Bài bình luận của ông Phạm
Quý Thọ- PGS,TS nguyên Trưởng Khoa Chính sách Công, Học Viện Chính sách
& Phát triển, Bộ Kế hoạch- Đầu tư, Việt Nam
2023.03.06
“Khủng hoảng”
Trong bối cảnh “khủng hoảng” vị trí người đứng
đầu nhà nước, ngày 2/3 vừa qua, ông Võ Văn Thưởng đã trở thành tân Chủ tịch thứ
10 của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Trong lễ nhậm chức Chủ tịch nước,
ông Võ Văn Thưởng phát biểu có hai điều khác với những người tiền nhiệm. Một
là, ông ấy trích bốn câu thơ của Xuân Diệu (1916 — 1985) để thể hiện sự gắn bó
“máu thịt” với người dân và vì họ mà phấn đấu. Điều này gây chút bất ngờ bởi vì
Nhà thơ Xuân Diệu từng nổi tiếng là "ông hoàng thơ tình" lãng mạn
thay vì nội dung cách mạng và tính đảng. Hai là, ông Thưởng nhấn mạnh “kiên định”
với chủ nghĩa Mác – Lê Nin. Điều này không thấy trong phát biểu của hai vị Chủ
tịch tiền nhiệm. Cố Chủ tịch Trần Đại Quang giữ chức được hơn hai năm, từ
4/2016 đến 9/2018, rồi mất do bệnh hiểm nghèo, sau đó ông Tổng Bí thư Nguyễn
Phú Trọng kiêm nhiệm cho đến hết nhiệm kỳ Đại hội 12 Đảng Cộng sản. Nguyên Chủ
tịch Nguyễn Xuân Phúc chỉ ở cương vị này 288 ngày, từ 5/4/2021 đến 18/1/2023 của
nhiệm kỳ 13, ngắn nhất trong chín đời Chủ tịch. Ông Phúc đã bị miễn nhiệm “theo
nguyện vọng cá nhân.”
“Kiên định”
Trong cơ chế Đảng CS lãnh đạo tuyệt đối và
toàn diện, vị trí Chủ tịch nước không do toàn dân bầu chọn có cạnh tranh mà do
Đảng cử. Lâu nay mọi người cứ hiểu là việc bổ nhiệm này là dựa trên thành tích
công tác, nhưng gần đây trong điều kiện “khủng hoảng” cán bộ thì tiêu chuẩn
“trung thành” với Đảng, “kiên định” với lý tưởng cộng sản được ưu tiên.
Ông Võ Văn Thưởng trở thành tân Chủ tịch nước
quan trọng không chỉ vì đó là nhân vật số hai trong hệ thống quyền lực tập
trung theo “tôn ty trật tự” mà còn bởi vì ông có thâm niên gắn bó và trải nghiệm
ý thức hệ cộng sản - phần “hồn” của Đảng.
Ông Thưởng năm nay mới 53 tuổi, còn trẻ so với
“tứ trụ”, có quá trình thăng tiến từ hoạt động chuyên nghiệp Đoàn, Đảng và, hơn
thế, luôn trung thành, chấp hành sự phân công của Đảng giữ các chức vụ từ thấp
đến cao, từ địa phương đến Trung ương. Ông từng là Bí thư Thường trực Trung
ương Đoàn Thanh niên Cộng sản năm 2006, bí thư Tỉnh uỷ Quảng Ngãi nhiệm kỳ
2010-2015, tham gia Ban Bí thư Trung ương Đảng, uỷ viên Bộ Chính trị, Trưởng
Ban Tuyên giáo từ 2016, và sau đó nhận “quyết định phân công” làm Thường trực
Ban Bí thư trươc khi trở thành Chủ tịch nước. Ông ấy trải qua thử thách là người
của Đảng!
