Hà Mi
BBCVietnamese.com
30 tháng 6 2015
Mới
đây Nhóm Đối thoại giáo dục gồm các nhà khoa học trẻ và tâm huyết với ngành
giáo dục do giáo sư Ngô Bảo Châu chủ trì vừa đưa ra khuyến nghị đại học Việt
Nam tới giới lãnh đạo ngành.
Bản khuyến nghị là kết quả ba năm nghiên cứu của
nhóm về cải cách Đại học cho rằng "Hệ thống giáo dục Đại học Việt Nam cần
được cải cách cơ bản và sâu sắc ngay từ nguyên lý và quy tắc tổ chức" và
là một quá trình lâu dài và liên tục.
Theo Nhóm Đối thoại giáo dục (VED), việc hình thành
nhóm là "tự nhiên, xuất phát từ việc các thành viên của nhóm đều quan tâm
tìm hiểu thực trạng giáo dục Việt Nam và mong muốn tìm ra giải pháp cải cách để
giáo dục Việt Nam trở nên tốt hơn."
Sau hai năm hoạt động, Nhóm đã "tạm chốt dự án
nghiên cứu của mình bằng một bản khuyến nghị chính thức về cải cách giáo dục
đai học. Tuy nhiên đây là một cái 'chốt' để mở, chúng tôi vẫn đang tiếp tục làm
việc trên bản khuyến nghị này."
Một
số ý kiến về các Khuyến nghị của VED
Phó
Gs Tiến sĩ Ngô Doãn Đãi, nguyên Phó trưởng ban Ban Đào tạo ĐHQG Hà Nội; nguyên
giảng viên cao cấp Viện Đảm bảo chất lượng giáo dục, ĐHQG Hà Nội
Năm nhóm vấn đề được Nhóm Đối thoại Giáo dục đưa ra
các khuyến nghị và lộ trình thực hiện đúng là những vấn đề quan trọng cần được
thảo luận kỹ càng về cải cách giáo dục đại học ở Việt Nam và các tác giả đã
phân tích đúng hiện trạng trong cả 5 nhóm.
Những khuyến nghị đưa ra trong 4 nhóm: “Cải cách tài
chính”, “Đảm bảo chất lượng”, “Nghiên cứu khoa học và giảng dạy”, “Dân chủ nội
bộ và tự do học thuật”, theo tôi, về cơ bản là phù hợp và nếu được nghiên cứu
áp dụng, chắc chắn sẽ đem lại kết quả tốt đẹp cho việc cải cách giáo dục đại học
ở Việt Nam.
Tôi đặc biệt đồng tình và ủng hộ các khuyến nghị
sau:
- “Các trường được toàn quyền quyết định các vấn đề số lượng tuyển sinh, mức học phí, chương trình và chất lượng đào tạo..." trong “Cải cách tài chính”;
- “Kết quả kiểm định chất lượng độc lập cần được xem như tiêu chí trong việc phân bổ ngân sách... bổ nhiệm/tái bổ nhiệm các nhân sự cấp cao trong trường đại học” trong “Đảm bảo chất lượng”;
- “Giảm số môn bắt buộc, giảm số giờ lên lớp ... tăng giờ hướng dẫn thực hành và làm bài tập” trong “Nghiên cứu khoa học và giảng dạy”;
- "Thành lập các nghị trường giảng viên và sinh viên ... có thể tham vấn trực tiếp cho Ban giám hiệu” trong “Dân chủ nội bộ và tự do học thuật”.
Tuy nhiên, theo tôi, một số khuyến nghị sẽ không thể
thực hiện được.
- Khuyến nghị về việc trường đại học Việt Nam cần có “Hội đồng ủy thác” kiểu “Board of trustees”.
Đề nghị này không thực tế vì trong các trường đại học
của Việt Nam hiện tại, theo Điều 56, Luật Giáo dục 2005, “tổ chức Đảng Cộng sản
Việt Nam trong nhà trường lãnh đạo nhà trường”. Quan hệ giữa “Hội đồng trường”
và Đảng ủy nhà trường hiện nay cũng chưa được Luật Giáo dục 2005 quy định rõ và
nếu có thì tổ chức này cũng chỉ được thành lập một cách hình thức, không có thực
quyền.
