09/12/2022
https://baotiengdan.com/2022/12/09/xuat-ban-trai-suc-vat-ky-6/
(Trích hồi kí Lách Qua Luật Ngầm)
Tiếp theo kỳ 1 — kỳ 2 — kỳ 3 — kỳ 4 — kỳ 5.
Kỳ 6 : Đơn giản như sự thật
Chẳng có nhóm chống phá nào rình rập tận 70
năm.
Chẳng có bất cứ tổ chức nào đứng ra thuê mướn
rồi chống lưng cho việc xuất bản Trại súc vật.
Chẳng có âm mưu thâm độc nào cả.
Chẳng có ai là kẻ chủ mưu.
Chỉ có BA THẰNG chúng tôi tham gia vụ “tày trời”
này: Hai ông Nhã Nam và tôi.
Hai ông Nhã Nam là các nhà tư bản, vì thế, mục
đích chính của họ là kinh doanh, nói thẳng ra là tiền.
Còn với tôi là quyền được ra đời của một cuốn
sách văn học, quyền của độc giả được đọc một cuốn sách văn học, nhất là khi nó
lại có giá trị lớn về tư tưởng.
Mọi bí mật về xuất bản cuốn sách, từ khâu đầu
đến lúc có quyết định phát hành, được cả ba giữ kín tuyệt đối cho đến phút
chót. Và chúng tôi đã thành công.
Sự thật chỉ đơn giản vậy thôi. Nhưng vì nó quá
đơn giản, vì thế nó thường khó tin và khó nuốt.
Và nó đây:
Vào một hôm, Nhã Nam chuyển cho tôi bản thảo
có tên Trại súc vật. Cầm bản thảo, đầu tiên tôi nhớ ngay đến bài báo mình đọc
cách nay đã hơn hai mươi năm. Vì nó khá mỏng nên tôi quyết định thỏa trí tò mò
ngay. Tôi mang về nhà, đọc đúng một đêm thì xong. Đọc xong, tôi bắt đầu đọc lời
giới thiệu, của một nhà văn Rumani hay Anbani, hay của nước nào đó thuộc Đông
Âu, để biết về lai lịch cuốn sách và vì sao nó bị cấm triệt để trong toàn khối
xã hội chủ nghĩa.
Cảm nhận đầu tiên và khá dai dẳng của tôi về
cuốn sách là vô cùng thích thú. Mặc dù các nhân vật đều là những con vật, nhưng
chúng lại xưng hô với nhau là đồng chí, với lời nói, thái độ, tâm trạng hoàn
toàn là con người, những kẻ mà tôi biết đã tạo ra bóng tối cho trái đất này và
trùm lên cả đất nước mình suốt bao nhiêu năm. Nỗi ấm ức của kẻ bị lừa dối suốt
thời tuổi trẻ khiến tôi vừa buồn cười vừa đau đớn. Sao mà cái thế giới lợn,
chó, ngựa… kia lại giống với những gì tôi thấy ở thế giới con người đến thế.
Nói chung nó khiến tôi cứ suýt xoa reo lên: Tuyệt quá! Đúng quá! Bọn chó chết
gây thảm họa là đây chứ đâu.
Thành thật mà nói thì tôi ít thấy sự ám chỉ
mang tính chống cộng, như người ta tố cáo, của cuốn sách, hơn là chế nhạo một bộ
máy quyền lực thối nát đến tận xương tủy, chung cho mọi chế độ độc tài. Tức là
nó có thể là bất cứ chính quyền độc tài nào chứ chẳng riêng gì Hitler hay
Stalin.
Tôi thực sự bái phục cô bé dịch giả, khi cô mới
chỉ ngoài ba mươi mà dám dịch một cuốn sách khổng lồ về tầm vóc và khó vô cùng
về hành ngôn như Trại súc vật. Tôi không biết khi đọc nguyên bản bằng tiếng Anh
nó hay đến đâu, nhưng cứ như bản dịch đã thấy quá tuyệt vời. Tôi cứ cười thành
tiếng một mình khi đọc bài thơ đã chuyển ngữ của nhân vật tên là Út Em:
“Đồng chí Nã Phá Luân ôi!
