Belarus:
30 năm trong bóng ma độc tài hậu cộng sản. Bừng tỉnh?
Y Chan - Luật
Khoa
18/08/2020
https://www.luatkhoa.org/2020/08/belarus-30-nam-trong-bong-ma-doc-tai-hau-cong-san-bung-tinh/
Ở Belarus, con số nổi tiếng nhất chắc hẳn phải là
80. Tương truyền đó là con số phát tài ưa thích của Alexander Lukashenko, nhà
lãnh đạo đã “trị vì” đất nước này suốt 27 năm qua.
Tổng thống Lukashenko
phát biểu mừng Quốc khánh Belarus hồi tháng Bảy. Ảnh: Tatyana Zenkovich/EPA
Kể từ lần bầu cử đầu tiên
của Belarus vào năm 1994, khi Lukashenko thắng
cử vòng hai với 80% phiếu bầu, bằng một cách thần kỳ nào đó, ông đều đắc
cử trong những kỳ tiếp theo với kết quả gần như tương tự.
Năm 2001, Lukashenko
tuyên bố thắng cử với 76% phiếu bầu. Năm 2006, số phiếu công bố là 84%. Năm
2010 có kết quả 80%. Năm 2015, con số là 84%.
Đó là chưa tính năm 2004
khi Lukashenko tiến hành trưng cầu dân ý để thay đổi Hiến pháp, bãi bỏ giới hạn
nhiệm kỳ tổng thống, kết quả cũng loanh quanh tiệm cận con số vàng: 79,42%.
Mỗi năm trôi qua, lượng
người chán ghét và phản đối “kẻ độc tài cuối cùng của châu Âu” càng nhiều ra mặt,
nhưng mỗi kỳ bầu cử trôi qua, kết quả mỹ mãn này vẫn cứ “trơ gan cùng tuế nguyệt”.
Và cuộc bầu cử tổng thống
ngày 9/8/2020 vừa qua, Lukashenko lại được thông báo đắc cử nhiệm kỳ lần thứ
sáu với 80% số phiếu ủng hộ.
Lần này thì hàng trăm
ngàn người dân Belarus quyết tâm đổ ra đường trong đợt biểu tình lớn nhất kể từ
khi đất nước này tách ra khỏi Liên Xô cũ.
Họ không còn muốn để vận
mệnh của mình nằm trong tay những kẻ độc tài.
Kẻ độc tài cuối
cùng của châu Âu
Belarus là một trong bốn
nước cộng hòa sáng lập nên Liên bang Xô Viết (cùng với Nga, Ukraine và khối
Kavkaz) vào ngày 30/12/1922.
Trước đó, nỗ lực khai
sinh ra đảng Marxist đầu tiên của nước Nga, Đảng Công nhân Dân chủ Xã hội Nga,
xuất hiện năm 1898 tại Minsk, thủ đô hiện tại của Belarus. Minsk lại chính là
nơi mà, vào tháng 12/1991, các quan chức của ba nước Nga, Ukraine và Belarus gặp
gỡ để thỏa thuận chính thức về việc chấm dứt sự tồn tại của Liên bang Xô Viết.
Nằm ở cửa ngõ tiến vào nước
Nga, Belarus có vị thế quan trọng trong lịch sử, lại càng đặc biệt quan trọng
trong thời hiện tại
Vị trí Belarus trên
bản đồ châu Âu. Ảnh: innovationorigins.com.
https://2xjs7y10oiyz26vqxu2hok6y-wpengine.netdna-ssl.com/wp-content/uploads/2020/08/90-1024x576.jpeg
Alexander
Lukashenko, người được gọi là “kẻ độc tài cuối cùng của châu Âu”. Ảnh: Lintao
Zhang/Getty.
Khác với các hàng xóm, kể
từ khi tách khỏi Liên Xô cũ, Belarus vẫn không hòa nhập cùng phần còn lại của
châu Âu mà lựa chọn hướng về phương Bắc, thắt chặt quan hệ với chính quyền Nga.
Người chịu trách nhiệm chính cho lựa chọn này là Alexander Lukashenko.
Alexander Lukashenko là tổng
thống đầu tiên và duy nhất cho đến nay của nước Cộng hòa Belarus, từ khi tách
ra từ Liên bang Xô Viết vào năm 1991.