Việc thành lập “Hội đồng ủy thác” cũng sẽ không khác
gì việc thành lập“Hội đồng trường” hiện nay. “Hội đồng ủy thác” không được bầu
hiệu trưởng như Board of Trustees trong các trường đại học ở Hoa Kỳ vì ở Việt
Nam hiệu trưởng các trường đại học “do cơ quan nhà nước có thẩm quyền bổ nhiệm
hoặc công nhận” (Điều 20, Luật Giáo dục đại học).
- Khuyến nghị về việc phân quyền làm chủ đại học cho địa phương.
Đề nghị này cũng không phù hợp với thực tế Việt Nam
vì đa số các trường đại học hiện nằm ở hai thành phố lớn là Hà Nội, thành phố Hồ
Chí Minh và hai thành phố ở miền Trung là Huế và Đà Nẵng. Các tỉnh, thành phố
này sẽ không đủ sức để quản lý nhiều trường đại học cấp quốc gia như vậy và
cũng sẽ không có gì thôi thúc họ phải cạnh tranh với các tỉnh, thành có trường
đại học địa phương mới thành lập. Các tỉnh, thành có đại học địa phương cũng
không đủ sức tham gia cuộc “cạnh tranh giữa các tỉnh thành phố” như nhóm tác giả
hy vọng.
Để các khuyến nghị trong nhóm vấn đề “Cải cách mô
hình quản trị đại học” có thể thực thi, thì trước hết Luật Giáo dục cần xác định
rõ quan hệ giữa vai trò lãnh đạo của tổ chức Đảng và quyền hạn trách nhiệm của
Hội đồng trường hay Hội đồng ủy thác.
Tiến
sĩ Nguyễn Phương Mai, Đại học Khoa học Ứng dụng Amsterdam, Hà Lan
Về cơ bản, để có thể đổi mới Đại Học như bản kiến
nghị nêu ra thì phải đổi mới những cỗ máy, những tư tưởng đã bám trụ vào đầu óc
và cách thức vận hành đất nước từ hàng chục năm qua.
Chất lượng của sinh viên là hệ quả của chất lượng sản
xuất học sinh giỏi đại trà từ những năm bắt đầu ngồi ghế nhà trường.
Chất lượng của giáo viên là chất lượng tồn đọng của
bao thế hệ mỏi mòn kiến thức, chất lượng của các cơ quan kiểm định độc lập sẽ
chịu ảnh hưởng của sự nhập nhèm trắng đen đã trở thành một món gia vị không thể
thiếu trong xã hội Việt Nam v.v.
Bản kiến nghị là một viễn cảnh đẹp cho hệ thống Đại
học ở Việt Nam, tuy nhiên, cần phải hiểu đó là "viễn cảnh", tức là một
tương lai khá xa xôi.
Chúng ta hoàn toàn có thể chạm tay vào tương lai đó,
và điều này cần sự thay đổi mạnh mẽ từ bản chất của rất nhiều hệ thống kết nối
chằng chịt của một đất nước đã chót đặt lên đầu mình quá nhiều chiếc vòng kim
cô.
Tiến
sĩ Giáp Văn Dương, nhà nghiên cứu độc lập, Cổng giáo dục GiapSchool
Tôi có một lý thuyết rất đơn giản để bày tỏ quan điểm
của mình. Đó là đặt câu hỏi: Có nó, hay không có nó, thì vui hơn/tốt hơn?
Trong trường hợp này, tất nhiên là có bản tổng kết
nghiên cứu và khuyến nghị của nhóm đối thoại giáo dục thì tốt hơn, và cũng vui
hơn, vì thế tôi rất ủng hộ.
Điều làm tôi băn khoăn là đề xuất tăng học phí như nhóm
đề xuất sẽ làm giảm cơ hội vào đại học cho học sinh nông thôn. Đi ra từ nơi đó
nên tôi biết rất rõ, với mức học phí hiện thời, thì với đa phần học sinh xuất
thân nông thôn, việc học đại học thực sự là gánh nặng cho cả gia đình.
