Michael Lang
07/04/2014
Các thể chế cầm quyền
trên thế giới có thể chia làm hai loại: đóng và mở.
Thể chế đóng là thể chế được thiết lập bởi một tập đoàn
cầm quyền, tồn tại trước hết vì quyền lợi của tập đoàn đó. Nó có thể đem lại
cho xã hội hoặc cho phép xã hội tự đạt được một số quyền lợi nào đó, nếu không
làm tổn hại đến lợi ích của tập đoàn cầm quyền. Trong trường hợp quyền lợi của
xã hội mâu thuẫn với quyền lợi của tập đoàn này, nó sẽ tìm cách triệt tiêu mọi
con đường để xã hội có được những quyền lợi đó.
Thành phần nhân sự của
tập đoàn cầm quyền tất nhiên không hoàn toàn cố định; theo thời gian, một số
nhân vật bị đào thải (do tuổi tác hoặc vì lý do khác) và được thay thế bởi
những nhân vật khác. Tuy nhiên, sự biến động chậm chạp về nhân sự cộng với sự
cố thủ về đường lối làm cho tập đoàn cầm quyền mang một tính chất giống như một
nhóm người không có sự thay đổi về thành phần.
Các nhà nước chiếm hữu nô lệ, phong kiến, độc tài,
độc đảng các loại đều thuộc loại thể chế đóng. Đặc điểm chung của chúng là tự tuyệt đối hóa,
coi tập đoàn cầm quyền là “con trời”, là “đỉnh cao nhất của trí tuệ nhân loại”.
Một trong những dấu hiệu nhận diện thể chế đóng là sự hiện diện của chính sách
“bảo vệ thể chế” và sự thực hiện chính sách đó bằng mọi giá, kể cả đàn áp khốc
liệt.
Thể chế mở là thể chế trong đó nhà nước chỉ giống như
một tập thể những người làm một nghề như bao nghề khác. Không có một đặc quyền
nào cho những người trong cái tập thể đó. Việc thay đổi thành phần nhân sự của
tập thể này diễn ra thường xuyên. Người muốn tham gia vào bộ máy nhà nước chỉ
cần thạo việc và không phạm luật, không có tiền án, tiền sự. Tuy nhiên, để bảo
đảm cho những người trong bộ máy công quyền không cấu kết với nhau để biến nhà
nước thành thể chế đóng, hiến pháp và các bộ luật phải tạo ra hành lang pháp lý
cho chế độ đa đảng và sự phân lập quyền lực (thông thường là tam quyền).
Ví dụ điển hình của thể
chế mở là các nước Bắc Âu. Ở đó, người ta quan niệm thật đơn giản về nghề làm
chính trị. Vậy nên thủ tướng cũng phải tự nấu ăn hoặc vợ hay chồng nấu cho.
Không ai lái xe cho, và không người bảo vệ (mà cũng chẳng cần!). Năm nay làm
chính khách, sang năm có thể làm việc khác, nhường chỗ cho người thích hợp hơn
hoặc nhiệt tình hơn.
Chỉ có thể chế mở mới là thể chế dân chủ. Thể chế
đóng, dù có nói bao nhiêu lời hoa mỹ về “quyền làm chủ của dân”, đều là phản
dân chủ.
*
Dù là do kết quả của một cuộc cách mạng từ bên
ngoài hay do xung đột vì mâu thuẫn bên trong, mọi thể chế đóng đều có kết cục
tất yếu là sụp đổ. Đó là sự thể hiện của
một nguyên lý triết học: hữu sinh (thì) hữu tử. Một thực thể, nếu đã được sinh
ra, thì cũng sẽ đến lúc phải biến đi. Cho dù ai đó luôn nuôi hy vọng vào sự
vĩnh hằng của thực thể này, nhưng đó chỉ là hy vọng hão. Chỉ có thể chế mở,
trong đó nhà nước không phải là một thực thể cố định, mà như một dòng sông luôn
được thay nước mới, mới có triển vọng trường tồn.
Trong lịch sử nhân loại,
mỗi khi ở một quốc gia xuất hiện những hiện tượng như lòng dân oán thán thể
hiện ra bằng những bài vè, câu ca, lời đồng dao nói bóng gió về sự suy đồi của
chế độ, thì đó là lúc chế độ đang đứng ở bờ vực tiêu vong. Nặng hơn nữa, nếu
thường xuyên xảy ra những vụ đàn áp điên cuồng nhắm vào những tầng lớp quần
chúng và giới sỹ phu, những vụ tước đoạt tài sản, quyền sống, quyền làm người
của nhân dân lao động, thì chế độ đã đến hồi kết!
Những cố gắng cuối cùng
để tự “chỉnh đốn” chỉ có tác dụng trong vài năm, thậm chí mấy tháng. Sau đó,
tất cả sẽ lại diễn ra theo quy luật: sự tha hóa của các lực lượng công quyền
ngày càng trầm trọng, mâu thuẫn giữa bộ máy cầm quyền cùng lực lượng bảo vệ nó
với dân chúng ngày càng sâu sắc. Sẽ sớm đến ngày không còn một nhân vật nào hay
nhóm người nào có thể ngăn cản được sự lao dốc của một con tàu đã hỏng phanh.
Trừ khi nhà cầm quyền
chấp nhận để cho thể chế chuyển thực sự một cách kịp thời sang hướng mở.
MICHAEL LANG
P.S. Có thể những “lý luận gia” sẽ cho rằng đây là bài viết của một kẻ vô
lý luận. Nhưng nếu bao nhiêu lý luận của quý vị cũng không cứu được thể chế thì
xin hãy vứt bỏ chúng đi trước khi quá muộn.
No comments:
Post a Comment