Lưu Hiểu Ba viết về công cuộc tìm kiếm dân chủ của Trung Quốc
Liu Xiaobo, Journal of Democracy
Biên dịch & Hiệu đính: Lý
Song Anh
Posted
on 12/09/2013 by The Observer
Giới
thiệu
Ngày
8-10, Ủy ban Nobel của Na Uy thông báo Giải Nobel Hòa bình 2010 sẽ được trao
cho Lưu Hiểu Ba – nhà văn và nhà bất đồng chính kiến người Trung Quốc
đang bị giam giữ “vì cuộc đấu tranh lâu dài và bất bạo động của ông vì quyền
con người cơ bản ở Trung Quốc.” Ông Lưu – tác giả của 11 cuốn sách và hàng trăm
bài luận – là một nhân vật chủ chốt trong phong trào dân chủ Trung Quốc từ thời
những sự kiện dẫn tới cuộc thảm sát Quảng trường Thiên An Môn năm 1989. Ông bị
bỏ tù trong thời gian 1989-91 và 1996-99. Các hoạt động của ông trong thập niên
vừa qua bao gồm việc làm chủ tịch Trung tâm Independent Chinese PEN
Center và là biên tập viên của tạp chí Trung Hoa Dân chủ
[Democratic China]. Ông là người soạn thảo chính và là người ký tên quan
trọng trong Hiến chương 08, một văn kiện mô phỏng theo Hiến chương 77 của Tiệp
Khắc, nhằm kêu gọi dân chủ và tôn trọng nhân quyền ở Trung Quốc.
Không
lâu trước khi bản Hiến chương này được chính thức công bố vào tháng 12-2008,
ông Lưu bị Sở Công an Bắc Kinh tạm giữ. Ngày 23-6-2009, ông chính thức bị bắt
vì các cáo buộc “kích động lật đổ chính quyền.” Tại phiên tòa vào tháng 12 năm
đó, ông bị kết tội và kết án 11 năm tù. Hiện nay ông đang thụ án ở Trại giam
Cẩm Châu, tỉnh Liêu Ninh, nơi vợ ông – bà Lưu Hà – đã đến thăm chồng và báo tin
ông đã đoạt giải Nobel. Tuy vậy, từ đó đến nay, chính phủ Trung Quốc – vốn
lên án mạnh mẽ giải thưởng dành cho ông – đã áp dụng chế độ quản thúc tại gia
với bà Lưu Hà và tìm cách ngăn cản bà hay bất cứ họ hàng, bạn bè nào của ông
Lưu rời Trung Quốc để dự lễ trao giải được dự kiến diễn ra ngày 10 tháng 12 ở
Oslo, Na Uy. Hiện vẫn chưa rõ liệu ông Lưu có thể đưa ra tuyên bố nhận giải hay
không.
Trong
các trang tiếp theo, chúng tôi giới thiệu các bài tham luận hùng hồn nhất của
ông Lưu. Cả hai đều được viết năm 2006 và đưa lên bằng tiếng Trung ở
website www.observechina.netCả
hai bài đều được tổ chức Trung Quốc Nhân quyền dịch
sang tiếng Anh và xuất bản trong Diễn đàn về các Quyền của Trung Quốc,
tạp chí hàng quý số 1 năm 2010, kèm các bài viết và tuyên bố khác của Lưu cùng
rất nhiều thông tin về bản thân và sự nghiệp của ông. Độc giả quan tâm có thể
tìm số tạp chí này với tên gọi “Quyền tự do ngôn luận đang bị xét xử ở Trung
Quốc,” theo đường dẫn www.hrichina.org/public/contents/category?cid=173549.
Chúng tôi xin cảm ơn tổ chức Trung Quốc Nhân quyền đã cho phép
in lại các bài luận được xuất hiện ở đây với những thay đổi tối thiểu về hình
thức.
Bài
luận đầu tiên, tựa đề “Liệu có phải là người dân Trung Quốc xứng đáng với mỗi
nền ‘dân chủ do Đảng dẫn dắt’?” được viết để phản bác lại ấn phẩm “Xây dựng nền
chính trị dân chủ ở Trung Quốc” của Phòng Thông tin thuộc Quốc Vụ Viện ngày
19-10-2005 – sách trắng đầu tiên về việc xây dựng dân chủ do chính phủ cộng sản
Trung Quốc ấn hành. Ông Lưu chỉ ra văn bản này “không phải là tuyên bố về ‘việc
xây dựng nền chính trị dân chủ ở Trung Quốc’ mà là sự công khai biện hộ cho
việc ‘bảo vệ chế độ độc tài của sự tối cao của quyền lực Đảng.’” Ông bày tỏ sự
đau buồn về lịch sử cai trị đế quốc và độc tài lâu dài của Trung Quốc, đổ lỗi
cho “sự thờ ơ của quần chúng” hơn là cho chính quyền. Ông kết thúc bằng việc
nói rằng “sự xuất hiện của một nước Trung Quốc tự do” sẽ không đến từ chính
sách mới của những người đang cầm quyền mà từ “sự mở rộng liên tục” của quyền
lực trong nhân dân.