Dù nhóm có đề nghị chính sách tín dụng dành cho sinh
viên nghèo thì tôi cũng không mấy tin tưởng. Cũng giống như nhà ở xã hội, chính
sách nghe ra thì rất tốt, nhưng lợi ích thực tế rất khó về đến tay người nghèo.
Tôi coi việc đầu tư cho giáo dục, tức đầu tư cho con
người, là một loại đầu tư hạ tầng. Đó là hạ tầng con người. Vì thế, cần đặt
trong góc nhìn đối sánh với các loại đầu tư hạ tầng khác. Chẳng hạn, nếu so với
dự án sân bay Long Thành vừa được Quốc hội thông qua, thì thấy chỉ riêng kinh
phí đầu tư cho dự án này đã đủ để miễn phí cho sinh viên đại học cả nước trong
30 năm với mức học phí hiện thời.
Nếu được lựa chọn, tôi sẽ chọn miễn học phí cho sinh
viên cả nước, thay vì làm sân bay mới vào thời điểm này.
Khi hạ tầng con người được đầu tư, trình độ nhân lực
tăng lên, thì họ sẽ tự tạo ra sự phát triển trong mọi lĩnh vực. Sân bay có thể
chậm 10 năm, nhưng lợi ích và tác động xã hội của việc miễn phí cho toàn bộ
sinh viên trong mấy chục năm là vô cùng lớn.
Ngoài ra, hai yếu tố đang có tác động rất mạnh đến
giáo dục đại học, là công nghệ và chính trị, thì rất mờ nhạt trong bản tổng kết
này.
Hy vọng trong các nghiên cứu tiếp theo, nhóm sẽ bổ
khuyết thêm những nghiên cứu và khuyến nghị liên quan đến hai lĩnh vực này.
Đinh
Bá Anh, dịch giả
Tôi cho rằng Khuyến nghị cải cách giáo dục đại học của
Nhóm Đối thoại Giáo dục là rất sâu sắc, về cơ bản đã chạm được những vấn đề cốt
tử của đại học Việt Nam.
Nếu khuyến nghị này được hiện thực hóa, nó có thể tạo
ra trong tương lai một nền đại học có chất lượng cả về giảng dạy lẫn nghiên cứu,
đồng thời mang lại cơ hội tiếp cận tri thức lớn hơn cho tất cả công dân Việt
Nam, là chìa khóa để Việt Nam vươn lên thành một nước công nghiệp hiện đại,
sánh vai với các nước khác trong khu vực.
Mặc dù vậy, tôi không nghĩ rằng khuyến nghị này sẽ
được các nhà lãnh đạo chính trị Việt Nam tiếp nhận trong thời gian tới. Vì thiếu
sức ép cần thiết.
Nền chính trị Việt Nam hiện vận hành dựa trên các
nhóm lợi ích và sức ép (từ nhân dân hoặc từ bên ngoài), chứ không phải dựa trên
viễn kiến của giới lãnh đạo tinh hoa dựa trên tinh thần khai minh.
Các nhóm lợi ích lớn ở Việt Nam hiện chưa có nhu cầu
xây dựng đại học hiện đại, vì nó chưa mang lại lợi nhuận trước mắt cho họ so với
các lĩnh vực khác (trong khi lại tiềm ẩn rủi ro cao);
Nước ngoài cũng không có nhu cầu ép Việt Nam cải
cách giáo dục (đối với một số nước thì giáo dục Việt Nam càng yếu kém có khi lại
càng hay);
Các giảng viên đại học - dù than thở - vẫn sống được
khá tốt theo một cách nào đó, trong khi nhân dân nhìn chung không quan tâm giáo
dục vận hành theo cách gì, miễn là con cái họ có bằng tốt nghiệp.
Ngược lại, nền giáo dục đại học Việt Nam hiện nay,
dù chất lượng tồi tệ, vẫn mang lại lợi ích không nhỏ cho một số nhóm có quyền
quyết định, đồng thời vẫn thỏa mãn nhu cầu của những người tham gia vào nó.
