Nguyễn Quang Dy
Viet
Studies 1/07/2019
G-20 được chính thức thành lập từ năm 1999, chiếm
85% nền kinh tế thế giới. G-20 gồm nhóm 7 nước công nghiệp phát triển (G-7) là
Mỹ, Nhật, Đức, Pháp, Anh, Ý, Canada, sau đó thêm Nga (G-8). Sau này, có thêm 12
nước khác tham gia G-20 là Australia, Trung Quốc, Ấn Độ, Hàn Quốc, Indonesia,
Argentina, Brasil, Mexico, Nam Phi, Saudi Arabia, Thổ Nhĩ Kỳ, và EU.
Vì vậy, cũng có người nói G-20 là kết tinh của hai nhóm G-7 và G-77.
Từ năm 2008, G-20 đồng thuận mở rộng hợp tác về tài
chính-tiền tệ và họp theo cơ chế summit. G-20 không có Ban thư ký mà ghế chủ tịch
luân phiên hàng năm giữa các thành viên được chọn từ nhóm các nước khu vực khác
nhau. Ghế chủ tịch là một phần của nhóm quản trị gồm 3 thành viên luân phiên (gọi
là Troika). Chủ tịch đương nhiệm năm 2019 là Nhật (nước chủ nhà) lập ra ban thư
ký lâm thời trong nhiệm kỳ của mình để phối hợp công việc và tổ chức các cuộc họp
của G-20. Vai trò của Troika nhằm đảm bảo hoạt động liên tục của
G-20.
Đúng 11 giờ ngày 28/6/2019, thủ tướng Nhật Shinzo
Abe đã khai mạc G-20 Osaka summit 2019, với sự tham gia của các nguyên thủ/lãnh
đạo 20 nền kinh tế phát triển và mới nổi trên thế giới. Khách mời gồm 8 quốc
gia (trong đó có Việt Nam), và lãnh đạo của Liên Hợp quốc (UN), Quỹ Tiền tệ
quốc tế (IMF), và Ngân hàng Thế giới (WB). Sau khi dự G-20 Thủ tướng Việt Nam
nguyễn Xuân Phúc đến thăm Nhật Bản theo lời mời của Thủ tướng Abe. Sau G-20,
ông Trump đến thăm Hàn Quốc và gặp ông Kim Jong-un tại khu phi quân sự.
G-20 Osaka Summit và Mỹ-Trung
Trong diễn văn khai mạc G-20 Osaka, Thủ tướng Abe nhấn
mạnh 3 vấn đề quan trọng hiện nay là mậu dịch tự do và công bằng (free and fair
trade), kinh tế kỹ thuật số (digital economy), và xử lý các vấn đề môi trường một
cách sáng tạo. Nhưng đối đầu Mỹ-Trung và khủng hoảng Iran như đám mây đen đang
ám ảnh thế giới, nên 3 vấn đề mà ông Abe đặt ra có thể bị lu mờ trước các cuộc
gặp tay đôi bên lề G-20 Osaka (như cuộc gặp Trump-Tập).
Hội nghị G-20 Summit tại Osaka 2019 dự kiến kết thúc
vào chiều 29/6, thông qua tuyên bố chung, sau đó Thủ tướng Abe với tư cách chủ
tọa sẽ chủ trì họp báo để thông báo kết quả. Nhưng cũng giống G-20 Summit tại
Buenos Aires 2018, cuộc gặp Trump-Tập (29/6/2019) là sự kiện quan trọng nhất
thu hút sự chú ý của dư luận, với thỏa thuận “nối lại đàm phán” (back on track).
Theo học giả Cheng Li (Brookings), ông Trump và Tập đều chịu sức ép nên cả hai
đều cần có tiến bộ và thỏa thuận giải quyết tranh chấp thương mại.
Trong khi ông Trump muốn nhân dịp này ép Trung Quốc
tiếp tục đàm phán thương mại như là một “thắng lợi” của Mỹ, thì ông Tập cũng muốn
nhân dịp này thuyết phục Mỹ tiếp tục bán linh kiện điện tử (chips) cho Huawei,
như một thắng lợi của Trung Quốc. Nói cách khác, tuy đây là trò chơi “vừa đánh
vừa đàm”, hai bên đều cần thỏa thuận dù tạm thời, nên chắc không ai ngây thơ
(naïve) tin rằng xung đột lợi ích chiến lược Mỹ-Trung đã chấm dứt.
