Có
phải độc tài chống dịch tốt hơn dân chủ?
Bình dân Học vụ - Luật
Khoa
02/08/2020
https://www.luatkhoa.org/2020/08/co-phai-doc-tai-chong-dich-tot-hon-dan-chu/
Thật đáng chán nản khi quan sát tình hình dịch bệnh
và chống dịch bệnh ở các nước phát triển, có nền dân chủ được đánh giá là vững
bền, như Hoa Kỳ, Anh, Italia… “Te tua”, “rối loạn” là những từ ngắn gọn và xác
đáng nhất để mô tả tình hình chung. Trong khi đó, khó có thể phủ nhận là Việt
Nam đã, đang và khả năng cao là sẽ tiếp tục làm tốt công tác chống dịch. Từ đó,
suy ra…
Từ đó, người ta rất suy ra một điều: Thể chế độc tài chống dịch tốt hơn
thể chế dân chủ. Đơn giản là dưới thể chế
độc tài, hầu như không có khái niệm “tự do”, “nhân quyền”; công dân tốt là người
chấp hành nghiêm chỉnh mọi chủ trương, đường lối, chính sách của nhà nước. Vậy
nên khi các lệnh phong tỏa, cách ly, giãn cách xã hội được ban ra, dân chúng
răm rắp tuân theo. Những người phản đối chỉ là thiểu số và bị cộng đồng lên án.
Trong khi đó, ở các quốc gia dân chủ, dân quen tự do ngôn luận, phản biện,
tranh cãi, nên cứng đầu hơn, không dễ tuân thủ mệnh lệnh. Thậm chí, nếu cảm thấy
quyền tự do cá nhân bị nhà nước xâm phạm, họ còn biểu tình.
Tính đến hôm nay
(30/7/2020), Mỹ – vốn được coi như đại diện của nền dân chủ tự do phương Tây –
đã là quốc gia có tổng số ca nhiễm nCovid cao nhất và số tử vong nhiều nhất thế
giới: Hơn 4,5 triệu ca nhiễm,
hơn 150.000 người chết [1]. Công luận nước Mỹ chia rẽ vì Tổng thống và
các phát ngôn của Tổng thống, vì chính sách, vì vụ George Floyd, vì biểu tình
Black Lives Matter, v.v.
Thật là càng tạo cơ sở
cho những người Việt Nam vốn nghi ngờ về giá trị của dân chủ, nhân quyền khẳng
định: Dân chủ tự do là loạn, độc tài mới là ưu việt, nhất là trong những giai đoạn
dầu sôi lửa bỏng như chiến tranh, thiên tai, dịch bệnh.
Cũng có những ý kiến phản
đối quan điểm trên, chẳng hạn giải thích: “Ở Mỹ, Tổng thống không có quyền ra lệnh
phong tỏa. Mỹ là thể chế liên bang, nên các bang có quyền tự quyết, mỗi bang một
khác, không tập quyền, không thống nhất được”. Hoặc: “Người Mỹ là thế đó. Tình
yêu tự do thấm vào máu rồi, họ không thể chịu bất kỳ sự bó buộc nào”.
Tất nhiên, những cách giải
thích trên chỉ góp phần khẳng định quan điểm: Dân chủ tự do là loạn, là không
chống nổi dịch bệnh; độc tài, tập trung quyền lực mới chống được dịch, mới là
ưu việt.
Vậy, sự thật là thế nào? Bản chất của việc chống dịch thành công là
gì? Việc chống dịch nCovid liên quan ra sao đến dân chủ và độc tài? Ta có thể
trả lời những câu hỏi này bằng cách sử dụng kiến thức… căn bản về toán học.
Phố Wall đang chìm
trong lo âu giữa đại dịch COVID-19. Ảnh: AP.
Đó là một hàm số
có nhiều biến
Một hàm số (f) luôn phụ
thuộc vào nhiều biến số x, y, z… Khi ta nói hàm số f đồng biến với biến x,
nghĩa là ta ngầm giả định các biến kia (y, z…) không đổi.
