Bắc
Kinh và chính sách thâm độc tiêu diệt bản sắc địa phương
Lê Tây Sơn -
Saigon Nhỏ
20 tháng 9, 2023
Bắc Kinh đẩy lên hết
mức có thể giá trị của tiếng Quan Thoại trong khi chà đạp ngôn ngữ địa phương lẫn
bản sắc văn hóa của họ (ảnh: timothee-gidenne-unsplash)
*
Bắc Kinh không chỉ tìm cách mở rộng quyền bá chủ của
tiếng Phổ thông (Mandarin, còn gọi là tiếng Quan Thoại, tiếng Bắc Kinh) và tiêu
diệt dần dần tiếng Quảng Đông (Canton) mà còn đẩy mạnh tuyên truyền về “một bản
sắc duy nhất” cho mọi người dân Trung Quốc (TQ), bất chấp xuất xứ của họ.
“Cảnh sát ngôn ngữ”
Vào cuối Tháng Tám, chính quyền Hong Kong (HK) đã đột kích vào nhà của
Andrew Chan, người sáng lập một tổ chức vận động bảo tồn tiếng Quảng Đông có
tên Hiệp hội Học Ngôn ngữ HK (Hong Kong Language Learning Association) chuyên
quảng bá và chấn hưng văn hóa địa phương đã hoạt động được gần mười năm.
Cảnh sát và an ninh đã thẩm vấn Chan về một cuộc thi tiểu luận diễn ra
ba năm trước đó viết bằng tiếng Quảng Đông, ngôn ngữ chung của HK. Lọt vào vòng
chung kết có một truyện ngắn hư cấu về tương lai với nhân vật chính là một
chàng trai trẻ nỗ lực khôi phục lịch sử của HK đã bị xóa bỏ bởi chế độ độc tài.
Khi đang khám xét nhà của Chan, cảnh sát yêu cầu Chan xóa truyện ngắn này khỏi
trang web của hội, nếu không ông và gia đình sẽ chịu hậu quả nghiêm trọng.
Không chịu nổi áp lực, Chan phải ra tuyên bố, nêu rõ: “Tôi không còn lựa chọn
nào khác ngoài việc giải tán hoàn toàn Hội”!
Các chính sách mới về
ngôn ngữ tạo ra “hệ thống phân cấp ngôn ngữ” dựa vào cái gọi là “bản sắc TQ”,
trong đó quy định, “ngôn ngữ đại diện cho bản sắc TQ phải thống nhất, đồng nhất
và gắn liền với bản chất của nhà nước TQ” (ảnh: timothee-gidenne-unsplash)
Từ lâu, Đảng Cộng sản TQ đã quan tâm đến việc hạn chế sự đa dạng của
các ngôn ngữ sử dụng ở đại lục và gần đây hơn là ở các khu vực hành chính đặc
biệt. Chính sách mới là nâng tiếng Quan Thoại thành “quốc ngữ”, ngôn ngữ quốc
gia duy nhất và hạ thấp giá trị tất cả các ngôn ngữ khác; từ những ngôn ngữ được
sử dụng bởi các dân tộc thiểu số như tiếng Tây Tạng, tiếng Duy Ngô Nhĩ
(Uyghur), cho đến các ngôn ngữ địa phương mà nổi tiếng nhất là tiếng Quảng
Đông.
Các chính sách mới về ngôn ngữ đã tạo ra “hệ thống phân cấp ngôn ngữ” dựa
vào cái gọi là “bản sắc TQ”, trong đó quy định, “ngôn ngữ đại diện cho bản sắc
TQ phải thống nhất, đồng nhất và gắn liền với bản chất của nhà nước TQ”. Chính
sách này xem nhẹ sự đa dạng bản sắc và cấm tôn vinh hoặc đối xử bình đẳng với bất
kỳ ngôn ngữ nào ngoài “quốc ngữ”, thậm chí xem tất cả là mối đe dọa.
