THẾ GIỚI HÔM NAY : 06/03/2023 (The Economist)

 

 

THẾ GIỚI HÔM NAY : 06/03/2023

The Economist

Đỗ Đặng Nhật Huy, biên dịch

06/03/2023

https://nghiencuuquocte.org/2023/03/06/the-gioi-hom-nay-06-03-2023/

 

Người biểu tình Hy Lạp đã đụng độ với cảnh sát trong các cuộc xuống đường tại Athens xoay quanh vụ tai nạn tàu hỏa khiến ít nhất 57 người thiệt mạng hôm thứ Ba. Công nhân đường sắt đã đình công từ thứ Năm. Người Hy Lạp cho rằng chính phủ và các công ty tàu hoả đã bỏ bê đầu tư dẫn đến những lỗi an toàn không đáng có. Viên trưởng ga đã đưa hai đoàn tàu chạy trên cùng một đường ray vừa bị buộc tội gây nguy hiểm tính mạng người khác và làm gián đoạn giao thông công cộng.

 

Sau hơn một thập niên thảo luận, các nhà đàm phán tại Liên Hợp Quốc đã đạt đồng thuận về một hiệp ước bảo vệ các đại dương. Hiệp ước Biển khơi sẽ đưa 30% vùng biển quốc tế trên thế giới thành các khu vực được bảo vệ cho tới năm 2030 nhằm bảo tồn sinh vật biển. Đây là hiệp ước đại dương đầu tiên được ký kết kể từ năm 1982.

 

Tổng giám đốc Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế, Rafael Grossi, cho biết các cuộc đàm phán với tổ chức năng lượng nguyên tử của Iran tỏ ra “mang tính xây dựng.” Cuộc gặp diễn ra sau khi Iran làm giàu uranium tới độ tinh khiết 83,7%, gần bằng mức đủ chế tạo vũ khí hạt nhân, tại cơ sở hạt nhân Fordow. Ông Grossi nói Iran đã đồng ý tăng cường kiểm tra tại địa điểm ngầm và sẽ khôi phục các thiết bị thanh sát mà nước này dỡ bỏ trước đó.

 

Thủ tướng Israel Binyamin Netanyahu cho biết việc bộ trưởng tài chính cực hữu trong chính phủ ông, Bezalel Smotrich, kêu gọi “xóa sổ” thị trấn Huwara của Palestine là “không phù hợp.” Bình luận của ông Smotrich đã gây ra biểu tình ở Israel và nước ngoài. Ông Smotrich sẽ phát biểu tại một hội nghị ở Washington vào tuần tới, nhưng các nhóm nhân quyền đang kêu gọi hủy bỏ thị thực của ông.

 

Cảnh sát Pakistan dường như đã cố gắng nhưng không bắt được Imran Khan, cựu thủ tướng từ nhiệm vào tháng 4 năm ngoái, tại nhà riêng của ông ở Lahore. Lệnh truy nã ông Khan liên quan đến cáo buộc không kê khai và bán lại quà tặng công vụ. Nhưng ông Khan còn mắc các cáo buộc từ khủng bố đến tham nhũng. Nhà chức trách có thể đang muốn thử phản ứng của những người ủng hộ ông nếu ông bị bắt.

 

Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường công bố mục tiêu tăng trưởng GDP “khoảng 5%” tại cuộc họp thường niên của Nhân Đại. Đây là mục tiêu thấp nhất trong hơn 25 năm qua. Bài phát biểu của ông Lý nhấn mạnh đến ổn định kinh tế khi Trung Quốc kết thúc ba năm chống dịch làm tổn hại đến kinh tế. Chi tiêu quân sự sẽ tăng 7,2%, cao hơn một chút so với 7,1% của năm ngoái.

 

Con số trong ngày: 2,7 triệu, là số lượng ô tô ở Baghdad. Song đường sá ở thủ đô của Iraq chỉ đủ phục vụ 200.000 xe.

 

 

TIÊU ĐIỂM

 

Iran bị phát hiện làm giàu uranium

Một cuộc khủng hoảng về chương trình hạt nhân của Iran lại đang âm ỉ. Tuần trước, Cơ quan Năng lượng Nguyên tử Quốc tế (IAEA) đã xác nhận phát hiện uranium được làm giàu tới độ tinh khiết 83,7% vào cuối tháng 1, gần bằng mức chế tạo vũ khí hạt nhân, tại cơ sở hạt nhân Fordow.

 

Trong chuyến đi tới Iran hôm thứ Bảy, tổng giám đốc IAEA Rafael Grossi cho biết Iran đã đồng ý khôi phục máy ảnh và các thiết bị thanh sát khác vốn bị nước này loại bỏ khỏi các địa điểm hạt nhân từ năm ngoái. Nhưng bấy nhiêu có thể là không đủ ngăn các chính phủ phương Tây lên án Iran trong cuộc họp của hội đồng IAEA tại Vienna vào thứ Hai.

