Phỏng
vấn: Đài Loan, Việt Nam và chất bán dẫn
RFA
2022.12.13
https://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/interview-taiwan-vietnam-semiconductor-12132022072812.html
Tuần trước, Công ty TNHH Sản xuất Chất bán dẫn Đài Loan (TSMC) công
bố tăng gấp ba lần quy mô đầu tư cho nhà máy sản xuất Chip tiên
tiến ở Arizona, Hoa Kỳ. Tổng thống Biden đã đến thăm và khen ngợi. Nhân
dịp này, RFA phỏng vấn Tiến sỹ Nguyễn Lê Tiến ở California, Hoa Kỳ. Ông du học tại
Đại học Kỹ thuật Munich (TUM, Cộng hòa Liên bang Đức) từ 1970, nhận bằng tiến sỹ
tại trường này năm 1980 ngành Quang bán dẫn, làm việc trong nhiều lãnh vực điện
toán, đồng sáng lập các công ty như Spea (Đức, Computer Graphics), Vormetric (Mỹ,
Data protection & security), Mobivi (Vietnam, Ví điện tử). Cuộc phỏng vấn
xoay quanh bối cảnh chính trị quốc tế của ngành bán dẫn và Việt Nam.
Tổng
thống Joe Biden
thăm nơi xây dựng nhà máy Chip mới của Công ty Sản xuất Chất bán dẫn Đài Loan
hôm 6/12/2022 tại Phoenix, Arizona. Bên phải là Chủ tịch TSMC Mark Liu, bên
trái là Giám đốc điều hành C.C. Wei.
1.
Chất bán dẫn trong lịch sử công nghệ và tác động chính trị
RFA:
Ông đánh giá như thế nào về vị trí của chất bán dẫn cũng như Đài Loan
trong cuộc “so găng” Mỹ Trung hiện nay? Tại sao chất bán dẫn lại quan trọng như
vậy?
Nguyễn
Lê Tiến: Thế giới thay đổi thật đáng chóng mặt, nó được định hình bởi ba cuộc
cách mạng khoa học kỹ thuật. Hai cuộc cách mạng trước đây, máy hơi nước (thế kỷ
19) và điện khí hóa (thế kỷ 20), chủ yếu là giúp đỡ con người trong việc
"cơ bắp" thì cuộc cách mạng 3.0 mà tâm điểm là máy tính (computer) tập
trung hỗ trợ "bộ não" của chúng ta. Cuộc cách mạng này dẫn tới cuộc
cách mạng 4.0 ngày nay, ảnh hưởng cả "trí tuệ" con người.
Không có chất bán dẫn thì không có cách mạng máy tính. Lấy ví dụ một
trong những máy tính đầu tiên, Eniac năm 1945. Người ta đã dùng nó để tính toán
dự án bom khinh khí, tính quỹ đạo vv. Eniac có 18.000 bóng chân không,
thêm các phụ kiện khác nó nặng đến 27 tấn! Ngày nay, cầm một chiếc smartphone,
thí dụ như iPhone, tức ta đang cầm một máy tính có 15 tỷ bóng bán dẫn!
Sự khác biệt kinh khủng đó là từ chất bán dẫn.
Người Nhật đã là một trong những người tiên phong mang bán dẫn vào
đời sống thực tế với chiếc radio bán dẫn, tạo thành đại công ty Sony như ta thấy.
Cuộc sống chúng ta ngày nay khác hẳn 40-50 năm trước. Chỉ nhìn quanh ta, nếu
mở một chiếc máy, thế nào cũng phải có vài con chip bán dẫn. Vào bếp, bật nồi
cơm điện lên, bán dẫn điều khiển nó. Vào phòng giặt, trong máy giặt cũng có nó
nốt. Khó còn có thể tưởng tượng ra một thế giới không bán dẫn.
Ấy mới là những thứ thông dụng của đời sống hàng ngày. Còn bao nhiêu lĩnh
vực quan trọng khác như công nghiệp, quân sự, không gian, an ninh… Người Nhật gọi
chất bán dẫn (semiconductors) là gạo của ngành công nghiệp. Thực ra, chất bán dẫn
còn hơn cả "gạo". Ta có thể ví chất bán dẫn như chất dinh dưỡng cho
dây thần kinh, bộ não của nền công nghiệp nói riêng, và nói chung là... không
thể kể hết được!