Bài
luận thứ hai được xuất bản ở đây – “Thay đổi Chế độ bằng cách Thay đổi Xã hội”
– bàn luận cụ thể hơn chủ đề đưa ra ở kết luận của bài thứ nhất. Ông Lưu nhận
ra rằng xã hội dân sự ở Trung Quốc vẫn còn yếu và họ thiếu cả năng lực lẫn sự
sẵn sàng thay đổi hệ thống chính trị của đất nước. Nhưng ông vẫn hy vọng vào
tương lai và lưu ý rằng sự áp đặt quyền lực độc đoán lên xã hội của Đảng Cộng
sản đã nới lỏng từ thời Mao. “Sự chuyển đổi mạnh mẽ theo hướng đa nguyên trong
xã hội đã và đang xảy ra,” ông lập luận, “và chính quyền chính thức không còn
có thể kiểm soát đầy đủ toàn bộ xã hội.” Ông kêu gọi cần dựa vào “cải thiện dần
dần từ dưới lên” thay vì thay đổi mang tính cách mạng hay từ trên xuống, và đặt
ra một số yếu tố cơ bản của chiến lược đó: phong trào bất bạo động để bảo vệ
quyền con người; tập trung “đưa tự do vào thực tiễn trong cuộc sống hàng ngày”,
nỗ lực của từng cá nhân trong việc sống trung thực và có phẩm hạnh; cam kết
không ngừng nghỉ đối với những giá trị tự do và lòng khoan dung; nhưng không
được “sa lầy vào vũng bùn của chủ nghĩa tương đối thuần tuý”.
Khi
viết những dòng này, chúng ta không biết điều gì sẽ xảy ra tại buổi lễ ngày 10
tháng 12, càng không biết số phận của ông Lưu sẽ ra sao trong những tháng, năm
tới. Có lẽ chính phủ Trung Quốc sẽ quyết định rằng phương thức ít tổn hại nhất
là để ông ra nước ngoài lưu vong – một chiến lược dành cho các nhà bất đồng
chính kiến mà Lưu đã phân tích trong một bài luận khác (cũng đã được Trung
Quốc Nhân quyền dịch) mang tên “Những khía cạnh khác nhau của nền độc
tài của Đảng Cộng sản Trung Quốc”:
Khi
chế độ đàn áp những người nổi tiếng có quan điểm chính trị khác biệt, nó đang
nỗ lực tránh việc tạo ra những anh hùng nhân dân – những người gây cảm hứng cho
người khác noi theo để đạt được thẩm quyền đạo đức và danh tiếng quốc tế. Họ
biết rằng thông qua việc đẩy những người bất đồng chính kiến nổi tiếng đi lưu
vong, họ sẽ dùng một mũi tên bắn trúng hai đích: cho người bất đồng chính kiến
một đường lùi và dành sự ủng hộ của cộng đồng quốc tế; đồng thời gạt bỏ được
các đối thủ chính trị trực tiếp và hạ thấp hình ảnh đạo đức của người bất đồng
chính kiến ở trong nước, từ đó làm suy yếu sức mạnh huy động và sự đoàn kết tập
thể của các lực lượng đối lập dân sự. Trừ những quyết định chính sách điên rồ
đưa ra trong những trường hợp bất thường hoặc đưa ra bởi sự sợ hãi quyền lực
vượt mức thì chế độ sẽ luôn ít có khuynh hướng dựa vào các phong trào chính trị
mở; thay vào đó, họ sẽ ngày càng huy động những biện pháp tinh vi, được che đậy
và thậm chí có thể rất khó phát hiện, để thanh trừng các đối thủ. Nó sử dụng
mọi mưu mẹo bí mật, mang tính hủy diệt hòng hy vọng loại bỏ bất cứ thách thức
nào trong nhân dân từ trứng nước, và nó kỳ công tìm cách giảm tác động tiêu cực
từ sự đàn áp bằng cách ngăn chặn tiếp cận thông tin. Kết quả là rất nhiều nhà
bất đồng chính kiến ở đại lục Trung Quốc rơi vào tình cảnh nghịch lý “áo gấm đi
đêm” – danh tiếng quốc tế thì rất nhiều nhưng trong nước công chúng lại không
biết đến hay chỉ có một nhóm nhỏ hay biết mà thôi.
