Thụy My - RFI
Thứ tư 30 Tháng Tư 2014
Như
RFI đã loan tin hôm qua 29/04/2014, tổ chức Phóng viên Không biên giới (RSF) có
trụ sở tại Paris, nhân Ngày Tự do Báo chí Thế giới 3 tháng 5, lần đầu tiên đã
công bố danh sách « 100 anh hùng thông tin » năm 2014, gồm các nhà báo và
blogger ở 65 quốc gia trên thế giới. Trong số ba người Việt Nam được vinh danh
lần này, có nhà báo tự do Phạm Chí Dũng, một cây bút bình luận sắc sảo đã nhiều
lần trả lời phỏng vấn của RFI Việt ngữ.
Nghe
(09:25) : Nhà báo Phạm Chí Dũng tại
Sài Gòn 30/04/2014
Ngay sau khi biết được thông tin này, tuy rất bất
ngờ nhưng anh Phạm Chí Dũng cũng rất sẵn lòng nhận lời trao đổi với RFI.
RFI
: Thân chào nhà báo Phạm Chí Dũng. Anh vừa được
RSF vinh danh trong số 100 « anh hùng thông tin » trên thế giới năm 2014, trước
hết anh có thể cho thính giả RFI biết cảm nghĩ của anh về sự kiện này ?
Nhà
báo Phạm Chí Dũng : Với cá nhân tôi, Tổ chức Phóng viên Không biên
giới (RSF) là một kỷ niệm rất đặc biệt. Cách đây mười năm, tôi còn mang trên
mình nhiệm vụ phải đọc kỹ tất cả những thông tin và bài viết của RSF để báo cáo
cho cấp trên. Còn quan điểm của cấp trên lại chỉ nhìn RSF như một “thế lực thù
địch” luôn tìm cách xuyên tạc và chống phá Nhà nước Việt Nam. Khi đó, tôi không
thể ngờ được là đến một ngày như hôm nay, một tổ chức đã có thời “bên kia chiến
tuyến” lại dành cho tôi một sự vinh danh.
Còn lần này, một lần nữa tôi bày tỏ lời cám ơn đến
RSF. Chính tổ chức này là địa chỉ quốc tế đầu tiên lên tiếng phản đối Nhà nước
Việt Nam và đòi trả tự do ngay sau vụ việc tôi bị khởi tố và bị bắt giam vào
tháng 7/2012 vì cái gọi là “âm mưu lật đổ chính quyền”.
Thực tình là chỉ ít năm gần đây, tôi mới dần nhận ra
giá trị của tự do báo chí. Xã hội việt Nam không thể có tự do báo chí nếu nhà
báo không được tự do về tư tưởng và quan điểm sáng tác. Nói cách khác, cho tự
do đôi tay nhưng bóp nghẹt tâm hồn thì chẳng khác nào giết sống một thực thể
sáng tạo. Đáng buồn là ở Việt Nam đã phổ cập cuộc tra tấn tâm hồn như thế từ
quá nhiều năm qua.
Tình cảm hàm ơn của tôi đối với RSF lại càng làm cho
tôi ngay lập tức nhớ đến những nhà báo còn nằm trong nhà tù chế độ như Điếu Cày
Nguyễn Văn Hải, Trương Duy Nhất và những người khác nữa. Theo tôi, nhà báo cần
được vinh danh không chỉ bởi số bài viết và hiệu ứng dư luận sau bài viết, mà
là thân phận và số phận của họ.
Giá trị của số phận con người càng được nâng lên khi
họ bị trói buộc càng lâu giữa bốn bức tường nhà tù. Trên thế giới đã có hàng
ngàn trường hợp cần được vinh danh như thế. Mà Việt Nam lại là quốc gia đứng
thứ ba trên thế giới với 18 nhà báo đang bị lao tù, theo một thống kê của Tổ
chức Bảo vệ Nhà báo (CPJ), với phần lớn trong số đó xứng đáng có số phận của
những người được tôn vinh vì hành động can đảm nói lên sự thật.
Sự thật ở những quốc gia còn trong vòng kềm tỏa của
hệ tư tưởng một chiều và độc tài thật là đắt giá. Vào những năm 2007, 2008, khi
chứng kiến một số nhà báo chống tham nhũng và bị truy tố và bị kết án tù, tôi
đã thất vọng đến cùng cực. Cùng là đồng nghiệp với họ, tôi hiểu rõ rằng họ chỉ
muốn nói lên sự thật về những chuyện đen tối chưa bị bóc trần, đưa ra ánh sáng
công luận và lấy lại một phần niềm tin cùng công bằng cho người dân đối với xã
hội.