Không biết có quá bi quan hay không, nhưng tôi thấy tình hình thế giới
ngày nay càng ngày càng có những điểm giống như thập niên 1930. Trung Quốc cũng
giống như nước Đức ngày ấy, có chung một niềm "uất ức" của một đế quốc
bị "mất phần", bị xem rẻ , khinh thường. Cả hai đều được thống trị bởi
một nền độc tài đảng trị với quyền lực vô bờ bến. Cả hai, Quốc xã và Cộng sản,
đều cũng đã thành công trong việc "đem no ấm cho nhân dân", hỗ trợ
cho tính "chính danh" của họ.
Và cũng khá giống nước Đức thời Hitler, với Tập Cận Bình, Trung Quốc ngày
càng hung hãn, đòi lại quyền lợi và vị thế "bá chủ" của họ. Thành thử,
nếu không có sự thay đổi nội bộ của Trung Quốc về hướng dân chủ và hòa bình,
thì sự xung đột giữa các "đế quốc" thực khó tránh khỏi.
Chuyện này không bất kỳ ai mong muốn cả! Nhưng có lẽ chỉ có thể hy vọng
là không có chiến tranh nóng giữa các cường quốc mà chỉ bộc phát dưới dạng
"chiến tranh lạnh" như sau Thế chiến II, đi kèm với bao vây
kinh tế và khoa học kỹ thuật.
Tôi nghĩ rằng, cuộc "chiến tranh lạnh" đã khởi động rồi, tình
hình Ukraine cũng như liên minh Nga-Trung Quốc bộc lộ đã tăng tốc nó.
Công nghiệp Chip là công nghiệp toàn cầu, Công ty TNHH Sản xuất Chất bán
dẫn Đài Loan (TSMC) tuy nắm giữ phần lớn nhưng chỉ là một khâu trong cả chuỗi
cung ứng từ công nghệ đến vật liệu vv… Vì thế, hy vọng là Trung Quốc hiểu rằng
chiếm được Đài Loan thì chỉ làm chủ được cái "xác" mà không có
"hồn". Nó không như chiếm một cái đảo, vùng đất. Thế nhưng, phản ứng
của nhà độc tài thì không ai biết được! Người ta từng không lường trước được là
Hitler tấn công Tiệp Khắc , hay Putin với Ukraine.
Tuy Mỹ và đồng minh có thể có quyết tâm bảo vệ Đài Loan, nhưng không thể
"đi đến cùng" được! Khả năng Đài Loan bị chiếm đóng không phải là
không có. Vì vậy, không có gì ngạc nhiên với "phương án B": rút bớt
những cơ sở về vùng "an toàn”. Như Công ty TNHH Sản xuất Chất bán dẫn Đài
Loan (TSMC) đầu tư 12 tỷ vào nhà máy ở Arizona, Globalwarfers năm tỷ ở Texas.
Hiện nay, trong ngành sản xuất chip (foundry), TSMC chiếm 54% thị phần!
Không những thế , sản phẩm của họ thuộc loại cao cấp nhất. Vì thế , thật dễ hiểu
rằng nếu Trung quốc chiếm Đài Loan thì Mỹ sẽ "đói” do thiếu “gạo của
công nghiệp"! Và, dù muốn hay không, cho dù ở Mỹ có do dân chủ hay cộng
hòa nắm quyền, thì Mỹ vẫn phải bảo vệ Đài Loan!
Hình chụp từ trên cao xuống nhà máy của TSMC (Đài
Loan) chuyên sản xuất chip bán dẫn tại Nam Kinh, Trung Quốc. AFP
2.
Công nghệ và thế đứng chính trị của Việt Nam
RFA:
Cuộc cách mạng khoa học kỹ thuật hiện nay diễn ra cùng lúc với cuộc cạnh tranh
Mỹ - Trung. Theo ông, vấn đề gì là quan trọng nhất đối với Việt Nam khi nhìn cuộc
cạnh tranh Mỹ - Trung này?
Nguyễn
Lê Tiến: Không chỉ riêng Mỹ mà cả thế giới có khuynh hướng
“thoát Trung” nên họ phải kiếm lối ra. Việt Nam với số dân gần 100 triệu, người
dân có truyền thống ham học, cần cù, chi phí rẻ ..vv.. nên được chú ý hơn. Tôi
nghĩ đây là cơ hội vô cùng lớn nếu nhìn trong bối cảnh “chiến tranh lạnh”!
