Nguồn
gốc của các hành vi sai trái của Nga (phần 1/3)
Cù Tuấn, dịch
Tác giả: Boris Bondarev từng
là nhà ngoại giao thuộc Bộ Ngoại giao Nga từ năm 2002 đến năm 2022, gần đây nhất
là tham tán tại Phái bộ Nga tại Văn phòng Liên hợp quốc tại Geneva. Ông từ chức
vào tháng 5 để phản đối cuộc xâm lược Ukraine.
*
Trong ba năm, ngày làm việc nào của tôi cũng bắt
đầu như vậy. Lúc 7 giờ 30 sáng, tôi thức dậy, kiểm tra tin tức và lái xe đến
khu nhà Phái bộ Nga tại Văn phòng Liên hợp quốc ở Geneva. Đây là một thói quen
dễ dàng và có thể đoán trước được, và là hai trong số những dấu hiệu nổi bật
trong cuộc đời của một nhà ngoại giao Nga.
Ngày 24 tháng 2 thì khác. Khi tôi kiểm tra điện
thoại của mình, tôi thấy một tin đáng kinh ngạc và đau đớn: Không quân Nga đang
ném bom Ukraine. Kharkiv, Kyiv và Odessa đang bị tấn công. Quân đội Nga đang tiến
ra từ Crimea và hướng đến thành phố phía nam Kherson. Tên lửa của Nga đã biến
các tòa nhà thành đống đổ nát và khiến người dân phải chạy trốn. Tôi đã xem
video về các vụ nổ, gồm cả tiếng còi báo động cảnh báo không kích và thấy mọi
người chạy cuống cuồng trong hoảng loạn.
Là một người sinh ra ở Liên Xô, tôi thấy cuộc
tấn công này gần như không thể tưởng tượng được, mặc dù tôi đã nghe các bản tin
phương Tây báo cáo rằng một cuộc xâm lược có thể sắp xảy ra. Những người
Ukraine được cho là bạn thân của chúng tôi, và chúng tôi có nhiều điểm chung,
bao gồm cả lịch sử chiến đấu với Đức khi còn là một phần của Liên Xô. Tôi nhớ lại
ca từ của một bài hát yêu nước nổi tiếng trong Thế chiến thứ hai, một bài hát
mà nhiều cư dân Liên Xô cũ thuộc làu:“Vào ngày 22 tháng 6, chính xác lúc 4 giờ
sáng, Kyiv bị ném bom, và chúng tôi biết rằng chiến tranh đã bắt đầu." Tổng
thống Nga Vladimir Putin đã mô tả cuộc xâm lược Ukraine là một “chiến dịch quân
sự đặc biệt” nhằm “phi phát xít hóa” nước láng giềng của Nga. Nhưng ở Ukraine,
chính Nga đã đóng vai trò thay thế Đức Quốc xã.
“Đó là khởi đầu của sự kết thúc,” tôi nói với
vợ tôi. Chúng tôi quyết định tôi sẽ phải nghỉ việc.
Từ chức đồng nghĩa với việc vứt bỏ sự nghiệp
hai mươi năm với tư cách là một nhà ngoại giao Nga và cùng với đó là nhiều tình
bạn. Nhưng đó là một quyết định từ rất lâu rồi. Khi tôi gia nhập Bộ Ngoại giao
vào năm 2002, đó là thời kỳ tương đối cởi mở, khi các nhà ngoại giao của Nga có
thể làm việc gần gũi với các nhà ngoại giao của các quốc gia khác. Tuy nhiên,
tôi thấy rõ ràng từ những ngày đầu tiên trong ngành rằng Bộ Ngoại giao Nga có
những sai lầm sâu xa. Thậm chí sau đó, Bộ này không khuyến khích tư duy phản biện,
và trong suốt nhiệm kỳ của tôi, Bộ Ngoại giao Nga ngày càng trở nên hiếu chiến.
Dù sao thì tôi vẫn ở lại, tự kiểm soát sự bất hòa về nhận thức bằng cách hy vọng
rằng tôi có thể sử dụng bất kỳ quyền lực nào mà tôi có để điều chỉnh hành vi
trên bình diện quốc tế của đất nước mình. Nhưng những sự kiện nhất định có thể
khiến con người chấp nhận những điều mà trước đây họ không dám chấp nhận.
Cuộc xâm lược Ukraine khiến người ta không thể
phủ nhận nước Nga đã trở nên tàn bạo và đàn áp như thế nào. Đó là một hành động
tàn ác không thể diễn tả được, được thiết kế để khuất phục quốc gia hàng xóm và
xóa bỏ bản sắc dân tộc của họ. Nó tạo cho Mátxcơva một cái cớ để đè bẹp mọi phe
đối lập trong nước. Bây giờ, chính phủ đang cử hàng nghìn người bị ép nhập ngũ
đi giết người Ukraine. Cuộc chiến cho thấy Nga không còn độc tài và hiếu chiến
nữa; nó đã trở thành một nhà nước phát xít.
Nhưng đối với tôi, một trong những bài học
trung tâm của cuộc xâm lược phải liên quan đến điều mà tôi đã chứng kiến trong hai thập kỷ trước: những gì sẽ xảy ra
khi một chính phủ dần dần sẽ bị bóp méo do sự tuyên truyền của chính họ. Trong
nhiều năm, các nhà ngoại giao Nga đã được đào tạo để đối đầu với Washington và
bảo vệ sự can thiệp của Nga ở nước ngoài bằng những lời nói dối. Chúng tôi đã
được dạy để có thể hùng biện khoa trương và nhắc lại như con vẹt một cách phi
lý đối với các quốc gia khác những gì mà Điện Kremlin đã nói với chúng tôi.
Nhưng cuối cùng, đối tượng mục tiêu của tuyên truyền này không chỉ là các nước
ngoài; dần dần nó đã ảnh hưởng đến giàn nhân sự lãnh đạo của chính chúng tôi.
Trong các bức điện và tuyên bố, chúng tôi được đào tạo để nói với Điện Kremlin
rằng chúng tôi đã nói cho thế giới biết về sự vĩ đại của Nga và phá bỏ các lập
luận của phương Tây. Chúng tôi đã phải từ chối mọi lời chỉ trích về các kế hoạch
nguy hiểm của Tổng thống Nga. Hoạt động này diễn ra ngay cả ở cấp cao nhất của
Bộ Ngoại giao. Các đồng nghiệp của tôi ở Điện Kremlin nhiều lần nói với tôi rằng
Putin thích ngoại trưởng của mình, Sergey Lavrov, vì ông ấy rất “thoải mái” khi
làm việc cùng, luôn đồng ý với tổng thống và nói với Putin những gì ông ấy muốn
nghe. Khi đó, chả có gì ngạc nhiên nếu Putin nghĩ rằng ông sẽ không gặp khó
khăn gì khi đánh bại Kyiv.
Cuộc chiến này là một minh chứng rõ ràng cho
thấy các quyết định được đưa ra trong phòng lặp âm có thể phản tác dụng như thế
nào. Putin đã thất bại trong nỗ lực chinh phục Ukraine, một ý tưởng mà ông hiểu là sẽ không thể thực hiện được nếu
chính phủ của ông được thiết kế để đưa ra những đánh giá trung thực. Đối với
chúng tôi, những người làm việc trong mảng quân sự, các lực lượng vũ trang Nga
rõ ràng là không hùng mạnh như phương Tây lo ngại - một phần là nhờ những hạn
chế kinh tế mà phương Tây thực hiện sau khi Nga chiếm Crimea năm 2014, chúng tỏ
ra hiệu quả hơn các nhà hoạch định chính sách nhận thấy.