Người là hạnh phúc trên đời chẳng sai
Người là bạn kẻ mồ côi
Người là cám bã ở nơi máng thùng
Hồn tôi thiêu đốt bừng bừng
Khi tôi nhìn sững vào trong mắt người
Uy nghiêm mà vẫn thảnh thơi
Như vầng dương đỏ trên trời bao la!
Người là đấng vẫn ban quà
Mà súc sinh cứ mãi là mong thôi:
Ngày ăn hai bữa rốn lồi
Đi nằm thì có rơm tươi rúc vào
Trẻ già lớn bé thế nào
Vào chuồng yên ấm chiêm bao giấc nồng
Nã Phá Luân chẳng mơ mòng
Đồng chí thao thức giắng trông muôn loài
Con tôi lợn sữa thơ ngây
Còn bú chán mới đến ngày bằng ai
Dẫu còn nhỏ tựa cái chai
Hay chày lăn bột quẳng nơi xó nhà
Với Người con học thật thà
Một lòng tin tưởng bao giờ cho nguôi!
Tiếng đầu con éc trên môi:
“Nã Phá Luân” chính tên người chứ ai”.
Tôi không thể không liên tưởng tới bài thơ Ca
ngợi Stalin củaTố Hữu, đặc biệt là cái câu cuối cùng của bài thơ trong cuốn
sách.
“Tiếng đầu con éc trên môi:
“Nã Phá Luân” chính tên người chứ ai”.
Chữ “ÉC” không thể tuyệt vời và thâm thúy hơn.
Ý nghĩ trong đầu tôi lúc đọc xong cuốn sách là
phải in ra bằng được, với bất cứ giá nào. Phải cho những kẻ nào đó, nhiều nhan
nhản, thấy nhục nhã khi đọc xong cuốn sách. Phải khiến họ không yên khi tiếp tục
làm những việc nhơ nhuốc với lịch sử. Hơn nữa, không thể có chuyện vô lý khi hầu
hết người dân thế giới được đọc, trong khi người Việt thì không.
Hôm sau tôi nhắn cho người của Nhã Nam đến gặp
tôi ở Nhà xuất bản. Người của Nhã Nam hỏi ngay là liệu có qua nổi không. Tôi bảo
nhất định phải in bằng được, với điều kiện đổi tên tiểu thuyết. George Orwell
có thể lọt lưới, chứ Trại súc vật thì e khó. Vì nó quá lộ. Thứ hai, phải bỏ đi
bài giới thiệu ở đầu sách. Đó chỉ là quan điểm của một nhà văn nước ngoài thôi.
Hãy để cho bạn đọc hiểu theo cách của mình.
Thực ra là tôi nói dối. Bỏ bài giới thiệu đi
thì không có bằng chứng bảo là tôi đã biết cuốn sách chống Staline. Cứ cãi nhau
sòng phẳng dựa trên văn bản thì quá lắm chỉ hòa cả làng.
Người của Nhã Nam cầm bản thảo về, trong lòng
có vẻ khá tâm trạng. Mãi lâu sau mới thấy cậu ta trở lại, với bản thảo đã đổi
thành tên Chuyện ở nông trại và cắt đi lời giới thiệu, đúng như tôi yêu cầu.
Cái tên Chuyện ở nông trại là do Nhã Nam đặt chứ không phải tôi như nhiều người
có nhã ý ngợi ca tôi thông minh. Lúc bấy giờ có nhiều bản dịch Trại súc vật
nhưng Nhã Nam chọn bản dịch của An Lý. Tôi không tiện hỏi lý do. Sau này có người
bảo tiếc là không chọn bản dịch của một dịch giả nổi tiếng hơn ở Vũng Tầu. Có
thể đó là sự thật nhưng tôi thì coi đó là số phận của một cuốn sách. Được vậy
cũng là tốt rồi.