Ông Võ Văn Thưởng tuyên thệ nhậm chức Chủ tịch nước tại Quốc hội hôm
2/3/2023. AFP
“Ý thức hệ”
Ý thức hệ hay hệ tư tưởng là một tập hợp các
niềm tin hoặc triết lý được gán cho một người hoặc một nhóm người, đặc biệt là
được tổ chức. Hệ tư tưởng cộng sản được sáng lập và sử dụng bởi Karl Marx, Friedrich
Engels với luận thuyết phê phán chủ nghĩa tư bản với sở hữu tư nhân và bóc lột
là “tự đào mồ chôn” mình, và sau đó chủ nghĩa cộng sản sẽ là thiên đường có sức
hấp dẫn mọi người với “của cải tuôn dào dạt”, “làm theo năng lực, hưởng theo
nhu cầu”, “sở hữu toàn dân”, con người sẽ được giải phóng… Trong khi cả hai vị
sáng lập chủ nghĩa cộng sản đã không chỉ ra con đường từ kiểu xã hội “bất công”
này đến xã hội “thiên đường” thế nào thì Vladimir Lenin nói rằng phải làm cách
mạng và xây dựng nhà nước xã hội chủ nghĩa. Ông ta đã vận dụng vào điều kiện
quê hương ông - nước Nga – “mắt xích” yếu nhất của hệ thống tư bản.
Câu chuyện tiếp theo như mọi người đã biết qua
cuộc thử nghiệm lịch sử kéo dài hơn 70 năm. Từ một nước Nga XHCN đầu tiên
(1917) trên thế giới, Liên Xô với 15 nước cộng hoà (1922), hệ thống các nước
XHCN sau năm 1945…. Tuy nhiên, từ cuối những năm 1980s hệ thống này bắt đầu sụp
đổ cùng với hệ tư tưởng của nó. Như vậy, ý thức hệ XHCN dựa trên nền tảng chủ
nghĩa Mác – Lênin từng thể hiện sức mạnh dưới chế độ chuyên chế tập quyền bởi Đảng
CS trong bối cảnh chiến tranh giải phóng dân tộc và vệ quốc, nhưng đã dần triệt
tiêu động lực tăng trưởng kinh tế, thất bại trong cạnh tranh, được gọi là thời
kỳ chiến tranh lạnh, với chủ nghĩa tư bản. Đây là nguyên nhân chủ yếu, khách
quan của sự sụp đổ, mặc dù Mikhail Gocbachep và cuộc cải tổ do ông khởi xướng
đã bị đổ lỗi.
“Nhượng bộ”
“Thiên đường” chủ nghĩa cộng sản vẫn là nguồn
cảm hứng cho các lãnh đạo chế độ Đảng CS toàn trị ở Trung Quốc và Việt Nam. Họ
nói rằng cần “Đổi mới”, “mở cửa và cải cách”… chứ không phải thay đổi chế độ
như đối với các nước XHCN Đông Âu. Dường như, điều này được biện minh khi điều
kỳ diệu về kinh tế xảy ra. Chính sách dựa trên “tư tưởng thực dụng” thắng thế
và được sử dụng, phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa được “khuyến khích” để tạo
động lực, tăng trưởng kinh tế cao và kéo dài là cơ sở để tạo công việc làm, mở
rộng cơ hội xoá đói giảm nghèo..., nhưng hơn thế, nó đảm bảo cho tính chính
danh của chế độ đảng trị. Bởi vậy ý thức hệ cũng được duy trì.
