Điều Gì Đang Thực Sự Diễn Ra Trong Quan Hệ Nga-Trung Quốc
Alexander Gabuev - Foreign Affairs
Ngô Trung Hiếu,
biên dịch
https://dskbd.org/2023/04/17/dieu-gi-dang-thuc-su-dien-ra-trong-quan-he-nga-trung-quoc/
https://daisukybiendong.files.wordpress.com/2023/04/screenshot-2023-04-17-at-00.48.00.png
Tập &
Putin
“Chúng ta đang chứng kiến những thay đổi chưa
từng thấy trong vòng 100 năm qua”, lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình chia sẻ với
Tổng thống Nga Vladimir Putin khi kết thúc chuyến công du chính thức Nga hồi
tháng 3/2023. “Chúng ta hãy cùng nhau thúc đẩy những thay đổi này”, và Tổng thống
Nga đáp lời, “tôi đồng ý”. Khoảnh khắc có vẻ ngẫu hứng nhưng thực chất được dàn
dựng công phu này đã tóm tắt kết quả của chuyến công du của Tập tới Nga, cũng
như chỉ ra định hướng mà Tập và Putin lựa chọn cho quan hệ Nga – Trung. Chuyến
thăm của Tập bề ngoài là một màn phô diễn sự ủng hộ đối với Putin, nhưng những
diễn biến phía sau cánh cửa phòng họp giữa Tập và Putin mới là những yếu tố
đáng chú ý nhất. Trong những buổi họp kín, Tập và Putin đã có những quyết định
quan trọng với tương lai quan hệ hợp tác quốc phòng Nga – Trung, và nhiều khả
năng đã đồng thuận với những thỏa thuận mua bán vũ khí ngầm cho thời gian tới.
Cuộc chiến tại Ukraine và những lệnh trừng phạt
của phương Tây với Nga đã giới hạn lựa chọn của Điện Kremlin, đẩy sự phụ thuộc
kinh tế và công nghệ của Nga vào Trung Quốc lên mức chưa từng thấy. Những thay
đổi này đã tạo ra lợi thế ngày càng gia tăng cho Trung Quốc trong đối thoại và
đàm phán với Nga. Đồng thời, quan hệ ngày càng căng thẳng giữa Trung Quốc và
Hoa Kỳ biến Nga thành một đối tác hạng hai không thể bỏ qua trong nỗ lực chống
lại Hoa Kỳ và đồng minh. Trung Quốc không còn đối tác nào khác có thể tạo ra một
đối trọng tương tự như Nga. Và Tập cần phải huy động mọi nguồn lực có thể trong
lúc đang chuẩn bị Trung Quốc cho một giai đoạn đối đầu kéo dài với quốc gia mạnh
nhất thế giới.
Nhân sự cấp cao trong nội bộ Đảng Cộng sản
Trung Quốc đã thảo luận rộng rãi về một quan hệ đối tác gần gũi hơn với Nga do
nhận thấy chính sách của Hoa Kỳ ngày một hung hăng, hướng tới việc ngăn cản sự
phát triển của Trung Quốc. Ngoại trưởng Trung Quốc Tần Cương đã chia sẻ với
truyền thông quốc gia Trung Quốc về chuyến công du, khẳng định rằng quan hệ đối
tác với Nga là rất quan trọng trong bối cảnh một số thế lực đang thúc đẩy “chủ
nghĩa bá quyền, chủ nghĩa đơn phương, và chủ nghĩa bảo hộ”, và những thế lực
này được thúc đẩy bởi “tâm lý Chiến tranh Lạnh”. Tất cả những từ khóa này đều nằm
trong nội dung tuyên truyền về chính sách Trung Quốc của Hoa Kỳ. Việc Trung Quốc
đặt những lý do này vào vị trí trung tâm của chuyến công du thể hiện rõ tại sao
Tập lại quyết định trực tiếp tới thăm Putin vào thời điểm này, bất chấp việc
hình ảnh có thể bị hạ thấp bởi quyết định bắt giữ Putin của Tòa Hình sự Quốc tế
được đưa ra ngay trước thềm chuyến thăm. Thông điệp của Tập rất rõ ràng: Trung
Quốc có nhiều lợi ích trong việc duy trì quan hệ với Nga, và sẽ tiếp tục duy
trì quan hệ với Nga ở mức độ cao nhất, bất chấp phản ứng của phương Tây.
