Phóng
sự xuất khẩu lao động: Canh bạc nợ nần của người Việt
Cù
Tuấn dịch từ The Diplomat.
Tháng Sáu
16, 2022
https://nghiencuulichsu.com/2022/06/16/phong-su-xuat-khau-lao-dong-canh-bac-no-nan-cua-nguoi-viet/
Hình ảnh: Công nhân đeo khẩu trang để bảo vệ
chống lại sự lây lan của coronavirus ở Đài Bắc, Đài Loan, ngày 27 tháng 4 năm
2022. Nguồn: AP.
Người
lao động phải trả số tiền tương đương từ 3 đến 4 năm lương tại Việt Nam để có
được việc làm ở nước ngoài tại các nhà máy phục vụ các thương hiệu quốc tế lớn.
Người lao
động Việt Nam phải đối mặt với phí tuyển dụng cao kỷ lục. Họ có nguy cơ bị mắc
kẹt vào nợ nần trong khi phải trả những khoản nợ khổng lồ cho các nhà tuyển dụng,
làm những công việc tại các công ty nước ngoài mà họ không thể để mất. Nhiều
người làm việc cho các nhà cung cấp sản phẩm cho các thương hiệu lớn của phương
Tây, nhưng chúng ta hiếm khi nghe nói về những thành công của người Việt Nam đi
xuất khẩu lao động trong việc phục vụ chuỗi cung ứng toàn cầu.
Một số người
Việt làm việc tại Đài Loan tại các nhà cung cấp của các công ty đa quốc gia
Châu Âu như Continental, Bosch, Hella, DSM và các công ty thuộc Fortune 500 của
Bắc Mỹ như Dupont, Visteon và Magna. Một số người làm việc tại Nhật Bản tại các
nhà cung cấp của Tập đoàn Toyota, trong khi những người khác xây dựng nhà máy ở
châu Âu cho nhà cung cấp của VW và cho đến gần đây là Renault.
Hai mươi
công nhân Việt Nam đã được phỏng vấn trong suốt nửa năm để viết câu chuyện này.
Chín người khác chia sẻ về thực tiễn tuyển dụng và điều kiện làm việc. Không ai
trong số 29 công nhân này được hoàn trả phí tuyển dụng. Tất cả các tên công
nhân được đề cập trong phần này đã được thay đổi để đảm bảo an toàn cho họ. Tên
của các công ty sản xuất mà họ làm việc cũng đã được ẩn danh để bảo vệ người
lao động.
Trong câu
chuyện này, bạn là Minh, một nhân vật cũng đi xuất khẩu lao động hư cấu đi phỏng
vấn người lao động. Tất cả những người lao động khác được đề cập là có thật.
Đây là câu
chuyện của cá nhân bạn, nhưng nó cũng là câu chuyện rộng lớn hơn về việc khai
thác có hệ thống hàng nghìn người tìm việc Việt Nam của các nhà tuyển dụng. Việc
thuê những người từ Việt Nam có thu nhập thấp làm việc tại các quốc gia có thu
nhập cao – đặc biệt là Đài Loan và Nhật Bản – là một ngành kinh doanh lớn, vì
các quốc gia trên có dân số già tránh xa công việc chân tay không có tay nghề.
Mỗi người
được phỏng vấn đằng sau bài viết này đều phải trả phí cắt cổ để có được việc
làm. Nhiều người đã vay số tiền khổng lồ, bị tịch thu hộ chiếu, đối mặt với lệnh
giới nghiêm nghiêm ngặt (Đài Loan), hoặc phải săn thỏ trong các khu rừng gần đó
để lấy thức ăn qua ngày (Serbia). Nhiều người phải đối mặt với rủi ro lao động
cưỡng bức nghiêm trọng theo định nghĩa của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), cơ
quan lao động của Liên hợp quốc, nhưng nhiều người sẵn sàng chấp nhận đi xuất
khẩu lao động lần nữa như một bước đệm cho tương lai tươi sáng hơn cho gia đình
họ. Một số đấu tranh mạnh mẽ (đôi khi động cả chân tay) cho quyền lợi của họ bất
chấp những người quản lý ưa trừng phạt, các khoản nợ và sự phân biệt đối xử,
trong nỗ lực trả hết nợ của họ. Các tình huống của họ cho thấy động lực lao động
cưỡng bức đóng vai trò quan trọng như thế nào đối với nền kinh tế toàn cầu.