Ví dụ, độ ngọt của tách
cà phê (hàm số f) phụ thuộc vào các biến số như lượng đường trong tách (x), lượng
cà phê (y), lượng nước (z). Khi y và z không đổi, hàm số f đồng biến với x,
nghĩa là x càng tăng, f càng tăng, và ngược lại: Càng nhiều đường thì tách cafe
càng ngọt, và ngược lại.
Tương tự, khi đánh giá kết
quả chống dịch của một quốc gia (là hàm số f), ta phải xét trên tổng thể các biến:
chính sách của nhà nước, ý thức người dân, thể chế chính trị, văn hóa, tâm lý
dân tộc, khí hậu – thời tiết, trình độ khoa học – công nghệ – y tế… Rồi độ tuổi,
tiền sử bệnh nền… Có thể kể ra đến hàng chục biến số như vậy. Đó là chưa kể đến
những yếu tố mà khoa học chưa nghiên cứu, chưa giải thích được, cũng không biết
nên định nghĩa và phân loại ra sao, như: Liệu có phải do ăn mắm, ăn tỏi, hay do
hồi nhỏ chích ngừa sởi/ ho lao… mà người Việt Nam có sẵn đề kháng trong cơ thể
hay không?
Vì thế, rất khó để có thể
khẳng định Việt Nam chống dịch giỏi là do thể chế chính trị… độc tài.
Hai biến số: Chính
sách nhà nước và ý thức người dân
Bây giờ, ta chỉ xét riêng
hai biến số “chính sách của nhà nước” và “ý thức của người dân”.
Đầu tiên, với biến số
“chính sách của nhà nước”, giả định tất cả các biến số khác là như nhau giữa
các quốc gia. Ta sẽ thấy: Nhà nước càng chủ động ban hành chính sách cách ly/
giãn cách xã hội/ phong tỏa sớm, càng có hiệu quả trong việc chống dịch. Đơn giản
vì cách ly càng sớm, càng hạn chế tiếp xúc giữa người với người, càng làm giảm
nguy cơ lây nhiễm.
Việc ban hành chính sách
cách ly không liên quan đến chuyện nhà nước dân chủ hay độc tài: Thực tế cho thấy
những nước làm sớm, làm tốt và quyết liệt chính sách cách ly hay giãn cách xã hội
có New Zealand, Úc, Đài Loan, và Việt Nam.
Biến số tiếp theo ta xét
là “ý thức của người dân”, vẫn với điều kiện các biến số khác không đổi (như
nhau giữa các quốc gia). Rõ ràng, dân càng tuân thủ chính sách cách ly, việc chống
dịch càng có hiệu quả, và dân càng bất hợp tác, việc chống dịch càng mất hiệu
quả. Tuy nhiên, lại không phải là quốc gia càng dân chủ thì dân càng bất hợp
tác. Một ví dụ là Hàn Quốc. Tuy đây là nước dân chủ (có thể luận tội, bãi nhiệm
ngay cả tổng thống đang đương chức), nhưng người dân vẫn tuân thủ rất tốt lệnh
cách ly, trong khi vẫn bảo vệ tự do tôn giáo. (Nhớ rằng dịch bùng phát tại Hàn
Quốc là do một phụ nữ theo giáo phái Tân Thiên Địa đi nhà thờ khi đã nhiễm
nCovid). New Zealand là một ví dụ khác. Ở đây, dân tuân thủ nghiêm chỉnh việc
đeo khẩu trang và cách ly. Người không chấp hành bị phạt nặng. Thậm chí Bộ
trưởng Y tế David Clark cũng từ chức do vi phạm các quy tắc kiểm dịch.
Cũng không hẳn là quốc
gia càng kém dân chủ, càng độc tài thì dân càng chấp hành lệnh cách ly. Ngay
trong thời gian giãn cách xã hội lần đầu (tháng 4), dân Việt Nam vẫn nhiều người
tụ tập ăn nhậu (dù là nhậu chui), đi tung tăng ngoài đường với khẩu trang đeo
không kín mũi. Đó là vấn đề ý thức, và hình như ý thức người dân, trong trường
hợp này, không liên quan đến việc chính quyền là độc tài hay dân chủ.