Trong những năm gần đây, chính phủ TQ còn đẩy mạnh hơn cuộc chiến chống
lại các ngôn ngữ địa phương. Thập niên 2010 bị xem là quá ôn hòa trong việc thực
thi nên cần thay đổi để phổ cập nhanh “bản sắc TQ” và mở rộng quyền bá chủ tối
đa của tiếng Quan Thoại. Nhiều người tưởng TQ là quốc gia đồng nhất ngôn ngữ,
nơi người dân nói cùng một “tiếng Trung” duy nhất là tiếng Quan Thoại, nhưng thật
ra, TQ là một quốc gia cực kỳ đa dạng về ngôn ngữ.
Ngoài hàng chục ngôn ngữ được sử dụng bởi các nhóm thiểu số bản địa,
như tiếng Mông Cổ, tiếng Duy Ngô Nhĩ và tiếng Tây Tạng, còn hàng chục ngôn ngữ
như tiếng Quảng Đông, tiếng Thượng Hải và tiếng Tứ Xuyên. Nhưng ngày nay, nhà
nước TQ gọi những ngôn ngữ TQ này là fangyan (phương ngữ). Trong các phát biểu
chính thức, chính sách quốc gia và cả hiến pháp của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa
(People’s Republic of China-PRC), tiếng Quan Thoại được định nghĩa là “ngôn ngữ
quốc gia duy nhất” và “ngôn ngữ chung của người Hán”.
Hệ thống phân cấp ngôn ngữ có trước khi thành lập PRC. Kể từ thời kỳ Cộng
hòa (1911–1949), nhiều nơi ở TQ đã quảng bá tiếng Quan Thoại (phổ biến ở Bắc
Kinh và các vùng phụ cận) là tiếng quốc gia duy nhất nên các chủ thể nhà nước
và phi nhà nước đều phải điều chỉnh thay cho tiếng địa phương. Ở cấp độ chính
sách, chính phủ Quốc dân đảng, giống như Đảng Cộng sản kế nhiệm, đã quảng bá
“tiếng Trung” cũng giống như PRC làm sau này. Thời Tập Cận Bình, công việc này
được đẩy nhanh hơn nữa. Chỉ thị năm 2012 trao quyền cho các cơ quan nhà nước
“giám sát và kiểm tra” việc sử dụng tiếng Quan Thoại trong cả không gian công cộng
và riêng tư.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2023/09/sarah-richer-eq02WXLT5Qk-unsplash-scaled.jpg
Tiếng Quảng Đông ở
Hong Kong đang được đè bẹp để thay bằng tiếng Quan Thoại. Ảnh: Một góc Hong
Kong (sarah-richer-unsplash)
Những nỗ lực thâm độc tiêu diệt bản sắc địa phương
Từ các sự kiện “Tuần quảng bá tiếng Quan thoại” hàng năm tại các trường
học địa phương (học sinh hô vang, “Cùng nhau nói tiếng phổ thông, cùng nhau xây
dựng giấc mơ TQ”) đến việc chính quyền cấp tỉnh ban hành chỉ thị cấm sử dụng
ngôn ngữ địa phương trong các cơ quan hành chính; cũng như việc các lãnh đạo cấp
cao của đảng khiển trách các cán bộ nói tiếng Phổ thông “bữa đực bữa cái”.
Hiệu quả thấy rõ. Các cuộc khảo sát trên khắp TQ cho thấy số người có
thể nói các ngôn ngữ địa phương khác ngoài tiếng Phổ thông đang giảm nhanh
chóng. Đối với những ngôn ngữ được sử dụng bởi các cộng đồng “cá biệt” không phải
người Hán (dân tộc chiếm đa số ở TQ), sự suy giảm còn nghiêm trọng hơn. Ở Tân
Cương, người Duy Ngô Nhĩ thường xuyên bị bắt giam hoặc bị trừng phạt vì nói tiếng
mẹ đẻ trong khi các tù nhân “cải tạo” bị bắt buộc dùng tiếng Quan Thoại.
