VINFAST : VĂN HÓA DOANH NGHIỆP và VẤN ĐỀ THỂ CHẾ (Dư Lan | RFA)

 

VinFast: văn hoá doanh nghiệp và vấn đề thể chế

Dư Lan
2025.01.03

https://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/vinfast-corporate-culture-and-institutional-issues-01032025124311.html

 

Hãng xe hơi VinFast của tỉ phú bất động sản Phạm Nhật Vượng tiếp tục gặp rắc rối do cách ứng xử với sản phẩm và với khách hàng.

 

https://www.rfa.org/vietnamese/in_depth/vinfast-corporate-culture-and-institutional-issues-01032025124311.html/@@images/907a0d03-e90a-411b-ba41-fdd6f4cb0c13.jpeg

Xe điện VinFast VF7 trong ngày họp báo tại Triển lãm ô tô Los Angeles, California, Hoa Kỳ ngày 17 tháng 11 năm 2022. (Ảnh minh họa)  -   (REUTERS/Mike Blake)

 

Kỹ sư Hazar Denli, người nói bị trả thù vì đã công bố các lỗi thiết kế gây mất an toàn của xe VinFast, mới đây đã nộp đơn khiếu nại tố giác lên Cục Quản lý An toàn Giao thông Đường bộ Quốc gia (NHTSA) của Hoa Kỳ về các lỗi gây mất an toàn xe của xe điện Vinfast.

 

Đây không phải là lần đầu tiên VinFast bj vướng vào thị phi vì liên quan đến cách ứng xử thiếu văn minh với khách hàng và sản phẩm do mình cung cấp. 

 

Hai cách ứng xử khác nhau ở Hoa Kỳ và Việt Nam 

 

VinFast đã ứng xử theo hai cách khác nhau, khi đối diện với cùng một sự chỉ trích, phê phán ở Việt Nam và Hoa Kỳ. 

 

Ở Hoa Kỳ, sau khi chào bán những mẫu xe điện đầu tiên, VinFast đã thu hút giới đánh giá xe địa phương, tuy nhiên kết quả lại không được mấy tích cực. Hôm 12 tháng 7 năm 2023,  trang Donut Media, chuyên đánh giá xe hơi, đã công bố kết quả lái thử xe VinFast và đưa ra những nhận xét tiêu cực, gọi xe điện VinFast là chiếc xe “tệ nhất thế giới”. Đáp lại, VinFast đã bỏ công ra khắc phục các lỗi bị Donut Media chỉ ra và mời nhóm này  tới thẩm định lại. 

 

Kết quả là họ đã nhận được những lời nhận xét tích cực hơn từ nhóm YouTubers người Mỹ trong một video đăng ngày 29 tháng Hai năm 2024. 

 

Trước đó, đối với những lời phê phán tương tự ở Việt Nam, VinFast lại không thực hiện cách làm cầu thị tương tự.  Họ chọn cách báo công an. Khi được Reuters phỏng vấn năm 2021, VinFast cho rằng mình tố cáo khách hàng với công an vì đó không phải là một “khiếu nại thông thường” và cần “bảo vệ uy tín”.

 

Nhận xét về hai cách ứng xử khác nhau của VinFast đối với hai nhóm công chúng khác nhau ở Việt Nam và Hoa Kỳ, Tiến sỹ Nguyễn Quốc Tấn Trung ở ĐH Victoria, Canada, cho rằng thái độ khác biệt một trời một vực giữa VinFast đối với các YouTubers người Mỹ và với một vài nhà quan sát nhỏ ở Việt Nam đặt ra nhiều vấn đề. 

 

Thứ nhất, các YouTubers ở Mỹ có sức ảnh hưởng lớn, mỗi video của họ có hàng triệu views và có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chén cơm manh áo của VinFast tại một thị trường khốc liệt như ở Hoa Kỳ. Trong khi, một số nhà quan sát ở Việt Nam có tham gia đánh giá về VinFast chỉ có lượng công chúng theo dõi chỉ ở mức vài trăm, vài ngàn…

 

Ảnh hưởng tiêu cực của các YouTuber Mỹ lớn hơn các nhà quan sát Việt Nam nhiều lần. Vậy tại sao VinFast phải dùng đến lực lượng chấp pháp để ngăn chặn họ? 

