Xâm
lăng Ukraina : Putin, nhà độc tài cô đơn dù có ‘bạn vàng’ Trung Quốc
Thụy My - RFI
Đăng ngày:
19/03/2022 - 17:16
Trong cuộc chiến tranh lạnh thứ hai,
phương Tây đã không phản ứng đúng mức trước sự hung hăng của Trung Quốc và Nga.
Dù diễn biến cuộc chiến ở Ukraina như thế nào đi nữa, Bắc Kinh cũng được lợi nhất
khi Putin bị thế giới cô lập.
https://s.rfi.fr/media/display/3de9cf3e-a79e-11ec-8848-005056bfb2b6/w:1024/p:16x9/xi_05.webp
Tổng
thống Nga Vladimir Putin và chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình tại đại học Thanh
Hoa, Bắc Kinh. Ảnh tư liệu chụp ngày 26/04/2019. AP - Kenzaburo Fukuhara
Chuyên đề
của L’Obs tuần này nói về « Bức màn sắt mới ». « Điều
tra về một nhà độc tài cô đơn - Bí mật Putin » là hồ sơ của
L’Express. Trên trang bìa Courrier International là hình vẽ những
tòa nhà đổ nát, phía dưới có dòng chữ « Putin đã ở đây », chạy
tựa lớn « Ukraina, cú sốc ». Le Point điểm lại « Nga
và chúng ta, năm thế kỷ lịch sử », còn The Economist quan tâm đến
« Một trật tự thế giới khác » với khuôn mặt Tập Cận Bình lớn gấp
đôi Vladimir Putin.
« Hòa bình sa mạc »
Mở đầu bài
báo được Courrier International dịch lại, tờ The Times dẫn lời của
triết gia La Mã Tacite vào đầu Công nguyên : « Bắt cóc, thảm sát,
cướp bóc, đó là những gì được gọi là đế quốc. Và để lại một sa mạc, đó là cái
mà họ gọi là hòa bình ».
Nhiều
thành phố Ukraina đang biến thành những sa mạc. Tình hình ở Marioupol hay
Kharkov nhắc lại thời Đệ nhị Thế chiến. Nga vẫn đang không kích thô bạo bất kể
đó là khu dân cư, bệnh viện nhi và những đoàn xe chở người di tản. Bị thiệt hại
nặng vì sức kháng cự mãnh liệt của Ukraina và hiệu quả của hỏa tiễn Stinger,
Nga đã thay đổi chiến lược, muốn nghiền nát những thành phố đang bao vây.
Quân Nga
cũng không ngần ngại dùng hỏa tiễn hành trình bắn vào một căn cứ sát biên giới,
nhằm cản trở việc phương Tây chuyển giao vũ khí và huấn luyện cho binh sĩ
Ukraina. Những hình ảnh tội ác của quân Nga tràn ngập màn ảnh truyền hình châu
Âu. Đức giáo hoàng Phanxicô hôm 13/03 đã phải lên tiếng đòi chấm dứt thảm sát.
Tổng thống Pháp và thủ tướng Đức tiếp tục đối thoại với Kremlin, yêu cầu ngưng
bắn. Nhưng Vladimir Putin không nhượng bộ, vẫn đòi Ukraina từ bỏ hẳn ý định vào
NATO, công nhận Crimée, Donetsk, Lougansk là của Nga.
Chỉ trong
hai tuần lễ, Matxcơva đã trở thành kẻ bị cả thế giới xa lánh, rơi vào cảnh bị
cô lập, tự cung tự cấp như thời Stalin. Cả một thế hệ thanh niên bị đánh cắp mất
tương lai, nhưng không có hy vọng sẽ xảy ra đảo chánh. Tờ báo bi quan kết luận,
phương Tây cần cứng rắn hơn, chuẩn bị đón nhận thêm nhiều người tị nạn và chứng
kiến Ukraina trong cơn hấp hối.