Để gạt đi chỉ trích của Hoa Kỳ và Châu Âu đối
với sự ủng hộ của Trung Quốc với Nga, Bắc Kinh xây dựng một kế hoạch ngoại giao
chi tiết, mở đầu bằng việc công bố một văn bản lập trường về khủng hoảng
Ukraine vào ngày 24 tháng 2 năm 2023, ngày đánh dấu một năm cuộc xâm lược của
Nga tại Ukraine bắt đầu. Văn bản này là một danh sách các luận điểm mà Trung Quốc
đã sử dụng trong suốt cuộc chiến, bao gồm yêu cầu tôn trọng toàn vẹn lãnh thổ
và chống lại các lệnh trừng phạt đơn phương. Đề xuất của Trung Quốc thiếu đi
chi tiết quan trọng về những vấn đề chính như biên giới và trách nhiệm với tội
ác chiến tranh, và đây là một đặc điểm được chủ định từ phía Trung Quốc. Bắc
Kinh hiểu rõ rằng cả Kyiv và Moscow đều không muốn đối thoại vào thời điểm này
vì cả hai đều muốn tiếp tục chiến đấu để nâng cao lợi thế trên bàn đàm phán. Đề
xuất của Trung Quốc chỉ là một món đồ trang trí cho chuyến thăm của Tập, che giấu
đi những hoạt động đàm phán bí mật giữa Tập và Putin.
Kết thúc chuyến thăm, Điện Kremlin công bố
danh sách 14 tài liệu được ký kết bởi Trung Quốc và Nga, bao gồm hai tuyên bố của
Tập và Putin. Những tài liệu này trông có vẻ như chỉ là những biên bản ghi nhớ
không quan trọng giữa các bộ ban ngành mà không có thỏa thuận lớn nào được công
bố. Nhưng khi nghiên cứu kỹ càng thì những tài liệu này cho thấy một bức tranh
rất khác biệt mà Bắc Kinh và Moscow muốn che giấu khỏi thế giới. Khác với thường
lệ, Điện Kremlin không công bố danh sách quan chức và lãnh đạo doanh nghiệp có
mặt trong các buổi làm việc, mà chỉ có thể được tìm thấy thông qua các hình ảnh
và video thu lại hội nghị và thông qua các bình luận của Yuri Ushakov, trợ lý đối
ngoại của Putin. Những nguồn thông tin này cho thấy rằng hơn một nửa đội ngũ
quan chức của Putin tham gia vòng đối thoại đầu tiên với Tập là những quan chức
liên quan trực tiếp tới lĩnh vực quân sự và không gian của Nga. Danh sách này
bao gồm cựu Tổng thống Dmitry Medvedev, hiện đang điều hành Ủy ban phụ trách phức
hợp công nghiệp – quốc phòng; Sergei Shoigu, Bộ trưởng Quốc phòng Nga; Dmitry
Shugaev, điều hành Cục hợp tác quân sự – công nghệ liên bang; Yury Borisov, điều
hành Trung tâm không gian của Nga và đã từng giữ vị trí Thứ trưởng Quốc phòng
Nga trước năm 2020; Dmitry Chernyshenko, Phó Thủ tướng phụ trách Ủy ban liên
chính phủ Nga – Trung và phụ trách khoa học – công nghệ trong nội các Nga. Nhóm
quan chức này được tập hợp lại vì một lý do duy nhất: thúc đẩy hợp tác quốc
phòng với Nga.
Mặc dù Bắc Kinh và Moscow không công bố bất cứ
thỏa thuận nào, chắc chắn rằng đội ngũ quan chức của Tập và Putin đã thống nhất
được nhiều thỏa thuận quốc phòng mới. Trong các thượng đỉnh giữa Tập và Putin
trước đây, hai lãnh đạo đã bí mật ký kết các văn bản liên quan tới quốc phòng
và chỉ công bố sau đó rất lâu. Tháng 9/2014, sau khi Nga sáp nhập Crimea, Điện
Kremlin đã bán các hệ thống S-400 cho Trung Quốc nhưng chỉ công bố sau đó 8
tháng, trong một bài phỏng vấn của tờ Kommersant với Anatoly Isaykin, Giám đốc
của tập đoàn xuất khẩu quốc phòng chủ đạo của Nga là Rosoboroexport.
