Tạp ghi
Huy Phương
Sunday, May 25, 2014 6:40:22 PM
Thời
thơ ấu, tôi lớn lên trong một thành phố nhỏ miền Trung, một thành phố nghèo
nàn, quanh quẩn có mấy con phố chính, “đi dăm phút đã trở về chốn cũ.” Những
nhân vật của thành phố này, trong ký ức bề bộn của gần 70 năm qua, tôi còn nhớ
rõ, lạ lùng đối với tôi là những nhân vật người Hoa. Trên con đường ra chợ, tôi
ít khi dám nhìn thẳng vào những ngôi nhà người người Hoa, với bàn ghế chất đầy,
những khung ảnh treo la liệt trên tường và nhân vật làm tôi sợ hãi nhất là một
bà già, chân bó những lớp vải dày, khuôn mặt quắt queo như xác ướp, với những
móng tay dài, cong vút thường ngồi bất động trên một chiếc ghế, nhìn ra đường.
China Town ở thủ đô Washington, DC, của Mỹ. (Hình:
Mark Wilson/Getty Images)
Trong thành phố này, hình như tất cả việc buôn bán
đều tập trung vào những gia đình người Hoa, có lẽ đã đến đây cả trăm năm trước
khi tôi ra đời. Ở đây tôi không thấy những nhân vật những người Hoa nghèo khó
như người Hoa bán lạc rang hay đẩy xe mì gõ như sau này khi lớn lên, tôi thấy ở
Sài Gòn và Chợ Lớn. Trong thành phố này có một tiệm thuốc Bắc với bảng hiệu
mang theo chữ “Ðường,” đại khái như Tế Sinh Ðường hay Thiên Lương Ðường, mà tôi
thường lãnh nhiệm vụ mang cái phái thuốc của ông cụ tôi đến “bổ” mấy thang. Có
hai tiệm ăn nằm ở hai con đường khác nhau, mang chữ “Ký” ở đàng sau, tôi không
còn nhớ rõ là Nhuận Ký hay Minh Ký, trông cũng tối tăm, với những chiếc bàn ghế
xỉn màu, mà tôi nghĩ chỉ có những người sang trọng mới đủ tiền để vào ăn! Tôi
vẫn ao ước có dịp đến đó, như để ăn một bát mì hay được sở hữu một cái bánh
bao, nhưng không bao giờ có dịp, cho đến lúc tôi chưa lên được lớp ba, thì cha
tôi đổi việc làm, gia đình dời đi thành phố khác.
Hầu hết tiệm buôn trong chiếc chợ nhỏ đều do người
Hoa làm chủ. Hai đại lý gạo, một hai tiệm bán dầu hỏa, một đại bài rượu, những
tiệm “chạp phô” bán đủ thứ gia dụng, từ đường, muối, mè, đậu, bột... mà tôi
thường thấy những nông dân mang lên thành phố bán cho họ, cũng như những tiệm
buôn nhỏ ở nhà quê, hay người tiêu dùng thường xếp hàng dài trước các tiệm buôn
này để “cất” hàng.
Trong ngôi chợ nhỏ này, tôi chỉ nhớ người Việt có
một cái chợ cá, ồn ào, hối hả, một khu khác bán rau cỏ, những tiệm bán nồi niêu
bằng đất, đồ nhôm, than củi, hai tiệm bán vải vóc, chăn chiếu. Nhưng những món
cần thiết khác cho đời sống như gạo, muối, đường thì chỉ có thể tìm thấy ở
những tiệm buôn người Hoa.
Trong ý nghĩ của một đứa trẻ, tôi nghĩ trong thành
phố này, nếu không có người Hoa, gia đình tôi sẽ không có cơm, chén nước mắm,
hạt muối hay ly chè hay chén xôi để ăn hay một chai rượu cho cha tôi và bạn bè.
Trong thành phố này tôi không thấy người Hoa nào làm nghề kéo xe, đi làm thuê
hay ngồi xin ăn bên vệ đường.
Mẹ tôi thường khen người Hoa buôn bán thật thà,
không nói thách, không lừa dối khách hàng, trọng chữ tín và có tinh thần tương
trợ, giúp đỡ nhau tận tình. Tôi không biết rõ những người Hoa trong cái thành
phố nhỏ năm xưa ấy thuộc người Quảng Ðông, Tiều (Triều Châu), Hải Nam, Phúc
Kiến, hay là người Hẹ (Hạ Phương), nhưng thấy họ có trường học, chùa miếu và
nghĩa trang riêng.
Tuy người Việt từ xưa đã từng có thời gian lệ thuộc
Trung Hoa nhưng vẫn có cái nhìn miệt thị đối với dân họ, ngoài cách gọi riêng
theo gốc gác như người Quảng, người Tiều, người Hẹ, người Hán, người Ngô, còn
thì chung chung người Hoa được gọi là Khách Trú, Ba Tàu, Các Chú, Chú Chệt, Chú
Khách, Tàu Khựa, Tàu Phù, Tàu Ô...
Người Hoa ít khi gả con gái họ cho người Việt, nhưng
trong thành phố nhỏ ngày xưa đó và cả sau này, tôi thấy nhiều cô gái Việt lấy
chồng người Hoa. Ngày nay gần như người Hoa đã bị đồng hóa, có chăng chỉ còn
lại những cái tên, khuôn mặt và giọng nói.