Cuộc xâm lược của Điện Kremlin đã củng cố
NATO, một thực thể mà Nga định làm bẽ mặt và dẫn đến các lệnh trừng phạt đủ mạnh
để khiến nền kinh tế của Nga trở nên co cụm. Nhưng các chế độ phát xít tự hợp
pháp hóa mình nhiều hơn, bằng cách thực thi quyền lực hơn là bằng cách mang lại
lợi ích kinh tế, và Putin quá hung hăng và tách rời thực tế đến mức việc suy
thoái kinh tế tại Nga khó có thể ngăn cản ông ta. Để biện minh cho sự cai trị của
mình, Putin muốn có một chiến thắng vĩ đại mà ông đã hứa và tin rằng mình có thể
đạt được. Nếu Putin đồng ý ngừng bắn, thì đó sẽ chỉ là để cho quân đội Nga có
thể nghỉ ngơi trước khi tiếp tục chiến đấu. Và nếu Putin giành chiến thắng ở
Ukraine, ông ấy có thể sẽ chuyển sang tấn công một quốc gia hậu Xô Viết khác,
chẳng hạn như Moldova, nơi Matxcơva đã chuẩn bị sẵn một vùng ly khai.
Do đó, chỉ có một cách để ngăn chặn lãnh đạo độc
tài này của Nga, và đó là thực hiện điều mà Bộ trưởng Quốc phòng Hoa Kỳ Lloyd
Austin đã đề xuất vào tháng 4: làm suy yếu Nga “đến mức nó không thể làm những
việc mà nó đã làm trong việc xâm lược Ukraine. ” Điều này có vẻ giống như một
yêu cầu quá mức. Tuy nhiên, quân đội Nga về cơ bản đã bị suy yếu và nước này đã
mất đi nhiều binh sĩ giỏi nhất của mình. Với sự hỗ trợ rộng rãi từ NATO,
Ukraine cuối cùng có khả năng đánh bại Nga ở phía đông và phía nam, giống như
cách họ đã đánh bại Nga ở phía bắc.
Nếu bị đánh bại, Putin sẽ đối mặt với tình thế
nguy hiểm trên ngay trên sân nhà. Putin sẽ phải giải thích cho giới tinh hoa và
quần chúng tại sao ông lại phản bội lại sự mong đợi của họ. Ông ta sẽ phải nói
cho gia đình của những người lính đã chết vì sao họ lại bỏ mạng mà không đem lại
lợi ích gì. Và nhờ áp lực gia tăng từ các lệnh trừng phạt, Putin sẽ phải làm tất
cả những điều này vào thời điểm mà người Nga thậm chí còn phải sống tồi tệ hơn
hiện tại. Ông ta có thể thất bại trong việc này, do phải đối mặt với phản ứng dữ
dội lan rộng ra cả nước và bị gạt sang một bên. Putin có thể tìm kiếm vật tế thần
và sẽ bị lật đổ bởi các cố vấn và cấp phó mà anh ta đe dọa sẽ thanh trừng. Dù bằng
cách nào, nếu Putin ra đi, nước Nga sẽ có cơ hội tái thiết thực sự — và cuối
cùng từ bỏ ảo tưởng về sự cao cả.
GIẤC MƠ VIỄN VÔNG
Tôi sinh năm 1980 trong gia đình thuộc tầng lớp
trung lưu của giới trí thức Liên Xô. Cha tôi là một nhà kinh tế tại Bộ Ngoại
thương, và mẹ tôi dạy tiếng Anh tại Học viện Quan hệ Đối ngoại Nhà nước
Matxcơva. Bà là con gái của một vị tướng chỉ huy một sư đoàn súng trường trong
Thế chiến thứ hai và được công nhận là "Anh hùng Liên Xô."
Chúng tôi sống trong một căn hộ lớn ở Matxcơva
được nhà nước giao cho ông tôi sau chiến tranh, và chúng tôi có những cơ hội mà
hầu hết cư dân Liên Xô không có. Cha tôi được bổ nhiệm vào một vị trí tại một
công ty liên doanh Liên Xô-Thụy Sĩ, cho phép chúng tôi sống ở Thụy Sĩ vào năm
1984 và 1985. Đối với cha mẹ tôi, thời điểm này là một bước ngoặt. Họ đã trải
nghiệm cảm giác sống ở một đất nước giàu có, với những tiện nghi - xe bán hàng
tạp hóa, dịch vụ chăm sóc răng miệng chất lượng - mà Liên Xô thiếu.
Là một nhà kinh tế học, cha tôi đã nhận thức
được các vấn đề về cơ cấu của Liên Xô. Nhưng việc sống ở Tây Âu khiến ông và mẹ
tôi đặt câu hỏi sâu hơn về hệ thống này, và họ rất phấn khích khi Mikhail
Gorbachev tung ra perestroika vào năm 1985. Vì vậy, có vẻ như hầu hết cư dân
Liên Xô. Người ta không cần phải sống ở Tây Âu để nhận ra rằng các cửa hàng ở
Liên Xô cung cấp một loạt các sản phẩm chất lượng thấp, chẳng hạn như những đôi
giày cứng rất khó đi. Người dân Liên Xô biết chính phủ đang nói dối khi tuyên bố
quốc gia này đang dẫn đầu “nhân loại tiến bộ”.
Nhiều công dân Liên Xô tin rằng phương Tây sẽ
giúp đỡ đất nước của họ khi nước này chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường.
Nhưng những hy vọng như vậy tỏ ra khá ngây thơ. Phương Tây đã không cung cấp
cho Nga số lượng viện trợ mà nhiều cư dân của nước này — và một số nhà kinh tế
nổi tiếng của Hoa Kỳ — cho rằng là cần thiết để giải quyết những thách thức
kinh tế to lớn của Nga. Thay vào đó, phương Tây khuyến khích Điện Kremlin khi
nước này nhanh chóng dỡ bỏ các biện pháp kiểm soát giá cả và nhanh chóng tư
nhân hóa các nguồn lực của nhà nước. Một nhóm nhỏ doanh nhân đã trở nên cực kỳ
giàu có từ quá trình này bằng cách cướp đoạt tài sản công. Nhưng đối với hầu hết
người Nga, cái gọi là liệu pháp sốc đã dẫn đến tình trạng bần cùng hóa dân
chúng. Siêu lạm phát xảy ra và tuổi thọ trung bình giảm xuống. Đất nước Nga đã
trải qua một thời kỳ dân chủ hóa, nhưng phần lớn công chúng đánh đồng các quyền
tự do mới với sự bần cùng. Kết quả là, địa vị của phương Tây ở Nga bị ảnh hưởng
nghiêm trọng.
Nga đã nhận một cú sốc lớn khác sau chiến dịch
năm 1999 của NATO chống lại Serbia. Đối với Nga, các vụ đánh bom này trông
không giống như một hoạt động để bảo vệ dân tộc thiểu số Albania của Serbia, mà
giống như hành động gây hấn của một cường quốc đối với một quốc gia nhỏ bé. Tôi
nhớ rất rõ khi đi ngang qua đại sứ quán Hoa Kỳ ở Matxcơva vào ngày hôm sau khi
một đám đông tấn công tòa nhà và nhận thấy những vết sơn xịt còn lại trên tường
của nó.
Là con của các bậc cha mẹ thuộc tầng lớp trung
lưu - cha tôi rời công vụ năm 1991 và bắt đầu một công ty kinh doanh nhỏ thành
công - tôi đã trải qua thập kỷ hỗn loạn này chủ yếu là gián tiếp. Tuổi thiếu
niên của tôi ổn định, và tương lai của tôi dường như khá dễ đoán định. Tôi trở
thành sinh viên tại cùng một trường đại học nơi mẹ tôi dạy và đặt mục tiêu làm
việc về các vấn đề quốc tế như cha tôi. Tôi được hưởng lợi từ việc học vào thời
điểm mà con đường ngoại giao Nga còn cởi mở. Các giáo sư của chúng tôi khuyến
khích chúng tôi đọc nhiều nguồn khác nhau, kể cả một số nguồn trước đây đã bị cấm.
Chúng tôi đã tổ chức các cuộc tranh luận trong lớp. Vào mùa hè năm 2000, tôi
hào hứng đến Bộ Ngoại giao để thực tập, sẵn sàng bắt tay vào công việc mà tôi
hy vọng sẽ dạy thêm cho tôi về thế giới.