Nếu nhìn vào lịch sử thì thấy Việt Nam cũng cùng trong khối văn hóa mà
nhiều nhà nghiên cứu gọi là “Khổng giáo”. Hàng chục năm trước, khi Việt Nam mới
“đổi mới”, người ta đã từng kỳ vọng Việt Nam thành “con hổ” mới, vì trong sự
vươn lên của Đông và Đông Nam Á các nước Đài Loan, Hàn Quốc, Singapore có
sự cất cánh thần kỳ hơn là các nước khác như Indonesia, Thái Lan..
Việt Nam trong khoảng thập niên 1960 đã có cùng hoàn
cảnh, trình độ tương đương với các nước này. Thế nhưng bây giờ đã bị vượt qua rất
xa.
Nếu trong hoàn cảnh “bình thường”, một quốc gia khó lòng vươn lên với
tốc độ “thần kỳ” như thế. Riêng trong thời “cách mạng khoa học kỹ thuật”
thì lại khác. Bởi là “cách mạng” nên cái “mới” đều mới với tất cả mọi người và
quá nhiều thứ để làm. Trong thời cách mạng, có những công ty cũ lạc hậu tàn lụi
đi, nghững công ty mới, trẻ trung lại vươn lên.
Các quốc gia cũng thế. Nhật Bản đã “đổi mới”, canh tân và chủ trương quyết
liệt “thoát Á”, đúng ngay vào thời cách mạng kỹ thuật 2.0 ( cuối TK 19 – đầu TK
20 ), đúng cơ hội để vươn lên.
Cuộc cách mạng 3.0 với bán dẫn, máy tính xảy ra sau thế chiến
thứ 2 với cao điểm ở thập niên 70, cũng là thời “Chiến tranh lạnh 1.0” và bất hạnh
thay, cũng là thời chiến tranh Việt Nam.
Các quốc gia Đài Loan, Nam Hàn, Singapore được yên ổn và được Mỹ hỗ trợ tối
đa vì là đồng minh. Họ có thể dốc toàn lực, nương theo cuộc cách mạng kỹ thuât
mà cất cánh.
Việt Nam tập trung vào chiến tranh và cuối cùng là thuộc phía “bên kia” của
cuộc chiến tranh lạnh và cả cuộc cách mạng 3.0. Tất cả các nước thuộc phe Xã hội
chủ nghĩa đều trở thành lạc hậu chứ không riêng gì Việt Nam.
Trong thế đối đầu, dĩ nhiên là “phe kia” luôn bị bao vây, cấm vận! Đó là
vị thế của Việt Nam suốt từ sau 1945 cho đến 1995, chiến tranh và cấm vận.
Ngày nay, Cuộc cách mạng 3.0 tạo cơ sở cho cuộc cách mạng 4.0 đang xảy
ra. Với những cơ hội mới như “IOT - internet của vạn vật”, “Big Data-dữ
liệu lớn”, “AI-trí tuệ nhân tạo”... ảnh hưởng vô cùng lớn đến không những
kinh tế và còn trong mọi lĩnh vực như khoa học, xã hội..vv...
Trung Quốc phát triển “thần kỳ” từ 50 năm nay chủ yếu là nhờ “bám” theo kịp
thời cuộc cách mạng 3.0. Điều chỉ có thể xảy ra khi ông Đặng Tiểu Bình dứt
khoát “đổi phe một phần”. Bây giờ, tình thế “đối đầu” quay trở lại , Trung Quốc
và Nga lại là đồng minh. Họ sẽ bị Mỹ cấm vận là chuyện đương nhiên.
Một mình Mỹ tất nhiên là không đủ để có thể tự phục hồi ngành công nghiệp
chip mà không cần đầu tư vào một số nước châu Á. Công nghiệp chip có tính toàn
cầu, thí dụ như TSMC phải cần máy quang khắc của ASML Hòa Lan, ASML lại cần hệ
thống quang học của Zeiss, Đức ..vv.. và ..vv... Không ai hoàn toàn “tự lực”
cả. Có may mắn là tất cả các công nghệ liên quan đều nằm
trong tay Mỹ và các nước đồng minh. Và thế mạnh chủ đạo của nước Mỹ chính là Mỹ có tính
“thế giới”. Hệ thống, cơ chế, truyền thống… của Mỹ có sức thu hút nên ngay
trong sự thành công của nước Mỹ đã có sự đóng góp của biết bao nhiêu là di dân.