Sai lầm của phương Tây : Tin vào thiện chí
Putin
Tại các nước
láng giềng, người Ba Lan thức giấc lúc nửa đêm khi những tiếng bom rơi ầm vang
chỉ cách biên giới Ukraina có 20 kilomet. Người Bulgari vội vã tìm mua những
viên i-ốt, Thụy Điển dò lại danh sách những hầm trú ẩn bom nguyên tử, người Latvia
chuẩn bị túi xách « 72 giờ » gồm thức ăn và thuốc men…Cuộc chiến mà
Vladimir Putin khởi động với Ukraina khiến châu Âu rơi vào một kỷ nguyên mới,
theo L’Obs. Chuyên
gia François Heisbourg nhận định, sai lầm trầm trọng nhất của phương Tây là
đánh giá thấp Vladimir Putin. Cựu bộ trưởng Quốc Phòng Alain Richard cho
biết tình báo đã cảnh báo ngay từ khi Putin lên ngôi, nhưng nhiều đời lãnh đạo
đều bỏ qua.
Putin ngày
nay không khác 22 năm trước. Ông ta san bằng Tchernihiv của Ukraina như Grozny
của Tchetchenya, oanh tạc Kharkov như Alep ở Syria. Sai lầm thứ hai là không
nghĩ đến độc lập năng lượng cũng như địa chính trị, và thứ ba là không lo đến
quốc phòng, trừ Pháp, Anh, Ba Lan. Trước đe dọa của Nga, châu Âu đã tỉnh thức.
Nhưng ngược với chiến tranh lạnh cũ, bức màn sắt phân chia một trật tự ổn định,
giờ đây Putin muốn vẽ lại các đường biên giới.
Le
Point bác bỏ luận điểm
cho rằng phương Tây đã khiêu khích Nga khi mở rộng NATO về phía đông, nên có phần
trách nhiệm về việc Matxcơva tấn công Kiev. Đó là ý tưởng của Carl Schmitt
trong thập niên 30. Nhưng trong thế kỷ 21 quan niệm này đã quá lỗi thời, coi
thường chủ quyền và khát vọng tự do của Ukraina.
Nga chỉ có
thể tự trách mình nếu không tìm được chỗ đứng trong một châu Âu hậu chiến tranh
lạnh. Matxcơva vẫn giữ mô hình kinh tế dựa trên nguồn lợi dầu khí, tạo điều kiện
cho tham nhũng. Về chính trị thì ngày càng độc đoán, bóp nghẹt xã hội dân sự, đối
lập và báo chí. Cái sai thực sự của phương Tây là đã cố gắng chìa tay ra với
Nga mà không thấy Matxcơva đang xa dần, đã giúp Nga hội nhập vào toàn cầu hóa,
tặng không cho Nga lợi ích chiến lược qua hai dự án ống dẫn khí. Phương Tây
luôn muốn đối thoại dù Putin đã dùng vũ lực ở Moldova, Gruzia, Ukraina,
Belarus.
Nga đã thất bại trong giai đoạn đầu cuộc chiến
Về mặt
quân sự, thiệt hại quá lớn, sai lầm chiến lược, tham nhũng : đó là những
khó khăn của quân Nga dù có tiến được trên đất Ukraina, theo phân tích của cựu
đại tá kiêm sử gia Pháp Michel Goya trên L’Obs.
Theo ông,
Nga muốn đánh chớp nhoáng, làm tan rã quân đội Ukraina càng nhanh càng tốt trước
khi quốc tế phản ứng, chiếm thủ đô Kiev và Odessa ở phía nam. Thực tế Nga đã thất
bại trong giai đoạn đầu. Có nhiều lý do, nhưng trước hết không hiểu tại sao Nga
lại tấn công vào thời điểm khởi đầu « raspoutitsa », tuyết tan khiến
mặt đất trở nên sình lầy. Đạo quân phải dùng đường bộ, và các đơn vị xe bọc
thép trở thành mồi ngon cho quân đội Ukraina.
Kế đến là
hậu cần. Nga vốn cứng nhắc trong kế hoạch, và khi gặp phải sức kháng cự mãnh liệt
bất ngờ của Ukraina đành phải dừng lại để tiếp nhiên liệu, đạn dược. Quân Nga
thiếu hỏa tiễn để vô hiệu hóa phòng không Ukraina. Putin đã huy động tất cả tám
binh chủng, thêm đơn vị nhảy dù, tổng cộng 150 đến 200.000 quân, hùng hậu chưa
từng thấy kể từ 1945. Có thể nói Nga đã tung vào gần hai phần ba lực lượng bộ
binh và phân nửa số chiến đấu cơ.