Với tư cách ứng viên độc
lập, Lukashenko tham gia trong cuộc bầu cử tổng thống lần đầu tiên của đất nước
vào năm 1994. Ông bất ngờ chiến thắng sau hai vòng với tỷ lệ gấp ba lần số phiếu
ủng hộ so với người thứ nhì, vốn là thủ tướng đương nhiệm của Belarus. Khi đó
ông mới 39 tuổi.
Có thể lý giải chiến thắng
của ông khi nhìn vào các đối thủ của ông: Đó đều là những gương mặt đại diện
cho chính quyền cũ còn sót lại từ thời Xô Viết.
Sau khi Liên Xô sụp đổ, nền
kinh tế các nước trong khối xã hội chủ nghĩa đều lâm vào cảnh hỗn loạn. So với
những nước khác chuyển sang cơ chế thị trường, tư hữu hóa các doanh nghiệp nhà
nước, Belarus chật vật hơn nhiều.
Thời kỳ trong khối Xô Viết,
Belarus được hưởng lợi từ các chính sách phát triển công nông nghiệp và cung ứng
năng lượng giá rẻ. Nhờ đó, nền công nghiệp nặng và hoạt động xuất khẩu nông
nghiệp của Belarus tương đối phát triển. Khi Liên Xô bất ngờ tan rã, Belarus
cũng lao đao. Tiến trình chuyển đổi tư nhân hóa nền kinh tế của nước này trong
những năm đầu sau khi tách khối diễn ra rất chậm. Kinh tế lao dốc, thất nghiệp
tăng, sự bất mãn của người dân còn được đẩy lên cao với các cáo buộc tham nhũng
tràn lan trong chính quyền.
Lukashenko, người trước
đó chủ yếu làm nhiệm vụ điều hành nông trường quốc doanh, được bầu làm chủ tịch
tạm thời của ủy ban điều tra về tham nhũng trong Quốc hội vào năm 1993. Cuối
năm đó, ông công khai cáo buộc 70 quan chức cấp cao, trong đó có Chủ tịch Quốc
hội lẫn Thủ tướng, biển thủ của công.
Năm sau, 1994,
Lukashenko tranh
cử tổng thống với tư cách ứng viên độc lập, không liên hệ với đảng
phái nào, chỉ đứng về phía “tầng lớp người nghèo và bị bóc lột”, đồng thời giơ
cao khẩu hiệu chống tham nhũng.
Sự ủng hộ áp đảo của người
dân dành cho ứng viên dân túy Lukashenko trong đợt bầu cử tổng thống lần đầu của
Belarus là một chỉ dấu cho thấy họ chán ghét chính quyền cũ nhiều hơn là việc họ
tin tưởng nhân vật vẫn còn mới mẻ này.
Nhưng họ không biết rằng
Lukashenko thật ra không khác gì mấy những quan chức cũ của chính quyền. Từ đầu,
ông cũng đã công khai tự hào việc mình là quan chức duy nhất bỏ phiếu chống lại
hiệp ước xóa bỏ Liên bang Xô Viết.
Lukashenko, cũng như
không ít người Belarus khi đó, vẫn còn tiếc nuối giai đoạn tốt đẹp của Liên Xô
cũ. Ngay khi liên bang tan rã, người dân Belarus đã bỏ phiếu tán thành việc thành
lập một liên minh tiền tệ (monetary union) với Nga.
Vì thế, sau khi đắc cử,
thay vì mở rộng cửa ra hướng Tây giống các nước hàng xóm, áp dụng mô hình thể
chế tư bản, Lukashenko quyết tâm áp đặt mô hình “xã hội chủ nghĩa theo định hướng
thị trường” (market socialism). Định hướng này kéo cả đất nước vào vòng tay của
nước Nga hùng mạnh tại phương Bắc. Ông cũng tích cực quảng bá cho ý tưởng thành
lập một nhà nước liên bang với Nga. Năm 1999, ý tưởng đó chính thức thành hiện
thực với việc ký hiệp định thành lập Liên bang Belarus – Nga.
