Cội nguồn
người Việt: Vị trí VN là điểm đón nhận nhiều ảnh hưởng văn hóa
Sông
Hàn
Thành viên nhóm Cổ sử - Từ nguyên
14 tháng 2 2022
https://www.bbc.com/vietnamese/forum-60367979
Lý Thái Tổ dời đô về
thành Đại La năm 1010, đổi tên thành Thăng Long
Các cuộc thảo luận lâu nay ở Việt Nam thường cố
tìm khác biệt với Hán khiến người Việt Nam quên đi rằng nét đặc sắc văn hóa của
họ là sự hỗn dung, đón nhận mọi ảnh hưởng trên tuyến đường thương mại Đông Nam
Á để cấu trúc nên người Việt Nam hôm nay.
Để rộng đường dư luận, BBC News Tiếng Việt giới
thiệu góc nhìn mới đây của tác giả Sông Hàn từ Hà Nội:
Mấy chục năm về trước, một nhà nghiên cứu
Phương Tây có nói với GS. Trần Quốc Vượng: "Tri thức Trung Hoa là một khối
khổng lồ (giant block) người Việt Nam các ông chỉ véo được vài mảng". (1)
Tìm kiếm bản sắc Việt Nam là một hành trình đầy
ưu tư và sóng gió. GS. Trần Quốc Vượng cho rằng: "Việt Nam vừa là context
Đông Nam Á, vừa là context Đông Bắc Á". Và ngay lập tức có người đáp lại:
Tôi không chơi với ông vừa là thế này, vừa là thế kia.
Bóc hết cái văn hóa Hán ta còn lại gì?
Bóc hết cái vỏ văn hóa Hán thì ta còn lại gì?
Phải chăng đó là cốt lõi Việt Nam? Hay cái gì để khẳng định rằng người Việt Nam
ta khác với người Quảng Đông? Cái gì làm nên context Đông Nam Á của người Việt
Nam như lời GS. Trần Quốc Vượng?
Tôi có người bạn là Giáo sư Đại học Paris 6. Tết
về bên bữa cơm đón chào năm mới, bạn có hỏi: "Làm sao mà chúng ta bị nhầm
là China. Cứ thấy đầu đen thì họ gọi ta là người China". Đối diện câu hỏi
của bạn, tôi chịu không tìm ra câu trả lời.
Tôi thấy cái gì mình cũng na ná như là một
'anh Tàu con'. Từ đồ lễ tết với hoa đào, phong bao lì xì, từ cái chữ Phúc dán
ngược đến vải thiều, kẹo xìu, hoa gạo, bánh bao xíu báo. Từ văn hiến ngàn năm gắn
liền với Hán tự đến những tiêu chuẩn làm người … tử tế (nào là nhân, lễ, nghĩa,
hiếu, trí, tín).
Tôi chịu không tìm cho ra cái chất phi Hán
trong chính mình. Cái nhãn tiền như vậy, thật sự làm cho tôi một người Dân tộc
chủ nghĩa khó mà chấp nhận cho nổi. Dứt khoát phải tìm cho ra minh là người Việt
Nam, mình khác với anh TQ.
'Khung cảnh hồ nước
tạo cho chùa Trấn Quốc sự hấp dẫn" , theo trang web wanderlust
Nhưng tìm trong cổ sử, vẫn lại thấy vóc dáng
Đường tông - Tống tổ trong văn chương Hoàng gia Lý Trần. Một phong cách đặc sệt
Trung Hoa trong văn học chữ Hán Lý - Trần.
Ngàn năm trước từ "Thiên Đô Chiếu",
vị Hoàng đế vĩ đại khai sinh ra vương triều Lý - Lý Thái Tổ đã dẫn tích Thương,
Chu ra để… chỉ trích "Đinh, Lê nhị thị". "Phạt Tống lộ bố
văn" của Lý Thường Kiệt, cũng là đem ngày Nghiêu tháng Thuấn ra để chiêu dụ
dân Tống. Đến như "Dụ Chư Tì Tướng Hịch Văn" của Hưng Đạo Vương thì rặt
toàn thấy anh hùng Hán - Đường, Tống, Nguyên.
Và còn rất rất nhiều nữa.
Vậy anh hùng xứ Nam ta đâu? Mà các bậc như Lý
Tổ, Thường Kiệt, Hưng Đạo Vương không đưa vào? Nguyên nhân đó bởi đâu?
Và tôi tự hỏi: bỏ hết đi các giá trị văn hóa
Hán ta còn lại gì? Bỏ hết đi Nhân, Lễ, Nghĩa, Trí, Tín cùng cung cách Nho gia,
ta còn lại gì? Nền tảng nào sẽ là cái bệ đỡ văn hóa - tinh thần của người Việt
khi bỏ đi cái cốt cách Hán nhân như vậy? Câu hỏi rõ ràng là quá khó cho cả những
người cấp tiến nhất!
Tìm về bối cảnh Đông Nam Á
Nào phải chỉ riêng tôi hay ông bạn đang là
Giáo sư Đại học Paris 6 băn khoăn không tìm ra nỗi ta khác TQ. GS. Trần Quốc Vượng
đã… rất rất thông minh khi cho rằng: Việt Nam vừa là thế này, vừa là thế kia.