Xét qua hai biến số trên (chính sách của nhà nước và ý thức của người
dân), ta thấy rằng cốt lõi để chống dịch thành công là một chính sách cách ly/
giãn cách xã hội/ phong tỏa kịp thời, và sự tuân thủ chính sách đó của người
dân. Đồng thời, nói rằng “trong nền dân chủ, khó thực hiện chính sách cách ly”
là sai so với thực tế.
Đài Loan bắt buộc
đeo khẩu trang trên các phương tiện giao thông công cộng, ai không chấp hành sẽ
bị phạt. Ảnh: Chiang Ying-ying / AP.
Một đường phố ở
Seoul, Hàn Quốc, ngày 3/4/2020. Ảnh: Reuters.
Dân chủ không liên
quan đến ý thức chấp hành kém
Những người cho rằng
“trong nền dân chủ, khó thực hiện chính sách cách ly” có lẽ đã hiểu sai khái niệm
dân chủ.
Dân chủ là một hình thức
tổ chức chính quyền hay một hệ thống quản trị đất nước thỏa mãn một số nguyên tắc
nhất định, như: Toàn dân kiểm soát chính quyền một cách thường xuyên, liên tục;
mọi công dân đều bình đẳng về quyền chính trị. Trong đó, để toàn dân kiểm soát
chính quyền một cách thường xuyên, liên tục, thì nhất thiết dân phải có quyền bầu
ra người lãnh đạo đất nước, thông qua những cuộc bầu cử công bằng và tự do, hay
nói cách khác, thông qua lá phiếu của họ.
Điều đó dẫn đến việc người
lãnh đạo trong chế độ dân chủ luôn tìm cách để thu hút phiếu bầu. Thế nên
ông/bà ta sẽ lúng túng, loanh quanh mỗi khi cần ra quyết định, bởi vì làm gì
cũng phải xem dân phản ứng thế nào đã. Trước các vấn đề lớn, động chạm quá nhiều
tầng lớp dân chúng, họ sẽ không dám quyết đoán, mà cứ dùng dằng, như trong trường
hợp nCovid này là chần chừ cho cho đến khi… dịch bùng nổ.
Cho nên, không phải là
“trong nền dân chủ, khó thực hiện chính sách cách ly”, mà đúng ra phải hiểu là:
Trong nền dân chủ, có khả năng lãnh đạo không dám quyết đoán ban hành và thực
thi chính sách cách ly.
Và tất nhiên, bất kỳ
chính sách nào, ban hành ở bất kỳ xã hội nào, vào bất kỳ lúc nào, đều có thể gặp
phải sự phản đối, thậm chí chống đối, từ một bộ phận dân chúng. Xã hội càng dân
chủ thì điều đó càng có khả năng xảy ra. Lãnh đạo ra quyết định “phong tỏa toàn
xã hội”, sẽ có người biểu tình phản đối phong tỏa. Lãnh đạo ra quyết định
“không cách ly, để phát triển miễn dịch cộng đồng”, cũng lại sẽ có người biểu
tình “đòi cách ly”. Đó là chuyện bình thường trong một nền dân chủ.
Ở Việt Nam thì không có
biểu tình, nhưng dân cũng chống đối bằng những hình thức khác, ví dụ như vẫn tụ
tập ăn nhậu, vẫn đi ra đường, khẩu trang không che kín mũi, v.v.
Cuối cùng, nếu nói độc
tài là ưu việt, chống dịch tốt, bạn có thể nhìn vào Iran và Belarus. Buồn cười
nhất là Belarus, Tổng thống (độc tài) Alexander Lukashenko không áp dụng bất kỳ
biện pháp chống dịch nào, đất nước này có tốc độ lây nhiễm nCovid cao nhất châu
Âu, và người dân Belarus thậm chí không có quyền biểu tình “yêu cầu thực hiện
cách ly xã hội”!
***
[1] Số liệu cập nhật từ
trang Worldometers.
“Bình dân Học vụ” là một nhóm viết được thành lập
ngày 10/6/2020 với mục đích tập trung vào những bài viết cung cấp kiến thức căn
bản, đơn giản nhất về logic, triết học, chính trị, pháp luật… cho người đọc Việt
Nam. Phương châm của nhóm là phải bắt đầu mọi thứ từ điều cơ bản nhất: tập cách
tư duy.
No comments:
Post a Comment