Về tổ chức,
quân đội Nga gồm cả quân nhân chuyên nghiệp lẫn lính quân dịch, cơ cấu khá lộn
xộn vì cấp sư đoàn ban đầu định chuyển thành lữ đoàn, rốt cuộc tồn tại song
song. Mạng lưới truyền tin chỉ ở mức trung bình. Dấu hiệu rõ nét là mới đến
ngày 15 của cuộc chiến đã có ba tướng lãnh tử trận, mà khi tướng phải xông lên
phía trước là hệ thống chỉ huy không hoạt động tốt. Ngoài ra còn có nạn xăng bị
bán ra chợ đen.
Lính chết
quá nhiều, đã có 2.000 đến 3.000 quân dự bị đã được gởi ra chiến trường. Với
100 đến 200 người lính tử trận mỗi ngày, và số bị thương nặng nhiều gấp ba lần,
trong ba tháng nữa Nga sẽ phải thay quân nhân chuyên nghiệp bằng quân dự bị và
lính nghĩa vụ, kém cả về hiệu quả lẫn tinh thần chiến đấu.
Xâm lăng Ukraina : Chỉ một mình Putin
quyết định
Trả lời L’Express,
nhà nghiên cứu Ben Judah khẳng định « Một mình Putin quyết định »
việc đưa quân xâm lăng Ukraina. Cách đây 23 năm khi mới lên làm tổng thống,
Putin còn bàn bạc với các viên chức cao cấp và doanh nhân, và trước khi chiếm
Crimée năm 2014 vẫn còn trao đổi với giới tinh hoa. Nhưng từ đó đến nay
ông ta càng độc đoán. Hôm 11/10/2015, khi Vladimir Putin lên ti vi loan báo can
thiệp quân sự vào Syria, ngoại trưởng Serguei Lavrov không hề hay biết cho đến
khi có người dúi cho một mẩu giấy nhỏ, bên lề cuộc họp Đại hội đồng Liên Hiệp
Quốc.
Trong đại
dịch Covid, cả năm 2020, Vladimir Putin tự cô lập trong tư dinh Valdai nằm giữa
Matxcơva và Saint-Petersbourg. Ngay cả những người thân tín cũng phải tự cách
ly một thời gian dài mới được tiếp xúc. Ngược với Stalin vốn thích uống
rượu và xem phim với các thành viên Bộ Chính trị tại datcha (nhà nghỉ
mát), Putin tự tách rời với thế giới, và như vậy đáng sợ hơn cả Stalin. Ngày
càng tập trung quyền lực, cấp dưới sợ hãi nên chỉ báo cáo những gì Putin muốn
nghe. Tổng thống Nga còn có công cụ đàn áp đắc lực là cơ quan an ninh, dành nhiều
ưu đãi cho giới này. Các nhà độc tài thường thích sử dụng vũ lực, nhưng cũng có
nguy cơ thất trận vì quyết định sai lầm về quân sự. Chuyên gia Nicolai Petrov
lo sợ Putin sẽ dùng những loại vũ khí nguy hiểm nhất để đạt bằng được mục đích.
Ẩn số Bắc Kinh
L’Express nhìn sang phía « người bạn lớn »
của Putin : « Ukraina : Khi Trung Quốc chọn lựa… ».
Thế giới đang sang trang. Không ai biết được Vladimir Putin sẽ còn đi đến đâu,
bên cạnh đó còn có một nguy cơ khác, đó là Bắc Kinh đứng về phía Matxcơva. Theo
tình báo Mỹ, Matxcơva đã đề nghị Trung Quốc hỗ trợ về quân sự. Nếu Bắc Kinh chấp
nhận, cuộc chiến sẽ mở rộng tầm vóc.
Chiến
tranh sẽ gây bất ổn cho kinh tế thế giới, nhưng theo nhà nghiên cứu Alice
Ekman, « Trung Quốc sẵn sàng trả giá, vì không chỉ tranh giành vị trí
cường quốc kinh tế số một thế giới mà cả tương quan địa chính trị với Hoa Kỳ và
phương Tây ». Trong khi đó, nỗ lực tuyệt vọng của Emmanuel Macron và
Olaf Scholz cho thấy ngoại giao không hiệu quả. « Đây là thời điểm đáng
buồn nhất trong nhiệm kỳ của tôi » - tổng thư ký Liên Hiệp Quốc
Antonio Guterres than thở. Nhưng sự yếu kém của Liên Hiệp Quốc trước hết là do
Hoa Kỳ : Joe Biden vẫn không chứng tỏ xứng tầm.