Kinh nghiệm của tôi là khá buồn chán. Thay vì
được làm việc với giới thượng lưu lành nghề trong những bộ vest sành điệu —
khuôn mẫu của các nhà ngoại giao trong các bộ phim Liên Xô — tôi được một loạt
sếp tầm tuổi trung niên, trông có vẻ mệt mỏi, hướng dẫn. Họ lười biếng thực hiện
những nhiệm vụ không có gì hào hứng, chẳng hạn như soạn thảo các bài viết cho
các quan chức cấp cao hơn. Hầu hết thời gian, họ dường như không hoạt động. Họ
ngồi xung quanh bàn, hút thuốc, đọc báo và nói về kế hoạch cuối tuần của họ. Thời
gian thực tập của tôi chủ yếu chỉ là nhận báo và mua đồ ăn nhẹ cho các sếp.
Dù sao đi nữa, tôi cũng đã quyết định vào Bộ
Ngoại giao. Tôi háo hức tự kiếm tiền, và tôi vẫn hy vọng có thể tìm hiểu thêm về
những nơi khác bằng cách đi du lịch xa Matxcơva. Khi tôi được tuyển vào năm
2002 để làm trợ lý tùy viên tại Đại sứ quán Nga ở Campuchia, tôi rất vui. Tôi sẽ
có cơ hội sử dụng các kỹ năng tiếng Khmer và các nghiên cứu về Đông Nam Á của
tôi.
Vì Campuchia không nằm trong nhóm các nước được
Nga quan tâm, tôi có rất ít việc phải làm. Nhưng sống ở nước ngoài là một sự
nâng cấp so với sống ở Matxcơva. Các nhà ngoại giao ở bên ngoài nước Nga kiếm
được nhiều tiền hơn so với những người làm việc trong nước. Lãnh đạo thứ hai của
đại sứ quán, Viacheslav Loukianov, đánh giá cao các cuộc thảo luận cởi mở và
khuyến khích tôi bảo vệ ý kiến của mình. Và thái độ của chúng tôi đối với phương Tây khá đồng nhất với
nhau. Bộ Ngoại giao luôn có khuynh hướng chống Mỹ - kế thừa từ thời Liên Xô tiền
nhiệm - nhưng khuynh hướng này không áp đảo. Các đồng nghiệp của tôi và tôi
không nghĩ nhiều về NATO, và khi chúng tôi làm vậy, chúng tôi thường coi tổ chức
này như một đối tác. Một buổi tối, tôi đi uống bia với một nhân viên đại sứ
quán tại một quán bar dưới hầm. Ở đó, chúng tôi tình cờ gặp một quan chức Mỹ,
người đã mời chúng tôi uống rượu cùng. Bây giờ thì một cuộc gặp gỡ như vậy sẽ đầy
căng thẳng, nhưng vào thời điểm đó, đó là cơ hội cho một tình bạn.
Tuy nhiên, ngay cả khi đó, rõ ràng là chính phủ
Nga có một nền văn hóa không khuyến khích tư tưởng độc lập — bất chấp những
thúc đẩy theo chiều ngược lại của Loukianov. Một ngày nọ, tôi được gọi đến gặp
viên chức số ba của đại sứ quán, một nhà ngoại giao trung niên, trầm tính, từng
tham gia bộ ngoại giao dưới thời Liên Xô. Ông chuyển cho tôi tin nhắn từ một bức
điện từ Matxcơva, tôi được yêu cầu đưa thông tin này vào một tài liệu mà chúng
tôi sẽ gửi cho chính quyền Campuchia. Nhận thấy một số lỗi chính tả, tôi nói với
ông ấy rằng tôi sẽ sửa chúng. "Đừng làm vậy!" ông ấy gầm lên. “Chúng
ta đã nhận được văn bản trực tiếp từ Matxcơva. Họ biết rõ mọi việc hơn. Ngay cả
khi có sai sót, chúng ta cũng đừng sửa nội dung do lãnh đạo gửi tới”. Nó là biểu
tượng cho điều sẽ trở thành một xu hướng ngày càng tăng trong Bộ Ngoại giao
Nga: đó là sự tin tưởng mù quáng đối với các lãnh đạo.
(hết phần 1)
Hình : https://www.facebook.com/photo/?fbid=5811983702173595&set=a.124320747606614
***
Nguồn
gốc của các hành vi sai trái của Nga (phần 2/3)
Cù Tuấn, dịch
NGHỊ GẬT
Ở Nga, thập kỷ đầu tiên của thế kỷ XXI ban đầu
tràn đầy hy vọng. Mức thu nhập trung bình của Nga cũng như mức sống của quốc
gia này đang tăng lên. Putin, người đảm nhận chức vụ tổng thống vào đầu thiên
niên kỷ, hứa hẹn sẽ chấm dứt sự hỗn loạn của những năm 1990.
Tuy nhiên, nhiều người Nga đã cảm thấy mệt mỏi
với Putin trong thời kỳ này. Hầu hết các trí thức coi hình ảnh người đàn ông mạnh
mẽ của ông như một tàn tích không được hoan nghênh của quá khứ, và đã có nhiều
trường hợp tham nhũng trong các quan chức cấp cao của chính phủ. Putin đã trả lời
các cuộc điều tra về chính quyền của mình bằng cách ngăn chặn quyền tự do ngôn
luận. Vào cuối nhiệm kỳ đầu tiên của mình, ông đã kiểm soát hiệu quả cả ba mạng
truyền hình chính của Nga.
Tuy nhiên, trong Bộ Ngoại giao, những động
thái ban đầu của Putin gây ra khá ít cảnh báo. Ông đã bổ nhiệm Lavrov làm ngoại
trưởng vào năm 2004, một quyết định mà chúng tôi hoan nghênh. Lavrov được biết
đến là người rất thông minh và có kinh nghiệm ngoại giao sâu sắc, với thành
tích xây dựng mối quan hệ lâu dài với các quan chức nước ngoài. Cả Putin và
Lavrov ngày càng trở nên đối đầu với NATO, nhưng những thay đổi về hành vi của
ông là rất tinh tế. Nhiều nhà ngoại giao đã không nhận thấy, kể cả tôi.
Tuy nhiên, khi nhìn lại, rõ ràng là Matxcơva
đang đặt nền móng cho dự án đế quốc Nga của Putin — đặc biệt là ở Ukraine. Điện
Kremlin đã phát triển nỗi ám ảnh về Ukraine sau cuộc Cách mạng Cam năm 2004–5,
khi hàng trăm nghìn người biểu tình ngăn cản ứng cử viên ưu tiên của Nga trở
thành tổng thống sau cuộc bầu cử được nhiều người coi là một cuộc bầu cử gian lận.
Nỗi ám ảnh này đã được phản ánh trong các chương trình chính trị lớn của Nga, bắt
đầu dành chương trình đưa tin vào khung giờ vàng của họ để nói về Ukraine, nói
về các lãnh đạo được cho là ghét Nga của đất nước này. Trong 16 năm tiếp theo,
ngay trước cuộc xâm lược, người Nga đã nghe các đài truyền hình mô tả Ukraine
là một quốc gia xấu xa, do Mỹ kiểm soát, áp bức phần dân số nói tiếng Nga của họ.
(Putin dường như không có khả năng tin rằng các quốc gia có thể thực sự hợp tác
và ông tin rằng hầu hết các đối tác thân cận nhất của Washington thực sự chỉ là
những con rối của Mỹ — bao gồm cả các thành viên khác của NATO.)