Có
tin nói rằng chính phủ Trung Quốc đã đề nghị để ông Lưu lưu vong nhưng ông đã
từ chối. Và trong lúc Trung Quốc gắng hết sức để ngăn ngừa tin tức trong nước
về ông Lưu lan ra thì việc ông được giải Nobel khiến cho đồng bào của ông khó
mà không nhận thấy cuộc đời và sự nghiệp của ông sẽ tiếp tục nở rộ.
—Các
Biên tập viên, ngày 8-12-2010
***
Liệu
có phải người Trung Quốc chỉ đáng có “nền dân chủ do Đảng dẫn dắt”?
Ngày
19-12-2005, Phòng Thông tin của Quốc Vụ Viện nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa
đã ra sách trắng “Xây dựng nền chính trị dân chủ ở Trung Quốc”. Mặc dù đây là
sách trắng đầu tiên về việc xây dựng dân chủ do chính phủ Cộng sản ban hành kể
từ khi lên nắm quyền nhưng trừ việc xuất bản ra thì nó không mang lại điều gì
mới mẻ về mặt nội dung.
Trọng
tâm của sách trắng là lập luận liên quan đến “lý thuyết về điều kiện quốc gia,”
“lý thuyết quyền lực Đảng [Cộng sản Trung Quốc] [(ĐCS)],” và “lý thuyết về sự
sáng suốt [của ĐCS].”
“Lý
thuyết về điệu kiện quốc gia” trong sách trắng không còn nhấn mạnh sự tụt hậu
kinh tế và chất lượng dân số dưới chuẩn của Trung Quốc nữa, mà nhấn mạnh rằng
vai trò lãnh đạo trung tâm của ĐCS vừa là sự lựa chọn lịch sử, vừa là sự lựa
chọn tự nguyện của người Trung Quốc; có nghĩa là điều đó do lịch sử tạo ra chứ
không phải do ý chí áp đặt của ĐCS với người dân. Rõ ràng, mục đích của “lý
thuyết về điều kiện quốc gia” là bác lại bản chất phổ quát của dân chủ và hé lộ
các vấn đề về tính chính danh của chế độ ĐCS hiện nay bằng cách viện dẫn những
điều kiện đặc biệt của quốc gia.
“Lý
thuyết lãnh đạo của Đảng” công khai khẳng định hệ thống lãnh đạo tối cao của
Đảng hiện nay ở Trung Quốc. Cho dù đó là ý tưởng trừu tường về việc xây dựng
mang tính dân chủ nền chủ quyền nhân dân hay là việc bảo vệ nhân quyền và các
quyền con người cụ thể được ghi trong Hiến pháp; cho dù đó là thể chế Đại hội
Đại biểu Nhân dân Toàn quốc (Quốc hội) và hệ thống tham vấn chính trị hay cái
được gọi là chế độ tập trung dân chủ mang màu sắc Trung Quốc cộng sản; cho dù
đó là quá trình dân chủ cơ cở hay pháp quyền, thì tất cả những điều trên phải
tuân theo sự lãnh đạo của ĐCS và chẳng liên quan gì đến chủ quyền nhân dân.
Mục
đích của “lý thuyết về sự sáng suốt của ĐCS” là nhằm tuyên bố rằng công lao của
mọi thành tựu hiện nay của Trung Quốc là nhờ ĐCS và bao biện đến mức coi hàng
loạt thất bại là thành tựu vĩ đại. Tương tự như vậy, bất cứ thành tựu dân chủ
nhỏ nhoi nào từng có từ khi cải cách đều được coi là nhờ có sự lãnh đạo sáng
suốt của ĐCS và tất nhiên không phải là kết quả của nỗ lực tự phát từ nhân dân.
Vậy
là sách trắng tương đương với một lời tuyên bố ra toàn thế giới rằng trên cả
dân chủ của chủ quyền nhân dân, thẩm quyền của ĐCS là thẩm quyền cao hơn, và
thẩm quyền đó của Đảng là tối cao, có nghĩa là “Đảng chịu trách nhiệm đối với
người dân” và “Đảng chịu trách nhiệm về dân chủ”, và có nghĩa rằng Đại hội Đại
biểu Nhân dân Toàn quốc là con rối của quyền lực của Đảng, Hội nghị Hiệp thương
Chính trị Nhân dân Toàn quốc là vật trang trí, hệ thống tư pháp là công cụ, và
ngữ vựng về quyền con người, dân chủ, vv…chỉ là để làm đẹp. Cũng như sách trắng
về nhân quyền do các nhà cầm quyền ĐCS phát hành, sách trắng về dân chủ chứa
đầy dối trá. Ví dụ, sách trắng viết: “Mọi quyền lực ở Cộng hòa Nhân dân Trung
Hoa thuộc về người dân”. Nhưng 1,3 tỷ người dân của Trung Quốc là một đàn cừu
do chính quyền ĐCS chăn dắt và không có cơ hội tham gia bầu cử chủ tịch nước.
