Friday,
January 13, 2012 at 3:46pm
(Tính viết một series về cuộc “cách mạng khứ hồi” ở
Việt Nam nhưng giờ lại đâm ra làm biếng. Trời bão tuyết kiểu này chỉ trùm mền
sip whiskey đọc Lưu Hương Ký là ấm thôi...hehe. Ghi lại cái đoạn kết ở đây, mai
mốt hết làm biếng sẽ viết tiếp phần đầu.)
Ngay cả những người lãnh đạo
cao nhất của Đảng Cộng sản Việt Nam lúc này cũng phải nhìn nhận rằng đảng của
họ đang suy thoái. Sự suy thoái này đã xãy ra từ lâu. Nhưng, cũng như với các
tiến trình suy thoái chính trị xưa nay trong lịch sử, người ta chỉ nhận ra
chúng ở giai đoạn cuối. Tâm lý phủ nhận suy thoái nằm trong bản năng xã hội của
con người, cho đến khi khối ung thư tràn lan…
Có hai dấu hiệu, và cũng là lý
do, đưa đến suy thoái chính trị trong lịch sử nhân loại, theo Fukuyama, viết
trong cuốn Những Nguồn gốc của Trật tự Chính trị.
Dấu hiệu thứ nhất của suy thoái
là ở sự đổ vỡ của các định chế cũ, biểu hiện qua các quan hệ giữa nhà nước và
xã hội dân sự, và sự thất bại trong việc thiết lập những định chế mới phù hợp
với điều kiện xã hội mới.
Dấu hiệu thứ hai của suy thoái
là ở tiến trình mà Fukuyama gọi là “tái thân tộc hóa” (repatrimonialization)
các vị trí quyền lực trong chính quyền.
Cả hai hiện tượng này đang xảy
ra ở Việt Nam và càng lúc càng gia tăng cường độ.
Lấy định chế sở hữu đất đai làm
ví dụ. Hàng chục năm nay, số dân oan đi khiếu kiện việc đất đai của họ bị tước
đoạt ngày càng tăng. Trường hợp Đoàn Văn Vươn mới đây chỉ là một trong chuỗi
những sự kiện liên tục của hiện trạng đổ vỡ của các định chế nhà nước sở hữu
đất đai đã trở nên lạc hậu và phản động. Cũng theo Fukuyama, đằng sau sự tồn
tại của một định chế cố hữu nào đó là một nhóm đặc quyền. Lý do chính mà những
người lãnh đạo Đảng Cộng sản Việt Nam vẫn dây dưa trong việc xác định quyền tư
hữu đất đai không phải là vì lý tưởng “chủ nghĩa xã hội” gì đó của họ. Lý do
chính, và lý do quyết định, là nhóm đặc quyền trong Đảng, hoặc cấu kết với
Đảng, sẽ không từ bỏ một công cụ tước đoạt tài sản công dân mà Đảng, thông qua
nhà nước, đã trao cho họ. Khi cần, những người lãnh đạo của Đảng đã không ngần
ngại chia tay với những nguyên tắc nền tảng nhất của chủ nghĩa Mác-Lênin; đi
theo kinh tế thị trường hoặc cấu kết với các thế lực tư bản nước ngoài để bóc
lột công nhân chẳng hạn. Việc Đảng không muốn từ bỏ “sở hữu toàn dân” về đất
đai chắc chắn không phải là vì trung thành với lý tưởng đã chọn của thế hệ công
thần.
Tương tự, những định chế khác
trong các lãnh vực như giáo dục, truyền thông, quản lý kinh tế,… đều đã phơi
bày những dấu hiệu đổ vỡ vì không thể chuyển hóa được do sức ì của các nhóm đặc
quyền.
Thân tộc hóa là một hiện tượng
chính trị có nguồn gốc từ trong bản năng xã hội của con người. Con người, khi
có quyền lực trong tay, có khuynh hướng đưa thân nhân và những người có quan hệ
mật thiết với họ vào nắm các vị trị quan trọng trong chính quyền. Hiện tượng
thân tộc hóa xuất hiện trong tất cả các xã hội và hệ thống chính trị khác nhau.
Nó lập đi lập lại trong lịch sử. Khi một chính quyền đang lên, nó có khuynh
hướng biến mất, thay vào đó là một hệ thống tuyển chọn nhân sự làm việc trong
các cơ chế công quyền dựa trên những tiêu chuẩn khách quan, như hệ thống tuyển
chọn quan lại mà Tần Thủy Hoàng đã dùng, và được tiếp tục bởi Nhà Tiền Hán,
chẳng hạn.