Putin, trong khi đó, tiếp tục làm việc để củng
cố quyền lực ở nước Nga quê nhà. Hiến pháp của đất nước này giới hạn tổng thống
trong hai nhiệm kỳ liên tiếp, nhưng vào năm 2008, Putin đã tạo ra một kế hoạch
để duy trì quyền kiểm soát của mình: ông sẽ ủng hộ đồng minh của mình là Dmitry
Medvedev ứng cử Tổng thống Nga nếu Medvedev hứa sẽ cho Putin làm thủ tướng. Cả
hai người đều được bầu, và trong vài tuần đầu tiên của nhiệm kỳ tổng thống của
Medvedev, những người trong chúng tôi ở Bộ Ngoại giao không chắc chắn chúng tôi
nên gửi các báo cáo của mình cho ai trong số 2 người này. Trên cương vị Tổng thống,
Medvedev được giao trách nhiệm chỉ đạo chính sách đối ngoại theo hiến pháp,
nhưng mọi người đều hiểu rằng Putin là quyền lực đằng sau ngai vàng.
Cuối cùng chúng tôi đã báo cáo cho Medvedev.
Quyết định này là một trong những bước phát triển khiến tôi nghĩ rằng vị tổng
thống mới của Nga có thể không chỉ là một kẻ đóng thế đơn thuần. Medvedev đã
thiết lập quan hệ nồng ấm với Tổng thống Mỹ Barack Obama, gặp gỡ các nhà lãnh đạo
doanh nghiệp Mỹ và hợp tác với phương Tây ngay cả khi điều này dường như mâu
thuẫn với lợi ích của Nga. Ví dụ, khi phiến quân cố gắng lật đổ chế độ Muammar
al-Qaddafi ở Libya, quân đội và Bộ ngoại giao Nga đã phản đối nỗ lực của NATO
nhằm thiết lập một vùng cấm bay trên cả nước này. Qaddafi trong lịch sử có quan
hệ tốt với Matxcơva và đất nước chúng tôi có các khoản đầu tư vào lĩnh vực dầu
mỏ của Libya, vì vậy Bộ của chúng tôi không muốn giúp phe nổi dậy giành chiến
thắng. Tuy nhiên, khi Pháp, Lebanon và Vương quốc Anh - được Mỹ hậu thuẫn - đưa
ra kiến nghị trước Hội đồng Bảo
an Liên Hợp Quốc về việc cho phép xây dựng vùng cấm bay, Medvedev đã để chúng
tôi bỏ phiếu trắng thay vì phủ quyết. (Có bằng chứng cho thấy Putin có thể
không đồng ý với quyết định này.)
Nhưng vào năm 2011, Putin công bố kế hoạch tái
tranh cử tổng thống. Medvedev - có vẻ miễn cưỡng - bước tránh sang một bên và
nhận chức thủ tướng. Những người theo chủ nghĩa tự do đã phẫn nộ, và nhiều người
kêu gọi tẩy chay hoặc cho rằng người Nga nên cố tình phá hủy lá phiếu của họ.
Những người biểu tình này chỉ chiếm một phần nhỏ dân số Nga, vì vậy sự bất đồng
chính kiến của họ không đe dọa
nghiêm trọng đến kế hoạch của Putin. Nhưng ngay cả việc thể hiện sự đối lập dù
là hạn chế dường như cũng khiến Matxcơva lo lắng. Do đó, Putin đã nỗ lực thúc đẩy
số cử tri đi bầu trong cuộc bầu cử quốc hội năm 2011 để làm cho kết quả của cuộc
tranh cử có vẻ chính đáng - một trong những nỗ lực trước đó của ông nhằm thu hẹp
không gian chính trị ngăn cách người dân khỏi sự cai trị của ông. Nỗ lực này mở
rộng đến Bộ Ngoại giao. Điện Kremlin đã giao cho đại sứ quán của tôi và tất cả
các đại sứ quán khác nhiệm vụ kêu gọi người Nga ở nước ngoài bỏ phiếu.
Lúc đó tôi đang làm việc ở Mông Cổ. Khi cuộc bầu
cử diễn ra, tôi đã bỏ phiếu cho một đảng không phải của Putin, lo lắng rằng nếu
tôi không bỏ phiếu, lá phiếu của tôi sẽ được bỏ cho Nước Nga Thống nhất của
Putin. Nhưng vợ tôi, người làm việc tại sứ quán với tư cách là giám đốc văn
phòng, đã tẩy chay. Cô là một trong ba nhân viên đại sứ quán không tham gia bỏ
phiếu.
Vài ngày sau, lãnh đạo đại sứ quán xem qua
danh sách các nhân viên bỏ phiếu trong cuộc bầu cử. Khi được nêu tên, hai cử
tri khác nói rằng họ không biết rằng họ cần phải tham gia bỏ phiếu và hứa sẽ
làm như vậy trong cuộc bầu cử tổng thống sắp tới. Tuy nhiên, vợ tôi nói rằng cô
ấy không muốn bỏ phiếu, nói rằng đó là quyền hiến định của cô. Đáp lại, viên chỉ
huy thứ hai của đại sứ quán đã tổ chức một chiến dịch chống lại vợ tôi. Anh ta
hét vào mặt vợ tôi, buộc tội cô vi phạm kỷ luật, và nói rằng cô sẽ bị gắn mác
"không đáng tin cậy về mặt chính trị." Anh ta mô tả cô là “đồng phạm”
của Alexei Navalny, một nhà lãnh đạo đối lập nổi tiếng. Sau khi vợ tôi không bỏ
phiếu trong cuộc tranh cử tổng thống, đại sứ đã không nói chuyện với cô trong một
tuần. Phó Đại sứ đã không nói chuyện với vợ tôi trong hơn một tháng.
TRỞ NÊN TỒI TỆ
Vị trí tiếp theo của tôi là trong Cục Không
phát triển và Kiểm soát Vũ khí của Bộ. Ngoài các vấn đề liên quan đến vũ khí hủy
diệt hàng loạt, tôi được giao tập trung vào kiểm soát xuất khẩu — các quy định
quản lý việc chuyển giao quốc tế hàng hóa và công nghệ có thể được sử dụng cho
mục đích quốc phòng và dân sự. Đó là một công việc giúp tôi có một cái nhìn rõ
ràng về quân đội Nga, ngay cả khi nó mới trở nên có ý nghĩa.
Vào tháng 3 năm 2014, Nga sáp nhập Crimea và bắt
đầu thúc đẩy một cuộc nổi dậy ở Donbas. Khi tin tức về việc thôn tính này được
công bố, tôi đang có mặt tại Hội nghị Kiểm soát Xuất khẩu Quốc tế ở Dubai.
Trong giờ nghỉ trưa, tôi được các đồng nghiệp từ các nước cộng hòa hậu Xô Viết
vây lấy, họ đều muốn biết chuyện gì đang xảy ra. Tôi đã nói với họ sự thật:
"Các bạn, tôi cũng chỉ biết những gì các bạn biết mà thôi." Đây không
phải là lần cuối cùng Matxcơva đưa ra các quyết định chính sách đối ngoại lớn
trong khi không chịu thông báo chúng cho các nhà ngoại giao của mình.
Trong số các đồng nghiệp của tôi, phản ứng về
việc sáp nhập Crimea trải dài từ trái chiều đến tích cực. Ukraine đang dần dần
ngả về phương Tây, nhưng tỉnh này là một trong số ít những nơi mà quan điểm sai
lầm của Putin về lịch sử có cơ sở nhất định: Bán đảo Crimea, được chuyển giao
trong Liên Xô từ Nga sang Ukraine vào năm 1954, về mặt văn hóa gần với Matxcơva
hơn là Kyiv. (Hơn 75 phần trăm dân số nói tiếng Nga như ngôn ngữ mẹ đẻ) Cuộc tiếp
quản nhanh chóng và không đổ máu đã gây ra ít phản đối trong chúng tôi, và cực
kỳ được ủng hộ ở quê nhà. Ngoại trưởng Lavrov đã sử dụng nó như một cơ hội để
biểu diễn, có bài phát biểu đổ lỗi cho "những người theo chủ nghĩa dân tộc
cực đoan" ở Ukraine về hành vi của Nga. Tôi và nhiều đồng nghiệp nghĩ rằng
việc biến Crimea thành một quốc gia độc lập sẽ mang tính chiến lược hơn đối với
Putin, một hành động mà lẽ ra chúng tôi có thể cố gắng thuyết phục thế giới
theo những cách bớt hung hăng hơn. Tuy nhiên, sự tế nhị không có trong hộp công
cụ của Putin. Một Crimea độc lập sẽ không mang lại cho ông vinh quang như là việc
thu thập các vùng đất vốn là "truyền thống" của Nga.