Một ví dụ khác là sách trắng tuyên bố “có sự phát triển của dân chủ trong
Đảng”. Thế nhưng đa số trong 68 triệu đảng viên không khác gì nô lệ của Đảng và
tất nhiên là không có cơ hội bầu cử lãnh đạo Đảng.
Đây
chính là “Xây dựng nền chính trị dân chủ ở Trung Quốc” mà sách trắng tung hô!
Do
đó sách trắng này không phải là tuyên bố về ‘việc xây dựng nền chính trị dân
chủ ở Trung Quốc’ mà là sự công khai biện hộ việc ‘bảo vệ chế độ độc tài của sự
tối cao của quyền lực Đảng.”
Ngày
01-10-1949, Mao Trạch Đông tiến tới Cổng Thiên An Môn, điệp khúc “Người là cứu
tinh của nhân dân” vang lên trên toàn quốc – một bài hát giàu sức sống mà mãi
tới ngày nay vẫn là công cụ hoài cổ của những ai muốn thể hiện sự bất mãn của
mình. Ngày 01-10-1984, sau khi Đặng Tiểu Bình xuống Thiên An Môn để duyệt binh
và nhận được sự ủng hộ nhiệt thành [thể hiện qua lời chào đơn giản] “Xin chào
Tiểu Bình”, “vị kiến trúc sư trưởng”, bằng một cái vẫy tay, đã ban cho nhân dân
thấp hèn cơ hội nhanh chóng có chút tiện nghi trong cuộc sống thường ngày, “cho
một số người làm giàu trước” và giành được chút tự do kinh tế ít ỏi. Ngày 01-10-1999,
sau khi Giang Trạch Dân duyệt binh, bất chấp tấn công diện rộng từ mọi phía,
ông vẫn an toàn trên vị trí “nhân vật lãnh đạo thừa kế sự nghiệp cách mạng và
đưa sự nghiệp đó tiến vào tương lai.” Ông lại bắt tay vào một cải cách mang
tính lý thuyết khác đối với kho của bố thí to lớn đầy quyền uy của hoàng đế,
cho các nhà tư bản – những người đã tích lũy hàng đống của cải – tham gia ĐCS
và được tự do về chính trị bằng những chiếu chỉ của hoàng đế, để họ không chỉ
là đối tác của Mặt trận Thống nhất và vật trang trí chính trị của Đại hội Đại
biểu Nhân dân Toàn quốc và Hội nghị Hiệp thương Chính trị Nhân dân Trung Quốc
mà còn trở thành thành viên của đảng cầm quyền. Tôi không biết liệu khi nào Hồ
Cẩm Đào – ông sếp mới của Đảng – định xuống Thiên An Môn để duyệt binh và xây
dựng hình ảnh trước “nhân dân yêu quý” của ông.
Tôi
không phủ nhận là trong bộ máy ĐCS đang cầm quyền có thể có những quan chức cấp
cao, kiểu như Hồ Diệu Bang và Triệu Tử Dương, những người đối xử tử tế với nhân
dân và có hiểu biết về chính trị học hiện đại. Khi còn đương chức, họ đã ra một
số quyết định chính sách khá tốt và chấp nhận rủi ro để đẩy mạnh cải cách chính
trị. Nhưng kể cả khi đó, người dân vẫn phải chờ đợi quyền và lợi ích của mình
như thể họ được nhận từ thiện do trên ban ra, chưa kể là những quan chức tốt
như thế không mấy khi tồn tại được lâu trong hệ thống ĐCS.
Chúng
ta hãy lùi lại hẳn phía sau để thấy: Nếu đồng bào của chúng ta vẫn thường xuyên
có được một nhà lãnh đạo sáng suốt, hay việc hoàng đế ban ơn không còn là hành
vi ngẫu nhiên mà vẫn thi thoảng xảy ra, thì quả thực có thể tha thứ được cho
thực tế là cả nước ỳ ra chờ đợi được ban ơn bởi đó là những lợi ích hữu hình có
được, cho dù điều ấy là một sự xúc phạm nhân phẩm. Rất tiếc là đồng bào của
chúng ta chịu đựng và chờ đợi mỏi mòn mới may mắn có được một lãnh đạo sáng
suốt một cách tình cờ hoặc được chút ơn huệ bủn xỉn. Những gì họ nhận được luôn
là những bồi thường sơ sài và an ủi bố thí đến muộn, thế thì tại sao họ vẫn chỉ
có thể ngước nhìn vương miện? Hơn nữa, xuyên suốt lịch sử các triều đại lặp đi
lặp lại của Trung Quốc, mọi hành vi rộng lượng của đế quyền hùng mạnh và bao la
chỉ xảy ra ở khúc đầu của mỗi triều đại mới – khi tiếp quản mọi thứ dang dở từ
chế độ trước đó, hoặc trong thời kỳ cuối khủng hoảng của một triều đại, và
không bao giờ xảy ra vì lợi ích của người dân mà là vì mưu cầu chính trị nhằm
củng cố hay duy trì quyền lực chính trị hoặc để cứu vãn chế độ. Đồng bào của
chúng ta vẫn như trẻ sơ sinh, phụ thuộc hoàn toàn vào sự chăm sóc của người lớn
và chỉ biết chờ đợi một đấng minh vương xuất hiện. Liệu có phải người Trung
Quốc sẽ không bao giờ lớn lên, liệu có phải đặc điểm của họ là mãi mãi yếu ớt
và khuyết tật, liệu có phải số mệnh của họ là ngồi đó cầu xin và chấp nhận quỳ
gối trước ơn huệ từ đế vương?