Bạn – với
tư cách là Minh – đã sẵn sàng khởi hành ngay bây giờ. Mọi thứ đã được chuẩn bị
xong. Gia đình bạn đã thế chấp đất đai để bạn có thể trả tiền cho nhà tuyển dụng
cho công việc ở nước ngoài. Bạn tạm biệt cha mẹ và anh chị em của mình ở vùng
quê Nghệ An, nơi có nhiều người từng đi xuất khẩu lao động. Bạn chỉ vừa bước
sang tuổi 21 và đã sẵn sàng cho những khó khăn phía trước. Ít ra là bạn cảm thấy
thế.
Nếu bạn đi
Đài Loan, hãy xem tiếp phần 1. Nếu bạn đến Nhật Bản, hãy tới phần 3. Nếu bạn đến
Châu Âu, hãy chuyển sang phần 4.
Phần 1, Đài Loan: Trả tiền để làm việc
Các khu
công nghiệp rộng lớn ở Taoyuan (Đào Viên), một đô thị đặc biệt giáp với thủ đô
của Đài Loan, tạo nên sự tương phản hoàn toàn với thời thơ ấu của bạn trên những
cánh đồng lúa của gia đình bạn gần thủ đô của Việt Nam.
Tại
Taoyuan, nơi sinh sống của một phần lớn dân số lao động nhập cư của Đài Loan, bạn
sẽ nhanh chóng được đưa từ sân bay đến giường tầng trong ký túc xá của mình. Bạn
nhớ đã đi qua nhiều nhà máy lớn nhỏ khác nhau trong chuyến đi ngắn ngủi đó. Hai
ngày sau, bạn bắt đầu làm ca 12 giờ trên dây chuyền sản xuất.
“Mọi thứ
diễn ra quá nhanh. Tôi hoàn toàn kiệt sức trong thời gian đầu và cảm thấy rất
cô đơn, mặc dù tôi có hàng trăm người đồng hương trong ký túc xá của mình ”, Tuấn,
công nhân một nhà máy gần đó, từng nói với bạn, mặc dù lời nói của Tuấn bây giờ
có thể là của bạn.
Tuấn đến
vào cuối năm 2019 để làm việc cho Nhà máy A, là một công ty sản xuất hàng triệu
kg nhựa thô và polyester cho các công ty đa quốc gia như Continental, Dupont,
DSM và Niagara Bottling, nhà cung cấp nước đóng chai của Walmart, Costco và
hàng chục nhà bán lẻ khác.
Giống như
bạn, Tuấn chưa lập gia đình và đến Đài Loan để giúp đỡ gia đình ở quê nhà bằng
cách chuyển về một số thu nhập hàng tháng của mình. Nhưng họ đã phải đợi gần
hai năm để được hưởng phần lời từ thu nhập của anh. Đầu tiên, Tuấn phải trả khoản
vay 7.700 đô la trước đó để trả 6.500 đô la phí tuyển dụng và các chi phí khác,
tương ứng với ba đến bốn năm lao động với mức lương tối thiểu của Việt Nam là
130-170 đô la mỗi tháng.
Một số đồng
nghiệp của Tuấn cũng tham gia cuộc trò chuyện của bạn. Họ đã trả số tiền tương
tự cho các đại lý địa phương để đổi lấy hợp đồng ba năm. Mọi thứ đều được trả
trước. Mọi người đều phải đi vay. Một số đã thế chấp mảnh đất của gia đình họ.
Thậm chí, có người còn phải trả gấp đôi vì họ phải về Việt Nam để được nhà tuyển
dụng gia hạn thêm ba năm khi hết hợp đồng. Một số vừa đến gần đây và vẫn đang
phải trả số tiền trên.