Và rằng tùy từng thời điểm mà context Đông Nam Á mạnh hơn, hay context Đông Bắc
Á mạnh hơn.
Mười mấy năm trước, trong chuyến điền dã tại
Phú Yên tức Champa một thuở. Nhìn những làng xóm vùng ven Tuy Hòa với mái tranh
được bao phủ bởi rặng tre xanh và cánh đồng vàng óng, tôi bất giác nhớ làng quê
Bắc Bộ.
Nhưng thế lại phát sinh ra câu hỏi: Làng ấy là
phiên bản copy từ Bắc Bộ theo chân những người Việt vào đây lập làng lập ấp.
Hay nhiều làng Bắc Bộ là phiên bản từ dấu chân Chăm ra Bắc?
Một đề xuất viết lại cổ sử
Việt Nam
Bộ tranh của Lê Hào:
Khích lệ người xem ngược dòng lịch sử
‘Nam Tiến’ và cái bẫy địa
lý của người Việt
Chùa Trấn Quốc ở
HN 'đẹp bậc nhất thế giới'
Suốt ngàn năm qua theo những ghi chép của
"Đại Việt Sử Ký Toàn Thư" có tới 10 vạn người Chăm ra bắc. Họ được
quân vương Đại Việt cho nhận bộ khúc (tức người trong làng xóm), lập làng lấy
tên Cham (2). Họ đặc biệt giỏi trong nghề trồng lúa nước, dẫn thủy nhập điền,
đào giếng, dệt lụa.
Phải nói có hàng trăm làng Chăm trên vùng đất
Bắc Bộ.
Và giếng Chăm cũng có mặt ở rất nhiều nhiều
nơi. Ngay cái giếng cổ làng Diềm nơi tổ nghề Quan Họ cũng có cấu trúc Cham rõ
ràng sắc nét. Ngay kinh thành Thăng Long cũng có dấu ấn Chăm.
https://ichef.bbci.co.uk/news/680/cpsprodpb/0E14/production/_123240630_gieng.jpg.webp
Giếng Ngọc làng Diềm
- Viêm Xá, Bắc Ninh - với bốn khúc gỗ lim đóng đáy
TS. Nguyễn Tiến Đông cho rằng "Đại Việt lấy
nguồn cảm hứng từ phương Nam, từ Chămpa để tạo nên một đối trọng với phương Bắc,
một diện mạo mới cố gắng tách khỏi sự ràng buộc trong văn hóa từ phương Bắc".
(3).
Nhưng nói những chuyện ấy e rằng quá là vĩ mô.
Vậy thì ta lấy cái mô thức gia đình thân thuộc gần gũi để mà làm minh chứng.
G.Giran trong "Groyances religieuses des Annammites" cho rằng:
"Chỗ khác nhau cơ bản nhất giữa văn hóa Việt Nam với văn hóa Trung Hoa là ứng
xử với Mẹ và Vợ". Mô thức chung của gia đình Việt Nam là chồng trị vì vợ
quản lý. Cái thực quyền trong gia đình (tế bào của xã hội) chính là nằm trong
tay người Phụ nữ chứ không phải là Đức ông chồng.
Cái miếng ăn thường nhật của ta như lúa Chiêm,
nước mắm thì đó là thành phần của bối cảnh (context) Đông Nam Á.
Phải chăng đó là nét khác biệt giữa văn hóa Việt
Nam và văn hóa Trung Hoa (Hoàng Hà)? Nhưng vẫn lại nhưng những nét này có thể lại
đền từ những cộng đồng như Cham (Nam Đảo) hay Tày Thái (Tai - Kadai). Mà người
Kinh Việt vì những biến động của lịch sử mà tiếp nhận?
Đất Việt bao dung và hỗn dung văn hóa
trong lòng Kinh-Việt
Người Việt ta nay có lúa Chiêm, nước mắm,
nhưng cũng giỏi làm tương, làm đậu phụ những đặc sản từ Trung Hoa. Thế là thấy
rõ ngay trong cái bữa ăn người Việt cũng hòa trộn hỗn dung cả hai bối cảnh
Trung Hoa và Đông Nam Á.
Vậy thì ta sẽ tiếp tục tìm sâu hơn nữa. Từ cái
thuở những tiền đề của văn hóa Đông Sơn cách đây 2.800 - 3.500 năm. Từ cái ngày
mà văn hóa Hán chưa ập vào vùng đất nay là Châu thổ sông Hồng và suốt ngàn năm
Trung Đại ta tự hào là Trung Châu.
Ai đã trồng lúa đất này, ai tạo làng và ai tạo
nên văn hóa Đông Sơn. Nền văn hóa mà người Việt ta thiết tha tự hào?
Là nền văn hóa mà mấy chục năm qua chúng ta
đinh chắc đấy là tổ tiên người Việt ta. Nhưng như GS. Lương Ninh từng nói ngay
trong văn hóa Đồng Đậu cũng có thể có cả các yếu tố Môn cổ, Tày Thái (Tai -
Kadai) và Nam Đảo (4).