Trong trường hợp đó, nếu chính quyền biết cách khai
thác và tận dụng, hẳn giới chính khách đã có được một lợi thế mị dân không nhỏ.
Nhưng điều đáng tiếc đối với chính quyền này, và cũng là hậu quả không tránh
khỏi đối với họ, là đã không biết cách xoa dịu được dù chỉ những bất mãn nhỏ
của người dân và báo chí. Kết quả là một số nhà báo hoặc bị kỷ luật hoặc phải
vào tù, còn niềm tin dân chúng đối với chính thể càng có cơ hội tuột rơi xuống
hố.
RFI
: Tình hình như thế đang đặt ra những câu hỏi nào
đối với giới báo chí Việt Nam, theo anh ?
Nhà
báo Phạm Chí Dũng : Những câu hỏi đó là : Vì sao tuyệt đại đa số báo
chí nhà nước lại im lặng trước hiện tồn quá đỗi bất công và bức xúc của xã hội
đương đại? Vì sao lại không có nổi một nền báo chí độc lập đúng nghĩa ở Việt
Nam, cho dù đảng và chính quyền vẫn không ngớt tuyên bố về “tự do báo chí” ở
đất nước có đến 800 tờ báo với hơn 17.000 phóng viên có thẻ? Và chưa phải cuối
cùng, vì sao đã chưa bao giờ có nổi một nhà báo quốc doanh nào được tiếp cận,
dù chỉ là ứng viên, của một giải thưởng báo chí quốc tế danh giá như Hellman -
Hammett hay Pulitzer?
Không phải là không có nhà báo tâm huyết. Bạn bè của
tôi cách đây hai chục năm có khá nhiều người luôn đau đáu với bất công xã hội
và suốt ngày chỉ tìm cách cất lên tiếng nói bảo vệ người dân. Thế nhưng sau một
thời gian, người ta nhận ra một sự thật cay đắng rằng càng chống tham nhũng thì
tình trạng vơ vét lại càng nổi lên như nạn giặc giã. Thế rồi một số người buông
bút, số khác chỉ làm báo và viết báo vật vờ. Cho tới giờ số người tâm huyết đã
giảm hẳn, trong khi tâm thế vô cảm đã trở nên tràn lan trong giới phóng viên
báo chí lề phải.
Sự trì đọng về não trạng của báo chí quốc doanh nói
chung và một phần giới phóng viên lề phải nói riêng, đã khiến cho họ mất dần
sức thuyết phục đối với công chúng, và giảm dần sức cạnh tranh trước hệ thống
truyền thông xã hội trong ít nhất ba năm qua. Bị khuôn phép bởi những chỉ đạo
hàng tuần và hàng tháng của Ban Tuyên giáo Trung ương và cơ quan quản lý thông
tin các tỉnh thành, ban biên tập các báo không thể thoát nổi vòng kim cô phải
nói và viết theo một thực đơn đã được cắt cử.
Dù xã hội đang lao dốc trầm trọng với nạn tham nhũng
không có thuốc chữa, hàng triệu dân oan đất đai, hàng trăm ngàn nạn nhân của ô
nhiễm môi trường, hàng ngàn cuộc đình công của công nhân hàng năm, vài chục cái
chết của người dân trong đồn công an…, đa số báo chí nhà nước vẫn một mực im lặng.
Chỉ có thể giải thích: đó là thói quen của sự sợ hãi.
RFI
: Đó là báo chí chính thức của Nhà nước, thường
được mệnh danh là « lề phải ». Nhưng trên các mạng xã hội, còn có những thông
tin « lề trái », thì anh nhận xét thế nào ?
Nhà
báo Phạm Chí Dũng : Ngược lại
với báo chí nhà nước, thì báo chí « lề trái » với thông tin không hẳn là nhanh
nhạy và đa dạng nhưng lại thực chất hơn rất nhiều, hệ thống này đã khuấy đảo
một phần không nhỏ trong số 1/3 dân chúng biết sử dụng Internet ở Việt nam.
Dám nói và dám viết về những vấn đề thuộc về quan
điểm tư tưởng chính trị, dân sinh và dân quyền, những cây viết của giới dân chủ
và bất đồng chính kiến ở Việt Nam đã làm nên một cuộc cách mạng thông tin trong
những năm qua, cho dù mặt bằng nghiệp vụ của họ còn khá xa mới bằng được giới
nhà báo lề phải vốn được đào tạo bài bản. Bất chấp việc phần lớn cây viết của
lề trái không được giới tuyên giáo đảng xem là “nhà báo” chỉ bởi lý do họ không
có thẻ nhà báo do Bộ thông tin và Truyền thông Việt Nam cấp, họ vẫn cung cấp những
món ăn tinh thần cho người đọc dồi dào hơn hẳn báo chí nhà nước.