Nói về hợp
đồng, bạn không thực sự nhận được một bản sao từ nhà tuyển dụng. Bạn chưa bao
giờ nghĩ nhiều về nó. Chà, tại sao phải bận tâm? Dù sao thì bạn cũng phải ký một
hợp đồng mới khi đến Đài Loan. Một trong những đồng nghiệp của Tuấn nói rằng
nhà tuyển dụng ở Việt Nam yêu cầu anh không đọc nó mà chỉ cần ký tên và một tờ
giấy trắng. Anh không được cho biết tại sao và cũng không dám hỏi.
Cũng giống
như bạn, Tuấn không những phải trả hết các khoản vay mà còn bị trừ 6-7% lương
cơ bản hàng tháng cho công ty môi giới Đài Loan hợp pháp ở Đài Loan, và 10% nữa
cho ký túc xá và tiền ăn. Phí cho người môi giới không được hiển thị trên phiếu
tính lương của Tuấn, nhưng được khấu trừ trực tiếp vào tài khoản ngân hàng. Tuấn
và các đồng nghiệp của anh cũng bị phạt vì vi phạm nội quy ký túc xá hoặc nhà
máy, làm thu nhập của họ bị giảm thêm nữa.
Ngày trở
thành tuần. Tuần trở thành tháng. Bạn bắt đầu quen. Tình trạng kiệt sức ban đầu
không còn nữa. Vào ngày nghỉ hàng tuần, đôi khi bạn ghé thăm các trung tâm mua
sắm hoặc chợ. Bạn giao lưu chủ yếu với những người Việt Nam khác.
Trong một
khu ký túc yên tĩnh trong khung cảnh công nghiệp đơn điệu, bạn gặp Hiền và những
công nhân trẻ khác từ Nhà máy B gần đó, công ty sản xuất đồ điện tử cho các nhà
cung cấp xe hơi như Bosch, Continental, Hella, Visteon và Magna – tất cả các
công ty này đều nằm trong danh sách Fortune 500 toàn cầu.
Bên cạnh
việc vay tiền để trả phí tuyển dụng 4.200-6.500 đô la cho công việc, một số người
còn phải trả 1.000 đô la đặt cọc cho các đại lý ở quê nhà, số tiền này sẽ bị mất
nếu họ không hoàn thành thời hạn hợp đồng. Họ cũng phải trả tiền cho ký túc xá,
thức ăn và hơn thế nữa. Một số người nói rằng họ đã mất tới một năm rưỡi để trả
hết các khoản vay của họ. Làm thêm giờ giúp trả nợ nhanh hơn, Hiền nói.
Bạn cảm thấy
biết ơn vì bạn được làm thêm giờ. Mọi người bạn gặp đều dựa vào thời gian làm
thêm thật nhiều, nhưng đôi khi họ nhận được ít hơn những gì đã hứa. Bạn nhớ đến
Thịnh, một ngư dân, người đã trả cho nhà tuyển dụng 6.000 đô la để làm việc cho
một nhà sản xuất ốc vít của Đài Loan, mặc dù đến nơi thì anh lại làm việc tại một
nhà máy sản xuất đồ nội thất. Thịnh hiếm khi được làm hơn 50 giờ một tuần, vì vậy
anh đã mất hai năm để trả hết khoản vay của mình.
“Tôi rất
không hài lòng về việc thiếu thời gian làm thêm, bởi vì bố mẹ tôi đã nói rằng“
con cần rất nhiều tiền trước khi về nước”, Thịnh tâm sự với bạn.
Nếu làm
thêm giờ là con đường tắt để không mắc nợ, thì sự tức giận của người giám sát bạn
sẽ là con đường vòng. Bạn đang cảm thấy được đối xử tốt, nhưng những người khác
như Đạt thì kém may mắn hơn. Đạt đã trả 6.000 đô la cho một công việc tại một
nhà sản xuất máy móc, nhưng khoản nợ của anh thậm chí còn tăng hơn nữa ở Đài
Loan, khi Đạt phải nhập viện do tai nạn ở nơi làm việc vài tháng sau khi đến
nơi. Đạt đã phải trả phần lớn chi phí chữa bệnh. Anh bị mất việc làm và thị lực
một bên mắt, vì vậy Đạt kiếm công việc ngành xây dựng bất hợp pháp.
