Nâng
cấp quan hệ với Mỹ, Việt Nam chứng tỏ không phải là “một Trung Quốc thu nhỏ”?
PGS,TS Phạm Quý Thọ
2023.09.09
Bài bình luận của ông Phạm Quý Thọ- PGS,TS nguyên
Trưởng Khoa Chính sách Công, Học Viện Chính sách & Phát triển, Bộ Kế hoạch-
Đầu tư, Việt Nam
Tổng thống Mỹ Joe
Biden và Thủ tướng VN Phạm Minh Chính tại Thượng đỉnh ASEAN - Mỹ ở Phnom Penh
hôm 12/11/2022 (minh hoạ) - AFP
Kể từ khi hai nước Việt - Mỹ bình thường hoá năm 1995 mỗi khi có tin về
Tổng thống Mỹ thăm Việt Nam dư luận trên mạng xã hội lại dậy sóng. Hơn thế, ở
những quốc gia có tự do báo chí, đặc biệt ở Mỹ các phóng viên có dịp săn lùng,
dự đoán và phân tích sự kiện trong khi truyền thông Nhà nước, vốn độc quyền ở
Việt Nam, ‘thận trọng’ và ‘chờ lệnh’.
Lần này cũng vậy, Tổng thống Mỹ Joe Biden sẽ thăm cấp nhà nước tới Việt
Nam trong hai ngày 10-11/9/2023 sắp tới đã được biết trước từ mấy tháng trước,
bắt đầu từ cuộc điện đàm giữa hai nguyên thủ quốc gia, các chuyến công du của
các quan chức chuẩn bị cho chuyến đi này.
Sự khác biệt chế độ chính trị tạo ra lý do có ‘thái
độ’ khác nhau về thông tin nhưng ẩn giấu thực chất sâu xa một điểm chung nhưng
được diễn tả khác nhau bởi các ngôn từ chính trị, ngoại giao, liệu Việt Nam có
độc lập tự chủ, thoát khỏi sự phụ thuộc vào nước ngoài bởi bất kỳ vấn đề nhạy cảm
nào để quyết định vận mệnh của đất nước và liệu Mỹ triển khai cạnh tranh chiến
lược Ấn Độ dương – Thái Bình dương thế nào? Lần này, nâng cấp
quan hệ với Mỹ, Việt Nam lần nữa chứng tỏ không phải là “một Trung Quốc thu nhỏ”
(mini-china) như các nhà phân tích phương Tây ám chỉ!
Hai tin quan trọng đang được giới quan sát chú ý. Ngay trước chuyến
thăm của Tổng thống Mỹ Joe Biden ngày 5/10/2023
truyền thông Nhà nước Việt Nam mới đồng loạt loan tin. Một là, theo lời
mời của ông Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng, Tổng thống Mỹ sẽ thăm cấp nhà nước tới
Việt Nam trong hai ngày 10-11/9. Mục đích chuyến thăm để "thảo luận những
biện pháp làm sâu sắc hơn hợp tác giữa Mỹ và Việt Nam".
Sự kiện diễn ra vào dịp hai nước kỷ niệm 10 năm thiết lập quan hệ Đối
tác toàn diện và, đây sẽ là chuyến thăm Việt Nam đầu tiên của Tổng thống Biden
kể từ khi ông nhậm chức từ đầu năm 2021.
Hai là, Báo Nhân dân, “tiếng nói của Đảng, Nhà nước” chỉ đăng ảnh và giật
tít: “Sáng 5/9, tại Trụ sở Trung ương Đảng, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tiếp
ông Lưu Kiến Siêu, Ủy viên Trung ương Đảng, Trưởng Ban Liên lạc Đối ngoại Trung
ương Đảng Cộng sản Trung Quốc thăm và làm việc tại Việt Nam.” Người ta khó có
thể biết điều gì diễn ra trong hậu trường, nhưng chắc chắn rằng ĐCS Trung Quốc
cũng rất quan tâm đến sự kiện nâng cấp quan hệ Việt - Mỹ.