Le
Point nhắc lại phương
thức mà tổng thống Ronald Reagan đã dùng để hạ gục Liên Xô : lôi kéo vào
cuộc « Chiến tranh giữa các vì sao », kết hợp với Ả Rập Xê Út hạ giá
dầu lửa để bóp nghẹt nền kinh tế xô-viết. Hồ sơ của tuần báo còn quay lại với
thời đối mặt De Gaulle-Stalin, sự kiện Belgrade, cho đến Nord Stream - thất bại
mang tính chiến lược của Đức, quân đội Ukraina gây ngạc nhiên cho thế giới… Le
Point cũng tiết lộ tình báo, biệt kích Pháp đã có mặt để hỗ trợ, kể cả việc
bảo vệ an ninh cho tổng thống Volodymyr Zelensky.
Cuộc chiến tranh lạnh thứ hai chống Nga và
Trung Quốc
Trả lời phỏng
vấn L’Express, chuyên gia quan hệ quốc tế Niall Ferguson nhận định « Đó
là cuộc chiến tranh lạnh thứ hai chống lại Nga và Trung Quốc ». Ông
Ferguson cho rằng trừng phạt kinh tế không đủ để làm Putin lùi bước, và phương
Tây vũ trang cho Ukraina quá trễ ! Nga vẫn tiến quân một khi khả năng kinh
tế còn cho phép. Tốt nhất là đạt được một thỏa thuận hòa bình, rất có thể là
Kiev phải từ bỏ Crimée cũng như hai « nước cộng hòa » Donetsk,
Lougansk.
Khi để ngỏ
việc gia nhập NATO nhưng chỉ dừng lại trên lý thuyết, phương Tây đã đặt Ukraina
vào tình thế khó khăn, và lại không giúp Kiev tự vệ sau khi đã bị Nga chiếm mất
Crimée. Chính quyền Biden có hai chọn lựa : hoặc trung lập hóa
Ukraina, hoặc vũ trang cho nước này để đối phó với Nga. Nhưng Washington lại rề
rà trong việc giao vũ khí, lại còn dỡ bỏ việc trừng phạt dự án đường ống Nord
Stream 2. Sai lầm lớn nhất của Biden là nói với Putin rằng sẽ không can thiệp,
và cho đến bây giờ vẫn tiếp tục như thế !
Lẽ ra Mỹ
có thể viện trợ cho Ukraina phi cơ tiêm kích để bảo vệ bầu trời. Và thay vì cảnh
cáo Putin là nếu sử dụng vũ khí nguyên tử sẽ bị trả đũa, Biden lại thụt lùi.
Theo ông Ferguson, đó chỉ là trò bắt bí của Putin. Thật đáng buồn khi thấy
Washington phạm vô số sai lầm, khiến Ukraina rơi vào thảm cảnh, số nạn nhân
không ngừng tăng lên.
Phương Tây với nhiều ưu thế lại để phe độc
tài lấn lướt
Nếu trong
cuộc chiến tranh lạnh đầu tiên, Hoa Kỳ lao vào để ngăn chận sự bành trướng của
cộng sản, thì trong chiến tranh lạnh thứ hai - thật ra đã bắt đầu từ 2018 -
phương Tây đã không phản ứng đủ cứng rắn trước sự hung hăng của Trung Quốc và
Nga, trong đó Trung Quốc đóng vai trò chính. Ông Tập sẽ không bao giờ từ bỏ mục
tiêu Đài Loan, chính vì vậy mà ông ta muốn kéo dài nhiệm kỳ.
Điều nghịch
lý là Hoa Kỳ và các đồng minh phương Tây vẫn luôn nắm nhiều ưu thế, vượt trội về
công nghệ cũng như quân sự. Trong khi đó Trung Quốc đối mặt với rất nhiều khó
khăn : kinh tế chững hẳn lại, dân số sụt giảm, có thể mất đi đến phân nửa
số dân vào cuối thế kỷ này. Hoa Kỳ có nhiều nguồn lợi thiên nhiên, có thể giúp
châu Âu không cần đến khí đốt Nga trong vài năm tới, các nước phương Tây thu
hút được nhân tài, trong khi nhiều bộ óc tài giỏi đã rời bỏ nước Nga. Dân chủ tự
do rõ ràng là một mô hình quyến rũ. Trên 70% người dân Ukraina muốn gia nhập
Liên Hiệp Châu Âu, và sau khi bị Nga xâm lăng, tỉ lệ này lên đến 100%.