Việc tạo ra một phong trào ly khai tại Donbass
và các vùng bị chiếm đóng tại Donbas, ở miền đông Ukraine, là một việc gây lúng
túng. Các động thái, phần lớn diễn ra vào 1/3 đầu năm 2014, không tạo ra sự ủng
hộ mạnh mẽ ở Nga như khi sáp nhập Crimea, và chúng đã tạo ra một làn sóng phản
đối tầm quốc tế khác. Nhiều nhân viên của Bộ Ngoại giao tỏ ra khó chịu về hoạt
động của Nga, nhưng không ai dám bày tỏ sự khó chịu này cho Điện Kremlin. Các đồng
nghiệp của tôi và tôi quyết định rằng Putin đã chiếm giữ Donbas để khiến
Ukraine không bị phân tâm, ngăn nước này tạo ra mối đe dọa quân sự nghiêm trọng
đối với Nga và ngăn nước này hợp tác với NATO. Tuy nhiên, không có nhiều nhà
ngoại giao, nếu có, dám nói với Putin rằng bằng cách tiếp sức cho phe ly khai,
trên thực tế ông đã đẩy Kyiv đến gần hơn với kẻ thù của Nga.
Công việc ngoại giao của tôi với các phái đoàn
phương Tây vẫn tiếp tục sau vụ sáp nhập Crimea và chiến dịch Donbas. Đôi khi,
công việc có vẻ như là không hề thay đổi. Tôi vẫn có quan hệ tích cực với các đồng
nghiệp của mình từ Mỹ và Châu Âu khi chúng tôi làm việc hiệu quả về các vấn đề
kiểm soát vũ khí. Nga đã bị ảnh hưởng bởi các lệnh trừng phạt, nhưng chúng có
tác động chỉ ở mức hạn chế đến nền kinh tế của Nga. Lavrov cho biết trong một
cuộc phỏng vấn năm 2014: “Các lệnh trừng phạt là một dấu hiệu của sự khó chịu.
Chúng không phải là công cụ của các chính sách nghiêm túc."
Nhưng với tư cách là một quan chức xuất khẩu,
tôi có thể thấy rằng các hạn chế kinh tế của phương Tây đã gây ra những hậu quả
nghiêm trọng cho đất nước Nga. Ngành công nghiệp quân sự Nga phụ thuộc rất nhiều
vào các thành phần và sản phẩm do phương Tây sản xuất. Nga đã sử dụng các công
cụ của Mỹ và Châu Âu để sửa chữa động cơ và động cơ máy bay không người lái.
Nga dựa vào các nhà sản xuất phương Tây để chế tạo thiết bị cho thiết bị điện tử
chống bức xạ, vốn rất quan trọng đối với các vệ tinh mà các quan chức Nga sử dụng
để thu thập thông tin tình báo, liên lạc và thực hiện các cuộc tấn công chính
xác. Các nhà sản xuất Nga đã làm việc với các công ty Pháp để có được các cảm
biến cần thiết cho máy bay. Ngay cả một số loại vải được sử dụng trong máy bay
hạng nhẹ, chẳng hạn như bóng bay thời tiết, cũng được các doanh nghiệp phương
Tây sản xuất. Các lệnh trừng phạt đột ngột cắt đứt quyền tiếp cận của chúng tôi
với các sản phẩm này và khiến quân đội của chúng tôi yếu hơn so với những gì
phương Tây cảm nhận được. Nhưng mặc dù các nhà ngoại giao chúng tôi hiểu rõ những
tổn thất này đã làm suy yếu sức mạnh của Nga như thế nào, nhưng tuyên truyền của
Bộ Ngoại giao đã giúp Điện Kremlin không phát hiện ra điều này. Hậu quả của sự
thiếu hiểu biết này hiện đang hiển hiện ở Ukraine: các lệnh trừng phạt là một
lý do khiến Nga phải gặp rất nhiều khó khăn trong cuộc xâm lược.
Năng lực quân sự suy giảm không ngăn được Bộ
Ngoại giao Nga ngày càng trở nên hiếu chiến. Tại các hội nghị thượng đỉnh hoặc
trong các cuộc gặp với các quốc gia khác, các nhà ngoại giao Nga ngày càng dành
nhiều thời gian hơn để tấn công Mỹ và các đồng minh. Ví dụ, nhóm xuất khẩu của
tôi đã tổ chức nhiều cuộc họp song phương với Nhật Bản, tập trung vào việc hai
nước Nga Nhật có thể hợp tác như thế nào và hầu hết các cuộc họp này đều là các
cơ hội để Nga nói với Nhật Bản rằng “Đừng quên ai đã ném bom nguyên tử xuống
nhà bạn”.
Tôi đã cố gắng kiểm soát một số thiệt hại. Khi
các sếp của tôi soạn thảo các nhận xét hoặc báo cáo mang tính hiếu chiến, tôi
đã cố gắng thuyết phục họ làm dịu giọng điệu, và tôi cảnh báo không nên dùng
ngôn ngữ hiếu chiến và không ngừng kêu gọi chiến thắng của Nga trước bọn phát
xít mới. Nhưng nội dung của các tuyên bố của chúng tôi - nội bộ và bên ngoài -
trở nên đối nghịch hơn khi các sếp của chúng tôi chỉnh sửa một cách hung hăng.
Tuyên truyền kiểu Liên Xô đã hoàn toàn trở lại trong đường lối ngoại giao của
Nga.
(hết phần 2)
Hình :
https://www.facebook.com/photo/?fbid=5812124128826219&set=a.124320747606614
.
***
Nguồn
gốc của các hành vi sai trái của Nga (phần 3/3)
Cù Tuấn, dịch
TỰ PHÊ PHA - TỰ SƯỚNG
Vào ngày 4 tháng 3 năm 2018, cựu điệp viên hai
mang người Nga Sergei Skripal và con gái Yulia của ông đã bị đầu độc gần như tử
vong tại nhà riêng của họ ở Vương quốc Anh. Chỉ mất mười ngày để các nhà điều
tra Anh xác định Nga là thủ phạm. Ban đầu, tôi không tin vào phát hiện này.
Skripal, một cựu điệp viên Nga, từng bị kết án vì tiết lộ bí mật quốc gia cho
chính phủ Anh và bị nGA tống vào tù vài năm trước khi được thả tự do trong một
vụ hoán đổi điệp viên. Tôi thật khó hiểu tại sao anh ấy vẫn có thể có giá trị đối
với chúng tôi. Nếu Matxcơva muốn Skripal chết, họ có thể giết anh ta khi anh ta
vẫn còn ở Nga.
Sự hoài nghi của tôi tỏ ra khá thuận lợi. Bộ
phận của tôi chịu trách nhiệm về các vấn đề liên quan đến vũ khí hóa học, vì vậy
chúng tôi đã dành nhiều thời gian để tranh luận rằng Nga không chịu trách nhiệm
về vụ đầu độc — điều mà tôi có thể làm với bề dày kinh nghiệm. Tuy nhiên, khi Bộ
Ngoại giao Nga càng từ chối trách nhiệm, tôi càng không bị thuyết phục. Chúng
tôi đã tuyên bố rằng vụ đầu độc không phải do Nga thực hiện mà do các nhà chức
trách Anh ghét bỏ người Nga mà có khuynh hướng hòng làm hỏng danh tiếng quốc tế
của chúng tôi. Tất nhiên, Vương quốc Anh hoàn toàn không có lý do gì để muốn
Skripal chết, vì vậy những tuyên bố của Matxcơva dường như không giống những lập
luận thực tế hơn là một nỗ lực tồi tệ nhằm chuyển sự chú ý khỏi Nga và đẩy sang
phương Tây - một mục đích phổ biến trong tuyên truyền của Điện Kremlin. Cuối
cùng, tôi phải chấp nhận sự thật: các vụ đầu độc là tội ác do chính quyền Nga
gây ra.