Nhưng từ năm 2013 đến nay, ngay cả một số quan chức
của ngành thông tin nhà nước đã phải nói xa gần về việc truyền thông xã hội
đang lấn lướt báo chí nhà nước. Vậy là vấn đề trở nên rất gần gũi là nếu trong
tương lai gần, xã hội dân sự được Nhà nước Việt Nam dần phải thừa nhận và dần
mở ra, một luồng gió mới cũng sẽ lan tỏa đến khi vực báo chí tư nhân, làm nảy
nở những chồi non trong làng báo độc lập. Khi đó, liệu báo chí quốc doanh có thể
cạnh tranh được với giới báo chí độc lập hay không ?
Câu hỏi này đang dần được hóa giải. Từ cuối năm 2013
và đầu năm 2014, không gian xã hội dân sự đã mở ra khá nhanh, ít nhất về số
lượng tổ chức hội đoàn độc lập. Trong xã hội dân sự, báo chí độc lập lại có vai
trò gần như quyết định trong giai đoạn đầu hình thành các tổ chức dân sự.
Như vậy, nếu đến một lúc nào đó báo chí tư nhân được
hình thành ở Việt Nam, chắc chắn hệ thống truyền thông xã hội, với thế mạnh dám
biểu đạt tự do tư tưởng, sẽ chiếm ưu thế hơn hẳn báo chí quốc doanh, cho dù
tuyệt đại đa số các tờ báo độc lập không hề có tiền để trả nhuận bút. Tức khi
đó, tiếng nói của báo chí độc lập sẽ còn thuyết phục nhiều hơn hẳn đối với dân
chúng, và càng làm cho niềm tin của độc giả đối với các tờ báo bảo thủ, xa rời
hoặc phản lại quyền lợi người dân bị sụt giảm tệ hại.
RFI
: Có nghĩa là báo chí « chính thống » đã im lặng
quá lâu ?
Nhà
báo Phạm Chí Dũng : Quá lâu ! Và giờ đây, chỉ có thể là vào lúc này,
chính lúc này, khi mà ngay cả giới quan chức cũng không thể phủ nhận một không
khí đen đúa của xã hội đang trùm lên đầu dân chúng và cả trên đầu họ, giới báo
chí và các nhà báo lề phải rất cần day dứt rằng tại sao họ đã cầm giữ thái độ
im lặng quá lâu. Quá lâu trước cả những vụ chết chóc thảm khốc nhan nhản trong
xã hội đồng loại của họ.
Thế nhưng tôi cho rằng thức tỉnh không bao giờ là
quá muộn, chỉ là làm sao để tinh thần này diễn ra sớm hơn mà thôi. Vì thức tỉnh
càng sớm, xã hội sẽ càng đỡ bạo liệt và người dân càng đỡ bần hàn. Đó chính là
trách nhiệm phản biện của báo chí. Để đến một lúc nào đó, báo chí lề phải và lề
trái có thể hòa làm một, trở thành tiếng nói chung cho xã hội dân sự thống nhất
ở Việt Nam.
Khi đó, dù muốn hay không, chính thể cầm quyền cũng
bắt buộc phải tôn trọng tiếng nói của dân chúng thông qua báo chí, phải điều
chỉnh những chính sách bất hợp lý và hủy bỏ những chính sách sai lầm, thậm chí
phải “tái cơ cấu” cả những thế lực nhân sự tham nhũng và tai tiếng.
Mỗi nhà báo là một mũi dao. Đầu nhọn của mũi dao đó
chính là tinh thần, ý chí và trí tuệ phản biện. Với chế độ này và những thể chế
về sau ở Việt Nam, phản biện sẽ không bao giờ là thừa thãi, với sứ mệnh tối
thiểu của nó là làm cho xã hội bớt đen đúa và dân nghèo bớt cực khổ. Có như
thế, nhà báo mới xứng đáng với cái tên riêng của họ.
Giờ đây, sự vinh danh của RSF đối với giới báo chí
độc lập ở Việt Nam mới chỉ là bước đi đầu tiên trong tinh thần hướng về mục
tiêu xứng đáng và đáng tôn vinh như thế.
RFI
: Xin rất cảm ơn nhà báo Phạm Chí Dũng, một trong
số « 100 anh hùng thông tin » trên thế giới vừa được Phóng viên Không biên giới
vinh danh.
No comments:
Post a Comment