‘Danh tiếng’ “mini-china” đã từng không làm giới lãnh đạo quá phiền
lòng. Chính sách Cải cách và Mở cửa ở Trung Quốc (mốc khởi đầu 1976 sau Mao Trạch
Đông chết) và Đổi mới ở Việt Nam (năm 1986 tại Đại hội 6) đều là cách tránh sự
sụp đổ của mô hình toàn trị Xô Viết mà hai quốc gia từng là thành viên của hệ
thống các nước xã hội chủ nghĩa được tạo nên từ mô hình này. Mô hình Trung Quốc
với chế độ toàn trị của Đảng CS lãnh đạo chuyển đổi kinh tế sang thị trường,
thay thế kế hoạch hoá tập trung, từng là ‘lý tưởng’ cho các nước đang phát triển,
trong đó Việt Nam là ‘nổi bật’ với sự tương đồng sẵn có về chế độ chính trị và
quan hệ “truyền thống”. Cả hai nước đều thành công về kinh tế với mức độ khác
nhau trong khoảng hơn một phần ba thế kỷ. Sự tăng trưởng kinh tế “thần kỳ” của
Trung Quốc không những chỉ có xuất phát điểm sớm hơn 10 năm, với thị trường tỷ
dân… mà còn nhờ tư tưởng thực dụng (được cho là của Đặng Tiểu Bình ‘thấm đậm’
trong từng chính sách và phương thức điều hành kinh tế. Các đặc khu hành chính
– kinh tế, khu chế xuất, công nghiệp tự do… thịnh vượng như Thượng Hải, Thâm
Quyến… luôn làm cho các nhà hoạch định chính sách Việt Nam mong muốn “học hỏi”
nhưng không mấy thành công.
Hơn thế, Đảng CS TQ đã sử dụng các nhà lý luận “cung đình”, nổi bật là
Vương Hộ Ninh - người làm quân sư cho ba đời Tổng bí thư, để luận cứ cho các đường
lối, chính sách. Tư tưởng thực dụng được vận dụng để phân tích, nhận định về ưu
nhược của mỗi chế độ chính trị, cộng sản và tư bản, trong bối cảnh quốc tế cụ
thể. Ông Vương Hộ Ninh, hiện năm 2023 là nhân vật thứ tư của Thường vụ Bộ Chính
trị, Chủ tịch Ủy ban Toàn quốc Hội nghị Hiệp thương Chính trị Nhân dân Trung Quốc,
từng viết “Nước Mỹ chống lại nước Mỹ” (tiếng Anh: America Against America, năm
1981) dự đoán nước Mỹ sẽ đi xuống vì chính các mâu thuẫn nội tại. Ngoài ra, lý
thuyết về chủ quyền quốc gia vốn có nguồn gốc từ phương Tây ở thế kỷ 16 cũng được
cụ thể hoá với Trung Quốc. Ông ta vẫn được Tập Cận Bình tin dùng, tuy nhiên những
chính sách như Một vành đai một con đường (tên mỹ miều là “con đường tơ lụa”),
đường mười (mới thêm 1 gần đây năm 2023) đoạn, tôn giáo và nhân quyền ở Tân
Cương, Tây Tạng, dân chủ nói chung và ở Hồng Kông, kiểm soát thông tin và mỗi
công dân theo “thang điểm tín nhiệm”… đều in đậm ý thức hệ toàn trị theo mô
hình cai trị cũ nhưng nhờ độc quyền truyền thông kết hợp với tiến bộ khoa học
công nghệ kể cả trí tuệ nhân tạo (AI)
Các nhà nghiên cứu phương Tây, Mỹ, vốn tự do tư tưởng, bị ‘chia rẽ’ khi
nhận định về mô hình Trung Quốc. Số ít cho rằng sự thành công là do Trung Quốc
có nền văn minh lâu đời, pháp trị Tần Thuỷ Hoàng, tư tưởng đời Tống, triết lý đạo
giáo, khổng giáo… nhưng số nhiều nhà phân tích từ quan điểm tư tưởng thời “khai
sáng”, tự do và dân chủ, ở châu Âu cho rằng dù Trung Quốc thành công về kinh tế
nhưng không bền vững. Đại diện là GS F. Fukuyama (năm 1952) từ Đại học
Stanford, Mỹ – nhà nghiên cứu chính trị, tác giả cuốn The End of History and
the Last Man, năm 1992 (Hồi kết của Lịch sử và Người đàn ông cuối cùng) và những
nhận định của ông ấy về xu hướng thể chế dân chủ trong thế kỷ 21. Trong cuộc
tranh luận khoa học công khai với các nhà lý luận ủng hộ chế độ toàn trị về mô
hình Trung Quốc (The China Model, năm 2011) trong bối cảnh Trung Quốc vẫn tăng
trưởng kinh tế với hai con số, khi đặt
câu hỏi: “… hệ thống nào sẽ bền vững trong hai đến ba thập niên sắp tới?” F.
