ÔNG CHỦ NHÀ SÁCH KHAI TRÍ SÀI GÒN
Tiếng Xưa
Posted on Tháng Sáu 11, 2014 by VietnamDaily.News in Tạp ghi, Tiếng Xưa // 5
Comments
Người
Saigon nên đọc, không phải người Saigon, đọc cho biết!
Tôi có ngươì chị ruột giúp viêc bán sách cho tiệm
sách Việt Hương ở số 34 đưòng Lê Lợi. Từ đây đi về hướng chợ Bến Thành có thêm
3 tiệm sách: Thanh Tuan số 56, Phuc Thành số 58 và Khai Trí chiếm 2 căn 60 –
62. Theo chị tôi kể laị Ông Khai Trí khởi nghiệp bằng một chiếc xe đẩy (như xe
bán sách ở bến sông Seine bây giờ). Xe bán sách của Ông thường đậu trước cổng
Trường Chasseloup Laubat đường Hồng Thập Tự. Tôi nghe kể laị vây thôi chớ đâu
ngờ gặp Ông ở trại Z30C Hàm Tân.
Mặt tiền nhà
sách Khai Trí
Ông Khai Trí
và nhà biên soạn tự điển Nguyễn Văn Khôn
Buôỉ sáng Tù đợi đi lao động, nhưng sớm hơn có một
ông già lúc nào cũng với bộ quần áo trắng đã ngả qua màu cháo lòng đẩy chiếc xe
cải tiến chứa phân Bắc của Tù đem đi. Sáng nào cũng vậy, it ai biết ông là ai.
Đó là ông Nguyễn Hùng Trương, chủ nhà sách Khai Trí nổi tiếng ở Sài Gòn trước
năm 1975.
Người Sài Gòn gọi ông là “ông Khai Trí” (theo tên
nhà sách – nhà xuất bản do ông làm chủ). Hết sức quảng bác nhưng ông lại rất ít
nói về mình, nên ít người biết ông chính là tấm gương sống động: từ hai bàn tay
trắng trở thành người kinh doanh ngành sách lớn nhất và uy tín nhất Miền Nam.
Ông Khai Trí tên thật là Nguyễn Hùng Trương, sinh
năm 1926 tại Thủ Đức. Thuở nhỏ, ông thường nhịn ăn sáng, dùng 2 đồng xu mẹ cho
để mua báo đọc. Lên Sài Gòn học trung học ở Petrus Ký, ông được sắm cho chiếc
xe đạp cũ để cuối tuần đạp về nhà, đầu tuần trở lên với món tiền đủ để tiêu xài
dè sẻn trong tuần. Nhưng cứ mỗi chiều thứ hai là ông tiêu sạch số tiền đó vào
sách báo rồi cả tuần nhịn ăn sáng, chỉ uống nước lã cho đỡ đói.
Sách ông mua hầu hết là sách báo nước ngoài, vào
thập niên 1940 ông đã gây dựng được một tủ sách có giá trị. Bạn bè đến chơi,
thấy ông có nhiều sách hay thường nhờ ông mua giùm. Có lần, chỉ 5 người nhờ
nhưng ông mua đến 10 cuốn để được hưởng 30% hoa hồng. Số sách dư ra, ông đem ký
gửi ở quán sách. 3 hôm sau, người chủ quán hỏi ông sách loại đó còn không, nếu
còn thì đem tới tiếp vì sách gửi trước đã bán hết rồi. Từ đó ông nảy ra ý định
mua sách báo ở nước ngoài về gửi bán. Sách ông chọn là loại sách có giá trị,
quý hiếm, nhiều người cần mà trong nước không bán. Lúc đầu mua mỗi thứ vài chục
cuốn, thấy bán chạy ông mới tăng số lượng lên, có khi cả nghìn cuốn.
Nhờ cố gắng làm việc không quản mệt mỏi, tiết kiệm
từng đồng nên đến năm 1952 ông Khai Trí đủ vốn để mở một hiệu sách nhỏ tại 62
đại lộ Bonnard (nay là Lê Lợi), đặt tên là Nhà sách Khai Trí (nay là Nhà sách
Sài Gòn). Đây là nhà sách đầu tiên ở Việt Nam bán hàng theo kiểu tự chọn, khách
có thể đứng đọc tại chỗ hàng giờ rồi đi ra mà không phải mua. Nữ nhân viên bán
hàng mặc đồng phục, lúc nào cũng vui vẻ ân cần, trông nom một cách kín đáo…
Những điều này hiện nay được áp dụng ở đa số hiệu
sách nhưng vào thời điểm đó thì quá mới mẻ và rất được khách hàng ủng hộ, nhờ
vậy mà sau đó nhà sách được mở rộng thêm hai căn liền kề với nhiều tầng lầu.
Nhà sách Khai Trí còn phụ trách cả việc xuất bản
sách với những đầu sách được chọn lựa kỹ càng và phong phú.
Một thú chơi đặc biệt của ông Trương nữa là sưu tầm
sách báo (chỉ riêng tờ báo Pháp ngữ Le Monde, ông có từ số đầu tiên cho tới
ngày 30/4/1975). Ông còn cùng nhà văn Nhật Tiến chủ trương ra Tuần báo Thiếu
Nhi và là soạn giả của nhiều đầu sách có giá trị.