Ở Tây Tạng, chính quyền gây khó khăn cho người dân học ngôn ngữ địa
phương và bắt giữ một nhà hoạt động ngôn ngữ Tây Tạng vì dám đòi hỏi chính quyền
tôn trọng quyền bình đẳng của tất cả các ngôn ngữ được ghi trong Hiến pháp. Năm
2020, nhiều người biểu tình ở Nội Mông, khi phản đối việc giảm số giáo viên dạy
tiếng Mông Cổ, đã bị đàn áp và bắt giữ thẳng tay.
Kiểu đàn áp như thế không xảy ra đối với những người ủng hộ tiếng Quảng
Đông nhưng đất sống cho nó không còn nhiều. Trường hợp của Hiệp hội Học Ngôn ngữ
HK là điển hình nhất, sau nhiều năm chính quyền trung ương và các đồng minh ở
HK tìm cách hạ thấp vị thế của “các phương ngữ không xứng đáng với địa vị và ảnh
hưởng của quốc ngữ”, kể cả tiếng Quảng Đông.
Cuộc đàn áp là dấu hiệu cho thấy nhà nước TQ quyết tâm mở rộng quyền bá
chủ của tiếng Quan thoại. Cứ mỗi cuộc biểu tình liên quan đến phương ngữ bị dập
tắt hoặc một nhóm vận động bảo tồn ngôn ngữa bị xoá sổ lại có hàng trăm quyết định
được đưa ra ở Bắc Kinh ngăn không cho việc học, nói hoặc viết lách bằng các
ngôn ngữ khác, trừ tiếng Quan Thoại.
Và những lực lượng phản kháng ngấm ngầm
Một trong những lĩnh vực thể hiện rõ nhất sự quyết tâm “Quan thoại hoá
TQ” là các ưu tiên dành cho các cơ sở hạ tầng và giáo dục tôn vinh “quốc ngữ”.
Ngày nay, ở TQ đại lục, tất cả các chữ Latin được sử dụng trên biển hiệu đường
phố, trong sách và tại các quảng trường công cộng đều phải dùng Hanyu Pinyin (汉语拼音 – Hán Ngữ
bính âm), một hệ thống Latin hóa dựa trên cách phát âm tiếng Quan Thoại. Trẻ em
TQ bắt buộc phải học Hanyu Pinyin ở trường, trong khi các cách phát âm khác thì
không bắt buộc.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2023/09/GettyImages-1172709939.jpg
Cuộc biểu tình “Nguyện
vinh quang quy Hương Cảng” đã thất bại nhưng sự kiện này mãi nhắc nhớ người
Hong Kong về chính sách “diệt chủng” văn hóa của Bắc Kinh đối với vùng đất
Hương Cảng một thời tự do (ảnh: Laurel Chor/Getty Images)
Hanyu Pinyin được dạy cả tại các trường học ở HK, trong khi hệ thống
Latin hóa tiếng Quảng Đông (Canton Pinyin – 常用字廣州話讀音表:拼音方案 – Thường dụng tự Quảng Châu thoại độc âm biểu: bính âm phương án)
không được dạy, quảng bá hoặc sử dụng.
Ngay cả bộ máy kiểm duyệt cũng phản ánh những ưu tiên về ngôn ngữ. Năm
2019, mạng xã hội video Douyin (抖音 – Đẩu Âm;
phiên bản tiếng Trung của TikTok) bắt đầu gửi tin nhắn nhắc nhở những người
đăng video bằng tiếng Quảng Đông là “Hãy vui lòng sử dụng tiếng Quan Thoại”.
Khi được hỏi về các tin nhắn này, tập đoàn Bytedance sở hữu Douyin biện bạch:
“Tin nhắn không cấm sử dụng tiếng Quảng Đông mà đơn giản là vì chúng tôi thiếu
người kiểm duyệt các nội dung dùng tiếng Quảng Đông”.