“Quan trọng
nhất là việc không bị trục xuất. Nếu bạn mắc quá nhiều sai lầm, hoặc gặp tai nạn
như tôi, bạn sẽ bị sa thải và có nguy cơ bị trục xuất. Tốt hơn hết là hãy bỏ chạy
luôn và trở thành người không có giấy tờ. Còn cách nào khác để kiếm tiền trả nợ
nữa đâu?” Đạt nói.
Người lao
động Việt Nam phải trả những khoản tiền khổng lồ cho công việc đã trở thành
tiêu chuẩn kể từ đầu những năm 2000, khi họ bắt đầu gia nhập thị trường lao động
Đài Loan với số lượng ngày càng tăng. Theo số liệu thống kê của Bộ Lao động,
ngày nay, người Việt Nam chiếm gần một nửa số lao động nhập cư trong các ngành
công nghiệp của Đài Loan.
Tiếp tục
phần 2 để kết thúc hợp đồng của bạn tại Đài Loan. Chuyển sang phần 3 hoặc phần
4 để xuất khẩu lao động đến Nhật Bản hoặc Châu Âu (sau khi đã về nước và đóng
thêm chi phí mới).
Phần 2, Đài Loan: Giới nghiêm vì COVID-19,
nhưng chỉ dành cho lao động nước ngoài.
Bạn tiếp tục
làm việc ở Đài Loan. Kể từ giữa năm 2021 khi Đài Loan có đợt nhiễm COVID-19 đầu
tiên, nước này đã có một đợt giới nghiêm nghiêm ngặt, sau đó là không giới
nghiêm, tiếp theo là giới nghiêm nhẹ và cuối cùng giới nghiêm nghiêm ngặt tại
nơi làm việc của bạn – mặc dù chỉ dành cho những người lao động nước ngoài như
bạn. Các đồng nghiệp Đài Loan của bạn có thể tự do đến và đi tùy thích.
“Chúng tôi
cảm thấy bị nhốt chặt. Chúng tôi đã không được phép ra ngoài trong suốt hai
tháng qua”, một đồng nghiệp của Tuấn nói với bạn vào tháng 5 năm 2022. “Và
chúng tôi đã không được phép ra ngoài trong vài tháng vào giữa năm 2021.” Hiện
tại, họ được phép ra ngoài ba giờ mỗi tuần.
Hiền và những
người bạn ở nhà máy khác được giới hạn ba giờ bên ngoài hàng ngày, nếu họ chỉ
tiêm hai liều vắc-xin. Trong những tháng COVID cường độ cao vào giữa năm 2021,
họ chỉ có thể ra ngoài hai giờ mỗi ngày. Họ luôn phải tuân theo lệnh giới
nghiêm hàng đêm.
Mặc dù Đài
Loan hiện đang phải đối mặt với cơn sóng thần COVID-19, nhưng nước này đã chống
chọi với đại dịch tốt hơn hầu hết các quốc gia, và chưa bao giờ áp đặt lệnh
phong tỏa hoàn toàn. Nhưng lệnh giới nghiêm chỉ dành cho người lao động nước
ngoài khiến bạn cảm thấy không công bằng và thất vọng. Hai giờ ra ngoài mà bạn
có được chủ yếu dành cho việc đi lại. Bạn sống trong một ký túc xá trong một
khu nhà máy trong một khu công nghiệp không có cửa hàng xung quanh.
Nếu công
nhân vi phạm lệnh giới nghiêm, họ sẽ bị trừng phạt. Hiền cho biết họ sẽ bị phạt
1,5 ngày lương cơ bản nếu về muộn một giờ và tính phí lên đến hai tuần lương cơ
bản nếu ở ngoài qua đêm. Các đồng nghiệp của Tuấn cho biết họ bị phạt tiền hoặc
tạm đình chỉ công việc. Họ đã nói chi tiết về các hệ thống phạt tiền đối với những
sai sót trong dây chuyền sản xuất hoặc vi phạm các quy tắc của ký túc xá. Công
nhân nhập cư tại Nhà máy A bị giám sát ký túc xá phạt vì thức quá khuya, ồn ào,
hút thuốc, uống rượu, v.v. Nếu họ chống lại, họ có nguy cơ bị trục xuất.