Tuy nhiên, tư tưởng thực dụng chứa đựng tính
cơ hội chủ nghĩa đã dần bị phơi bày. “Đổi mới”, “mở cửa và cải cách”… được ví
như chính sách kinh tế mới (NEP) thời V.Lênin, sự nhượng bộ chủ nghĩa tư bản và
dân chủ chỉ là sách lược gia tăng lực lượng sản xuất chỉ để duy trì chế độ hiện
hành. Các lãnh đạo Đảng CS đã không lường hết sự nhượng bộ đã dần thay đổi chế
độ Đảng – Nhà nước thành “nhà nước
tư bản thân hữu”, và hậu quả là quốc nạn tham nhũng và rối loạn xã hội. Để đối phó với tình hình giới lãnh đạo đã lựa chọn tái lập mô hình
chuyên chế toàn trị “kiểu Mao”, nhiều chính sách đang “đảo chiều”, yếu tố kinh
tế nhà nước như đầu tư công được thúc đẩy, bắt giữ các đại gia vô trật tự, tự
chủ nửa vời... tăng trưởng kinh tế bước vào giai đoạn khó khăn trong bối cảnh
Trung Quốc chấm dứt thời kỳ hoàng kim, chấm dứt “nhượng bộ” chủ nghĩa tư bản, Mỹ
và phương Tây đang xem lại chiến lược của họ, các nhà đầu tư cân nhắc…
“Idiocracy*”
Ông Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng từng cảnh báo
nhiều lần về tình hình “nhạt Đảng, khô Đoàn, xa rời chính trị”, và nguy cơ tồn
vong chế độ sẽ lớn dần. Ý thức hệ XHCN sẽ lung lay mạnh hơn trong trường hợp
tăng trưởng kinh tế suy giảm, “bảo bối” cho chế độ dần mất thiêng. Cải cách
đang đứng trước thế lưỡng nan: Kiên định chủ nghĩa Mác – Lênin - nền tảng ý thức
hệ, thúc đẩy việc quay lại mô hình toàn trị kiểu cũ để duy trì chế độ toàn trị,
mâu thẫu với kinh tế thị trường khiến động lực tăng trưởng suy giảm.
Trong khoa học chính trị khi hệ thống niềm tin
là một cấu thành thiết yếu của bộ máy cai trị nó trở thành ý thức hệ, và nó có
sức thuyết phục mạnh mẽ bởi "các yếu tố thực tiễn cũng được chú trọng như
các yếu tố lý thuyết." Nhưng ý thức hệ không hoàn toàn là nhận thức luận,
và nó sẽ không còn “hợp lý” khi lý thuyết ngày càng xa rời thực tiễn, nó dần trở
thành “idiocracy*”. Khái niệm thuật ngữ trở lại với ý nghĩa ban đầu về hệ tư tưởng
được sử dụng để chống lại “các xung động” của đám đông. Đây chính là “lỗ hổng”
cho độc đoán về tư tưởng cùng với đàn áp bạo lực. Trong chế độ dân chủ có đa
nguyên, đa đảng, nhưng lại bị cấm trong chế độ cộng sản. Điều này phần nào lý
giải vì sao những người có hành vi trái với quan điểm chính thống bị Đảng CS
coi là “thế lực phản động”, những cán bộ, lãnh đạo có tư tưởng “khác” trở thành
suy thoái chính trị, có thể dẫn đến suy thoái đạo đức lối sống, và phải bị trừng
phạt.
Theo Quyết định số 39-QĐ/TW năm 2011, Chủ tịch
nước cũng đồng thời đảm nhiệm chức vụ Trưởng ban Chỉ đạo cải cách Tư pháp Trung
ương. Tên gọi của Ban này thể hiện nhiệm vụ của nó: “kiên định” với chủ nghĩa
Mác – Lênin – nền tảng ý thức hệ CNXH, chính sách cải cách sẽ thế nào trong bối
cảnh động lực tăng trưởng kinh tế nhờ thị trường suy giảm?
________
Tham khảo:
*Ideocracy là sự cai trị của chế độ theo một hệ
tư tưởng nhất nguyên áp đặt trong chính trị và ăn sâu vào các khía cạnh của xã
hội
---------------------------------------------------------------
Bài viết không thể hiện quan điểm của Đài Á Châu Tự Do.
Tin, bài liên quan
BLOG
Sự
lựa chọn của Võ Văn Thưởng và của người dân Việt Nam có giống nhau?
“Thượng
tầng” Ba Đình với hai phiên họp đặc biệt
Võ
Văn Thưởng không muốn “đối thoại” nữa?
Võ
Văn Thưởng “rạch mặt ăn vạ”
Về
bài viết "Chủ nghĩa dân túy và những cảnh báo đối với Việt Nam" của
Trưởng Ban TGTW Võ Văn Thưởng
No comments:
Post a Comment