Nghĩa là nó không có sức ép nào để phải cải cách cả. Trừ phi Việt Nam xuất hiện
một tài năng chính trị, người vừa có đủ quyền lực, vừa có đủ viễn kiến, ý chí
và quyết tâm thực hiện cải cách, còn không thì tất cả chỉ vẫn chỉ dừng lại ở những
khuyến nghị của những nhóm trí thức thiểu số, như tình hình đã luôn như vậy, từ
mấy chục năm nay, mà thôi.
Phản
hồi của VED
BBC Việt Ngữ đã liên lạc với Nhóm Đối thoại giáo dục
(VED) và đặt một số câu hỏi về các khuyến nghị này.
BBC: Nhóm chờ đợi gì từ phía các nhà lãnh đạo ngành giáo dục Việt
Nam và chính phủ Việt Nam sau khi đưa ra các khuyến nghị nói trên?
- Chúng tôi đưa ra khuyến nghị này trong tinh thần
"chúng ta có thể làm gì" chứ không phải "các nhà lãnh đạo sẽ làm
gì". Chúng tôi tin rằng cách tiếp cận này lành mạnh và tích cực hơn là ngồi
"chờ đợi" và suy đoán về phản ứng của những người làm lãnh đạo.
Chúng tôi hy vọng các kiến nghị của mình được đọc và
khơi mào thảo luận rộng rãi trong các nhà làm giáo dục, không phải chỉ ở cấp
lãnh đạo. Chúng tôi chờ đợi sự lắng nghe và phản biện từ lãnh đạo ngành giáo dục
và những chuyên gia về giáo dục đại học ở Việt Nam, những giảng viên, nghiên cứu
viên, nhà quản lý đang làm việc trong và ngoài môi trường đại học Việt Nam.
Những thảo luận như vậy luôn có ích cho việc hình
thành một triết lý giáo dục và triết lý quản lý giáo dục. Kết luận cuối cùng của
các nhà giáo không nhất thiết là trùng khớp với các kiến nghị của chúng tôi.
Mục đích của nhóm VED là đưa ra một bộ kiến nghị rõ
ràng và nhất quán, để làm cho đại học Việt Nam tiệm cận với những giá trị phổ
quát có ở đại học các nước phát triển. Nhưng chúng tôi không có ý coi bộ kiến
nghị của mình là "kim chỉ nam" cho một nền giáo dục.
BBC: Liệu Nhóm hy vọng chính phủ Việt Nam sẽ xem xét, thực thi tất cả
hay bao nhiêu trong số các khuyến nghị này?
- Lãnh đạo Bộ giáo dục và đào tạo cũng và Bộ khoa học
công nghệ đã có hồi âm tích cực. Chúng tôi được biết chuyên viên và lãnh đạo Bộ
giáo dục và Đào tạo cũng như Chính phủ đang xem xét các ý kiến đưa ra trong
khuyến nghị.
BBC: Có ý kiến cho rằng một số khuyến nghị không thể thực hiện được
như khuyến nghị cần có Hội đồng ủy thác - kiểu Board of Trustees hay khuyến nghị
về phân quyền làm chủ đại học cho địa phương. Nhóm có đề xuất giải pháp gì để
có thể thực thi những khuyến nghị như thế này?
- Kiến nghị của chúng tôi là một phần trong mong muốn
đổi mới và cải cách đất nước. Chúng tôi tin rằng để cải cách thực sự, cần có sự
tham gia của cả người dân lẫn chính phủ, cả ở khâu xác định phương hướng và ở
khâu triển khai.
Từ quan sát đại học ở một số nước tiên tiến, chúng
tôi nhận thấy việc thành lập Hội đồng uỷ thác có thể mang đến những nguồn lực lớn
cho đại học. Vì mô hình này còn rất mới mẻ ở Việt Nam, chúng tôi cho rằng, cần
thận trọng trong việc tiếp nhận và triển khai nó.