Không ngờ nhất là cái tên Chuyện ở nông trại,
với tác giả George Orwell, lại dễ dàng lọt qua bộ máy canh gác nhiều tầng, vốn
vươn ăng ten đánh hơi “phản động” suốt ngày đêm và giăng ra ở khắp nơi. Đó là
chưa kể mạng lưới an ninh văn hóa dày đặc, cắm chân tại những cơ sở có dính
dáng đến xuất bản, in ấn. Lại còn cả mạng lưới cộng tác viên nữa, cũng nhiều
nhan nhản. Nhưng tất cả đều “mất cảnh giác” để lọt lưới cuốn sách mà họ canh chừng
gắt gao nhất. Thế mới biết, để lưu tên tuổi vào trí nhớ bạn đọc khó biết là chừng
nào. George Orwell, nhà văn được gán cho tội chống Xô-Viết số một, bị Staline tử
hình vắng mặt (nghe nói vậy) lại chẳng hề được biết đến ở những cơ quan chuyên
đánh dấu tên các tác giả để đưa vào diện theo dõi đặc biệt. Ngay lập tức tôi
làm một bản thẩm định tác phẩm khá kỹ lưỡng. Nội dung của thẩm định đó đại thể
như sau (Tôi không thể nhớ nguyên văn):
“Cuốn sách lấy bối cảnh nước Anh đầu thế kỉ
20, với các nhân vật, địa điểm, sự kiện, kể cả bài hát quốc ca đem ra chế nhạo
cũng đều của nước Anh, vào thời kì chủ nghĩa tư bản thối nát nhất, từ đó xây dựng
nên một câu chuyện ngụ ngôn thú vị, nhằm chế giễu sự chuyên quyền, đạo đức giả
của giới chủ tư bản. Tác phẩm có giá trị phê phán và đề cao công bằng, vạch trần
thói giả dối của những kẻ nắm trong tay sức mạnh tiền bạc, cấu kết với giới
chính trị nhằm chà đạp nhân phẩm của người nghèo.
Đề nghị duyệt in”.
Tôi đem cả bản thảo và tờ thẩm định sang cho
ông Trần Quang Quý. Ông quý đọc qua lời thẩm định, nhìn bản thảo thấy nó có vẻ
mỏng manh, lại của tác giả nước ngoài, hỏi tôi như thông lệ:
– Có vấn đề gì không?
– Chả có vấn đề gì, chuyện ngụ ngôn Anh Quốc ấy
mà.
Ông Quý lật qua vài trang, nhìn vào những cái
tên và địa danh phiên âm từ tiếng Anh, rồi đặt bút kí.
Tôi chuyển lại toàn bộ bản thảo và hồ sơ cho
Nhã Nam để lấy giấy phép.
Đó là thời gian tôi sống với nhiều cảm xúc nhất
mỗi khi đọc bản thảo nào đó. Tôi biết là mình vừa làm xong một việc tày trời,
có thể lên giàn hỏa thiêu, nhưng đáng để một biên tập có lương tâm phải làm.
Bẵng đi thời gian dài, khi gặp lại người của
Nhã Nam, tôi hỏi thăm xem Trại súc vật ra chưa, sao để lâu thế. Tôi bảo cậu ta
thời cơ ngàn năm có một đấy, không có hai nữa đâu, thì cậu ta trả lời là bọn em
còn cân nhắc, cũng thấy hơi ghê ghê. Nhìn thái độ của cậu ta thể hiện sự nghiêm
trọng, tôi hoàn toàn thông cảm. Vì Nhã Nam là doanh nghiệp tư nhân. Vị thế của
doanh nghiệp tư nhân, lại làm công việc kinh doanh có điều kiện, luôn bị theo
dõi sít sao, thường là rất thấp. Vì thế, tôi đắn đo khá lâu mới nói khích:
– Chịu trách nhiệm pháp lý là Nhà xuất bản, là
anh, thì không sợ, còn nơi chỉ biết in ra như các chú thì lại sợ. Tùy các chú
thôi nhưng anh nhắc lại là không còn có cơ hội thứ hai đâu nhé.