“Lần đầu
tiên người giám sát ký túc xá phát hiện ra bạn cư xử không đúng mực, bạn phải
trả 500 Đài tệ. Lần sau là 1.000. Lần thứ ba là 1.500 Đài tệ”, Tuấn nói.
Công nhân
tại Nhà máy A đã có nhiều phàn nàn bên cạnh các khoản phí và thời gian giới
nghiêm không ngừng nghỉ. Họ cho biết hộ chiếu đã bị giữ lại trong nhiều năm cho
đến năm 2020. Nếu họ bỏ việc trước khi hợp đồng kết thúc, họ sẽ bị giữ một
tháng lương. Họ không được phép giữ một bản sao của hợp đồng mà họ đã ký tại Việt
Nam. Ngày nghỉ do cách ly COVID-19 không được trả tiền. Công nhân tại cả hai
công ty cũng phàn nàn về điều kiện ký túc xá và chất lượng thực phẩm.
Bỏ qua phần
5 để trở về Việt Nam khi hết hợp đồng. Hoặc tiếp tục phần 3 hoặc phần 4 để đến
làm việc tại Nhật Bản hoặc Châu Âu (sau khi đã đóng phí mới).
Phần 3, Nhật Bản: Trả tiền học phí
Hàn. Thỏa thuận của bạn cho biết bạn sẽ trở thành một thợ hàn
khi bạn kết thúc khóa tu nghiệp sinh tại Nhật Bản. Nhưng sau một năm lắp ráp
các bộ phận máy móc tại dây chuyền sản xuất, bạn không chắc mình đã có được những
kỹ năng hàn nào. Mặc dù vậy, bạn cảm thấy khá thành thạo trong các công việc lặp
đi lặp lại và có thể đứng nguyên ngày. Hoặc nguyên đêm.
Bạn được một
công ty nhỏ ký hợp đồng, nhưng nơi làm việc thực tế của bạn hóa ra lại là một
nhà máy lớn hơn nhiều. Bạn không thắc mắc về việc hợp đồng thuê lại này; tốt
hơn là hãy tiếp tục làm việc và thoát khỏi nợ nần.
90% trong
số 150.000 người Việt Nam chính thức đi làm việc ở nước ngoài đến Đài Loan hoặc
Nhật Bản mỗi năm. Giống như Đài Loan, Nhật Bản từng bước mở cửa thị trường lao
động cho người nước ngoài vào những năm 1990, nhưng trái ngược với Đài Loan, những
người nước ngoài có tay nghề thấp đang vào Nhật Bản với tư cách thực tập sinh
và chỉ trong thời gian có hạn nhưng vẫn phải trả phí cắt cổ.
Bạn là thực
tập sinh duy nhất tại công ty của bạn. Sau một thời gian, bạn ghé thăm trung
tâm mua sắm vào một ngày nghỉ và gặp hai người Việt Nam, An 25 tuổi và Thảo 29
tuổi, vừa kết thúc ba năm thực tập tại Nhà máy C và D là nhà cung cấp của Tập
đoàn Toyota. Họ và các đồng thực tập sinh đã trả cho các nhà tuyển dụng tới
5.300 đô la.
Bạn hơi
ghen tị với An. An được trả mức lương tối thiểu, trái ngược với bạn và Thảo. An
vận hành một máy dập trong hơn ba năm qua, trong khi Thảo làm việc cả ngày lẫn
đêm tại dây chuyền sản xuất. Hầu hết các đồng nghiệp thực tập sinh của họ cũng
điều khiển máy móc 9-10 tiếng mỗi ngày, nhưng không phàn nàn về tiền lương hay
điều kiện làm việc. Giống như bạn vậy.