Bởi vì thật rõ ràng những người Nam Đảo, sau
là Tai Kadai mới là bậc thầy của nghề trồng lúa nước. Ta lại dõi tiếp. Thật kỳ
lạ trong văn hóa Đông Sơn vô vàn hiện vật khảo cổ học mang phong cách Xuân Thu
- Chiến quốc. Từ Chuông, kiếm, dao, nạo v.v... và v.v... (5).
Đồ dùng trong sinh
hoạt của người Chăm ở VN ngày nay
À ra thế từ 3.500 năm trước, từ thủa những ruộng
lúa nước xuất hiện trên vùng châu thổ sông Hồng, đất này đã đón nhận rất nhiều
luồng di cư. Tất cả những cái đó hòa trộn lại, châu thổ sông Hồng là men xúc
tác để người Vietic (hay Môn cổ), người Tai - Kadai hay người Nam Đảo cùng sinh
sống, cùng an cư và cùng hạnh phúc.
Tiếp nối sự bao dung của vùng đất nay là Việt
Nam. Cả ngàn năm trung đại ta sẽ thấy những dòng người di cư vào Việt Nam. Cái
văn hóa Đại La tiền thân văn hóa Thăng Long chẳng phải là do Cao Biền tạo dựng
đó sao (6)? Kênh Cao Biền (Đàm Bồng Cổ Vận Hà - 潭蓬古运河) vẫn còn đó như là chứng
tích một thời các dòng di cư từ Mân, Quảng vào châu thổ sông Hồng.
Vậy thì cái đặc sắc văn hóa Việt Nam phải
chăng là sự hỗn dung Văn hóa. Trên ngã ba đường của Thế giới, trên tuyến đường
thương mại kết nối Trung Hoa và Ấn Độ, tổ tiên chúng ta đã đón nhận mọi luồng
văn hóa để cấu trúc nên Đại Việt, cấu trúc nên người Việt Nam hôm nay.
Trong sự bao dung của vùng đất phía Đông bán đảo
Trung Ấn này những giá trị dù Hán, dù Ấn, Tai - Kadai, Nam Đảo đều đã và đang
có không gian cho riêng mình và đóng góp vô vàn vào văn hóa Việt Nam.
Và tôi nhận ra mình đã cố chứng minh sự tự hào
sai lầm rằng ta khác Trung Hoa.
Trong khi niềm tự hào chân thật là đất này bao
dung. Văn hóa Kinh Việt là sự bao dung sẵn sàng tiếp nhận và biến đổi chứ không
phải là sự chia tách vật lý rạch ròi hay cố công tìm kiếm một ảo giác… ta khác
TQ.
----------
Bài
thể hiện quan điểm riêng của Sông Hàn, bút danh của một nhà nghiên cứu tại Hà
Nội. Tác giả là thành viên "Cổ sử - Từ nguyên".
.
Chú thích:
1. GS. Trần Quốc Vượng - Trường Đại học KHXH và Nhân
Văn: Ghi chú về những tương đồng và dị biệt về những giá trị văn hóa Đông Á giữa
Việt Nam và các nước Đông Á khác.
2. Lê Văn Hưu, Phan Phu Tiên, Ngô Sĩ Liên: "Đại
Việt Sử Ký Toàn Thư", kỷ nhà Lý - Lý Thái Tông chép: Nhà vua "xuống
chiếu cho các tù binh đều được nhận người cùng bộ tộc, cho ở từ trấn Vĩnh Khang
đến Đăng Châu (nay là Quy Hóa), đặt hương ấp phỏng tên gọi cũ của Chiêm
Thành".
3. TS. Nguyễn Tiến Đông: "Yếu tố văn hóa Cham
Pa ở kinh đô Đại Việt và vùng phụ cận" (Báo "Tia Sáng" ngày
2/8/2020).
4. GS. Lương Ninh - Trung tâm KHXH và NV Quốc gia:
"Sự thiên di và hình thành những nhóm cư dân ở Đông Nam Á lục địa".
5. Wei Weiyan, Shiung Chung‐Ching - Viet Khe Burial 2: "Identifying the
Exotic Bronze Wares and Assessing Cultural Contact between the Dong Son and Yue
Cultures".
6. "Đại Việt sử ký Toàn thư" chép:
"Cao Biền giữ phủ xưng vương, đắp La Thành vòng quanh 1.982 trượng lẻ 5
thước, thân thành cao 2 trượng 6 thước, chân thành rộng 2 trượng 5 thước, bốn mặt
thành đắp các nữ tường nhỏ trên bốn mặt thành cao 5 thước 5 tấc, lầu nhìn giặc
55 sở, cửa ống sáu sở, cừ nước 3 sở, đường bộ 34 sở. Lại đắp con đê vòng quanh
dài 2.125 trượng 8 thước; cao 1 trượng 5 thước; chân rộng 2 trượng, cùng làm
nhà cửa hơn 40 vạn gian".
-------
Xem
thêm:
Trống
đồng Đông Sơn ở Indonesia
No comments:
Post a Comment