Chẳng biết người của Nhã Nam nghĩ gì nhưng sau
đó mọi việc vẫn im thin thít.
Lần ấy có hai ông Nhã Nam cùng đi viếng người
thân của một cán bộ cơ quan. Trong khi chờ làm lễ truy điệu, chúng tôi lôi nhau
ra một chỗ khuất, thảo luận về Trại súc vật. Hai ông Nhã Nam vẫn chần chừ chưa
dám đưa in, vì sợ những hệ lụy không lường hết. Tôi bèn nói lại với cả hai là
thời cơ chỉ đến một lần thôi. Tôi nói bằng thứ giọng khá gay gắt, lộ rõ sự
trách móc. Thật lòng tôi nghĩ, giả sử có quan chức nào đó, do hiếu kì, đọc Trại
súc vật, mà họ lại chưa mất hết liêm sỉ, thì họ sẽ xấu hổ, sẽ ngẫm nghĩ và biết
đâu mọi sự thay đổi từ đó. Nhưng những ý nghĩ như vậy chỉ thoảng qua thôi. Cái
chính với tôi là việc thưởng thức cuốn sách thuộc về di sản văn hóa thế giới,
là quyền không thể trì hoãn của bạn đọc Việt và tôi tự thấy có nghĩa vụ đạo đức
phải đưa đến cho họ.
Nghe tôi nói, cả hai ông Nhã Nam đều cảm thấy
được khích lệ. Bỗng cả ba chúng tôi cùng đặt tay vào nhau rồi nâng lên cao, hô
to: “Quyết in! Quyết in!” Tôi thì nhanh miệng bảo thêm: “Đ*o sợ!”
Thế là không bàn cãi lăn tăn gì nữa. Ba chúng
tôi cứ như là vừa làm nghi lễ thề bồi cảm tử trước trận đánh lớn.
Khoảng vài tuần sau thì sách ra khỏi nhà in.
Khi đó là cuối năm, gần tết âm lịch, tôi bảo Nhã Nam chờ nộp lưu chiểu. Đó là
thời điểm ở các cơ quan nhà nước không ai còn có tâm trạng nào để làm việc. Mọi
người chỉ chờ để liên hoan, bàn chuyện mua sắm và quan trọng nhất là nhận phong
bì quà Tết. To nhận to, bé nhận bé, ngay cả bảo vệ quét dọn cũng có quà. Mọi
người đều dỏng tai hướng ra ngoài, chờ được mời gọi đi nhận quà. Bất cứ ai từng
làm việc trong cơ quan nhà nước sẽ thấy mô tả của tôi vào loại khá tồi. Thực tế
cuộc sống sinh động và hấp dẫn hơn nhiều lần. Không khí tiền bạc, lộc lá, biếu
xén… khiến mọi người đều háo hức, hỉ hả, rộng lượng, hàm ơn, cảm động, tự hào
vì mình may mắn hơn người. Nói chung là không còn tâm trí đâu nghĩ đến công việc,
nếu không phải kẻ nào đó dở hơi, ấm đầu hoặc chơi cùn! Sách vở, tài liệu cứ tạm
xếp vào kho, chờ ra Tết giải quyết. Có chết ai đâu. Ra Giêng ngày rộng tháng
dài, giải quyết cũng chưa muộn. Và cứ phải qua rằm tháng Giêng mới thực sự làm
việc trở lại.
Đó cũng là quãng thời gian lưu chiểu vừa đủ
theo luật Xuất bản, để có thể phát hành một cách hợp pháp.
Tất cả đều được thực hiện hoàn hảo như kế hoạch
CHỈ DO MỘT MÌNH tôi vạch ra.
Tận lúc Trại súc vật gây dư luận ầm ỹ, nhiều
người trong cơ quan tôi mới biết nó được Nhà xuất bản Hội nhà văn cấp phép.
(Còn nữa)
No comments:
Post a Comment