Thời Pháp thuộc cho mãi đến năm 1954, vùng Chợ Lớn
được xem như lãnh địa của Hoa kiều, phố xá, bảng hiệu chằng chịt chữ Hán. Dưới
thời Ðệ Nhất Cộng Hòa, Hoa kiều muốn sinh sống làm ăn phải nhập tịch Việt Nam,
hoặc ra khỏi nơi đây. Các bảng hiệu, tên họ phải viết lại bằng tiếng Việt. Tuy
vậy, hầu hết trong các nước Ðông Nam Á, người Hoa thao túng nền kinh tế, các
mặt hàng trọng yếu, mua chuộc các giới chức chính quyền từ trên xuống dưới.
Ngay ở miền Nam trước đây, mùa Trung Thu, đường trở nên khan hiếm. Gạo, sữa và
các nhu yếu phẩm đều nằm trong tay các chủ nhân Hoa kiều. Người Hoa nổi tiếng
là hối lộ giỏi, kín đáo. Những chức vụ quận trưởng, cảnh sát trưởng các địa
phương đông người Hoa đều là những chức vụ béo bở, không phải là họ hàng thân
tín, thì cũng phải chạy bằng tiền.
Vụ “trở cờ” lớn nhất của Hoa kiều tại Việt Nam là
sau ngày 30 Tháng Tư, 1975, khi Cộng Sản Bắc Việt tràn vào Sài Gòn, Chợ Lớn
đồng loạt treo cờ Trung Cộng đỏ rực cả một vùng, nhưng sau đó là cờ này phải hạ
xuống và khi việc đánh tư sản bắt đầu, Hoa kiều là những nạn nhân đầu tiên.
Cuối cùng một số người Hoa trở về cố quốc qua biên giới phía Bắc, phần bỏ nước
Việt ra đi tị nạn, vượt biển, tăng con số Hoa kiều ở Châu Mỹ lên cao, trong khi
đó gần đây qua các doanh nghiệp và công trình được ký kết giữa Việt Cộng và
Trung Cộng, một số người Hoa lại tràn sang Việt Nam. Cuối cùng đi đâu cũng thấy
người Hoa!
Nhiều khi tôi tự hỏi, ngày xưa, không biết người Hoa
rời đất nước họ bằng phương tiện gì và cái bản năng sinh tồn, ý chí kiếm sống
của họ mạnh đến mức nào mà trên trái đất này không có chỗ nào là không có mặt
họ? Từ thế kỷ 16, 17 người Hoa đã bỏ nước ra đi, để ngày nay họ có 40 triệu
người ở hải ngoại, Châu Á có 31 triệu ở Singapore, Indonesia, Philippines, Thái
Lan, Malaysia, Cambodia, Lào, Việt Nam, và ngay tại Mỹ cũng có trên 3.5 triệu
người Hoa sinh sống.
Người Hoa bỏ xứ ra đi vào những năm cuối thế kỷ 17
cho đến đầu thế kỷ 18 để tránh sự đàn áp của chế độ nhà Thanh (phản Thanh phục
Minh) nhưng thực tế là những đợt di dân ồ ạt vì sinh kế. Câu chuyện ông Hui Bon
Hoa ở Sài Gòn, lập nghiệp từ một gánh ve chai trở thành tỉ phú, đã nói lên khả
năng cần cù, chịu khó và làm thương mãi giỏi của người Hoa trên thế giới.
Khi lớn lên, ra đời, đi xa, ở đâu tôi cũng thấy có
sự hiện diện của người Hoa như câu nói “Ở đâu có khói là có người Tàu!” Móng
Cáy, Lào Cai... là biên giới cực Bắc đã đành, vì sao tận cùng phía Nam của nước
Việt, Cà Mau, Châu Ðốc, Hà Tiên đi đâu cũng đụng người Hoa, đến nỗi xứ Bạc Liêu
có câu ca dao được truyền tụng: “Bạc Liêu nước chảy lờ đờ, dưới sông cá chốt,
trên bờ Triều Châu!”
Bây giờ ở Mỹ, đi thành phố nào cũng thấy “China
Town,” xứ nào phát triển thương mãi nhiều thì xứ đó có nhiều người Hoa như San
Francisco, Los Angeles, New York... mà không phải ở Châu Mỹ, cả đến những xứ xa
xuôi như Ghana, Haiti, Thổ Nhĩ Kỳ, Romania... cũng có người Hoa.
Ít khi thấy người Hoa mang ơn đất nước đã cho họ đời
sống mới, chỉ thấy gián điệp Trung Cộng có mặt khắp nơi, trong các địa hạt
chính trị, quốc phòng, thương mãi... Nói chung nước nào cũng sợ người Hoa!
Bị lệ thuộc Tây Ban Nha trong vòng 300 năm, gia tài
văn hóa truyền thống của Mexico đã bị phá hủy, ngày nay đất nước này có số
lượng người nói tiếng Tây Ban Nha cao nhất trên thế giới và tôn giáo chủ yếu
tại đây là Công Giáo La Mã. May mắn, với gần 1,000 năm lệ thuộc, người Việt
chưa ai nói tiếng Hoa, có chữ viết, phong tục riêng, chiếc áo dài có thể gài
bên tay phải thay vì gài nút bên tay trái, nhưng rõ ràng là chúng ta chưa “mất
gốc.”
Tuy trong đời sống của mỗi người Việt Nam hình như
đều có một chút văn hóa người Hoa, một ấm trà, một câu thơ, một bức tranh thủy
mạc, coi tuồng Hồ Quảng, hương khói, nhang đèn mù mịt, ngày nay người ta đem cả
đoàn lân vào trong chánh điện nhà chùa, nhưng rồi cuối cùng trong bữa cơm cũng
phải có một chén nước mắm thay vì... xì dầu.
No comments:
Post a Comment