Lập trường hai bên còn rất khác nhau và không có lý
do để hai bên thay đổi lập trường vào lúc này. Ông Tập nhấn mạnh Trung Quốc
“thành tâm” (sincere) nhưng đàm phán phải “công bằng” (equality) và “tôn trọng
lẫn nhau” (mutual respect). Trung Quốc thỏa thuận nhập thêm nhiều hàng Mỹ để giảm
thâm hụt thương mại, và Mỹ thỏa thuận không tăng thêm thuế nhập khẩu (350 tỷ
USD) như Trump dọa. Nhưng hai bên không có ngay một văn bản thỏa thuận để ký tại
G-20, nên thỏa thuận đàm phán tiếp chỉ là kế hoãn binh (truce) khoảng 2-3 tháng
để xoa dịu căng thẳng (cooling-off period). Trong cuộc đàm phán kéo dài 80 phút
(29/6) có các cố vấn chủ chốt của Trump như Robert Lighthizer (đại diện thương
mại), Mike Pompeo (ngoại trưởng), Steven Mnuchin (bộ trưởng tài chính), Peter
Navarro (cố vấn thương mại).
Nhưng Trump có một nhân nhượng đáng kể là cho phép
các công ty Mỹ tiếp tục bán linh kiện điện tử (chips) cho tập đoàn Huawei. Nhân
nhượng này đã đảo ngược lệnh cấm vận của Bộ Thương mại Mỹ (tháng trước) đối với
Huawei vì “những hoạt động đe dọa đến an ninh quốc gia”. Nếu cấm vận có hiệu lực,
Huawei có thể mất khoảng 30 tỷ USD doanh thu trong năm nay, và xô đẩy Mỹ-Trung
vào một cuộc chiến tranh lạnh mới về công nghệ.
Theo Ely Ratner (CNAS/CFR), “đây là hưu chiến tạm thời…Nó
không giải quyết được các vấn đề cơ bản là trung tâm của cuộc tranh chấp”. Nhiều
nghị sỹ của hai đảng đã lên tiếng phản đối quyết định của Trump cho các công ty
Mỹ tiếp tục bán chips cho Huawei. TNS Marco Rubio nói: “Nếu Tổng thống Trump đồng
ý đảo ngược lệnh trừng phạt Huawei, thì ông ấy mắc sai lầm tai hại”
(catastrophic mistake)... Điều này sẽ phương hại đến uy tín của Chính quyền vì
đã cảnh báo về mối đe dọa của Huawei…Nay không ai còn tin họ nữa”.
Quyết định của Trump về Huawei lập tức dẫn đến phản ứng
chính trị tại Washington. Theo TNS Charles Schumer (Senate Minority Leader),
“Huawei là một trong vài đòn bẩy để Mỹ ép Trung Quốc phải thay đổi hành vi
thương mại. Nếu Tổng thống Trump lùi bước (backs off) thì sẽ phương hại lớn đến
khả năng làm thay đổi hành vi thương mại của Trung Quốc”. (Trump allows US
firms to sell technology to Huawei after G-20 talks with Xi, David
Lynch, Damian Paletta, David Nakamura, Simon Denyer, Washington Post, June 29,
2019).
Tại cuộc họp báo (ngày 29/6), khi Trump được hỏi là
ông nhận được gì từ Trung Quốc để đánh đổi lại nhân nhượng về Huawei, Trump nói
Trung Quốc đồng ý mua thêm nhiều nông sản Mỹ, nhưng không đưa ra con số cụ thể
hay cam kết nào của Trung Quốc. Trước đây Trump đã nhiều lần nói như vậy trong
khi các trại chủ Mỹ vẫn phàn nàn. Việc Trump thường thay đổi như vậy làm nhiều
người Mỹ đặt câu hỏi vậy mục tiêu tối hậu của Mỹ là gì. Theo Aaron Friedberg
(Princeton University), “đã có sự điều chỉnh lớn để đối đầu với Trung Quốc.
Nhưng nơi bất ổn nhất chính là Tổng thống, vì Trump thay đổi thất thường (run
hot and cold). Câu hỏi đặt ra là Trump quan tâm đến đâu về các vấn đề không phải
thương mại”.