Bắc Kinh sẽ ép Nga hạn chế bán vũ khí cho Việt
Nam ?
The
Economist nhận định
trong khi các thành phố Ukraina bị Nga dội mưa bom thì ở châu Á, Trung Quốc
đang toan tính thủ lợi từ cuộc chiến. Tập và Putin muốn phân chia thế giới :
Trung Quốc lãnh đạo Đông Á, Nga có quyền phủ quyết về an ninh của châu Âu, và Mỹ
buộc phải quay về bên kia bờ Đại Tây Dương. Trật tự này không bao gồm các giá
trị phổ quát lẫn nhân quyền. Tập hoàng đế tin rằng cuộc chiến lớn nhất trong thế
kỷ 21 là sự đối đầu giữa Trung Quốc với Hoa Kỳ, và chắc chắn Bắc Kinh sẽ thắng.
Tập Cận
Bình không cần Putin giành được thắng lợi lớn ở Ukraina, chỉ cần ông ta sống
sót. Nếu tổng thống Nga bị thất trận và tệ hơn nữa, bị lật đổ, sẽ tai hại cho
ông Tập Cận Bình, chưa đầy một tháng trước vừa long trọng tuyên bố « tình
hữu nghị vô biên ». Một nước Nga yếu thế sẽ ngoan ngoãn với Bắc Kinh, Putin
có thể để cho Trung Quốc vào các cảng ở phía bắc, bán dầu khí giá rẻ, cung cấp
công nghệ quân sự nhạy cảm thậm chí cả việc chế tạo vũ khí hạt nhân tiên tiến.
Bắc Kinh có thể đòi hỏi Nga chuyển giao nhanh các công nghệ hiện đại nhất, đặc
biệt là tàu ngầm và vũ khí phòng không. Trung Quốc cũng có thể lợi dụng thế
« dưới cơ » của Nga để ép Kremlin không bán một số loại vũ khí cho Việt
Nam và Ấn Độ.
Nga-Trung, tình hữu nghị « có giới hạn »
Từ khi khởi
đầu cuộc xâm lăng hôm 24/02, Trung Quốc giả điếc trước lời kêu gọi của nhiều
chính phủ là nên can gián Nga. Giờ đây phương Tây lo ngại Trung Quốc quyết
định « ngồi nhìn thảm họa », chỉ gây áp lực ngưng bắn một khi
Putin không bị mất mặt, chẳng hạn chiếm được thủ đô Kiev. Sau đó Bắc Kinh sẽ đề
nghị tái thiết các thành phố bị phá hủy, với hy vọng trọng lượng kinh tế sẽ làm
các nước quên đi những tuần lễ vô cảm trước tội ác của Nga.
Chiến
tranh càng kéo dài, phương Tây càng bớt đoàn kết, các chính phủ mất phiếu. Dù
diễn biến như thế nào đi nữa, Bắc Kinh cũng coi quan hệ với Kremlin là phương
tiện để củng cố sức mạnh của Trung Quốc, chứ không phải của Nga. Những hợp đồng
mua dầu khí gần đây không phải là liều thuốc nhanh chóng cứu vãn kinh tế Nga
đang thảm hại vì cấm vận. Trung Quốc chỉ nhập 10 tỉ mét khối khí đốt của Nga
năm 2021, thua xa con số 175 tỉ mét khối của châu Âu.
Tuy miệng
nói « vững như bàn thạch », nhưng The Economist thấy rằng
tình bạn Nga-Trung là « có giới hạn ». Sự ra đi của các tập đoàn
đa quốc gia có thể là cơ hội cho các nhà sản xuất Hoa lục, những công ty quốc
doanh Trung Quốc đang lăm le mua rẻ tài sản ở Nga. Trung Quốc là nước hưởng lợi
nhiều nhất trước một Matxcơva cô đơn. Trong lúc thế giới cố tìm cách chấm dứt
cơn hoạn nạn của Ukraina, Bắc Kinh chỉ thờ ơ nhìn, mơ màng đến mối lợi sắp tới.
No comments:
Post a Comment