“Nhẹ
lương nặng bổng” – Một trong những tử huyệt của thể chế
Đào
Tiến Thi
09/08/2020
https://baotiengdan.com/2020/08/09/nhe-luong-nang-bong-mot-trong-nhung-tu-huyet-cua-the-che/
Nhân vụ cựu Thứ trưởng Bộ GD – ĐT Đặng Huỳnh Mai xin
“giữ lại nhà công vụ”
*
Mấy ngày nay, nhân chuyện
bà cựu thứ trưởng Bộ Giáo dục – Đào tạo (GD – ĐT) Đặng Huỳnh Mai có đơn gửi Thủ
tướng Nguyễn Xuân Phúc “xin giữ lại” căn hộ nhà công vụ mà bà được ở hồi làm thứ
trưởng Bộ GD – ĐT, dư luận bùng lên những lời chê trách bà Mai, trong đó không
thiếu những lời thóa mạ nặng nề.
Tôi hỏi một số bạn bè làm
ở Bộ GD – ĐT có nhiều năm, từng làm việc với bà Mai thì anh em cho biết, bà Mai
không phải là người xấu, thậm chí là người giản dị, chan hòa, tình cảm. Bà cũng
chẳng thiếu thốn gì. Chồng bà vốn là “tỉnh trưởng” và các con bà hôm nay đều
khá giả, có vị trí cao trong xã hội. May là nhờ báo chí và dư luận lên tiếng,
bà đã sớm tỉnh ngộ và xin rút đơn([i]).
Nếu căn cứ vào nội dung
lá đơn gửi Thủ tướng mà báo chí thuật lại([ii]) thì bà Đặng Huỳnh Mai dính
vào 3 thói tật:
1.
Tham lam: Bà thắc mắc “Cùng
thời với chúng tôi, nếu công tác ở hệ (cơ quan – PV) Đảng hoặc
Quốc hội đều được hóa giá nhà (Nhà nước bán hóa giá nhà – PV), chỉ
có chúng tôi bên hệ Chính phủ thì không có gì”.
2.
Công thần: Đơn viết: “Thật
ra suốt cuộc đời hoạt động của mình, tôi chưa hề nhận được một chính sách nào của
Đảng về nhà ở, đất đai hay phương tiện đi lại”.
3.
Không trung thực: Bà kể, “Tôi chỉ
có một căn hộ đang thuê để tiếp tục làm việc và ở cùng con trai T.Đ.V.TH, giảng
viên Đại học Bách khoa Hà Nội”. Như thế là kể nghèo kể khổ để được chiếu cố.
Sự thật thì bà đã có ngôi nhà ở đường Phạm Thái Bường, TP. Vĩnh Long mà chính
bà tiết lộ mấy ngày sau, khi bà quyết định rút đơn, trả lại nhà công vụ.
Bị báo chí “bêu”, chắc hẳn
bây giờ bà đã thấy hành động “dại dột” của mình. Nhưng có lẽ hàng ngàn người
khác – những người đã trót lọt – lại thấy đó là sự “khôn ngoan” (không bỏ của
“trời”) và may mắn! Hiện tượng này không chỉ lãng phí tài sản quốc gia, mà còn
nguy hiểm hơn ở chỗ nó làm sâu sắc thêm sự bất bình đẳng xã hội, làm tan rã đạo
đức của quan chức. Ở góc độ người nghiên cứu, tôi muốn tìm hiểu ngọn nguồn lạch
sông của vấn đề. Thực chất là đi tìm cái gì đã sinh ra, đã tiếp sức cho các
thói tật xấu trên?
Nguyên nhân quan trọng,
theo tôi, ấy là cơ chế “nhẹ lương, nặng bổng”.
“Nhẹ lương, nặng bổng” là
một cụm từ để chỉ chính sách về lương với quan chức trong một số thể chế, trong
đó có chế độ phong kiến Việt Nam thời xưa. Xin giới hạn nghĩa chữ “bổng” dùng
trong bài này theo nghĩa ngày nay, không phải chữ “bổng” ngày xưa, nhiều khi cũng
để chỉ lương của quan lại. Nghĩa là chả “bổng” chúng tôi dùng chỉ bổng
lộc nói chung, những thứ thu nhập ngoài lương và nhìn chung không cố định,
để phân biệt với lương là thứ cố định.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2020/08/1-21.jpg
Biệt phủ của GĐ Sở
Tài nguyên – Môi trường Yên Bái nhìn từ trên cao (VTC ngày 1/1/2018)
Bổng lộc của quan lại thời
xưa bao gồm các ban thưởng của bề trên – kể cả việc nhà vua cấp cho ruộng đất
(có khi được hưởng tới nhiều đời con cháu) và các quà cáp, biếu xén, cảm tạ từ
cấp dưới và người dân. Khoản thứ hai này cũng lớn, chả thế mà các quan tri huyện,
tri phủ, bố chánh, tổng đốc đều thích trị nhậm ở vùng dân số đông đúc, giàu có.