Nhiều người Nga vẫn phủ nhận rằng Matxcơva phải
chịu trách nhiệm. Tôi biết có thể khó để chấp nhận được rằng đất nước của bạn
được điều hành bởi những tên tội phạm giết người để trả thù. Nhưng những lời
nói dối của Nga không thuyết phục được các quốc gia khác, những quốc gia này đã
bỏ phiếu chống một nghị quyết của Nga trước khi Tổ chức Cấm vũ khí hóa học
(OPCW) làm lạc hướng cuộc điều tra của tổ chức liên chính phủ nổi tiếng về vụ tấn
công. Chỉ có Algeria, Azerbaijan, Trung Quốc, Iran và Sudan đứng về phía
Matxcơva. Cuộc điều tra sau đó kết luận rằng Skripals đã bị đầu độc bởi
Novichok - một chất độc thần kinh do Nga sản xuất.
Các đại biểu của Nga có thể đã thành thật chuyển
tải thất bại này với cấp trên của họ. Thay vào đó, họ đã làm điều ngược lại một
cách hiệu quả. Trở lại Matxcơva, tôi đã đọc các bức điện dài từ phái đoàn Nga tại
OPCW về cách họ đã đánh bại nhiều động thái “chống Nga”, “vô nghĩa” và “vô căn
cứ” của các quốc gia phương Tây. Thực tế là nghị quyết của Nga đã bị phủ quyết
thường được tóm tắt lại chỉ trong một câu ngắn ngủi.
Lúc đầu, tôi chỉ đơn giản là mắt nhắm mắt mở
trước những báo cáo này. Nhưng ngay sau đó, tôi nhận thấy rằng chúng đã được
xem xét một cách nghiêm túc ở các cấp cao nhất của Bộ Ngoại giao Nga. Các nhà
ngoại giao viết những câu chuyện hư cấu như vậy đã nhận được sự tán thưởng từ
các sếp của họ và được thăng tiến nhanh hơn trong nghề nghiệp.
Matxcơva muốn được cho biết những gì nó hy vọng
là sự thật - chứ không phải những gì đang thực sự diễn ra. Các đại sứ ở khắp mọi
nơi đã tiếp nhận được thông điệp ngầm này, và họ đã cạnh tranh nhau để gửi về
Matxcơva các bức điện tín có nội dung hoành tráng nhất.
Những lời tuyên truyền thậm chí còn trở nên kỳ
quặc hơn sau khi Navalny đã bị đầu độc cũng bằng Novichok vào tháng 8 năm 2020.
Những bức điện tín khiến tôi kinh ngạc. Một người gọi các nhà ngoại giao phương
Tây là những “con thú săn mồi”. Một người khác viết về “lực hấp dẫn và tính
không thể cưỡng lại của các lập luận của chúng tôi.” Một phần ba trong số họ đã
mô tả chi tiết về việc các nhà ngoại giao Nga đã “dễ dàng đè bẹp các ý kiến bắt
đầu từ trong trứng nước của những nỗ lực đáng thương nhằm cất lên tiếng nói của
các nhà ngoại giao phương Tây”.
Hành vi như vậy vừa thiếu chuyên nghiệp vừa
nguy hiểm. Một Bộ Ngoại giao lành mạnh sẽ được thiết kế để cung cấp cho các nhà
lãnh đạo một cái nhìn chân thực, toàn diện về thế giới để họ có thể đưa ra các
quyết định sáng suốt. Tuy nhiên, mặc dù các nhà ngoại giao Nga vẫn sẽ đưa những
thông tin không thuận tai các sếp vào báo cáo của họ, dù các sếp của họ có thể
phát hiện ra các chi tiết này đi nữa, thì họ cũng sẽ chôn vùi những chi tiết sự
thật này giữa hàng núi văn vở tuyên truyền. Ví dụ, một bức điện năm 2021 có thể
có một dòng giải thích rằng quân đội Ukraine đã mạnh hơn so với năm 2014. Nhưng
sự thừa nhận đó sẽ chỉ đến sau một đoạn văn tán tụng rất dài đối với các lực lượng
vũ trang hùng mạnh của Nga.
Sự không kết nối với thực tế thậm chí còn trở
nên cực đoan hơn vào tháng 1 năm 2022, khi các nhà ngoại giao Mỹ và Nga gặp
nhau tại phái bộ của Mỹ ở Geneva để thảo luận về một hiệp ước do Matxcơva đề xuất
nhằm tái thiết NATO. Bộ Ngoại giao ngày càng tập trung vào các mối nguy hiểm được
cho là của khối an ninh phương Tây, và quân đội Nga đang tràn vào biên giới
Ukraine. Tôi đã từng là sĩ quan liên lạc cho cuộc họp này — theo lời kêu gọi hỗ
trợ nếu phái đoàn Nga cần bất cứ điều gì từ phái bộ địa phương của Nga — và đã
nhận được một bản sao đề xuất của Nga. Bản đề xuất này gây hoang mang, chứa đầy
những điều khoản rõ ràng là không thể chấp nhận được đối với phương Tây, chẳng
hạn như yêu cầu NATO rút toàn bộ quân đội và vũ khí khỏi các quốc gia gia nhập
NATO sau năm 1997, bao gồm Bulgaria, Cộng hòa Séc, Ba Lan và các nước Baltic.
Tôi cho rằng tác giả của nó hoặc đang tạo điều kiện cho chiến tranh nổ ra, hoặc
không biết Hoa Kỳ hoặc Châu Âu hoạt động như thế nào — hoặc cả hai. Tôi đã trò
chuyện với các đại biểu của phái đoàn Nga trong giờ nghỉ giải lao, và họ cũng
có vẻ bối rối. Tôi đã hỏi sếp trực tiếp của mình về điều đó, và anh ấy cũng rất
hoang mang. Không ai có thể hiểu bằng cách nào chúng tôi đến Hoa Kỳ với một tài
liệu yêu cầu NATO cấm cửa vĩnh viễn không cho kết nạp thêm các thành viên mới.
Cuối cùng, chúng tôi đã biết được nguồn gốc của bản đề xuất: nó được Điện
Kremlin trực tiếp gửi tới. Do đó không ai dám đặt câu hỏi gì với tài liệu này.
Tôi vẫn hy vọng rằng các đồng nghiệp của tôi sẽ
bày tỏ mối quan tâm một cách riêng tư, thay vì chỉ là sự bối rối, về những gì
chúng tôi đang làm. Nhưng nhiều người đã nói với tôi rằng họ hoàn toàn hài lòng
khi chấp nhận những lời nói dối của Điện Kremlin. Đối với một số người, đây là
một cách để trốn tránh trách nhiệm về các hành động của Nga; họ có thể giải
thích hành vi của mình bằng cách nói với bản thân và những người khác rằng họ
chỉ đang tuân theo mệnh lệnh. Điều đó thì tôi hiểu. Điều đáng lo ngại hơn là
nhiều người lại cảm thấy tự hào về hành vi ngày càng hung hăng của chúng tôi. Một
vài lần, khi tôi cảnh báo với các đồng nghiệp rằng hành động của họ quá thô bạo
và không giúp gì cho nước Nga, họ đã ám chỉ lực lượng hạt nhân của chúng tôi.
“Chúng ta là một cường quốc,” một người nói với tôi. Các quốc gia khác, người
đó tiếp tục, "phải làm theo những gì chúng ta nói."