Nhà nước cũng đầu tư vào các cơ quan kiểm duyệt tiếng Phổ thông, Hanyu
Pinyin, hoặc dạy tiếng Phổ thông, chứ không đầu tư vào những ngôn ngữ khác. Bắc
Kinh tin rằng sẽ không còn ai sử dụng những ngôn ngữ không được sự hỗ trợ của
nhà nước. Nhìn vào thực tế, rõ ràng Bắc Kinh đã thể hiện rất rõ không chỉ đàn
áp những người bất đồng chính kiến mà còn cả những những ai dám quảng bá cho
các bản sắc TQ khác.
Tại HK, việc thể hiện bản sắc địa phương bị quy chụp là bất đồng chính
kiến; từ việc cấm ca khúc biểu tình bằng tiếng Quảng Đông “Glory to Hong Kong”
(願榮光歸香港 – Nguyện vinh quang quy Hương Cảng) đến việc liên
tục thay đổi chương trình giảng dạy lịch sử và nghiên cứu xã hội để nhắc nhở học
sinh “các em không phải là người HK mà là công dân TQ sống ở HK”.
Trong những năm gần đây, những tiến bộ công nghệ đã cho Đảng Cộng sản
TQ những cách thức mới để giám sát và kiểm soát không gian riêng tư và hạn chế
hơn nữa quyền tự do thể hiện bản thân. Việc sử dụng rộng rãi các biện pháp giám
sát, giam giữ vô pháp và lao động cưỡng bức ở Tân Cương trong những năm gần đây
thể hiện nỗ lực lâu dài mà chính phủ TQ tiến hành để buộc người dân phải đi vào
khuôn khổ.
Lâu dần, các hoạt động giám sát nghiêm ngặt trở thành “bình thường”
trong cuộc sống hàng ngày, kể cả tại Hong Kong, nơi mọi đi đứng, hành động và lời
nói của cá nhân đều bị theo dõi và có thể bị ghép tội “đe dọa an ninh quốc
gia”.
Nhưng nói thế không có nghĩa là người dân TQ và HK cam chịu và chấp nhận
các biện pháp hà khắc của chế độ độc tài. Sự bất đồng quan điểm ở đại lục, thường
là lén lút và khéo léo, vẫn có thể nhìn thấy trên khắp đất nước TQ; từ việc người
địa phương Thượng Hải chống lại quyền bá chủ của tiếng Quan Thoại bằng cách mở
cuộc thi văn học tiếng địa phương cho đến các cuộc biểu tình cầm giấy trắng chống
lại lệnh phong tỏa zero-COVID.
https://saigonnhonews.com/wp-content/uploads/2023/09/will-pagel-c32UdBhRMVA-unsplash-1536x1018.jpg
Tây Tạng giờ đây cũng toàn Hán Ngữ (ảnh:
will-pagel-unsplash)
Các cuộc biểu tình ủng hộ dân chủ rầm rộ năm 2019 đã giúp hồi sinh bản
sắc độc đáo của HK. Thăm dò cho thấy, hiện có ít hơn 1/10 cư dân HK tự nhận
mình là “người TQ” trong khi 50% xác định mình là “người HK”. Trong cuộc thăm
dò Tháng Sáu 2022, 76% người trẻ từ 18 đến 30 tuổi thích gọi mình là “người HK”
so với 2% nhận mình là “người TQ”
Ngôn ngữ là yếu tố cốt lõi giúp người HK chống lại nỗ lực của nhà nước
nhằm định hình lại bản sắc thành phố của họ. Nhà báo Mary Hui xem tiếng Quảng
Đông là “ngôn ngữ phản kháng cốt lõi trong phong trào dân chủ năm 2019” để người
HK tách bản sắc của họ ra khỏi bản sắc TQ, thông qua một loạt các biểu tượng,
biểu ngữ và những bài hát dùng tiếng Quảng Đông. Việc bảo tồn tiếng Quảng Đông
cũng mở rộng khắp thế giới, với các cộng đồng nói tiếng Quảng Đông ở Bắc Mỹ và
Châu Âu nỗ lực quảng bá tiếng nói của họ – Foreign
Affairs cho biết.
No comments:
Post a Comment