Nga đáp ứng 80% nhu
cầu năng lượng của Belarus với mức giá rẻ hơn thị trường. Ảnh: Alexei
Danichev/Sputnik
Theo nhiều nhà quan sát,
nước cờ này ngoài ý nghĩa về mặt kinh tế đối với Belarus (nước này phụ thuộc gần
như hoàn toàn vào nguồn cung năng lượng từ Nga) còn là để phục vụ tham vọng quyền
lực của cá nhân Lukashenko. Ông muốn trở thành người đứng đầu một nhà nước liên
bang hùng mạnh thay vì chỉ hài lòng với chiếc ghế lãnh đạo một đất nước 10 triệu
dân.
Tham vọng đó có cơ sở trước
năm 2000, khi uy tín của Tổng thống Nga Boris Yeltsin ở mức rất thấp. Nếu hai
nước hợp nhất, Lukashenko hoàn toàn có cơ hội cạnh tranh chức lãnh đạo cao nhất
của liên bang.
Điều đó thay đổi khi
Yeltsin bất ngờ lựa chọn Vladimir Putin cho vị trí kế nhiệm. Khi Yeltsin đột ngột
từ chức, Putin nắm giữ vị trí cao nhất của nhà nước Nga từ năm 2000 cho đến
nay.
Cũng kể từ đó, Lukashenko
bằng mặt nhưng không bằng lòng, tiếp tục đong đưa với phía Nga về dự án liên
bang nhưng chưa hề tiến hành bất kỳ động tác sáp nhập thực tế nào. Với thế và lực
của Putin ở phía đối diện, nếu sáp nhập, ông chắc chắn không thể đọ lại.
Lukashenko một mặt vẫn
buông thả với nước Nga để hưởng lợi từ chính sách giao thương hữu hảo với người
bạn lớn, đặc biệt là nguồn cung dầu và khí gas giá rẻ từ Nga, vốn chiếm
tới hơn 80% nhu cầu năng lượng của Belarus. Mặt khác, ông cũng thường
xuyên tỏ ra “rắn mặt” với hàng xóm phương Bắc, thể hiện cho người dân trong nước
thấy rằng mình vẫn là “kẻ mạnh bạo” (strongman), là người duy nhất có thể bảo vệ
đất nước đối chọi với thế lực hùng mạnh bên ngoài.
Đối với các vấn đề trong
nước, kẻ mạnh bạo Lukashenko không ngần ngại che giấu tham vọng quyền lực ngay
từ những giây phút đầu tiên, và sẵn sàng đàn áp thẳng tay các tiếng nói đối lập.
Chỉ hai năm sau khi nắm
quyền, vào năm 1996, Lukashenko đã cho tiến hành trưng cầu dân ý và thay đổi Hiến
pháp để thâu tóm quyền lực tuyệt đối. Hiến pháp thay đổi cho phép Lukashenko
kéo dài nhiệm kỳ tổng thống và cai trị bằng sắc lệnh (rule by decree). Ông cũng
đồng thời giải tán Quốc hội và thành lập Quốc hội mới với toàn bộ những người
theo phe của mình.
Những ai phản đối chế độ
cai trị độc tài của Lukashenko, kể cả các ứng viên “dám” tranh cử tổng thống ở
những cuộc bầu cử, hoặc bị lực lượng an ninh đánh đập đe dọa, hoặc bị bỏ tù, hoặc
“mất tích bí ẩn” không bao giờ xuất hiện trở lại.
Trong cuộc bầu cử tổng thống
mới nhất vào tháng 8/2020 vừa rồi, lịch sử cũng lặp lại khi lần lượt những ứng
viên tổng thống của phe đối lập bị
bắt giữ vì nhiều tội danh khác nhau.
Trong một thời gian rất
dài, nhiều người Belarus đã nghĩ đất nước mình không có bất kỳ hy vọng nào thay
đổi.
Cho tới khi những người
phụ nữ đứng dậy.
Khi những người phụ
nữ ra tay
Ứng viên tổng thống duy nhất đối chọi với Lukashenko trong cuộc bầu cử
vừa qua là một cô giáo chỉ mới 37 tuổi. Cô tên là Svetlana Tikhanovskaya.
Chỉ mới cách đây vài
tháng, Tikhanovskaya còn không hề có ý định tham gia chính trị, nói chi đến chức
tổng thống.
Mọi thứ thay đổi khi chồng
cô, Siarhei Tsikhanouski, bị bắt vào tháng 5/2020, chỉ hai ngày sau khi
thông báo ý định ra tranh cử. Tsikhanouski cũng không phải nhân vật tai to mặt
lớn gì. Anh chỉ là một blogger có chút danh tiếng.