Chắc
chắn không còn nghi ngờ là trên đại lục sau thời Mao, so với thời đại của Mao,
đồng bào của chúng ta đã có được lợi ích hữu hình về chuyện ăn ở và một vài lựa
chọn cá nhân vô cùng hạn hẹp. “Thuyết con mèo” thực dụng của Đặng Tiểu Bình,1 so
với hệ tư tưởng của Mao thiên về chú trọng đấu tranh giai cấp, có độ linh hoạt
mềm dẻo và nhanh nhạy. Tuy vậy, không một biến chuyển nào thay đổi được hiện
trạng cơ bản của đồng bào chúng ta; quan hệ giữa kẻ trị vì và người bị trị ở
đất nước này vẫn như cũ qua bao thời đại, và cho đến nay vẫn được tiếp nối. Cụ
thể, quyền lực để khởi đầu và ra quyết định về những quyền và lợi ích cơ bản
của nhân dân, vận mệnh của đất nước, bất cứ tiến bộ nào trong xã hội và cải
thiện nào trong cuộc sống dân thường đều được các nhà độc tài nắm chắc trong
tay. [Mọi sự cải thiện] đều là của từ thiện do trên ban ra, đòi hỏi người được
nhận phải hô ba lần khẩu hiệu “Vạn tuế” để chứng tỏ lòng trung thành và biết ơn
với người cai trị, đòi hỏi các nhân vật nổi tiếng của công chúng phải đóng vai người
phản biện nhưng có chung mục đích [với giới cầm quyền – ND], và đòi hỏi các bồi
bút với ngòi bút điêu luyện phải bảo vệ và ngợi ca họ, để minh chứng cho sự
sáng suốt và đức độ của giới cầm quyền.
Cho
dù đã có một số cải thiện trong các phong trào bảo vệ quyền dân sự vài năm qua,
chúng ta phải nhìn vào thực tế u ám mà sự nghiệp bảo vệ quyền dân sự đang đối
mặt. Nếu không phải do các nhà độc tài xảo trá sử dụng làm công cụ nắm quyền
lực và thiết lập triều đại mới thì phong trào từ dưới lên nhằm giành nhân phẩm,
quyền và lợi ích cá nhân sẽ bị bộ máy chuyên quyền độc ác xóa sạch, và không có
cách nào mà một chuỗi các phong trào phản kháng dân túy quy mô lớn có thể đạt
đến mức làm lung lay nền tảng của hệ thống độc đoán và văn hóa nô lệ, cho dù đó
là những cuộc nổi dậy bạo lực kiểu truyền thống để thay đổi triều đại hay các
phong trào đối lập chính trị hiện đại kiểu phản kháng hòa bình.
Lý
do của chuyện này là gì?
Phải
thừa nhận rằng một trong các lý do là sự đàn áp từ chính quyền độc tài, nhưng
lý do lớn hơn chính là sự thờ ơ của dân chúng. Trong tâm trí của người dân khờ
dại, hèn nhát và mù quáng thì bị lợi dụng cũng không khác gì so với được giải
phóng và được trao cuộc sống mới. Còn với những kẻ hoài nghi hèn nhát nhưng
khôn ngoan, bị đàn áp đồng nghĩa với bị khuất phục, và do đó có nghĩa là trở
thành kẻ đồng lõa, tay sai hay ít nhất sẽ thành một thần dân im lặng, dễ bảo.
Có khi nào đồng bào của chúng ta được nếm thử tự do thực sự đi kèm việc trở
thành người chủ vận sự của chính mình? Có khi nào Trung Quốc phá vỡ chu trình
lịch sử luẩn quẩn giữa ổn định và hỗn mang dưới sự cai trị của các triều đại
độc đoán?