 

Vấn đề thứ hai, theo nhà nghiên cứu Nguyễn Quốc Tấn Trung, cách hành xử này đặt ra câu hỏi liệu “thói quen giao tiếp của VinFast tại Việt Nam có phải là một sản phẩm có tính cơ chế và các đặc quyền lịch sử hay không?” 

 

Tiến sĩ Nguyễn Lê Tiến có cùng một nhận xét với TS. Nguyễn Quốc Tấn Trung. TS Nguyễn Lê Tiến nhận bằng tiến sĩ  tại Đại học Kỹ thuật Munich (TUM, Cộng hòa Liên bang Đức) ngành Quang bán dẫn. Trước khi nghỉ hưu ở California, ông là đồng sáng lập các công ty như Spea ở Đức trong lĩnh vực Computer Graphics, Vormetric ở Mỹ trong lĩnh vực an toàn và bảo vệ dữ liệu, Mobivi ở Việt Nam trong lĩnh vực ví điện tử.  Ông cho rằng cách ứng xử của VinFast ở Việt Nam phản ánh mối quan hệ “đặc thù” giữa doanh nghiệp và nhà nước ở đất nước này. Doanh nghiệp tư nhân ở Việt Nam thường phải phát triển dựa trên quan hệ với quan chức nhà nước. Trong khi đó, ở các nước tư bản phát triển, doanh nghiệp tư nhân thường độc lập với nhà nước và là nền tảng kinh tế của tầng lớp trung lưu.

 

Do đó, theo TS Tiến, ở Việt Nam, “cái tầm” của một doanh nghiệp tư nhân nằm ở “cái tầm” của quan chức chính quyền mà họ thiết lập được mối quan hệ. Ở các nước phát triển, cái tầm của doanh nghiệp tư nhân nằm ở khả năng sáng tạo của họ. Theo TS Nguyễn Lê Tiến, đó là lý do khiến chúng ta thấy những doanh nghiệp như VinFast ứng xử với khách hàng và công chúng ở Việt Nam theo kiểu cách ứng xử của quan chức nhà nước với dân.  

 

 

Ứng xử với “những tiếng ồn” của báo chí 

 

Cách ứng xử với báo chí của VinFast cũng phản ánh “văn hoá” của doanh nghiệp này. Theo TS. Nguyễn Lê Tiến, văn hóa doanh nghiệp có thể quyết định vận mệnh của một công ty. Đó là những quan niệm và niềm tin định hướng cách quản trị của doanh nghiệp. Do đó, nó cũng quyết định cách doanh nghiệp tương tác với báo chí, công chúng, khách hàng và chính quyền. 

 

Theo ghi nhận của RFA, từ khi VinFast được thành lập năm 2017 đến nay, báo chí chính thống ở Việt Nam vắng bóng những bài viết “review” (thẩm định) về những lỗi của xe hơi VinFast, mà hầu hết chỉ ca ngợi hãng xe này. 

 

Nhiều nhà quan sát cho rằng sự thống nhất của báo chí Việt Nam trong việc ca ngợi VinFast tạo cảm giác họ được điều hành bởi một tổng biên tập duy nhất. Theo TS. Nguyễn Lê Tiến, điều đó sẽ gây hại cho doanh nghiệp hơn là có lợi, xét về chiến lược dài hạn. Là một doanh nhân lâu năm từng kinh doanh trong lĩnh vực công nghệ tại Đức và Hoa Kỳ, TS Nguyễn Lê Tiến cho rằng thực tế thì sản phẩm nào cũng có lỗi cả, nhất là sản phẩm mới. Vấn đề quan trọng nhất không phải là sản phẩm của bạn có lỗi hay không. Khi bị công chúng vạch lỗi, một doanh nghiệp không nên đáp trả bằng cách nói “công ty khác cũng vậy”. Ông nói:

“Ai cũng có tính chủ quan, cho nên không ai vạch ra cho doanh nghiệp thấy lỗi sản phẩm của mình giỏi hơn là báo chí chuyên ngành. Họ chính là "ngọn roi" quất cho các doanh nghiệp hoạt động và phục vụ khách hàng tốt hơn.”