Bạn biết
những thực tập sinh khác còn kém may mắn hơn. Bộ Lao động lập hồ sơ hàng nghìn
trường hợp vi phạm tiêu chuẩn lao động. Bộ Tư pháp ghi nhận hàng trăm hành vi
oan sai của người sử dụng lao động. Hàng nghìn thực tập sinh đã bỏ trốn khỏi
nơi làm việc hàng năm (5.000 người năm 2015, 9.000 người năm 2018), đặc biệt là
người Việt Nam. Trong năm 2019 và 2020, người Việt Nam chiếm hơn một nửa trong
số 400.000 thực tập sinh của Nhật Bản. Người Trung Quốc đứng thứ hai với 18%.
Năm 2019,
Mitsubishi và Panasonic đã bị phạt vì để thực tập sinh lắp ráp các bộ phận ô tô
thay vì học hàn (Mitsubishi) và làm thêm giờ bất hợp pháp (Panasonic). Hai công
ty đa quốc gia này đã có 110 học viên bị hủy bỏ và giấy phép bị thu hồi.
Chương
trình thực tập sinh của Nhật Bản, chính thức được gọi là Chương trình đào tạo
thực tập sinh kỹ thuật (TITP), đã phải đối mặt với những lời chỉ trích liên tục
trong nhiều năm vì sự bóc lột quá mức thực tập sinh, trả lương thấp đến lạm dụng
nhân quyền nghiêm trọng và lao động cưỡng bức.
Nhiều rủi
ro nợ nần đang rình rập. Luật mới cho phép người nước ngoài với kỹ năng nhập cư
có thể vào thị trường lao động của Nhật Bản trong 14 ngành, bao gồm cả điện tử
và máy móc, đồng thời đặt mục tiêu thu hút 345.000 lao động nhập cư trong 5 năm
để tránh tình trạng thiếu lao động.
Thảo và An
nói với bạn về luật mới. Không giống như các thực tập sinh như bạn, người nước
ngoài bán kỹ năng không bắt buộc phải nộp đơn thông qua các nhà tuyển dụng địa
phương, nhưng nhiều người vẫn làm như vậy và phải đối mặt với các khoản phí và
nợ giống như bạn. Những người khác, bao gồm cả một số đồng nghiệp của Thảo, cố
gắng nâng cấp thị thực thực tập sinh của họ lên thị thực bán tay nghề cao để
không phải trả phí. Bạn tự hỏi nếu bạn thực sự có thể học hàn xì theo cách này.
Chuyển
sang phần 5 để trở về Việt Nam khi thời gian thực tập sinh của bạn kết thúc. Hoặc
tới phần 1 hoặc phần 4 để chuyển sang làm việc tại Đài Loan hoặc Châu Âu (sau
khi đã đóng phí mới).
Phần 4, Châu Âu: “Tôi xin xác nhận rằng tôi sẽ
không cố gắng trốn thoát”
Thịt thỏ
ngon hơn bạn mong đợi. Bạn thực sự không nghĩ đến việc phải săn thỏ để ăn ở đất
nước Serbia này, nhưng bạn đã bắt chúng để có đủ thức ăn. Về Việt Nam bạn có để
ý thấy một bài đăng trên Facebook về công việc xây dựng ở đây và nộp đơn. Các đại
lý tuyển dụng đăng về hàng trăm cơ hội việc làm ở các quốc gia như Ba Lan,
Hungary và Serbia trên Facebook, tất nhiên luôn có tính phí.
Bạn đã cảm thấy mình may mắn. Bạn và 500 người khác đã được tuyển dụng để xây dựng
một nhà máy sản xuất lốp xe ở Serbia cho Nhà sản xuất E, công ty cung cấp cho
VW và
là nhà cung cấp cũ của Renault từ Trung Quốc.
Giá sang Serbia rẻ hơn nhiều so với việc trả tiền để tiếp cận công việc ở Đài
Loan hoặc Nhật Bản như một số người cùng làng của bạn đã đi.