Trong
hàng thế hệ, tới tận ngày trị vì hôm nay của ĐCS, những cụm từ như “sau khi
giải phóng”, “kể từ khi lập quốc”, và “sau khi Trung Quốc mới ra đời”, và những
lời ngụy biện như “nếu không có Đảng Cộng sản, sẽ không có nước Trung Quốc
mới”, đã trở thành kiến thức lịch sử thông thường cơ bản nhất và thành thói
quen ngôn ngữ bám sâu vào trí nhớ tập thể của đất nước, được sử dụng một cách
phổ quát trong các bài phát biểu và văn kiện của mọi người. Kể cả những trí
thức và giới theo chủ nghĩa tự do trong Đảng biết rõ lịch sử ĐCS như lòng bàn
tay cũng quen dùng các thuật ngữ này để nói tới lịch sử trong lúc trình bày vô
số tội ác mà ĐCS phạm phải sau khi lên nắm quyền.
Tương
tự như vậy, khi dân thường đề cập đến Phong trào 1989 và Cuộc Thảm sát [Thiên
An Môn] ngày 4-6, đa số vẫn thường dùng các từ như “rối loạn” và “nổi loạn”.
Kể cả người dân Bắc Kinh trực tiếp trải nghiệm những cuộc diễu hành hòa
bình và cuộc thảm sát đẫm máu nhìn chung vẫn sử dụng những ngôn từ do chính phủ
đưa ra. Và mặc dù chính quyền đã lặng lẽ đổi từ “rối loạn” và “nổi loạn” thành
“nhiễu loạn chính trị” trong truyền thông đại chúng thì ngôn từ của người dân
vẫn không thay đổi mấy. Từ khi chế độ Giang Trạch Dân đàn áp Pháp Luân Công năm
1999, từ “giáo phái” cũng được bổ sung vào tiếng bản xứ và nhanh chóng phổ biến
trong các sinh viên đại học, trung học và tiểu học. Cách đây vài năm, mỗi khi
tôi nghe người quen dùng từ “rối loạn” để nói về Phong trào 1989, tôi lại muốn
bắt bẻ và sửa lại. Những lần chỉnh sửa ấy đầu tiên diễn ra một cách đầy phẫn
nộ, sau đó là nghiêm túc và cuối cùng là trong cam chịu. Dần dần, tôi chấp nhận
buông xuôi. Việc nhồi sọ tư tưởng mạnh mẽ với những bộ óc đã bị nô dịch suốt
một thời kỳ dài chắc chắn khiến cho trí nhớ và ngôn ngữ bị khô cứng.
Bậc
thầy về triết học ngôn ngữ Ludwig Wittgenstein cho rằng ngôn ngữ không phải là
công cụ thể hiện suy nghĩ theo nghĩa thông thường mà bản thân nó chính là hành
động; và rằng cách người ta lựa chọn để thể hiện bản thân bằng ngôn ngữ là cách
họ lựa chọn tư duy, [mà] cách người ta lựa chọn tư duy là cách người ta lựa
chọn cách sống. Bởi vậy, theo nghĩa rộng, nếu ai đó quen dùng các cụm từ thể
hiện lòng biết ơn sâu sắc thì họ chắc chắn tạo ra tư duy đấng cứu thế; tư duy
đấng cứu thế chắc chắn dẫn tới cách sống nô lệ, chờ đợi từ thiện từ trên ban
xuống và nỗi lo sợ rằng nếu không có đấng cứu thế, người ta sẽ rơi vào cảnh
tuyệt vọng hơn và đáng thương hơn cả một con chó hoang.
Lần
này qua lần khác, người dân đã đặt hy vọng của mình về cải cách chính trị từ
trên xuống lên những người mới nhậm chức, nhưng lần nào cũng bị thất vọng. Điều
kỳ lạ nhất là dù thất vọng lên, thất vọng xuống như vậy mà vẫn không dập tắt
được chút hy vọng ít ỏi mà người dân đặt vào các cải cách do ĐCS khởi xướng.
Tại sao? Câu trả lời thường thấy là bởi vì điều kiện quốc gia là như vậy. Một
số người cho rằng một đất nước rộng lớn chỉ có thể kiểm soát và cai trị được
bởi một chế độ độc đoán. Những người khác nói là ĐCS quá mạnh và họ có quá
nhiều độc quyền với các nguồn lực nên nếu ĐCS không tự chuyển đổi thì không một
lực lượng nào có thể thách thức được họ. Một số người lại cho rằng các nhóm đối
lập trong nền chính trị dân túy về nhiều mặt còn xa mới bằng ĐCS, và nếu họ lên
nắm quyền thì họ còn tệ hơn cả ĐCS. Lại có những người khác nói là phát triển
kinh tế đến trước cải cách chính trị; để đảm bảo tăng trưởng kinh tế nhanh, ta
phải duy trì ổn định xã hội, và chỉ khi ĐCS nắm quyền thì mới duy trì được ổn
định. Và còn những người khác cho là dân số đại lục quá lớn, quá thấp kém và
thiếu hiểu biết nên chỉ có thể tiếp nhận sự dẫn dắt độ lượng từ giới tinh hoa,
và chỉ có khả năng thực hiện cải cách từ trên xuống, v.v… Tất cả các lập luận
ấy chỉ dẫn đến một điều: Nếu không có ĐCS, hoặc nếu ĐCS từ bỏ quyền lực, ai sẽ
là người thay thế để cai quản Trung Quốc một cách hiệu quả? Các nhà hoạt động
dân chủ và những người có quan điểm chính trị khác biệt ở Trung Quốc lại không
đặt ra câu hỏi này chắc? Và đó là lý do tại sao việc chờ đợi món quà hạnh phúc
được trên ban cho là lựa chọn duy nhất của dân thường.