Tính “thế giới” của nước Mỹ là ở đó.
Do đó, quan trọng nhất với Việt Nam là sự lựa chọn vị trí. Nếu chọn lầm
thế đứng, Việt Nam sẽ bỏ mất cơ hội ngàn năm một thủa này để vươn lên cùng thế
giới.
3. Việt
Nam trước những chuyển động mới
RFA:
Chính vì cần sắp xếp lại chuỗi cung ứng nên gần đây nước Mỹ đưa ra chính sách
“friend-shoring” (chuyển sản xuất đến những nước thân thiện). Nhiều khảo sát
cho thấy người Việt Nam rất thích Mỹ, vậy nước này có thể được Hoa Kỳ
"friend-shoring" hay không? Làn sóng rời khỏi Trung Quốc có thể giúp
Việt Nam nhận đầu tư về công nghệ cao như chất bán dẫn nhiều hơn? Việt Nam có đủ
năng lực để nhận được không?
Nguyễn
Lê Tiến: Thuật ngữ “friend-shoring” có nghĩa đen là “dàn chống
đỡ - bạn hữu”, được hiểu là mang những phần quan trọng, thiết yếu nhất của chuỗi
cung ứng về những quốc gia “đồng minh” hay “đáng tin cậy”.
Thực ra, nếu trong hoàn cảnh bình thường, thì chính sách này đi ngược với
chủ trương kinh tế tự do, toàn cầu hóa, một chủ trương rất tự nhiên và hữu hiệu.
Với kinh tế tự do thì hễ sản xuất bất kỳ một thứ gì thì hữu hiệu nhất vẫn là
đưa về nơi đâu có khả năng làm tốt và rẻ nhất. Thế nhưng rõ ràng đây là việc
“chẳng đặng đừng”. Trong tình thế đối đầu như hiện nay thì Mỹ (và Tây phương)
khó có một con đường nào khác.
Người Việt ta có câu “ba lần dọn nhà bằng một lần cháy nhà”. Chỉ dọn đồ đạc,
nồi niêu bàn ghế mà đã thế! Huống hồ là dọn cả một chuỗi cung ứng, nó ảnh hưởng
nhau chằng chịt, nơi này đang sản xuất linh kiện này, nơi kia thứ kia, rút cục
một khâu bị tắc, cho dù bé, là cả chuỗi bị nghẽn lại! Như ta thấy tình trạng
kinh tế thế giới hiện nay. Tóm lại, khó, rất khó và cần thời gian.
Tuy nhiên, tôi nghĩ rằng, khả năng thành công khá cao, bởi trong ngành
bán dẫn, Mỹ không những là nước đi đầu và là trung tâm của cách mạng bán dẫn mà
đang còn nắm những công đoạn cao cấp nhất, chủ yếu nhất trong công nghệ
này.
Thí dụ như: muốn sản xuất chip thì khâu đầu tiên tất nhiên là phải thiết
kế. Muốn thiết kế thì cần công cụ thiết kế như EDA (electronic design
automation). Thế mà ngành EDA hiện tập trung vào ba công ty Cadence, Synopsys
và Mentor Graphics. Hai công ty đầu là công ty Mỹ. Mentor cũng thế, nhưng hiện
nay thuộc Siemens của Đức. Chỉ riêng ba công ty này đã chiếm khoảng 75% thị phần.
Đó là chưa kể, sau khi thiết kế, còn cần vô vàn những công cụ rất tinh vi
để thử nghiệm, sản xuất. Và ngành này chủ yếu đang nằm trong tay Mỹ và các nước
đồng minh như Nhật, Đức, Hòa Lan.
Với lợi thế ấy, phần nào có thế thấy rằng Mỹ đang “ép” các đồng minh theo
hướng này. Điều này khó chấp nhận ngay, bởi nó gây ra thiệt hại trước mắt cho
nhiều nước và doanh nghiệp, kể cả doanh nghiệp Mỹ! Nhưng mặc dù thế các nước và
doanh nghiệp cũng thấy rằng khó có đường nào khác hơn là “dọn nhà” thay vì chờ
đến “cháy nhà”. Có thể thấy qua việc, mới đây TSMC đầu tư thêm vào cơ sở bán dẫn
ở Arizona để nâng cấp lên công nghệ 4 nm , Samsung dự định đầu tư 200 tỷ trong
vòng 20 năm tới cho 11 cơ sở sản xuất bán dẫn tại Mỹ .