Nhưng bên
cạnh các khoản phí, bạn và những người khác phải ký “Cam kết không bỏ trốn”
theo đó người lao động đồng ý rằng gia đình họ phải trả mức lương trong một năm
cho nhà tuyển dụng trong vòng một tuần nếu người lao động nghỉ việc sớm. Bạn
cũng đã bị tịch thu hộ chiếu, vì vậy bạn sẽ không thể đi đâu cả.
“Khi tôi đến,
tôi thấy rằng nhà máy về cơ bản đang mua công nhân Việt Nam và khi bạn đến đó,
bạn phải làm bất cứ điều gì họ bảo bạn làm”, một đồng nghiệp của Minh nói với
truyền thông. “Thức ăn cũng rất tệ và không đủ, đôi khi chúng tôi phải đi vào rừng
và săn tìm thức ăn, bất cứ thứ gì chúng tôi có thể bắt được, chẳng hạn như thỏ.”
Sau khi xuất
hiện trên các phương tiện truyền thông, những người Việt Nam đã được trả lại hộ
chiếu và được cung cấp chỗ ở tốt hơn. Bạn nghĩ rằng việc thay giường và thêm thức
ăn thực sự là chuyện tốt, nhưng bạn được bảo vệ chặt chẽ hơn, có lẽ là để đồng
nghiệp của bạn khó nói chuyện với người ngoài hơn. Nếu họ dám làm chuyện đó.
So với Đài
Loan và Nhật Bản, châu Âu không phải là điểm đến chính của người Việt Nam đi xuất
khẩu lao động, nhưng các báo cáo thỉnh thoảng đưa ra thông tin về nạn nhân của
việc buôn lậu người Việt Nam. Các nước Đông Âu như Ba Lan và Romania gần đây đã
tăng cường khả năng tiếp cận thị trường lao động cho người Việt Nam. Trong năm
2017, 1.400 giấy phép lao động mới đã được Romania phê duyệt và năm sau Romania
đã ký một bản ghi nhớ với Việt Nam nhằm hợp tác sâu rộng hơn trong lĩnh vực lao
động. Ba Lan gần đây cũng nới lỏng khuôn khổ di cư với ý định thu hút nhiều lao
động nhập cư từ các nước châu Á như Việt Nam.
Tiếp tục
phần 5 để về Việt Nam khi hết hợp đồng. Hoặc chuyển sang phần 1 hoặc phần 3 để
chuyển sang làm việc tại Đài Loan hoặc Nhật Bản (sau khi đã đóng phí mới).
Phần 5, Việt Nam: Trao thân tại chợ người
Bạn đã quyết
định trở về nhà. Mức sống gia đình của bạn tăng lên đáng kể nhờ có tiền gửi về.
Thửa đất của gia đình bạn không còn phải thế chấp nữa. Ngôi nhà của bố mẹ bạn
đang được cải tạo. Bạn ngẫm nghĩ về những năm vừa qua ở nước ngoài.
Tại sao phải
gánh những khoản nợ khổng lồ để trả cho các việc làm đầy rủi ro ở nước ngoài,
trong khi bạn có thể tìm được việc làm trong ngành ở các tỉnh lân cận ở quê
nhà? Nền kinh tế Việt Nam đang phát triển nhanh với tỷ lệ thất nghiệp thấp,
ngay cả khi đại dịch xảy ra. Bạn kể lại cuộc trò chuyện với người bạn tên
Thanh.
“Đó là một
canh bạc, nhưng xứng đáng. Trước khi tôi đi xuất khẩu lao động, mẹ tôi thường đến
một nơi ở Hà Nội gọi là Chợ người, nơi mọi người từ các tỉnh đến chờ kiếm việc
làm. Mẹ tôi thường nhận công việc quét dọn tại các công trường xây dựng,” Thanh
nói. “Nhưng mẹ tôi già và mệt mỏi rồi, tôi muốn bà nghỉ làm”.