Sau khi Hạ viện Hoa Kỳ thông qua Đạo luật Chống
Đối thủ của Hoa Kỳ qua Trừng phạt (CAATSA) năm 2017, Moscow và Bắc Kinh ngừng
hoàn toàn việc công bố các hợp đồng quốc phòng. Đạo luật này của Hoa Kỳ đã cho
phép Hoa Kỳ trừng phạt ủy ban phụ trách vũ khí của Quân đội Trung Quốc và lãnh
đạo của ủy ban này là Thượng tướng Lý Thượng Phúc, người mới được bổ nhiệm làm
Bộ trưởng Quốc phòng hồi tháng 3 năm 2023. Tuy nhiên trong một số dịp hiếm hoi,
Putin đã khoe về các thỏa thuận quốc phòng mới với Trung Quốc, ví dụ như vào
năm 2019 khi Putin tuyên bố Nga đang giúp Trung Quốc phát triển hệ thống phát
hiện sớm tên lửa, và vào năm 2021 khi công bố rằng Nga và Trung Quốc đang hợp
tác nghiên cứu phát triển vũ khí công nghệ cao. Trung Quốc đã từng phụ thuộc
vào vũ khí của Nga từ những năm 1990, và Moscow là nguồn cung vũ khí nước ngoài
duy nhất của Trung Quốc sau khi EU và Hoa Kỳ cấm vận vũ khí sau sự kiện Thiên
An Môn năm 1989. Khi ngành công nghiệp quốc phòng Trung Quốc phát triển thì sự
phụ thuộc ngày một giảm dần. Bắc Kinh hiện đã có thể tự sản xuất vũ khí hiện đại,
và có lợi thế vượt trội với Nga trong nhiều lĩnh vực công nghệ quốc phòng mới
như vũ khí không người lái. Tuy nhiên để củng cố năng lực nghiên cứu, phát triển,
và sản xuất, Bắc Kinh vẫn muốn tiếp tục giành được công nghệ quân sự của Nga để
sử dụng trong tên lửa đất đối không, động cơ phản lực, và các thiết bị chiến đấu
dưới biển như tàu ngầm và tàu ngầm không người lái. Nếu là một thập kỷ trước
thì Điện Kremlin sẽ không muốn bán công nghệ quân sự hiện đại nhất cho Trung Quốc
do lo ngại Trung Quốc sẽ đảo ngược công nghệ để tìm ra phương thức sản xuất vũ
khí hiện đại. Nga cũng sẽ có lo ngại về việc cung cấp vũ khí cho một quốc gia
tiếp giáp vùng lãnh thổ rộng, thưa dân, và giàu tài nguyên tại Siberia và Viễn
Đông. Nhưng quan hệ giữa Nga và phương Tây đã bị ảnh hưởng nghiêm trọng sau sự
kiện Crimea năm 2014, và cuộc xâm lược tại Ukraine đã khiến quan hệ với phương
Tây sụp đổ hoàn toàn. Do đó, Moscow không còn lựa chọn nào khác ngoài bán những
công nghệ hiện đại và quan trọng nhất cho Trung Quốc.
Ngay cả trước khi cuộc chiến nổ ra, một số nhà
phân tích của Nga chuyên về công nghiệp quốc phòng Trung Quốc đã ủng hộ việc
tham gia vào các dự án chung, chia sẻ công nghệ với Trung Quốc để chen chân vào
chuỗi cung ứng quốc phòng của nước này. Các nhà phân tích này khẳng định rằng
điều này sẽ là phương án tốt nhất cho công nghiệp quốc phòng Nga hiện đại hóa,
bởi vì nếu không thì khả năng nghiên cứu và phát triển của Trung Quốc sẽ sớm
khiến cho công nghệ của Nga bị lỗi thời. Ngày nay, những nhận định này đã trở
thành lập trường chung tại Moscow. Nga đã bắt đầu mở cửa hợp tác giữa các trường
đại học và các viện nghiên cứu với Trung Quốc. Huawei có số lượng nhân sự
nghiên cứu tại Nga tăng gấp 3 lần sau khi Washington tiến hành một chiến dịch
toàn cầu nhằm giới hạn tập đoàn này trên thị trường quốc tế.
Cả Bắc Kinh và Moscow đều không có nhu cầu
công bố chi tiết về những đàm phán bí mật, cũng như chi tiết về việc các tập
đoàn Nga có thể tiếp cận thị trường tài chính của Trung Quốc. Sự xuất hiện của
Elvira Nabiullina, Giám đốc Ngân hàng Trung ương Nga trong các buổi đối thoại
cho thấy rằng tiếp cận thị trường tài chính của Trung Quốc đang trở thành một vấn
đề tối quan trọng với Điện Kremlin. Nga ngày càng phụ thuộc nhiều hơn vào thị
trường Trung Quốc về cả xuất và nhập khẩu, và đồng Nhân Dân tệ đang trở thành đồng
tiền ưu tiên trong giao thương, tiết kiệm, và đầu tư tại Nga.