Nhưng cùng với thời gian, và
trong sự thiếu vắng các định chế tiến bộ để tuyển chọn nhân sự của chính quyền
một cách khách quan, hiện tượng thân tộc hóa dần dần phục hồi. Đây là dấu hiệu
của suy thoái. Các thế lực thân tộc này cấu kết thành một lực lượng đặc quyền
phản động, ngăn cản sự chuyển hóa và phát triển của các định chế xã hội mà họ
đang được hưởng lợi, đưa đến suy thoái và sụp đổ. Sự suy thoái và sụp đổ của
nhà Đông Hán, đưa đến loạn Vương Mãn, của Vương triều Louis XVI, đưa đến Cách mạng
Pháp, đều có lý do này. Sự suy thoái hiện nay của Đảng Cộng sản Việt Nam cũng
vì lý do này.
Một người ngày trước không thể
vào đại học vì lý lịch của cha anh thì ngày nay có thể trở thành đảng viên Đảng
Cộng sản. Đây là một ví dụ cho thấy các tiêu chuẩn chính thống, dựa vào nguồn
gốc xuất thân chẳng hạn, có thể coi là một tiêu chuẩn “khách quan”, đã không
còn được ủng hộ nữa. Ngày nay cơ chế tuyển người vào các vị trí công quyền hoàn
toàn dựa trên quan hệ thân tộc và quan hệ cá nhân. Hiện tượng mua bán chức
quyền, từ những vị trí rất cao trong chính quyền như bộ trưởng, được mặc nhận
như một thực tế. Hiện tượng tái thân tộc hóa xảy ra ở những vị trí quyền lực
nhất của nhà nước Việt Nam.
Các định chế xã hội không
chuyển hóa và phát triển để phù hợp với điều kiện mới được là vì sự khống chế
của các nhóm đặc quyền. Sự hình thành các nhóm đặc quyền là từ trong tiến trình
tái thân tộc hóa cơ chế nhà nước. Do đó, để thoát ra khỏi suy thoái chính trị,
những người có tâm huyết trong Đảng Cộng sản (những người tâm huyết chứ không
phải những người lãnh đạo vì những người lãnh đạo đã là một bộ phận không tách
rời của tiến trình tái thân tộc hóa và nhóm đặc quyền phản động) cần có bản
lĩnh chính trị để giải quyết cùng một lúc hai vấn đề:
1. Chặn đứng tiến trình tái thân tộc hóa các cơ cấu quyền lực của nhà nước.
2. Dũng cảm bước ra khỏi sự chi phối của các nhóm đặc quyền để vận động thay
đổi các định chế đã trở nên lạc hậu.
Sự suy thoái chính trị của Đảng
và của nhà nước sẽ tiếp tục cho đến khi sụp đổ nếu hai vấn đề này không được
giải quyết thỏa đáng.
Đó là lối thoát duy nhất để
Đảng Cộng sản có thể tiếp tục cầm quyền. Tiếng nổ Đoàn Văn Vươn có thể là lời
cảnh báo cuối cùng về sự đổ vỡ của định chế và về mối nguy từ các thế lực đặc
quyền trong việc ngăn chặn tiến trình chuyển hóa của các định chế nhằm đáp ứng
nhu cầu thực tiễn của xã hội.
Đảng Cộng sản cũng chỉ có một
cửa sổ cơ hội rất hẹp để thực hiện những điều này. Lúc này đây, chỉ còn một lực
lượng rất nhỏ của thế hệ công thần còn sống. Họ là những người có đủ bản lĩnh
chính trị và thẩm quyền đạo đức trong nội bộ Đảng để giúp Đảng vượt ra khỏi suy
thoái. Một khi thế hệ công thần này ra đi thì Đảng Cộng sản không còn ai có khả
năng làm điều này nữa. Các thế hệ sau của Đảng, thế hệ con cha cháu ông, sản
phẩm của tiến trình tái thân tộc hóa, không có sự chính đáng và thẩm quyền đạo
đức để thực hiện một cuộc chuyển hóa chính trị để cứu Đảng.
Sự suy thoái, lúc đó, sẽ đưa
đến sụp đổ. Hoàn tất một cuộc cách mạng khứ hồi.
Lại nói về hiện tượng thân tộc
hóa cơ cấu quyền lực nhà nước, dẫn đến sự bế tắc của các định chế xã hội trong
việc giải quyết các vấn đề công lý, đưa Đảng đến bên bờ vực của sự sụp đổ.