Gia đình của
Thanh sống ở một tỉnh miền núi gần thủ đô, nhưng cha của anh không thể làm việc
do nghiện rượu, vì vậy vào năm 2020, Thanh đã trả 7.000 đô la để làm việc tại một
nhà sản xuất nhựa cho điện thoại di động của Đài Loan. Thanh phải làm ca dài 12
giờ, nhưng nếu không đạt được chỉ tiêu hàng ngày, anh phải làm việc không công
cho đến khi xong việc. Thanh đã nói trong phóng sự trước đó rằng “không được trả
lương khi làm thêm giờ chỉ áp dụng cho người Việt Nam chúng ta. Người Đài Loan
được trả tiền. Nhưng tôi không thấy phiền. Tôi thật may mắn, tôi đã trả hết nợ
và có thể gửi tiền về nhà ”.
Bạn cũng cảm
thấy như vậy. Đó là một canh bạc không rõ tỷ lệ cược, nhưng kiếm một công việc
lương cao ở Việt Nam là không dễ. Hầu hết những người Việt Nam khác mà bạn gặp ở
nước ngoài đều đến từ các vùng nông thôn. Một số làm việc với mức lương tối thiểu
trong nhiều năm trong các nhà máy trước khi đi xuất khẩu lao động. Nhiều người
có cha mẹ già yếu do làm nông nghiệp hoặc xây dựng. Một số người trong làng của
bạn đã kiếm tiền nhiều ở nước ngoài và xây nhà mới ở quê nhà.
Nếu bạn
làm thêm giờ – và tránh rắc rối – ở nước ngoài, bạn có thể nâng cao đáng kể thu
nhập của gia đình mình thông qua các khoản tiền chuyển về. Ngoài ra, những người
Việt Nam trở về kiếm được lương trung bình cao hơn 50% so với trước khi đi xuất
khẩu lao động, theo ILO.
Mức phí
cho các công việc phụ thuộc vào điểm đến. Một cuộc khảo sát của ILO với hơn
1.000 người Việt Nam hồi hương vào năm 2019 cho thấy họ phải trả trung bình
6.500 USD phí làm việc tại Đài Loan, Nhật Bản và Hàn Quốc. Một nửa có việc làm
trong nhà máy. Tại Thái Lan và Malaysia, lệ phí dao động trong khoảng
1.000–1.400 đô la với 40-80% phải đi vay để có tiền trả phí này, theo khảo sát
năm 2017 của ILO. 90% số người đã phải đi vay để trả các khoản phí tới Đài
Loan, Nhật Bản và Hàn Quốc.
Bạn càng
suy ngẫm, bạn càng muốn lại đi xuất khẩu lao động tiếp. Cha mẹ bạn đang già đi.
Một chuyến đi nữa có thể đảm bảo họ sẽ nghỉ hưu mà vẫn đủ ăn. Bạn có thể cân nhắc
về việc đi bằng thị thực du lịch và sau đó trốn ở lại để làm việc bất hợp pháp,
với giá rẻ hơn từ năm đến mười lần so với việc trả phí cho nhà tuyển dụng,
nhưng bạn muốn tránh rủi ro. Không phải mọi việc lúc nào cũng suôn sẻ ối với những
“khách du lịch” như vậy. Bạn thấy đi lao động thông qua đại lý một lần nữa thì
tốt hơn.
Gần đây, bạn
bắt đầu thắc mắc tại sao các đại lý lại tính phí cao như vậy. Họ thường nói là
họ phải nuôi nhiều người, nhưng thu xếp công việc ở nước ngoài có thực sự tốn
kém đến vậy không? Bạn không biết, nhưng ở Đài Loan, bạn nghe nói rằng công
nhân Philippines, Indonesia và Thái Lan chỉ phải trả 20-50% số tiền mà bạn phải
trả để tới Đài Loan.
Tiếp tục
phần 6 để tìm hiểu về ngành tuyển dụng của Việt Nam. Hoặc đến phần 1, phần 3 hoặc
phần 4 để lại đi xuất khẩu lao động lần nữa.
Nếu bạn khởi
hành, bạn chỉ cần vay một nửa phí vì tiền bạn có đã tăng lên. Sau thời gian đầu
tiên làm việc ở nước ngoài, bạn biết nhiều hơn về khả năng bị lạm dụng, nhưng bạn
vẫn không biết gì về quyền lao động hoặc công đoàn.
No comments:
Post a Comment