Khi
mà đồng bào của chúng ta không đấu tranh, thậm chí không chuẩn bị để trở thành
người chủ của chính mình, khi mà họ từ bỏ mọi nỗ lực trước cả khi cuộc đấu
tranh giành quyền lợi bắt đầu một cách nghiêm chỉnh, thì họ sẽ dựng lên sự mặc
định tiềm thức rằng nếu không có những người cai trị hiện hành thì đất nước sẽ
rơi vào hỗn loạn. Kiểu mặc định này bắt nguồn từ việc truyền bá tư tưởng lâu
dài của ĐCS cũng như bản chất nô lệ của người dân mà đến nay vẫn không thay
đổi. Có thể lý giải tại sao các nhà độc tài bất chấp thực tiễn lịch sử và nuôi
dưỡng kiểu mặc định này. Đó là vì mỗi một quyết định chính sách họ đưa ra và
mỗi điều họ nói chỉ có một mục đích tối cao: duy trì quyền lực tuyệt đối. Nhưng
người dân tuyệt nhiên chẳng có lý do gì phải tin vào điều mặc định này, bởi vì
hệ thống mà sự mặc định này ủng hộ chính là hệ thống không coi người dân là con
người. Chừng nào mà đồng bào còn quên thực tiễn lịch sử và tin tưởng vào điều
mặc định ấy thì họ sẽ không ngần ngại gì mà chờ đợi miếng bánh trên trời rơi
xuống và sẽ chờ đợi một lãnh đạo khôn ngoan hơn hoặc một ông chủ đức độ hơn cho
dù họ phải đợi chín kiếp mới có một người như vậy; họ sẽ coi các phong trào đối
lập từ dưới lên và những ai chiến đấu cho quyền lợi cá nhân là lực cản, không
phải là sự trợ giúp, khiến cho “đổ dầu vào lửa”, và sẽ bảo vệ những kẻ cầm
quyền – những người chỉ làm một điều tốt lặt vặt và 99 điều xấu xa vô cùng,
dùng một phần trăm chính sách tốt ấy để bảo vệ 99 phần trăm chính sách xấu. Cho
dù bị thảm sát, bị bỏ đói, tù đày, lưu vong, tước bỏ quyền và bị phân biệt đối
xử, người dân hèn mọn vẫn cảm thấy mãi mãi mắc nợ và biết ơn và coi các nhà độc
tài là “vĩ đại, đáng kính và không thể sai lầm.”
Một
bài thơ của Bạch Cư Dị2 viết: “Dã hoả thiêu bất tận – Xuân
phong xuy hựu sinh” (Lửa đồng thiêu cháy vẫn còn – Gió xuân thổi tới mầm non
lại trồi [Bản dịch Tản Đà] – ND). Ở Trung Quốc lục địa, vần thơ mãi được tôn
vinh này hẳn nhiên không phải là bản mô tả phù hợp những ai dũng cảm đứng dậy,
mà là chân dung tinh tế về những đồng bào vốn quen quỳ gối một cách duyên dáng.
Dưới vương quyền phong kiến, các quan văn quan võ ngăn nắp quỳ gối khi hô vang
“Vạn tuế! Vạn tuế, vạn vạn tuế!”. Từ trên cao ở Thiên An Môn, kẻ độc tài vẫy
tay và quảng trường lớn nhất thế giới trở thành biển người ngợi ca đấng cứu thế
của họ. Kể từ khi nhà Thanh sụp đổ (năm 1911) và đặc biệt là từ khi ĐCS lên nắm
quyền, cho dù đồng bào ta không còn rập người khấu đầu như thời xưa nhưng trong
tâm hồn họ còn quỳ gối sâu hơn cả tổ tiên của mình.