CON TÀU ĐIÊN CUỒNG
Ngay cả sau hội nghị thượng đỉnh vào tháng
Giêng, tôi vẫn không tin rằng Tổng thống Putin sẽ phát động một cuộc chiến toàn
diện. Ukraine vào năm 2022 rõ ràng là đoàn kết và thân phương Tây hơn so với
năm 2014. Không ai sẽ chào đón người Nga bằng các bó hoa nữa. Những tuyên bố
mang tính chiến đấu cao của phương Tây về một cuộc xâm lược tiềm tàng của Nga
cho thấy rõ rằng Mỹ và châu Âu sẽ phản ứng mạnh mẽ. Thời gian làm việc trong
lĩnh vực vũ khí và xuất khẩu đã dạy tôi rằng quân đội Nga không có khả năng vượt
qua nước láng giềng châu Âu lớn nhất (Ukraine) và rằng, ngoài Belarus, không một
quốc gia bên ngoài nào có thể cung cấp cho chúng tôi sự hỗ trợ quân sự nào đáng
kể. Tôi nghĩ rằng Putin cũng phải biết điều này - bất chấp tất cả những người nịnh
hót đã khiến ông ta xa rời sự thật.
Cuộc xâm lược này đã khiến tôi quyết định ra
đi một cách thẳng thắn về mặt đạo đức. Nhưng chi tiết hậu cần tỏ ra khó khăn. Vợ
tôi đến thăm tôi ở Geneva khi chiến tranh nổ ra - gần đây cô ấy đã nghỉ việc tại
một hiệp hội công nghiệp có trụ sở tại Matxcơva - nhưng việc từ chức công khai
có nghĩa là cả tôi và vợ sẽ không còn được an toàn ở Nga. Do đó, chúng tôi đồng
ý rằng cô ấy sẽ trở lại Matxcơva để lấy con mèo con của chúng tôi trước khi tôi
xin nghỉ. Nguyên vụ di chuyển đó là một quá trình phức tạp, kéo dài ba tháng.
Chú mèo con mà chúng tôi mang đi, một chú mèo nhỏ đi lạc mà chúng tôi mang về,
cần được thiến và tiêm phòng trước khi chúng tôi có thể đưa nó đến Thụy Sĩ, và
Liên minh Châu Âu đã nhanh chóng cấm không cho máy bay Nga bay trực tiếp. Từ
Matxcơva quay trở lại Geneva, vợ tôi phải bay trên ba chuyến bay, hai lần đi
taxi, và băng qua biên giới Litva hai lần — cả hai lần đó vợ tôi đều phải đi bộ.
Trong khi chờ đợi vợ đến, tôi đã chứng kiến các đồng nghiệp của mình phục tùng mục tiêu của
Putin. Trong những ngày đầu của cuộc chiến, hầu hết các nhà ngoại giao Nga đều
rạng rỡ với niềm tự hào. "Cuối cùng!" một người thốt lên. “Bây giờ
chúng ta sẽ cho người Mỹ thấy! Giờ thì họ đã biết ai là ông chủ rồi!”. Trong một
vài tuần, khi sự thực trở nên rõ ràng rằng cuộc tấn công chớp nhoáng chiếm Kyiv
đã thất bại, những lời hùng biện trở nên ảm đạm hơn nhưng không kém phần hiếu
chiến. Một quan chức Nga, một chuyên gia có uy tín về tên lửa đạn đạo, nói với
tôi rằng Nga cần “gửi một đầu đạn hạt nhân đến ngoại ô Washington”. Ông nói
thêm, "Người Mỹ sẽ sợ hãi đến mức ỉ.a ra quần và chạy đến cầu xin hòa
bình." Anh ấy có vẻ như đang nửa đùa nửa thật. Nhưng người Nga có xu hướng
nghĩ rằng người Mỹ quá mềm mại nên sẽ không dám liều mạng vì bất cứ điều gì, vì
vậy khi tôi chỉ ra rằng một cuộc tấn công hạt nhân sẽ dẫn đến sự trả đũa hạt
nhân thảm khốc, vị quan chức này đã chế giễu: "Không, sẽ không có chuyện
đó đâu."
Có lẽ vài chục đồng nghiệp của tôi đã lặng lẽ
rời khỏi Bộ Ngoại giao Nga. (Cho đến nay, tôi là người duy nhất công khai chia
tay với Matxcơva) Nhưng hầu hết các đồng nghiệp mà tôi coi là duy lý và thông
minh đều bị mắc kẹt lại. "Chúng ta có thể làm gì?" một người hỏi.
"Chúng ta chỉ là những con người nhỏ bé." Anh ta thậm chí không còn
biết bảo vệ cho chính mình. Anh nói: “Những người ở Matxcơva biết rõ sự việc
hơn chúng ta." Những người khác thừa nhận sự điên rồ của tình hình trong
các cuộc trò chuyện riêng tư. Nhưng các mâu thuẫn này không được phản ánh trong
công việc của họ. Họ tiếp tục tung ra những lời nói dối về sự xâm lược của Nga
vào Ukraine. Tôi đã xem các báo cáo hàng ngày đề cập đến các vũ khí sinh học
không tồn tại của Ukraine. Tôi đi bộ quanh tòa nhà của chúng tôi - là một hành
lang rất dài với các văn phòng riêng cho từng nhà ngoại giao - và nhận thấy rằng
thậm chí một số đồng nghiệp thông minh của tôi đã bật các kênh tuyên truyền tiếng
Nga trên tivi của họ trong cả ngày. Như thể họ đang cố gắng thôi miên bản thân.
Bản chất của tất cả các công việc của chúng
tôi chắc chắn đã thay đổi. Có điều, quan hệ với các nhà ngoại giao phương Tây
đã hoàn toàn sụp đổ. Chúng tôi đã ngừng thảo luận về hầu hết mọi thứ với họ; một
số đồng nghiệp của tôi đến từ Châu Âu thậm chí đã ngừng chào chúng tôi khi
chúng tôi gặp họ tại khuôn viên Geneva của văn phòng Liên Hợp Quốc. Thay vào
đó, chúng tôi tập trung vào các cuộc tiếp xúc của chúng tôi với các đồng nghiệp
Trung Quốc, những người bày tỏ sự “hiểu biết” của họ về những lo ngại an ninh của
Nga nhưng cẩn thận không bình luận về cuộc chiến. Chúng tôi cũng dành nhiều thời
gian hơn để làm việc với các thành viên khác của Tổ chức Hiệp ước An ninh Tập
thể — Armenia, Belarus, Kazakhstan, Kyrgyzstan và Tajikistan — một khối gồm các
quốc gia mà các sếp của tôi coi là NATO của riêng nước Nga. Sau cuộc xâm lược,
nhóm của tôi đã tổ chức nnhiều vòng tham vấn với các quốc gia tập trung vào vũ
khí sinh học và hạt nhân, nhưng chúng tôi không nói gì về cuộc chiến. Khi tôi
nói chuyện với một nhà ngoại giao Trung Á về các phòng thí nghiệm vũ khí sinh học
được cho là ở Ukraine, ông ấy bác bỏ quan điểm đó, coi chuyện đó là nực cười.
Tôi đã đồng ý.
Vài tuần sau, tôi nộp đơn xin từ chức. Cuối
cùng, tôi không còn đồng lõa với một hệ thống tin tưởng rằng nó có quyền để tấn
công quốc gia hàng xóm của mình.
SỐC VÀ THỨC TỈNH
Trong suốt cuộc chiến, các nhà lãnh đạo phương
Tây đã nhận thức sâu sắc về những thất bại quân sự của Nga. Nhưng họ dường như
không hiểu rằng chính sách đối ngoại của Nga cũng đang trở nên thất bại không
kém. Nhiều quan chức châu Âu đã nói về sự cần thiết của một giải pháp thương lượng
cho cuộc chiến ở Ukraine, và nếu các quốc gia phương Tây cảm thấy mệt mỏi với
việc gánh chịu chi phí năng lượng và kinh tế liên quan đến việc hỗ trợ Kyiv, họ
có thể thúc ép Ukraine thực hiện một thỏa thuận nào đó. Phương Tây có thể đặc
biệt muốn thúc đẩy Kyiv thỏa thuận hòa bình nếu Putin mạnh tay đe dọa sử dụng
vũ khí hạt nhân.