Đối với những người thuộc thế
hệ công thần, thế hệ đã tạo dựng nên Đảng Cộng sản Việt Nam, thì Đảng ngày nay
đã là một đứa con hư. Họ biết rất rõ những bê bối của nó những họ vẫn bảo vệ nó
như con đẻ của họ. Nhiều người đã lên tiếng báo động về sự hư đốn của Đảng
nhưng trong thâm tâm họ vẫn nghĩ rằng đảng của họ vẫn có khả năng thay đổi để
vượt qua sự suy thoái hiện nay. Dù sao đi nữa thì đảng của họ cũng đã thay đổi
nhiều lần để vượt ra những thử thách sống còn như thế; phải tuyên bố giải tán
đảng để trở thành một tổ chức nghiên cứu chủ nghĩa Marx ngay trước kháng chiến
chống Pháp hay từ bỏ niềm tin căn bản của chủ nghĩa Mác để đi theo kinh tế thị
trường hồi những năm ’80 chẳng hạn.
Và đây chính là bi kịch lớn
nhất của họ, bi kịch của một người làm mẹ khi sắp qua đời biết mình đã để lại
những đứa con hư. Đảng Cộng sản, với những người lãnh đạo nó hiện nay, không
còn khả năng thay đổi nữa. Các thế lực đặc quyền, không tồn tại ở những thời
điểm Đảng thay đổi trước đây, sẽ làm tất cả những gì trong phạm vi quyền lực
không giới hạn của họ, kể cả giết người và bỏ tù, để chống lại thay đổi và bảo
vệ những định chế mà họ đang được hưởng lợi. Năm 1986, khi Đảng quyết định chia
tay với kinh tế tập trung xã hội chủ nghĩa đang tàn phá đất nước để chuyển sang
kinh tế thị trường thì trong Đảng không có một lực lượng đặc quyền nào đang
hưởng lợi vì các định chế của nền kinh tế xã hội chủ nghĩa đó cả. Ngày nay nếu
Đảng muốn chia tay với “sơ hữu toàn dân” về đất đai để thiết lập quyền tư hữu,
và qua đó thiết lập công lý, thì Đảng phải đối diện mới những thế lực đặc quyền
còn mạnh hơn chính bản thân Đảng. Nếu Đảng muốn trở về lại với vai trò lãnh đạo
và bảo vệ giai cấp công nhân, một lực lượng đông đảo đang bán sức lao động rẻ
mạt cho tư bản nước ngoài ở các khu công nghiệp, thì Đảng phải đối diện với
những thế lực âm binh hùng mạnh đang hưởng lợi từ các thương vụ buôn bán này.
Cái logic làm sụp đổ các vương triều trong lịch sử, và gần đây hơn là các quốc
gia cộng sản và độc tài các loại, có khả năng làm sụp đổ Đảng Cộng sản và nhà
nước Việt Nam.
Hiện tượng thân tộc hóa ngày
càng làm trầm trọng thêm sự bất công đã tồn tại trong bản chất của nhà nước
Việt Nam. Công lý, ở tầm mức nền tảng nhất trên phương diện chính trị, là sự
công bằng về cơ hội thăng tiến trong các cơ cấu quyền lực nhà nước. Hai đứa trẻ
được sinh ra một thời điểm, bất kể hoàn cảnh thân tộc, môi trường sống, vùng
miền, tôn giáo, sắc tộc, điều kiện kinh tế như thế nào, phải có những cơ hội
được thăng tiến ngang nhau trong các cơ cấu công quyền, ít nhất là trên phương
diện lý luận. Đây là tiêu chuẩn đầu tiên của công lý cho một nhà nước. Nhà nước
cộng sản, dựa trên sự phân chia và duy trì ranh giới giai cấp cố hữu, tự trong
bản chất đã là bất công. Một nhà nước theo mô hình cộng sản, do đó, là một nhà
nước thất bại ngay từ đầu vì nó đã thất bại trong trách nhiệm đầu tiên của nó
là thiết lập và bảo vệ công lý. Hệ thống thi hương thi hội, hình thức thực thi
loại công lý này ở mức sơ đẳng nhất, trong việc chọn người vào các cơ cấu công
quyền của các triều đại phong kiến cũng không tồn tại ở nhà nước hiện nay.
Cái hệ thống lý luận theo kiểu
“mục đích biện minh cho phương tiện” cho một “nhà nước xã hội chủ nghĩa” công
bằng không tưởng nào đó, từ trước đến nay, trang bị cho Đảng một công cụ tín lý
để áp dụng bạo lực và duy trì sự bất công này. Trong sự khiếp sợ quyền lực nhà
nước truyền thống của một xã hội thần dân, các lý luận đó, cùng sự hỗ tương của
bạo lực, đã tìm thấy sự chính đáng của chúng. Công lý chính trị vẫn tồn tại
trong nội bộ của một đảng, ít nhất là trong cảm nhận của xã hội. Nhưng ngày nay
điều này cũng đã bị các thế lực đặc quyền phản bội. Hiện tượng thân tộc hóa đem
sự bất công này vào ngay chính trong nội bộ của Đảng, thậm chí vào trong nội bộ
của các cơ cấu lãnh đạo cao cấp của Đảng. Cơ hội thăng tiến của đảng viên hoàn
toàn phụ thuộc vào quan hệ thân tộc của họ. Hai đảng viên, cùng năng lực, không
có cơ hội thăng tiến ngang nhau trong Đảng. Một đảng chính trị có thể tồn tại
và cai trị trong sự bất công đối với xã hội, trong chừng mực mà xã hội có thể
dung thứ sự bất công đó, đặc biệt là những xã hội mà ở đó công dân chưa coi
trọng các quyền tự do chính trị của họ, nhưng nó không thể tồn tại trong sự bất
công đối với chính nó: nó đã đánh mất sự chính đáng đạo đức ở đảng viên để giữ
cho nó tồn tại. Đây là đe dọa lớn nhất của Đảng.