Fukuyama đã ‘đánh cược’: “Sự ưu tiên của
tôi vẫn sẽ dành cho hệ thống Hoa Kỳ hơn là hệ thống Trung Quốc.”
Đã hơn một thập niên kể từ đó! Và, bất chấp sự “bảo lưu” ý kiến, vô số
sự kiện xoay quanh chủ đề này vẫn tiếp tục. “Thế giới phẳng” trong con mắt của
Tom L. Friedman đã bị ‘phá huỷ’ bởi sự đứt gãy chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt
sau đại dịch COVID-19 và chiến tranh Nga – Ukraine đang diễn ra. Trung Quốc dưới
thời Tập Cận Bình đang “trỗi dậy” hung hăng với vị thế cường quốc thứ hai thế
giới muốn lật đổ sự thống trị phương Tây, Mỹ trong khi kinh tế đã qua “thời
hoàng kim” và đang suy giảm… Nghịch lý tăng trưởng nhanh đồng thời với tham
nhũng nghiêm trọng đang đe doạ sự tồn vong chế độ, tha hoá quyền lực thách thức
quyền lực tuyệt đối. Ngoài ra, sự “hung hăng” của Tập và Putin đang làm tổn hại
đến lợi ích của nhiều quốc gia… Mặc dù ‘xem xét lại’ quan điểm từ đầu những năm
1970, từng cho rằng ủng hộ Trung Quốc hội nhập với thị trường thế giới có thể
khiến chế độ toàn trị chuyển đổi dân chủ hơn, nhưng Mỹ và các nước phương Tây
khác không dễ gì tách rời ngay khỏi TQ về kinh tế. Các tập đoàn tư bản xuyên quốc
gia, vốn tham lam “xuất khẩu tư bản” tìm kiếm lợi nhuận, có tính độc lập tương
đối về thương mại và đầu tư…
Người ta hay nói “các nước lớn thường có tư tưởng lớn!”, nhưng Việt
Nam, không tự ty là nước ‘yếu’ về kinh tế. Mặc dù không thể chối bỏ, rằng có rất
nhiều biểu hiện như “một Trung Quốc thu nhỏ” (mini-china), nhưng giới lãnh đạo
nỗ lực tìm sự cân bằng giữa các cường quốc, cụ thể là Trung Quốc. Họ thận trọng
trong khi người dân mong chờ sự kiện nâng cấp quan hệ lên mức cao nhất. Các nhà
nghiên cứu cho rằng Việt Nam và Mỹ có “lợi ích chiến lược… rất tương đồng
trong… cán cân quyền lực trong khu vực, … đều không muốn Trung Quốc lộng hành ở
Biển Đông và không muốn Trung Quốc bá chủ Đông Nam Á… đều muốn (TQ) tôn trọng
luật pháp quốc tế…” (GS. Alexander Vuving, Trung tâm Nghiên cứu An ninh châu
Á-Thái Bình Dương Daniel K. Inouye - DKI APCSS - tại Hawaii). Hơn thế, Việt Nam
cần coi sự kiện này như “một cú hích” vượt qua tình hình kinh tế khó khăn, chống
tham nhũng đang gặp thách thức và cải cách trì trệ.
Khi mọi thứ mang màu ảm đạm, dự đoán tương lai là công việc khó khăn,
nhưng “phép biện chứng” Hegel (như đã biết, K. Mác đã dựa vào) cho chúng ta tầm
nhìn lạc quan hơn. Trong sách Bài giảng về Triết học của Lịch sử Thế giới, năm
1830, W. Friedrich Hegel đã đưa ra một cách nhìn về những thời kỳ đen tối trong
lịch sử không tô hồng, rằng tiến trình lịch sử không phải là đường thẳng và, rằng
lịch sử vẫn sẽ tiến lên dù có gì đi nữa.
Ý kiến người viết cho rằng trong bối cảnh thế giới hiện nay, dù sớm hay
muộn Việt Nam phải độc lập tự chủ quyết định vận mệnh dân tộc dựa vào nguyện vọng
của toàn dân (một cách thực chất). Nâng cấp quan hệ với Mỹ cần được nhìn nhận
như một cơ hội thể hiện Việt Nam không phải là “một Trung Quốc thu nhỏ”, hoà nhập
vào quỹ đạo phát triển văn minh nhân loại!
------------------------------------------------------------------
* Bài viết không thể
hiện quan điểm của Đài Á Châu Tự Do.
No comments:
Post a Comment