Đàm phán thương mại tác động lớn đến kinh tế của cả
hai nước và có hệ quả chính trị đối với Trump, nên ông đã chuẩn chi 20 tỷ USD
cho các trại chủ nhằm ngăn chặn họ phản ứng. Theo Bộ Nông nghiệp Mỹ, tình
hình xuất khẩu thực phẩm của Mỹ đã giảm 7% từ tháng 10/2018 đến tháng
4/2019 so với cùng kỳ năm trước. Xuất khẩu của Mỹ sang Trung Quốc trong 4
tháng đầu 2019 đã giảm 20.8% so với cùng kỳ năm trước, trong khi nhập khẩu từ
Trung Quốc giảm 12.8% tương ứng. Riêng xuất khẩu thịt gà giảm 10% và xuất
khẩu đậu tương giảm 32% (từ 15 tỷ USD xuống còn 10 tỷ USD). Nên nhớ đậu tương
là sản phẩm chủ yếu của mấy tiểu bang đã ủng hộ Trump (như Iowa, Illinois,
Ohio, Nebraska). Chắc Trump lo nếu không ép được Trung Quốc mua đậu tương thì
ông sẽ mất nhiều phiếu trong bầu cử sắp tới.
Việc hưu chiến không đánh thuế tiếp để tiếp tục đàm
phán là một tiến triển tích cực cho thị trường (trong ngắn hạn), nhưng hưu chiến
không có nghĩa là cuộc chiến kết thúc. Thuế nhập khẩu trị giá hàng trăm tỷ USD
vẫn còn nguyên, và hai bên phải đàm phán để thỏa thuận. Nói cách khác, đây chỉ
là hưu chiến tạm thời giữa hai siêu cường kinh tế, chứ không phải là giải pháp
lâu dài cho cuộc chiến đang làm ảnh hưởng đến kinh tế toàn cầu.
Trump đã nói với báo chí lúc kết thúc hội nghị G-20
tại Osaka rằng không đánh thuế thêm (new taiffs) nhưng vẫn giữ nguyên thuế cũ
(existing duties): “Tôi hứa ít nhất lúc này, chúng ta không bỏ thuế đánh vào
hàng Trung Quốc, nhưng chúng ta không đánh thuế thêm (350 tỷ USD). Việc hoãn
binh này là kết quả đàm phán 80 phút ngày 29/6, nhằm vạch ra lộ trình đàm phán
tiếp. Nó gần giống thỏa thuận Trump-Tập tại G-20 Buenos Aires Summit
2018.
Cũng như Trump, Tập Cận Bình cần hưu chiến để hoãn
binh, vì kinh tế Trung Quốc bị ảnh hưởng nặng nề. Tăng trưởng kinh tế chỉ còn
khoảng 6%, chứng khoán sụp đổ và dòng tiền tháo chạy khỏi Trung Quốc khi dân
chuyển tiền ồ ạt ra nước ngoài. Các nhà đầu tư nước ngoài đang rời Trung Quốc
và chuyển sang các nước lân cận (như Ấn độ, Việt Nam, Malaysia). Nạn thất nghiệp
và lạm phát là hai vấn đề đau đầu đang gây áp lực chính trị đáng kể cho ông Tập,
trong khi vòng vây đang xiết chặt về công nghệ đánh vào Huawei và hàng trăm
công ty khác, có thể làm tê liệt sức sản xuất và phát triển công nghệ của Trung
Quốc.
G-20 Osaka Summit và Việt nam
Báo WSJ trích dẫn số liệu Hải quan Việt Nam cho thấy
hàng nhập từ Trung Quốc và xuất sang Mỹ tăng mạnh (trong 5 tháng đầu 2019), chứng
tỏ có sự trung chuyển (transshipment) để tránh thuế. Cụ thể, máy tính và hàng
điện tử của Việt Nam xuất sang Mỹ tăng 71,6% (lên 1,8 tỉ USD), gấp 5 lần so với
tốc độ xuất khẩu trên toàn thế giới, trong khi hàng nhập từ Trung Quốc (cùng
danh mục) tăng 80,8% (lên 5,1 tỉ USD), gấp 4 lần tốc độ nhập khẩu trên toàn thế
giới. Trong khi đó, máy móc và thiết bị từ Việt Nam xuất sang Mỹ tăng 54,4%
(lên 1,7 tỉ USD) so với mức tăng 6,7% trên toàn cầu, và hàng nhập từ Trung Quốc
trong cùng thời gian tăng 29,2% (lên 5,7 tỉ USD), gấp 2 lần tốc độ đã được báo
cáo. (American Tariffs on China Are Being Blunted by Trade Cheats, Chuin-Wei
Yap, Wall Street Journal, June 26, 2019).