Xác định các chi tiết cụ thể của quá trình thực thi
đề nghị này, tất nhiên, sẽ là bước tiếp theo mà chúng tôi hy vọng sẽ có điều kiện
và thời gian để nghiên cứu.
Chúng tôi kiến nghị địa phương tham gia vào hội đồng
uỷ thác chỉ khi địa phương thấy phát triển đại học là ưu tiên của địa phương,
thực sự cam kết và sẵn sàng hỗ trợ phát triển nhà trường trong khả năng nguồn lực
sẵn có của chính quyền địa phương (hạ tầng, chính sách ưu đãi …), và thực sự MUỐN
tham gia quản trị trường, MUỐN đầu tư cả về nguồn lực và công sức cho đại học.
Việc này cần được tiến hành thận trọng dè dặt và không có tính bắt buộc đối với
điạ phương.
Đảng ủy nhà trường có thể có đại diện trong Hội đồng
ủy thác (Board of Trustees) nên vẫn tham gia vào việc định hướng phát triển nhà
trường, cũng như tham gia trực tiếp vào các hoạt động “vĩ mô” như gây quỹ, quyết
các hạng mục đầu tư lớn và bầu ban giam hiệu.
Đảng ủy nói riêng và Hội đồng ủy thác nói chung sẽ
không tham gia điều hành hoạt động của trường. Việc vận hành trường đại học sẽ
do Ban giám hiệu đảm nhận.
Hiện nay Hội đồng trường (hay Hội đồng ủy thác như đề
nghị của nhóm chúng tôi) không hoạt động được vì có ít thực quyền. Thường thì
hiệu trưởng kiêm luôn Bí thư Đảng ủy; hoặc giao cho một phó hiệu trưởng mà hiệu
trưởng tin cậy làm Bí thư Đảng ủy.
Muốn Hội đồng trường có thực quyền hơn cần phải xác
định rõ phương thức lãnh đạo của Đảng ủy, mối quan hệ giữa Đảng ủy với Hội đồng
trường, Ban giám hiệu và các tổ chức khác trong trường như thế nào, sự lãnh đạo
của Đảng ủy đối với các tổ chức này được thực hiện theo trình tự, thủ tục như
thế nào.
Đồng thời, Luật Giáo dục Đại học phải quy định rõ thẩm
quyền của Hội đồng trường hơn, trong đó nhất thiết phải có quyền bầu và bãi miễn
Hiệu trưởng. Thành phần Hội đồng trường cũng cần thay đổi. Phải có đại diện của
chính quyền địa phương, của Bộ chủ quản (hoặc đại diện của Bộ liên quan) trong
Hội đồng trường. Ví dụ có đại diện của Bộ Y tế ở Trường Đại Học Y ,có đại diện
Bộ Giao Thông ở Trường Đại học Giao thông vận tải ).
Theo Luật Giáo dục Đại học hiện nay, Hội đồng trường
phải có đại diện ngoài trường; nhưng những vị đại diện này yếu thế quá, vì thường
thì họ chỉ là nhà hoạt động xã hội được mời vào để lấy tiếng.
Ngoài việc địa phương cử người tham gia hội đồng trường
thì rất nên có một thành phần khác là đại diện cựu sinh viên (alumni). Cựu sinh
viên rất hay tham gia, thậm chí rất tích cực, trong hội đồng trường vì những
người này phần lớn có thực tâm muốn xây dựng trường.
Việc địa phương cử người tham gia Hội đồng trường sẽ
giải quyết được các bế tắc do chồng chéo trách nhiệm quản lý của Bộ giáo dục và
đào tạo và UBND các tỉnh, thành phố.
Năm 2010, Chính phủ đã ban hành Nghị định
115/2010/NĐ-CP phân công trách nhiệm của UBND tỉnh, thành phố trong việc quản
lý các trường đại học đóng trên địa bàn, trên cơ sở phối hợp với Bộ Giáo dục và
Đào tạo và các Bộ chủ quản.
Theo chúng tôi, đây là một bước đi hợp lý, tuy nhiên
việc phân cấp không triệt để và thiếu các cơ chế phối hợp hữu hiệu làm cho công
tác quản lý nhà nước không những không hiệu quả hơn mà còn trở nên chồng chéo
và bế tắc.