Một
lời khuyên về cách trở thành người ngay thẳng dạy rằng: “Con người sinh ra đã
tự do và bình đẳng.” Sự nô dịch hóa và bất bình đẳng phổ quát không bao giờ do
quyền lực quá độ hay sự anh minh của kẻ cai trị tạo ra, mà nó sinh ra bởi chính
những kẻ quỳ gối. Liệu có phải là ngày hôm nay, hơn một trăm năm sau khi thời
đại hoàng đế dựa trên khấu đầu ba lần và quỳ gối chín lần bị xóa bỏ [tức thời
đại của Phổ Nghi, hoàng đế cuối cùng của Trung Hoa – ND], đồng bào ta vẫn đang
tự sỉ nhục chính mình và tìm mọi cách biện bạch cho tư thế quỳ gối của mình?
Liệu có phải là lợi lộc từ mức sống tốt và cho phép người giàu vào Đảng đã
khiến đồng bào ta chỉ còn có thể quỳ gối và khấu đầu tạ ơn lòng hào hiệp và bao
dung của những kẻ độc tài?
Để
một Trung Hoa tự do xuất hiện, việc đặt hy vọng vào “các chính sách mới” của
những người cầm quyền còn tệ hơn nhiều so với việc đặt hy vọng vào việc liên
tục mở rộng “quyền lực mới” cho người dân. Cái ngày mà phẩm giá của nhân dân
được xác lập cả về mặt luật pháp lẫn nhận thức chính là lúc mà quyền con người
của đồng bào ta được bảo vệ về mặt thể chế.
Ghi
chú của người dịch từ bản tiếng Trung sang tiếng Anh:
- Khi Đặng Tiểu Bình quay lại nắm quyền vào giữa những năm 1970, sau Đại Cách mạng Văn hóa, ông có một tuyên bố nổi tiếng: “Tôi không cần biết là mèo đen hay mèo trắng. Miễn bắt được chuột là con mèo tốt” để nói rằng ông định nhấn mạnh tính thực dụng cao hơn ý thức hệ. Điều này khiến ông gặp rắc rối mới, và một lần nữa ông lại bị Mao Trạch Đông tước mất hết chức vị. Tuy nhiên, sau khi Mao qua đời, vị trí của Đặng được khôi phục và ông khởi động nhiều thập niên cải cách kinh tế, mở cửa ra thế giới bên ngoài của Trung Quốc.
- Bạch Cư Dị (772-846), một trong các nhà thơ đời Đường được yêu thích nhất, dùng những vần thơ đơn giản một cách tế nhị để phản đối những xấu xa trong xã hội đương thời, kể cả tham nhũng và quân phiệt.
***
Thay
đổi chế độ bằng cách thay đổi xã hội
Chúng
ta mới có hơn hai mươi năm cải cách, nhưng do sự chiếm đoạt ích kỷ giành quyền
lực chính trị của ĐCS và sự rải rác của các lực lượng dân sự, về ngắn hạn tôi
không thấy có lực lượng chính trị nào có khả năng thay đổi chế độ, hay bất cứ
lực lượng có tư tưởng tự do nào nổi lên từ giới cầm quyền chính thức, một kiểu
Gorbachev1 hoặc Tưởng Kinh Quốc,2 và cũng không
thấy xã hội dân sự có cách nào xây dựng được sức mạnh chính trị đủ để làm đối
trọng với chính quyền chính thức. Và như vậy, công cuộc chuyển đổi thành một xã
hội hiện đại, tự do của Trung Quốc sẽ phải diễn ra từ từ với nhiều ghập ghềnh
trước mặt. Thời gian dài ngắn ra sao có lẽ sẽ vượt xa tất cả những dự đoán bảo
thủ nhất.
Đồng
thời, xét về sự đối lập với sức mạnh của chế độ ĐCS thì xã hội dân sự vẫn còn
yếu ớt, lòng dũng cảm của nhân dân chưa đủ và tri thức dân sự chưa trưởng
thành; xã hội dân sự vẫn ở giai đoạn phát triển ban đầu, và bởi vậy trong một
thời gian ngắn không có khả năng phát triển thành một lực lượng chính trị phù
hợp với nhiệm vụ thay thế chế độ Cộng sản. Trong tình hình đó, thay đổi trong
hệ thống chính trị của Trung Quốc và chế độ hiện thời của nó – với bất kỳ hình
thức kế hoạch, chương trình hay hành động tìm kiếm thành công lập tức nào – vẫn
chỉ là xây lâu đài trên cát.
…
Download toàn
bộ nội dung văn bản tại đây: Luu
Hieu Ba ve cong cuoc tim kiem dan chu cua TQ.pdf
*
Nguồn: Liu Xiaobo
(2006). “Liu Xiaobo on China’s Quest for Democracy”, Journal of
Democracy, Volume 22, Number 1, January 2011, pp. 152-166.>>PDF
Biên
dịch & Hiệu
đính: Lý Song Anh
------------------------
XEM
THÊM :
14/07/2017
14/07/2017
13/07/2017
No comments:
Post a Comment