 

Tuần trước, giám đốc CIA Bill Burns nói Iran vẫn chưa quyết định chế tạo vũ khí hạt nhân, nhưng đủ khả năng chế tạo một cách nhanh chóng. Tại thời điểm năm 2018, khi Donald Trump xé bỏ thỏa thuận hạt nhân đa quốc gia, Iran phải mất 12 tháng mới sản xuất đủ nguyên liệu phân hạch cho một quả bom. Giờ đây họ chỉ cần 12 ngày.

 

Phe đối lập Thổ Nhĩ Kỳ không thể thống nhất về một ứng viên chung

Liên minh đối lập chính của Thổ Nhĩ Kỳ, gồm sáu đảng do Đảng Nhân dân Cộng hòa (CHP) và đảng İYI đứng đầu, đáng lẽ phải thoải mái bước vào cuộc bầu cử tổng thống ngày 14 tháng 5. Người đương nhiệm Recep Tayyip Erdogan đang chịu nhiều áp lực khi tăng trưởng kinh tế chậm lại và lạm phát lên tới 55%, bên cạnh các chỉ trích về phản ứng cứu hộ chậm chạp sau động đất vào tháng trước.

 

Nhóm đối lập trên, được gọi là “liên minh sáu người,” dự kiến sẽ chọn Kemal Kilicdaroglu, lãnh đạo của CHP, làm ứng viên tổng thống vào thứ Hai. Nhưng hôm 3 tháng 3, lãnh đạo của İYI, Meral Aksener, đã tuyên bố rút khỏi liên minh và từ chối ủng hộ ông Kilicdaroglu.

Năm đảng còn lại dự kiến vẫn sẽ đề cử ông Kilicdaroglu. Bà Aksener có thể lựa chọn tự mình ra tranh cử, hòa giải với ông Kilicdaroglu, hoặc thậm chí là bắt tay với ông Erdogan. Với chia rẽ trong nội bộ phe đối lập như vậy, ông Erdogan hẳn đang xoa tay.

 

Chile quyết tâm sửa hiến pháp

Người Chile đã thẳng thừng bác bỏ một phiên bản mới của hiến pháp vào cuối năm ngoái, với 62% bỏ phiếu chống lại đề xuất. Nhưng một ủy ban mới sẽ thử lại vào thứ Hai tuần này.

Với 388 điều khoản, bản hiến pháp được đề xuất thuộc hàng dài nhất thế giới. Có phạm vi bao trùm hơn so với hầu hết các hiến pháp trên thế giới, nó được phát triển trong một năm sau các cuộc biểu tình lớn làm chao đảo Chile năm 2019. Được thiết kế bởi một “hội nghị lập hiến” có đầy những người cánh tả (và được hậu thuẫn bởi tổng thống Gabriel Boric), nó công nhận quyền đình công của công đoàn và làm suy yếu luật sở hữu tài sản, bên cạnh các điều khoản khác. Giới kinh tế ước tính hiến pháp mới sẽ làm tăng chi tiêu của chính phủ lên tới 14% GDP.

 

Một nửa trong số 24 chuyên gia được giao nhiệm vụ soạn thảo phiên bản lần này là do quốc hội chỉ định, một phần là để kiềm chế sự cực đoan của bản dự thảo trước đó. Họ có đến tháng 5, khi một hội đồng hiến pháp được bầu để soạn thảo văn kiện cuối cùng. Người dân Chile sẽ bỏ phiếu trưng cầu vào tháng 12.

 

Hội nghị quốc tế bàn về chỉnh sửa gen người

Hội nghị Thượng đỉnh Quốc tế lần thứ ba về Chỉnh sửa Gen người sẽ khai mạc vào thứ Hai tại London. Ngay trước sự kiện năm 2018, một nhà nghiên cứu Trung Quốc thông báo đã tạo ra những đứa trẻ chỉnh sửa gen đầu tiên trên thế giới — một động thái bị lên án gay gắt. Sẽ không có tin sốc nào tại hội nghị thượng đỉnh năm nay, cho thấy cả hy vọng và lo ngại, đặc biệt khi công nghệ này trở nên phổ biến hơn.

 

Về mặt hy vọng, chỉnh sửa gen đang tạo ra các thế hệ thuốc hoàn toàn mới có thể nhắm vào một hoặc nhiều gen. Một loại thuốc mang tên exa-cel, được dùng điều trị bệnh hồng cầu hình lưỡi liềm, đang được các cơ quan quản lý Mỹ và Châu Âu xem xét. Khó có thể tưởng tượng được tiến độ nhanh tới vậy vào năm 2015, thời điểm tổ chức hội nghị thượng đỉnh đầu tiên.

 

Nhưng lo ngại cũng rất đáng kể. Thực hiện những thay đổi di truyền lên bộ gen người là một vấn đề đạo đức lớn; bên cạnh khả năng xuất hiện một mầm bệnh do chỉnh sửa gen. Các nhà khoa học rất muốn thảo luận về cách ngăn chặn những nỗi kinh hoàng đã thấy trong các sản phẩm khoa học viễn tưởng.