Dùng cách “nhẹ lương nặng
bổng”, nhà nước phong kiến chuyên chế đã mua chuộc và khống chế được hàng ngũ
quan lại. Cụ Nguyễn Khuyến sống ở cái thời vua chẳng còn ra vua nhưng vẫn cứ
đau đáu:
Ơn vua chưa chút báo đền
Cúi xuôi hổ đất trông lên thẹn trời.
Cụ Nguyễn Khuyến trung
quân một cách cứng nhắc nhưng còn đáng quý ở chỗ không coi quan trường là chỗ cầu
lợi. Người làm quan như thế không nhiều. Số còn lại, không kể số nịnh trên nạt
dưới để nhặt nhạnh bòn rút, thì đa số sống “trung bình”, coi bổng lộc như là lẽ
tự nhiên mà người làm quan được hưởng.
Thời người Pháp cai trị,
một mặt họ vẫn duy trì hình thức lương bổng cũ, nhưng mặt khác họ luôn cải tiến
theo hướng ngày càng tăng cường về lương và hạn chế dần về bổng. Ví dụ người
Pháp cắt hoàn toàn khoản tiền cấp thường kỳ cho các tôn thất triều đình Huế
(trước đó số này vẫn được cấp một khoản tiền “chế độ” tùy ngôi thứ ngay cả khi
không tham gia một chức vụ gì).
Sang thời chế độ XHCN, lại
gần như quay lại chế độ bổng lộc thời phong kiến. Tem phiếu của công chức nhà
nước chia làm 6 bậc từ cao xuống: A, B, C, D, Đ, E. Trường tôi dạy chỉ có hai
ông phiếu Đ, còn toàn phiếu E. Tiêu chuẩn thịt của phiếu E là 0,5kg/ tháng
trong khi phiếu Đ là 0,8kg/ tháng. Chỉ một cấp đã chênh lệch thế huống chi 6 cấp.
Cho nên đương thời có bài ca:
Tôn Đản là chợ vua quan
Vân Hồ là chợ trung gian nịnh thần
Bắc Qua là chợ thương nhân
Vỉa hè là chợ… nhân dân anh hùng.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2020/08/1-22.jpg
Bên trong căn nhà của Chi cục trưởng Kiểm lâm Quảng
Trị. Nguồn: VTC, ngày 1/1/2018
Tuy nhiên về cơ bản tem
phiếu cũng là lương, tính chất bổng lộc chưa lớn lắm. Và dù có bất bình đẳng
nhưng nó được thể chế hóa một cách chặt chẽ. Còn ngày nay, cơ chế “thị trường định
hướng XHCN” thì nó tù mù rắc rối vô cùng và chứa bao nhiêu là “khoảng trống” có
thể vận dụng thế nào cũng được. Rút cục, hiện tượng “nhẹ lương nặng bổng”,
trong đó có cơ chế “xin – cho” bây giờ mới thật sự có đất sống.
Bổng lộc thời bao cấp ít
nhiều còn mang tính tượng trưng, còn nay rõ hẳn tính đặc quyền đặc lợi. Ở đây
chưa xét những ông quan lợi dụng chức vụ để tham nhũng mà chỉ nói những khoản
quan chức được hưởng theo chính sách. Ví dụ, người ta chọn một vị trí “đắc địa”
nhất của thành phố rồi “chia lô” phân cho các quan chức tùy theo thứ hạng. Ở
nhiều tỉnh thành dân gọi những phố như thế là “phố quan” hay “phố cướp”. Cắm
xong, “sang tay” luôn cũng có ngay tiền tỷ, còn để ít năm về sau có thể thành
“đất vàng”.
Ngoài đất còn biết bao bổng
lộc khác, như các khoản chi cho học tập, đi lại, khám chữa bệnh,… Có lần chúng
tôi vào thăm một thân nhân của một người bạn tại Bệnh viện 108 mà chức của ông ấy
có lẽ chỉ ngang hàng bộ trưởng hoặc trên một chút, thấy riêng về “không gian”
đã gồm 4 phòng: một phòng điều trị để BS đến thăm khám, một phòng ngủ, một
phòng khách, một phòng ăn. Tất cả chúng tôi quặn lên một nỗi đau khó tả: Ở đây
thì quá thừa, trong khi chỗ chữa bệnh cho dân thì quá thiếu.
