàng hơn với việc hợp
tác với các nước khác, chứ hiếm khi qua việc tỏ ra hiếu chiến, tìm kiếm đối đầu.
Mỉa mai thay, Donald Trump lại trao cho các địch thủ, nhất là Iran, cơ hội tỏ
ra biết điều và chừng mực. Do đó, tất cả những người thực tiễn mà tôi biết được
đều nghĩ rằng Trump là một thảm họa».
Không thể loại trừ khả năng vị ngoại trưởng có các
hành động tỏ ra gần gũi với định nghĩa của giáo sư Walt, đôi khi cũng chia sẻ kết
luận này.
No comments:
Post a Comment