Gần đây, Hải quan và Biên phòng Mỹ đã xác định được
việc trung chuyển bất hợp pháp nhiều hàng hóa Trung Quốc vào Mỹ qua một số nước như Việt
Nam, Malaysia và Philippines. Không lâu sau khi báo WSJ đưa
tin trên, ông Trump đã công kích Việt Nam bằng những lời lẽ gay gắt trong cuộc
phỏng vấn trực tiếp trên kênh Fox Business Network (26/6/2019): “Việt Nam lợi dụng
chúng ta còn tệ hơn Trung Quốc…Việt Nam gần như là kẻ lạm dụng tồi tệ nhất
trong số tất cả mọi người” (It's almost the single worst abuser of everybody).
Tuy Việt Nam không phải là nước duy nhất bị ông
Trump công kích, nhưng tuyên bố này không phải là ngẫu nhiên. Ông Trump có thể
dọa, nhưng không loại trừ khả năng Mỹ có thể đánh thuế cao lên hàng Việt Nam
(như trước đây Mỹ đã từng đánh thuế cao lên thép và nhôm). Nhiều người thắc mắc
tại sao lâu nay ông Trump có vẻ ưu ái Việt Nam nhưng nay lại lên án mạnh như vậy?
Có nhiều khả năng ông Trump vừa được báo cáo đầy đủ hơn về thực trạng hàng hóa
Trung Quốc được tuồn quá nhiều qua Việt Nam để gắn mác “Made in Vietnam” trước
khi được trung chuyển sang Mỹ, nhằm tránh thuế quan cao hơn của Mỹ gần đây.
Theo điều tra của báo Tuổi Trẻ (24/6/2019), Công ty
Điện tử Asanzo đã bị phát giác nhập khẩu các bộ phận và linh kiện hàng hóa từ
Trung Quốc, và bóc tem xuất xứ để thay nhãn “Made In Vietnam” (nhằm tránh thuế
nhập khẩu vào Mỹ). Trước khi đi Nhật dự họp G-20, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã
yêu cầu điều tra xác minh vụ việc và báo cáo kết quả (trước 30/7/2019). Ngày
27/6/2019, người phát ngôn Bộ Ngoại Giao Việt Nam cũng lên tiếng “Chính phủ Việt
Nam kiên quyết ngăn chặn và sẽ xử lí nghiêm các hành vi gian lận thương mại,
hàng hóa nước ngoài lấy danh nghĩa hàng Việt Nam để xuất khẩu sang thị trường
khác… Tổng cục Hải quan Việt Nam đang có những bước đi cụ thể để ngăn chặn hành
vi này”.
Tuy các phản ứng trên của Việt Nam là cần thiết,
nhưng dư luận cho rằng quá ít và quá muộn (too little too late), vì tình trạng
gian lận thương mại nói trên đã xẩy ra từ lâu, được cảnh báo nhiều lần, và
Asanzo chỉ là “phần nổi của tảng băng chìm”. Sẽ là sai lầm tai hại nếu người Việt
chủ quan nghĩ rằng Mỹ đang cần Việt Nam (là đối tác khu vực) nên sẽ châm chước
bỏ qua cho các hành vi gian lận thương mại nói trên. Ông Trump không chỉ công
kích Việt Nam mà còn công kích các đồng minh lớn như Đức và Nhật (trước họp
G-20).
Việt Nam nên coi cảnh báo này của Trump là nghiêm trọng
vì bối cảnh đối đầu Mỹ-Trung còn kéo dài, để tránh bị mắc kẹt vào cuộc chiến
thương mại chưa có hồi kết (vừa đánh vừa đàm). Việt Nam nên tuyên bố ngay kế hoạch
nhập khẩu thêm hàng hoá Mỹ để giảm thâm hụt thương mại, và có biện pháp hữu hiệu
ngăn chặn việc hàng Trung Quốc tuồn qua Việt Nam để trung chuyển sang Mỹ. Nếu để
các công ty gian lận thương mại trục lợi trước mắt, sẽ làm tổn hại đến lợi ích
quốc gia lâu dài, vì họ chỉ “thấy cây mà không thấy rừng”.
Trước chuyến thăm Mỹ sắp tới của lãnh đạo nhà nước,
Việt Nam cần điều tra và phạt nặng những sai phạm của Asanzo (và các công ty
khác) để nâng cao uy tín với Mỹ về thương mại, đồng thời tăng cường hợp tác với
Mỹ để nâng cao việc kiểm soát và tôn trọng sở hữu trí tuệ. Việt Nam cần
xem lại chính sách đầu tư FDI chọn lọc hơn, và khuyến khích sinh viên
du học Mỹ vì hiện nay nhiều sinh viên Trung Quốc đang bị Mỹ cấm. Về lâu về dài,
để tránh xung đột thương mại với Mỹ, Việt Nam cần đổi mới thể chế để có một nền
kinh tế thị trường thật sự, và hỗ trợ khu vực kinh tế tư nhân phát triển một
cách lành mạnh.