Thay vì từ bỏ, Svetlana
Tikhanovskaya quyết định đứng ra tranh cử thay chồng.
Hợp lực cùng với cô còn
có hai người phụ nữ, Maria Kolesnikova và Veronika Tsepkalo. Maria là
người quản lý chiến dịch tranh cử của Viktar Babaryka, một ứng viên khác cũng bị
bắt giữ. Còn Veronika là vợ của Valery Tsepkalo, ứng viên bị cấm không cho đăng
ký tham gia và phải chạy trốn ra nước ngoài.
Svetlana Tikhanovskaya,
đứng giữa, cùng hai cộng sự Maria Kolesnikova (bên phải màn hình) và Veronika
Tsepkalo. Ảnh: Thetimes.co.uk
Việc những người phụ nữ
dám đứng lên thách thức quyền lực của lãnh đạo là hiếm thấy ở bất kỳ nơi nào.
Nó càng đặc biệt hơn ở nơi mà “bố già” Lukashenko (biệt danh nhiều người
Belarus gọi ông) nắm quyền sinh sát gần như tuyệt đối.
Không thèm bỏ tù họ như
đã làm với những người đàn ông khác, Lukashenko cười to xem thường, mỉa mai họ
là những “cô gái tội nghiệp”, khuyên bảo “lo mà ở nhà nấu ăn cho con đi”.
“Bố già” có lý do để kê
cao gối ngủ. Những ứng viên dày dạn có khả năng thu hút quần chúng nhất đều đã
bị ông dùng bộ máy an ninh loại bỏ, chẳng có lý do gì để phải lo lắng trước những
cô gái trẻ trói gà không chặt này. Huống hồ, như mọi lần trước, đây không phải
là cuộc bầu cử đúng nghĩa, khi kết quả đã được định sẵn. Nó chỉ là dịp trưng
bày ra các con số phát tài ủng hộ đối với ông, để chứng minh, như lời một cựu
quan chức chính quyền nhận
xét, là “đến bò cũng yêu mến nhà lãnh đạo của mình”.
Bò yêu lãnh đạo đến đâu
là việc khó có thể chứng thực, nhưng những gương mặt phụ nữ mới toanh ngay lập
tức thu hút đông đảo sự ủng hộ của người dân. Hàng chục ngàn người tham gia các
buổi tập hợp vận động tranh cử của Svetlana Tikhanovskaya.
Sự ủng hộ của người dân
dành cho gương mặt mới này cũng tương tự như gần 30 năm trước, khi người
Belarus bỏ phiếu bầu cho Lukashenko chỉ vì quá chán ngán những ứng viên còn lại
của chính quyền.
Nó càng đáng nói hơn khi
Tikhanovskaya tuyên bố rõ ràng cô không có ý định nắm quyền. Mục tiêu của những
cô gái chỉ là tống khứ nhà độc tài và ngay sau đó sẽ tổ chức lại một cuộc bầu cử
mới, công bằng và tự do theo đúng nghĩa.
Bất chấp sự ủng hộ trên
thực tế của người dân dành cho sự thay đổi, khi cuộc bầu cử còn chưa kết thúc,
kết quả được công bố như cũ: nhà lãnh đạo vì dân vì nước lại được 80% số phiếu ủng
hộ.
Nhưng lần này đến bò cũng
không còn nhai nuốt nổi những lời dối trá của chính quyền độc tài.
Các cuộc biểu tình ngay lập tức diễn ra từ đêm bầu cử. Chính quyền cũng
ngay lập tức cho cảnh sát đàn áp thẳng tay những người biểu tình ôn hòa.
Những người ủng hộ
phe đối lập sử dụng quốc kì cũ của Belarus trong các cuộc diễu hành. Ảnh: AFP.
Khoảng 6.700 người bị bắt giữ, đánh đập, tra tấn, theo The Guardian. Những người vô can cũng thành nạn nhân. Thậm chí đến cả người ủng hộ
tổng thống cũng dính đòn. Một đoạn video quay lại cảnh một người đàn ông bị cảnh
sát kéo lê, hét lên trong tuyệt vọng: “Mẹ kiếp, tôi đã bầu cho Lukashenko mà!”.