Nhiều khảo sát cho thấy đa số người dân Việt Nam thích Mỹ, và Việt Nam là
một trong những nước thích Mỹ nhất. Nhưng đó là từ phía người dân. Còn về mặt
chính sách, cho đến nay thì Việt Nam không phải là “quốc gia thân thiện” với Mỹ
theo cách hiểu của chính sách “friend-shoring”, mặc dù có thể thấy là Mỹ rất muốn.
Thể hiện qua thế đứng là suốt một thời gian dài, chỉ Nga, Trung Quốc, Ấn Độ có
quan hệ “đối tác chiến lược toàn diện”, còn Mỹ chỉ có quan hệ “đối tác toàn diện”.
Trong khi đó, chính Mỹ là nước đã kiên trì đề nghị nâng cấp quan hệ hai nước
lên thành “đối tác chiến lược” suốt hơn 10 năm nay nhưng Việt Nam không chịu. Mới
đây, Việt Nam ký với Hàn Quốc một đồng minh của Mỹ “đối tác chiến lược toàn diện”
nhưng vẫn không ký với Mỹ. Nói thẳng ra là Việt Nam vẫn chọn
mình là “đồng minh” với Trung Quốc và Nga.
Mặt khác, dù cho Mỹ có “tin tưởng” đến đâu đi chăng nữa thì rút cục cũng
phải chuyển những công đoạn quan trọng sang các nước có khả năng thực hiện. Kỹ
nghệ bán dẫn đòi hỏi trình độ công nghệ cao, mà công đoạn càng quan trọng thì
đòi hỏi càng cao! Tôi e rằng, Việt Nam đi quá chậm so với các nước láng giềng
trong ngành bán dẫn, không chỉ so với Nhật, Hàn Quốc và Đài Loan mà còn với
Malaysia, Singapore.
Làn sóng rời bỏ Trung quốc mang lại lợi thế cho Việt Nam. Các công ty nước
ngoài như Samsung,LG, BYD… đầu tư khá mạnh đã phát triển công nghiệp điện tử
lên khá nhanh, chiếm tới 16% tổng kim ngạch xuất khẩu quý 1/2022. Năm 2010,
Intel đã đầu tư một tỷ vào nhà máy đóng gói và kiểm nghiệm chip. Vừa mới đây,
Samsung dự định đầu tư thêm cho nhà máy đóng gói chip. Đây là những tín hiệu
đáng mừng.
Tuy nhiên, công nghiệp điện tử Việt Nam hiện nay đang còn ở mức độ gia
công là chính. Công nghệ bán dẫn còn đòi hỏi cao hơn nữa.
Học hỏi kinh nghiệm các nước, chúng ta thấy rằng cùng một điều kiện nhưng
ngành bán dẫn phát triển cao ở Đài Loan, Nam Hàn và Singapore, còn các nước
khác ở Đông Nam Á thì chậm hơn.
Một trong những lý do là vì các nước trên, ngay từ đầu đã đầu tư rất mạnh
và nghiêm túc vào giáo dục. Điều này, tôi e rằng chính là điểm yếu của Việt
Nam! Việt Nam vốn có truyền thống chung với các nước trên, đó là rất coi trọng
việc học hành, một thế mạnh không dễ nhiều nước có. Thế nhưng, thật là nghịch
lý khi nền giáo dục lại xuống cấp. Giáo dục phải là một chìa khóa chính yếu để
vươn lên.
Việt Nam cần mời gọi, tạo điều kiện thuận lợi để các công ty nước ngoài tạo
cơ sở phát triển, thiết kế chip. Công đoạn này, theo tôi nghĩ, thích hợp với khả
năng người Việt. Gần đây, công ty Synopsys đầu tư vào việc phát triển nhân sự
thiết kế chip ở Việt Nam là một sự kiện đáng mừng.
------------------------------------
Tin,
bài liên quan
THỜI SỰ
·
Chuyên
gia: Việt Nam có tìm được chỗ đứng trong ngành bán dẫn?
·
Chuyên
gia: Ngành bán dẫn trở thành một vấn đề chính trị quốc tế
·
Chất
bán dẫn: Dầu mỏ của nền kinh tế mới và tham vọng của Việt Nam
No comments:
Post a Comment