Theo chuyên gia kinh tế Phạm Đỗ Chí (BBC,
27/6/2019), Việt Nam nên mua thêm hàng hóa Mỹ để giảm lệ thuộc vào Trung
Quốc, và cần soạn ngay một sách trắng về xuất khẩu trong 5 năm qua (A White
Book on Vietnam’s exports to the US in the last 5 years) để giải thích về thực
trạng xuất khẩu của Việt Nam sang Mỹ (như iphone Samsung) vì giá trị thực sự của
Việt Nam chỉ có 5-10% (thấp hơn nhiều so với con số thống kê chính thức).
Việt Nam cần làm ngay hai việc đó, trước chuyến thăm
chính thức của lãnh đạo Nhà nước, vì người Mỹ không biết rõ chuyện này (kể cả
các chuyên gia và chính khách). Ông Trump nói Việt Nam mua nhiều than của West
Virginia khiến “ông vui”, cũng như mua nhiều máy bay Boeing và lập đường bay thẳng
sang Mỹ. Việt Nam nên mua xe hơi Mỹ, thiết bị y tế, và nông sản Mỹ như đậu
tương, thịt gà, thịt bò và thịt lợn, để gây thiện cảm với Mỹ.
Lời cuối
Theo Robert Kaplan, Trung Quốc không muốn Mỹ rút khỏi
Trung Đông. Nếu Mỹ sa lầy ở Trung Đông, Trung Quốc sẽ dễ kiểm soát Biển Đông và
cạnh tranh với Mỹ tại Indo-Pacific. Trung Quốc sẽ rất hài lòng nếu Mỹ đánh Iran
và sa lầy tại đó, nên chắc Washington sẽ không dại như vậy. EU cũng không muốn
cuộc khủng hoảng Iran sẽ bùng nổ. Mỹ chẳng được gì nếu mất thời gian và nguồn lực
can thiệp vào Syria. Ấn Độ và Đài Loan quan trọng hơn nhiều so với Syria và
Afghanistan. Nếu Trung Quốc thống trị được Đài Loan, họ sẽ thống trị Biển Đông.
Vì vậy, Mỹ nên triển khai trên nhiều mặt trận khác như thế giới mạng, quan hệ
kinh tế, hải quân, và ngoại giao, mà không cần đến chiến tranh. Quan hệ Mỹ-Trung
quá rộng lớn và phụ thuộc lẫn nhau, nên đừng sa vào xung đột quân sự tại một
khu vực. (America Must Prepare for the Coming Chinese Empire, Robert
Kaplan, National Interest, June 17, 2019).
Nhìn toàn cục, Việt Nam tuy thuận lợi trong quá
trình nâng cấp quan hệ lên đối tác chiến lược với Mỹ (nhân chuyến thăm cấp cao
sắp tới), nhưng vẫn còn rủi ro. Điều quan trọng nhất là phải chấn hưng đất nước
bằng cải cách thể chế và kiểm soát quyền lực. Trong bối cảnh Mỹ và đồng minh
tăng cường hợp tác tuần tra FOPOP với tầm nhìn Indo-Pacific, Việt Nam cần tiếp
tục ủng hộ tự do lưu thông hàng hải tại Biển Đông. Về lâu dài, điều đó là thiết
yếu để bảo vệ chủ quyền và không gian sinh tồn của mình tại khu vực này, nhằm
khai thác dầu khí và hải sản trong chiến lược phát triển bền vững kinh tế biển
(theo nghị quyết 36-NQ/TW).
---------------
Tham
khảo
1. America Must Prepare for the Coming
Chinese Empire, Robert Kaplan, National Interest, June 17, 2019
2. Xi Jinping’s Trade Conundrum: Why the
Chinese Leader Isn’t About to Back Down, Christopher Johnson, Foreign
Affairs, June 20, 2019
3. American Tariffs on China Are Being
Blunted by Trade Cheats, Chuin-Wei Yap, Wall Street Joural,
June 26, 2019
4. Trump says trade talks “back on track”
after meeting Xi, Kevin Liptak, CNN, June 28, 2019
5. Trump allows US firms to sell technology
to Huawei after G-20 talks with Xi, David Lynch, Damian Paletta, David
Nakamura, Simon Denyer, Washington Post, June 29, 2019
No comments:
Post a Comment