Sự xuất hiện của lãnh đạo một số tập đoàn xuất
khẩu nguyên liệu hàng đầu của Nga cho thấy rằng đàm phán có liên quan tới vấn đề
mua bán khoáng sản của Nga cho Trung Quốc. Hiện tại, Bắc Kinh không có nhu cầu
thu hút sự chú ý tới những thỏa thuận này để tránh việc đổ tiền cho Putin tiếp
tục gây chiến, và Bắc Kinh sẽ ngày càng có lợi thế trong đàm phán mua khoáng sản
từ Nga: Bắc Kinh có rất nhiều sự lựa chọn tiềm năng cho việc mua khoáng sản,
trong khi Nga thì có rất ít khách hàng tiềm năng. Điện Kremlin sẽ muốn ít nhất
một số thỏa thuận được công bố để khẳng định khả năng cân đối thiệt hại khi EU
ngừng nhập khẩu dầu và giảm nhập khẩu khí đốt từ Nga. Nhưng chỉ Trung Quốc mới
là bên có quyền quyết định khi nào những thỏa thuận này được ký kết và công bố,
Nga hoàn toàn không còn lựa chọn nào khác ngoài việc kiên nhẫn chờ đợi quyết định
của nước láng giềng mạnh hơn.
Quan hệ Nga – Trung đang trở nên bất cân xứng
hơn bao giờ hết, nhưng không hề một chiều. Bắc Kinh vẫn cần Moscow, và Điện
Kremlin có thể đóng một số vai trò nhất định trong thời kỳ cạnh tranh chiến lược
giữa Trung Quốc và Hoa Kỳ. Vũ khí hiện đại của Nga, tiếp cận với nhân lực
nghiên cứu khoa học chất lượng cao của Nga, và nguồn cung nguyên liệu dồi dào từ
Nga sẽ tiếp tục duy trì vị thế đối tác không thể thiếu của Nga với Trung Quốc.
Nga còn là một đối thủ lớn của Hoa Kỳ trên trường quốc tế và là thành viên thường
trực Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc, tức là Nga tiếp tục là một đối tác quan trọng
của Trung Quốc khi mà Hoa Kỳ đang củng cố quan hệ với một hệ thống các đối tác
toàn cầu tại Châu Âu và Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương.
Những yếu tố này cho thấy mặc dù Trung Quốc có
lợi thế và ảnh hưởng lớn đối với Điện Kremlin, Bắc Kinh không điều khiển được
nước Nga. Một mối quan hệ tương tự cũng tồn tại là quan hệ giữa Trung Quốc và
Triều Tiên. Mặc dù Bắc Kinh có ảnh hưởng rất lớn đối với Bình Nhưỡng, Trung Quốc
vẫn không thể kiểm soát hoàn toàn chính quyền của Kim Jong Un và vẫn phải duy
trì quan hệ thân thiện và gần gũi với Triều Tiên. Nga cũng có quan hệ tương tự
với Belarus, khi Kremlin có thể gây sức ép với Minsk nhưng không thể định đoạt
tất cả mọi chính sách của Belarus. Tiềm lực của Nga có thể mang lại cho Điện
Kremlin một tia hy vọng về tự chủ khi tiến vào một quan hệ bất cân xứng với Bắc
Kinh. Tuy nhiên sự bền vững của quan hệ này, nếu như không xảy ra một sự kiện bất
ngờ nào, sẽ phụ thuộc vào khả năng quản lý của Trung Quốc trong quan hệ với một
nước Nga ngày một suy yếu. Trong những năm tới, chính quyền Putin sẽ phải học lấy
những kỹ năng mà bất cứ đối tác hạng hai nào cũng phải sử dụng để tồn tại, đó
là làm thế nào để quản lý quan hệ với một đối tác là cường quốc mạnh hơn.
--------------------------
Alexander Gabuev là Giám đốc
Trung tâm Âu-Á Nga thuộc Quỹ Carnegie vì Hòa bình Quốc tế. Bài viết được đăng
trên Foreign Affairs tại https://www.foreignaffairs.com/united-states/whats-really-going-between-russia-and-china.
Th.S Ngô Trung Hiếu là cộng tác
viên phụ trách chuyển động EU và Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của Dự án Đại Sự
Ký Biển Đông.
No comments:
Post a Comment