Một ví dụ cụ thể của tình trạng này là trong năm
2014, UBND TPHCM đã kiến nghị với chính phủ "đề nghị không quản lý nhà nước
với các đại học trên địa bàn" và sửa đổi nghị định 115/2010/NĐ-CP theo hướng
chuyển toàn bộ trách nhiệm quản lý nhà nước về cho Bộ Giáo dục và Đào tạo.
H.M.
----------------------------------
Đối thoại Giáo dục
Cập nhật lần cuối 16/06/2015
Phân tích và khuyến nghị của nhóm "Đối thoại Giáo dục"
Nhóm Đối thoại giáo dục vừa đưa
ra một Tổng kết nghiên cứu về phương hướng cải cách đại học ở Việt Nam tại địa
chỉ :
Theo lời giới thiệu,
Nhóm Đối thoại giáo dục tập hợp một số nhà khoa học
có chuyên môn ở những lĩnh vực khác nhau, nhưng cùng chia sẻ các nguyên tắc
nghiên cứu khoa học và ước vọng về một nền đại học Việt Nam lành mạnh và tiến bộ.
Nhóm đã tập trung làm việc từ năm 2013 theo những chuyên đề khác nhau trong một
dự án cải cách toàn diện nền giáo dục đại học và đã tổ chức một Hội thảo
trong hè 2014 để chia sẻ những suy nghĩ của mình và thảo luận với nhiều giảng
viên, nhà khoa học cũng như những người làm công tác quản lý giáo dục. Từ đó đến
nay, nhóm tiếp tục nghiên cứu những chuyên đề chưa được đề cập đến trong Hội thảo
và để hoàn thành bản tổng kết này.
Tài liệu này được soạn theo cấu trúc sau đây. Phần A
bao gồm một số nhận định chung và phương pháp luận. Phần B liệt kê những
phương hướng, đề mục cải cách mà chúng tôi coi là mấu chốt. Mỗi đề mục được
chia thành ba phần: phân tích hiện trạng, khuyến nghị và lộ trình. Phần C bao gồm
danh sách những thành viên của nhóm Đối thoại giáo dục tham gia làm bản tổng kết
này.
Bạn đọc có thể bấm vào đường dẫn nêu trên để đọc
toàn bài, hoặc mở tệp pdf đính kèm dưới đây để có cả bài viết và các phụ lục
bao gồm :
PL1 : Mức độ hỗ trợ của nhà nước trong nuồn thu
của một số đại học công lập Hoa Kỳ.
PL2 : Chi phí đơn vị, tỷ lệ đóng góp giữa học
phí và đầu tư nhà nước cho sinh viên bản địa tại Australia năm học 2014-2015.
PL3 : Nghiên cứu và Phát triển trong đại học.
Tham luận của GS Ngô Quang Hưng (ĐH bang New York tại Buffalo, Mỹ) tại hội thảo
về Cải cách giáo dục VED 2014 (*).
PL4 : Quản trị đại học : có thể và chưa thể.
Tham luận của TS Bùi Trân Phượng (Hiệu trưởng ĐH Hoa Sen) tại hội thảo về Cải
cách giáo dục VED 2014.
PL5 : Tự chủ đại học, thực trạng và giải pháp
cho ĐH VN. Tham luận của GS Nguyễn Minh Thuyết tại hội thảo về Cải cách giáo dục
VED 2014.
PL6 : Vai trò của các uỷ ban và giảng viên
trong đại học Mỹ. Bài tham luận gửi email về hội thảo về Cải cách giáo dục VED
2014, của GS Phạm Hữu Tiệp (ĐH Arizona, Mỹ).
(*) VED là viết tắt của Vietnam Education
Dialogue, hay Đối thoại Giáo dục Việt Nam. Hội thảo VED 2014 được nhóm này
tổ chức chung với Lãnh sự quán Hoa Kỳ tại TP HCM
---
Attachments
No comments:
Post a Comment