Riêng trong khoảng 10 năm từ 1993 đến 2003, ông đã
tuyển chọn và biên soạn khoảng 15 cuốn sách: Thơ tình Việt Nam và thế giới chọn
lọc, Quê em mến yêu, Làm con nên nhớ, Chánh tả cho người miền Nam, Huế mến yêu,
Những bài thơ hay trong văn chương Việt Nam…
Nhà văn Nguyễn Thụy Long (tác giả của cuốn tiểu
thuyết nổi tiếng “Loan mắt nhung,” một cuốn tiểu thuyết mà sau này giới nghiên
cứu miền Bắc sau 1975 cũng hết lời ca ngợi) có viết một bài nhan đề “Vĩnh biệt
ông Khai Trí,” trong đó có nhắc đến hoàn cảnh đau thương của ông Khai Trí sau
1975.
Ông Khai Trí,
Nguyễn Hùng Trương, sinh năm 1926 tại Thủ Đức, Gia Định, mất hồi 5 giờ 15 ngày
11 tháng 3 năm 2005, tức ngày mồng 2 tháng 2 năm Ất Dậu, thọ 80 tuổi sau hai
tuần nằm bệnh viện. Ông mất đi do sức già lực kiệt, nhiều năm ông cố
gắng tranh đấu để xin lại hiệu sách vĩ đại của ông sau khi bị nhà nước Việt Nam
xã hội chủ nghĩa tịch thu, sau đợt cải tạo văn hóa 1976 tại Sài Gòn. Tiệm sách
của ông tại đường Lê Lợi mang tên Khai Trí bị nhà nước “quản lý”, nay mang tên
Phahasa của nhà nước.
Thuở đó, sau khi các sĩ quan chế độ Việt Nam Cộng
Hòa bị đi cải tạo trước, đến lượt những văn nghệ sĩ bị bắt, tác phẩm thiêu đốt
và họ đều bị coi là kẻ có tội, đương nhiên bị bôi nhọ, kết tội là Biệt Kích Văn
Nghệ.
Ông Khai Trí cũng bị coi là tội phạm, liệt vào hàng
văn nghệ sĩ và bị bỏ tù, vì người chiến thắng cho ông là người kinh doanh và
phát triển cái văn hóa đồi trụy. Những người đã từng sống ở Miền Nam trước “giải
phóng”, ai cũng biết đến ông. Gọi là ông Khai Trí mà quên cái tên cúng cơm của
ông là Nguyễn Hùng Trương, ông làm được nhiều công việc lợi ích cho văn hóa
Việt Nam, cả đời ông đam mê công việc ấy. Và ông quen biết rất nhiều văn nghệ
sĩ ở Miền Nam, kể cả những văn nghệ sĩ Bắc di cư 1954.
Ông Khai Trí lại ra tay giúp đỡ nhiều anh em văn
nghệ sĩ gặp hoàn cảnh khó khăn, mua tác phẩm của họ, tuy chưa in còn để đấy
nhưng ông vẫn trả tiền đầy đủ không thiếu một xu. Ngoài ra ông tài trợ cho
nhiều tờ báo hồi đó ở Sài Gòn. Tôi không biết nhiều, nhưng tôi biết về tờ báo
Sống của Chu Tử, cũng có sự góp sức về mặt tiền bạc.
… Bao nhiêu lần tôi đi qua đường Lê Lợi, tôi nhìn
thấy ông Khai Trí buồn bã đứng ở góc đường đó, nhìn sang hiệu sách cũ của mình
mang tên mới là Phahasa. Một lần khác, cũng trong bữa giỗ ông Chu Tử, tôi hỏi
ông Khai Trí về việc xin lại nhà sách Khai Trí đến đâu rồi? Ông cười chua
chát:- Phải đến năm 3000 thì may ra..
Ngày ông bị bắt, bị bỏ tù, bao nhiêu bài báo nói xấu
ông, kết tội ông còn giấu bao nhiêu kho sách Ngụy, không thành thật khai báo.
Chuyện thế thái nhân tình lúc ông gặp hoạn nạn, những kẻ trước đây từng chịu ơn
ông, tố cáo ông bao nhiêu là tội kể cả những điều không có để lập công.
Buổi lễ tang ông Khai Trí, tại nhà ông đường Xô Viết
Nghệ Tĩnh, tôi gặp nhiều bạn bè của ông, những người thuộc chế độ Sài Gòn cũ
đến thắp cho ông những nén nhang và chia xẻ sự thương tiếc với gia đình ông.
…Tôi nhớ mãi dáng ông Khai Trí đứng nhìn lên hiệu
sách cũ của mình và câu nói chán nản của ông, năm 3000 thì người ta trả lại cho
ông nhà sách Khai Trí. Sao mà chua chát thế cho ông Khai Trí Nguyễn Hùng
Trương, cả một đời chỉ có một đam mê là làm văn hóa, giữ gìn cái hay, cái đẹp
cho thế hệ mai sau.
Tiếng
Xưa
No comments:
Post a Comment