Và nó cũng là đe dọa lớn nhất
cho xã hội. Sự sụp đổ của một đảng cầm quyền, và cái nhà nước nó thiết lập để
cai trị, ngoài việc làm thỏa mản những uất ức do sự bất công kéo dài quá lâu,
hoặc có thể đem lại lợi ích cho một vài nhóm nào đó (và các nhóm này ngay lập
tức trở thành các nhóm đặc quyền), không phục vụ quyền lợi lâu dài của một quốc
gia. Hiện tượng thân tộc hóa nhà nước đưa tình trạng bất công lên một tầm mức
mà bất cứ xúc tác nào, ngay cả những sự kiện không ăn nhập gì, cũng có có thể
gây nên bất ổn chính trị. Một khi điều đó xảy ra thì bạo lực và cách mạng là
điều không thể tránh khỏi. Cách mạng xưa nay trong lịch sử luôn phản bội. Các
định chế, thay vì chuyển hóa, bị đập bỏ và được thiết lập lại. Một tầng lớp đặc
quyền mới sẽ thay thế.
Những dân tộc khôn ngoan không
làm cách mạng, mà tìm cách để chuyển hóa các định chế nhà nước và xã hội, do
đó, tránh được những đổ vỡ máu me, tiết kiệm được nhân lực và tài nguyên để
phát triển. Vấn đề trở nên: liệu có thể hóa giải các thế lực đặc quyền trong
Đảng hiện nay để chuyển hóa các định chế theo hướng phù hợp với các điều kiện
xã hội đang đòi hỏi hay không? Nói cách khác, có thể tránh đổ vỡ không? Không
ai biết chắc câu trả lời cho câu hỏi này. Sự sụp đổ của khối cộng sản, và gần
đây hơn, sự ra đi của các chính thể độc tài ở Bắc Phi, làm ngạc nhiên ngay cả
những bộ não uyên bác nhất của khoa học chính trị thế giới.
Có thể đã quá trễ để cứu Đảng.
Có thể các thế lực thân tộc đặc quyền trong Đảng đã làm Đảng thối rữa quá mức
có thể cứu vãn được. Có thể Đảng sẽ ra đi trong sự sụp đổ như các vương triều
trong lịch sử đã ra đi trong sự sụp đổ. Trần Nghệ Tông, những ngày cuối cùng
của Nhà Trần, đã mặc nhận sự suy thoái và băng hoại không thể cứu vãn nổi của
vương tộc và không muốn làm gì thêm nữa, ngoài chuyện đi tu. Hiện nay cũng đã
có không ít đảng viên thuộc thế hệ công thần, tính luôn thế hệ “Trường Sơn”, đã
mặc nhận và đi tu như thế. Và đó là điều rất đáng tiếc. Sự chính đáng đạo đức
luôn bao gồm thái độ dũng cảm nhìn nhận, chịu trách nhiệm, và nếu cần thì từ
bỏ, những đứa con hư đốn của mình. Có thể Đảng là không cứu được nữa nhưng đất
nước thì phải cứu.
Sự lựa chọn một ý thức hệ, một
phe nhóm, một chiến tuyến, ở một thời điểm nào đó, có thể đúng có thể sai. Lịch
sử không phán xét điều đó. Nhưng lịch sử sẽ không tha thứ cho bất cứ ai ngồi
nhìn quốc gia băng hoại vì một nhóm sa đọa, do chính mình tạo dựng nên, mà
không làm gì. Nếu sự sụp đổ của Đảng là không tránh khỏi thì phải chấp nhận sụp
đổ. Nhưng cho đến khi đó, những người có ý thức trách nhiệm đối với quốc gia
trong Đảng phải làm tất cả những gì có thể làm được để tránh cho Đảng Cộng sản
sụp đổ.
Và bằng cách đó, họ giúp tránh
cho sự sụp đổ của nhà nước, và tránh được bạo lực của một cuộc cách mạng không
cần thiết cho quốc gia.
--------------------------------
XEM THÊM :
No comments:
Post a Comment