 

Theo TS Tiến, những doanh nghiệp đã trưởng thành ở các nước phát triển luôn coi tiếng nói phê phán của báo chí là “kẻ đồng hành” chứ không phải “đối tượng xử lý.”

 

Như trên đã nói, hồi giữa tháng 5 năm 2023, một số tờ báo ở Mỹ ghi nhận bình luận của nhóm Donut, một nhóm bình luận “có ảnh hưởng” trong lĩnh vực xe hơi ở Mỹ. Một đại diện của VinFast đã trả lời rằng đó chỉ là “những tiếng ồn” (noise).

 

TS Nguyễn Lê Tiến cho biết khi còn làm doanh nghiệp tại Đức và Hoa Kỳ, mỗi khi bị báo chí phê phán, doanh nghiệp của ông rất lo lắng và phải huy động toàn thể nhân viên, làm việc bất kể ngày đêm, cuối tuần để khắc phục. Sau khi khắc phục được lỗi thì liên lạc với báo chí để thông báo là “chúng tôi đã sửa lỗi rồi”, chứ còn đáp trả báo chí là “noise” thì “chưa từng dám nghĩ đến.”

 

Sang năm 2024, Vinfast gặp phải một “nạn” khác, nghiêm trọng hơn, và cách ứng xử cũng không khác. Như RFA đã đưa tin, kỹ sư Hazar Denli của hãng Tata Group, một công ty được VinFast thuê thiết kế xe, đã phát hiện các lỗi thiết kế và lắp ráp nghiêm trọng, có thể gây nguy hiểm khi lái xe. Các lỗi thiết kế này có thể gây ra những nguy cơ về an toàn, ví dụ bánh xe không cân, khiến xe bị đảo hướng khi chạy tốc độ cao. Ông Denli đã báo cáo các lỗi này cho hãng Tata và cho chính VinFast. VinFast bỏ qua các lời cảnh báo. Theo ông Denli, lý do là khi đó VinFast chuẩn bị lên sàn chứng khoán Mỹ nên không muốn trì hoãn để sửa chữa các lỗi này. 

 

Vì lý do đó, ông Denli đã nghỉ việc tại Tata Group và chuyển sang công ty JLR. BBC Tiếng Anh cho biết sau vụ tai nạn xe VinFast ở Mỹ đâm vào gốc cây rồi bốc cháy làm bốn người chết hồi tháng Tư năm 2024, ông quyết định công bố thông tin các lỗi thiết kế nói trên. Theo ông Hazar Denli và BBC Tiếng Anh, VinFast đã điều tra xem ai là tác giả của bài đăng trên Reddit và thông báo cho Tata Group. Tata Group đã tác động để JLR sa thải ông Hazar Denli.  

 

Theo TS Nguyễn Lê Tiến, văn hoá doanh nghiệp ở Việt Nam sẽ tiến hoá cao hơn khi họ hoàn toàn độc lập với chính quyền và sống được hoàn toàn dựa vào khách hàng họ phục vụ.   

 

   

Vấn đề của VinFast nhìn từ thể chế 

 

Từng là kỹ sư trưởng của nhóm thiết kế khung xe của Tata Group trong dự án thiết kế xe cho VinFast, kỹ sư Hazar Denli cũng từng phát biểu trên mạng Reddit rằng VinFast chủ yếu nhập khẩu phụ tùng từ Trung Quốc và Ấn Độ để lắp ráp xe.

 

Thực tế, rất nhiều hãng xe lớn cũng sử dụng phụ tùng được sản xuất tại Trung Quốc. Về chất lượng phụ tùng mà VinFast sử dụng, ông Denli so sánh việc mua phụ tùng ở Trung Quốc và Ấn Độ với việc vào siêu thị mua thực phẩm. Thực phẩm trong siêu thị có nhiều thứ bậc khác nhau. Theo ông, bản thân việc VinFast mua phụ tùng ở nước nào không nói lên điều gì. 