Riêng tôi còn nhức nhối một
vấn đề nữa: Đặc quyền đặc lợi lớn như thế, bảo ai không ham quyền lực? Tôi lại
biết có một huyện nọ, cứ trưởng, phó các đầu ngành khi về hưu là được biếu luôn
các vật dụng trong phòng của mình như bộ sa lông, giường, tủ,… Tôi hỏi một ông:
“Thế thằng mới lên lấy gì mà dùng?” Đáp: “Ơ, nó sắm bộ mới chứ. Nó chỉ muốn “đẩy”
bộ này đi để sắm bộ mới đẹp hơn. Rồi đến lúc nó về, nó lại được bộ ấy”. Hiện tượng
này chắc hẳn không phải là cá biệt.
Thật ra, hồi bắt đầu
phong trào Đổi mới tư duy (những năm 1987 – 1990) người ta đã đặt lại tất cả
các vấn đề. Nguyên tắc là phải cắt bổng lộc. Tất cả mức sống và nhiều chi phí
công vụ của công chức nhà nước tính cả vào lương. Ví dụ, một cán bộ trước kia
có tiêu chuẩn đi “xe con” thì nay chế độ ấy trả cả cho anh ta vào lương, anh
thuê xe hay mua xe thế nào tùy anh, không dùng xe công đưa đón hằng ngày (ngoại
trừ số ít cán bộ cao cấp cần đảm bảo an ninh). Thế nhưng chỉ được mấy năm, mọi
việc lại đâu vào đấy.
https://baotiengdan.com/wp-content/uploads/2020/08/1-23.jpg
6 khu biệt thự liền
kề của quan chức Lào Cai. Nguồn: VTC
Nói dài dòng như trên để
thấy sự đệ đơn của bà Đặng Huỳnh Mai, trong đó bà thắc mắc với các quan chức
bên Đảng và bên Quốc hội, không phải là không có cái “lý” chính đáng. Nhưng nếu
chế độ bổng lộc cứ theo hướng đó thì nhà nước sẽ giải quyết ra sao?
Có hai cách, hoặc là phải
mở rộng thêm diện áp dụng chính sách ưu đãi, hoặc ngược lại, phải thu hẹp và tiến
tới xóa bỏ. Hướng thứ nhất thì ngân sách nào chịu nổi, và nhất là tạo ra sự bất
bình đẳng càng ngày càng lớn, sự rắc rối, “bất khả giải quyết” cũng càng nhiều,
và hậu quả là không những tiền của ngân sách lãng phí mà cán bộ càng thêm hư hỏng,
nhếch nhác tư cách.
Hướng thứ hai là hướng
chung của các nước văn minh. Ông Obama rời Nhà trắng là “tay trắng” (tất nhiên
còn cái lương hưu nhưng đó không phải là bổng lộc). Hãy tính tất cả vào lương.
Lương lúc tại chức cao thì lương hưu cũng cao để các quan khỏi phải lo lúc về
vườn. Lương thủ tướng, chủ tịch nước nước dẫu “cao ngất” thì cũng không lãng
phí bằng được cấp nhà/ đất và về hưu mà vẫn tốn thêm 5 – 6 suất phục vụ.
Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng
khi rời chính trường có một câu nói đáng suy nghĩ: “Ráng làm người tử tế”. Câu
nói hàm một “tiền giả định” là khi tại chức có lúc đã “không tử tế”, còn từ nay
sẽ qyết tâm tử tế. Tôi nghĩ đó là một câu nói chân thành và đáng trân trọng.
Chế độ bổng lộc làm tha
hóa quan chức, trở thành một trong những tử huyệt của chế độ. Vì chính sách bổng
lộc, bà cựu Thứ trưởng Đặng Huỳnh Mai vừa rồi suýt nữa có một việc làm không tử
tế, nhưng báo chí và dư luận đã giúp bà nhanh chóng tỉnh ngộ. Tuy nhiên trường
hợp này có lẽ là cá biệt.
Hãy tạo điều kiện cho
quan chức sống tử tế, cả khi tại chức, lẫn khi nghỉ hưu. Thế thì phải cắt mọi bổng
lộc.
____
[i] https://thanhnien.vn/thoi-su/cuu-thu-truong-bo-gd-dt-dang-huynh-mai-da-goi-dien-tra-lai-nha-cong-vu-1262303.html
No comments:
Post a Comment