Nhưng miễn là Putin còn nắm quyền, Ukraine sẽ
không biết đàm phán với ai ở Matxcơva. Bộ Ngoại giao Nga sẽ không phải là người
đối thoại đáng tin cậy, cũng như bất kỳ bộ máy chính phủ nào khác của Nga. Tất
cả đều là những cánh tay mở rộng của Putin và kế hoạch phục hưng Đế quốc Nga của
ông ấy. Bất kỳ lệnh ngừng
bắn nào cũng chỉ tạo cơ hội cho Nga tái vũ trang trước khi tấn công trở lại.
Chỉ có một thứ thực sự có thể ngăn cản Putin,
và đó là một lộ trình toàn diện. Điện Kremlin có thể nói dối người Nga tất cả
những gì họ muốn và có thể ra lệnh cho các nhà ngoại giao của mình nói dối tất
cả những người khác. Nhưng các binh sĩ Ukraine thì không xem kênh truyền hình
nhà nước Nga. Và rõ ràng rằng những thất bại quân sự của Nga không phải lúc nào
cũng được công chúng Nga bảo vệ, khi trong vài ngày của tháng 9, quân Ukraine
đã chiếm lại được gần như toàn bộ tỉnh Kharkiv. Đáp lại, những người tham gia
chương trình truyền hình Nga đã than vãn về những tổn thất này. Các nhà bình luận
Nga ủng hộ chiến tranh đã trực tiếp chỉ trích tổng thống. "Ông đang tổ chức
một bữa tiệc tốn hàng tỷ rúp đấy", một người viết trong một bài đăng trực
tuyến được lan truyền rộng rãi, chế nhạo Putin vì đã chủ trì việc khai trương
vòng đu quay tại Matxcơva trong khi lực lượng Nga đang phải rút chạy.
"Putin, ông bị sao vậy?"
Putin đã đáp lại số thương vong - và trả lời
những người chỉ trích ông - bằng cách ép một số lượng lớn người Nga nhập ngũ.
(Matxcơva cho biết họ đang tuyển 300.000 tân binh, nhưng con số thực tế có thể
cao hơn.) Nhưng về lâu dài, việc nhập ngũ sẽ không giải quyết được vấn đề của
ông ấy. Các lực lượng vũ trang Nga có tinh thần thấp và trang thiết bị kém, những
vấn đề mà việc tổng động viên không thể khắc phục được. Với sự hỗ trợ quy mô lớn
của phương Tây, quân đội Ukraine có thể gây ra những thất bại nghiêm trọng hơn
cho quân đội Nga, buộc họ phải rút lui khỏi các vùng lãnh thổ khác. Có khả năng
Ukraine cuối cùng có thể đánh bại quân Nga tại các khu vực của Donbas, nơi cả
hai bên đã giao tranh với nhau kể từ năm 2014.
Nếu điều đó xảy ra, Putin sẽ thấy mình bị dồn
vào chân tường. Ông ấy có thể đáp trả thất bại này bằng một cuộc tấn công hạt
nhân. Nhưng Tổng thống Nga thích cuộc sống xa hoa của mình và cần nhận ra rằng
việc sử dụng vũ khí hạt nhân có thể gây ra một cuộc chiến mà có thể giết chết
ngay cả ông ấy. (Nếu ông ấy không biết điều này, tôi hy vọng cấp dưới của ông ấy
sẽ từ chối làm theo mệnh lệnh tự sát như vậy.) Putin có thể ra lệnh tổng động
viên toàn diện — tập hợp gần như tất cả thanh niên Nga — nhưng điều đó nhiều khả
năng chỉ có thể câu giờ, có được một thời gian nghỉ ngơi tạm thời, và khiến
càng nhiều người Nga thiệt mạng vì giao tranh. Khi đó sự bất mãn trong nước Nga
mà ông ấy sẽ phải đối mặt sẽ càng lớn. Putin cuối cùng có thể phải để quân Nga
rút lui và để các nhà tuyên truyền Nga đổ lỗi cho những người xung quanh về thất
bại đáng xấu hổ, như một số chương trình tuyên truyền đã được thực hiện sau thất
bại ở Kharkiv. Nhưng điều đó có thể thúc đẩy Putin thanh trừng các cộng sự của
mình, khiến các đồng minh thân cận nhất của ông tiếp tục ủng hộ ông sẽ cảm thấy
nguy hiểm cận kề. Kết quả có thể là cuộc đảo chính tại điện Kremlin đầu tiên của
Nga kể từ khi Nikita Khrushchev bị lật đổ vào năm 1964.
Nếu Putin bị hạ bệ, tương lai của nước Nga sẽ
vô cùng bất định. Hoàn toàn có khả năng người kế nhiệm của ông sẽ cố gắng tiếp
tục cuộc chiến, đặc biệt là khi các cố vấn chính của Putin đến từ các cơ quan
an ninh. Nhưng không ai ở Nga có được tầm vóc lãnh đạo của Putin, vì vậy đất nước
này có thể sẽ bước vào thời kỳ bất ổn chính trị. Nó thậm chí có thể rơi vào
tình trạng hỗn loạn.
Các nhà phân tích bên ngoài có thể thích thú
khi nhìn thấy Nga phải trải qua một cuộc khủng hoảng lớn trong nước. Nhưng họ
nên suy nghĩ kỹ trước khi mong đợi sự sụp đổ của nước Nga — và không chỉ vì điều
đó sẽ khiến kho vũ khí hạt nhân khổng lồ của Nga rơi vào những thế lực không chắc
chắn. Hầu hết người Nga đang ở trong một trạng thái tinh thần khó khăn, do
nghèo đói và những liều thuốc tuyên truyền khổng lồ gieo rắc lòng căm thù, sự sợ
hãi, đồng thời cảm giác vừa vượt trội vừa bất lực. Nếu nước Nga tan rã hoặc trải
qua một trận đại hồng thủy kinh tế và chính trị, nó sẽ đẩy họ tới tận cùng của
ngưỡng chịu đựng. Người Nga có thể trở nên thống nhất hơn đằng sau một nhà lãnh
đạo thậm chí còn hiếu chiến hơn Putin, kích động nội chiến, gây hấn ra các nước
bên ngoài nhiều hơn, hoặc cả hai.
Nếu Ukraine chiến thắng và Putin thất bại, điều
tốt nhất mà phương Tây có thể làm là không sỉ nhục nước Nga. Thay vào đó, cần
làm điều ngược lại: cung cấp hỗ trợ. Điều này có vẻ phản trực giác hoặc gây khó
chịu, và bất kỳ viện trợ nào cũng phải có điều kiện lớn về cải cách chính trị.
Nhưng Nga sẽ cần trợ giúp tài chính sau khi thua cuộc, và bằng cách cung cấp
nguồn vốn đáng kể, Mỹ và châu Âu có thể đạt được ảnh hưởng đáng kể trong cuộc
tranh giành quyền lực thời hậu Putin. Chẳng hạn, họ có thể giúp một trong những
nhà kỹ trị kinh tế được kính trọng của Nga trở thành nhà lãnh đạo lâm thời và họ
có thể giúp các lực lượng dân chủ của đất nước xây dựng quyền lực. Cung cấp viện
trợ cho nước Nga cũng sẽ cho phép phương Tây tránh lặp lại hành vi của họ từ những
năm 1990, khi người Nga cảm thấy bị Mỹ lừa dối, và sẽ khiến người dân dễ dàng
chấp nhận sự thất bại của đế chế của họ. Sau đó, Nga có thể tạo ra một chính
sách đối ngoại mới, được thực hiện bởi một lớp các nhà ngoại giao chuyên nghiệp
thực sự. Cuối cùng họ cũng có thể làm được điều mà thế hệ các nhà ngoại giao hiện
tại như chúng tôi đã không thể làm nổi: đó là biến Nga trở thành một đối tác
toàn cầu có trách nhiệm và trung thực.
(hết)
Ảnh: https://www.facebook.com/photo/?fbid=5812667632105202&set=a.124320747606614
Tổng thống Nga Putin đặt vòng hoa tại Mộ chiến sĩ vô
danh, Matxcơva, 2017
.
No comments:
Post a Comment