 

Thế nhưng chất lượng của phụ tùng mà VinFast mua về chưa phải là câu chuyện cuối cùng. Trao đổi với RFA, TS Nguyễn Lê Tiến cho biết các hãng xe lớn như Toyota hay Tesla đều sử dụng mạng lưới các nhà cung cấp linh kiện ở khắp thế giới. VinFast cũng làm như vậy. Nhưng theo TS Tiến, chỉ giống các “ông lớn” về hình thức, còn bản chất thì khác hoàn toàn. 

TS Tiến giải thích rằng các ông lớn như Tesla đã đầu tư vào nghiên cứu và phát triển hàng chục năm, nắm vững tri thức của ngành sản xuất xe. Khi họ đặt hàng các nhà thầu cung cấp linh kiện, họ là người nắm vững nền tảng của sản phẩm và bên cung cấp phải phục vụ theo yêu cầu kỹ thuật họ đặt ra. VinFast với đầu tư cho nghiên cứu trong thời gian ngắn, số lượng chuyên gia ít ỏi, không đủ nền tảng tri thức để làm chủ hệ thống mà phụ thuộc vào các nhà cung cấp.  

 

TS Nguyễn Lê Tiến nhận xét rằng đó là sự “khác biệt” theo phong cách “ăn xổi ở thì” kiểu Việt Nam. Kiểu sản xuất xe hơi bằng cách mua phụ tùng về lắp ráp trong khi chưa đầu tư cho nghiên cứu để nắm vững tri thức và kinh nghiệm này cũng nằm trong cùng một “văn hoá” với cách ứng xử với khách hàng. Đó là văn hoá “ăn xổi ở thì” theo cách gọi của TS. Nguyễn Lê Tiến. Theo TS Tiến, đây không chỉ là bệnh riêng của VinFast. Muốn sửa chữa nó thì phải sửa chữa ở quy mô hệ thống. 

 

Trao đổi với RFA, Kỹ sư Khiêm Nguyễn, một chuyên gia cấp cao về công nghệ và kinh doanh của công ty Voyager Space, một công ty đa quốc gia tại Hoa Kỳ, cho rằng Việt Nam cần phải tránh sự lệ thuộc về kỹ thuật và tri thức trong sản xuất công nghiệp bằng cách xây dựng nền tảng cho mình. Trước hết, điều nước này cần làm là phải tạo dựng cho mình một chuỗi cung ứng kỹ thuật, công nghiệp, sản xuất để tích hợp thành một mắt xích với kinh tế giá trị cao của Nhật Bản, Hàn Quốc.

 

Tuy nhiên, nói đến đây, theo kỹ sư Khiêm Nguyễn, doanh nghiệp Việt Nam gặp phải vấn đề về thể chế. Theo ông, nhà nước Việt Nam phải thể chế hóa bằng hiến định để định nghĩa rõ ràng về quyền tư hữu. Không có những định nghĩa rõ ràng này, người dân trong nước có vốn đi nữa cũng không dám đầu tư mà phải phòng thủ cho mình. 

 

Ông Hồ Như Ý, nhà nghiên cứu độc lập về Trung Quốc ở Ba Lan, cho rằng sửa chữa pháp luật chưa đủ. Hầu hết các quốc gia dân chủ hầu hết đều sao chép Hoa Kỳ nhưng nhiều nước vẫn trượt vào độc tài và không phát triển được. Là một người từng dịch sáu cuốn sách về Trung Quốc, ông Hồ Như Ý so sánh Việt Nam với người láng giềng phía bắc. Trung Quốc đạt được nhiều thành tựu lớn, nhưng theo ông, các thành tựu này không bền vững. Nếu quốc gia không có được hệ thống tư pháp độc lập dù chỉ một phần, không có các cuộc bầu cử địa phương một cách tử tế, hệ thống luật pháp không tôn trọng quyền tư hữu, người dân không tin tưởng vào hệ thống tòa án, báo chí không minh bạch, hệ thống công đoàn không vững mạnh, không có nền tảng xã hội dân sự... thì sẽ không thực sự làm được gì trong dài hạn. 

 

Theo ông Hồ Như Ý, điều đó không chỉ đúng ở quy mô quốc gia mà còn đúng ở quy mô doanh nghiệp, nhất là những doanh nghiệp lớn nhất, đóng vai trò là "đầu tàu" cho mỗi nền kinh tế.