Một người bị bắn chết ngay tại chỗ. Cảnh sát cáo buộc anh này cầm “thiết bị gây
nổ” trên tay mà không hề trưng ra bằng chứng nào. Internet bị cắt trên toàn lãnh thổ.
Cái chết của người biểu
tình cùng những hình ảnh cận cảnh sự tàn bạo của cảnh sát càng làm dân chúng
bùng nổ.
Chính quyền của
Lukashenko tưởng rằng cũng như những lần trước đây, chỉ cần cho cảnh sát đem
dùi cui hơi cay súng đạn ra trấn áp, người dân tự khắc sẽ lại ngoan ngoãn cúi đầu.
Lần này thì khác, khi những
người phụ nữ đồng loạt bước ra để chống lại cái ác.
Bừng tỉnh
“Giống như mọi người dân
Belarus khác, tôi đã ngủ quên trong suốt bao nhiêu năm qua. Tôi có thu nhập ổn
định, có gia đình êm ấm, và sống trong chiếc vỏ ốc như tất cả mọi người”, cô
giáo 37 tuổi kiêm ứng viên tổng thống bất đắc dĩ Svetlana Tikhanovskaya chia
sẻ. Cô không phải người duy nhất.
Marina, một nhạc sĩ 28 tuổi, nói
rằng chỉ mới năm ngoái, cô còn không mảy may quan tâm đến chính trị,
thoải mái sống trong thế giới song song của mình và không cảm thấy xiềng xích
trong đó.
Một Marina khác, người mẹ 54 tuổi, vừa
khóc vừa nói: “Tôi sợ chứ, tất nhiên là tôi sợ. Nhưng tôi có một đứa con
trai, và tôi không muốn nó phải sống trong một đất nước như thế này.”.
Những người phụ nữ trước
nay không hề quan tâm đến quyền lực lẫn chính trị đã cùng nhau bước ra bóng tối.
Họ tập hợp lại biểu tình trên khắp các con đường tại Minsk và ở những nơi khác,
phản đối các hành động bạo lực của cảnh sát.
“Vũ khí” trên tay họ là
những bông hoa. Họ cài hoa lên những chiếc khiên cảnh sát. Họ trò chuyện, thuyết
phục, thậm chí ôm chầm và hôn những cảnh sát được trang bị tận răng.
Người biểu tình cố
gắng tặng hoa cho cảnh sát trong một cuộc diễu hành. Ảnh: Sergei
Gapon/AFP/Getty Images
Không khí biểu tình mà những
người phụ nữ Belarus mang lại trên đường phố không hề giống với một cuộc cách mạng
đẫm máu nào như lời cáo buộc của chính quyền.
Nó giống như một lễ hội
ăn mừng chiến thắng của đội tuyển bóng đá quốc gia.
Ở những nơi các cô gái đi
qua, còi xe vang inh ỏi từ những tài xế bày tỏ sự ủng hộ và trân trọng.
Svetlana
Tikhanovskaya, trước những lời đe dọa từ chính quyền, đã phải trốn sang nước láng giềng
Lithuania ngay sau cuộc bầu cử.
Nhưng điều đó không ngăn cản người dân Belarus tiếp tục ra đường cất lên tiếng
nói của mình.
Vào ngày Chủ nhật vừa
qua, hàng trăm ngàn người dân đứng chật
kín các con đường lớn tại Minsk trong cuộc biểu tình được xem là lớn
nhất trong lịch sử nước này. Cách đó không xa, một cuộc biểu tình khác cũng được
chính quyền tổ chức dành cho những người ủng hộ Lukashenko.
Ước tính số người tham
gia hai cuộc biểu tình, một tự phát không có người chỉ huy, và một do chính quyền
phát động, chênh nhau một trời một vực với tỷ lệ áp đảo 10:1.
Nó càng chứng minh kết quả
80% thắng cử của Lukashenko là một trò hề không hơn không kém.
Như một thứ bệnh nan y
chung của mọi nhà độc tài, Lukashenko vẫn tiếp tục thoát ly hiện thực, sống
trong bong bóng mơ tưởng của mình, một mực khẳng định người dân tham gia biểu
tình là “do thế lực bên ngoài giật dây kích động”, đồng thời cảnh cáo “nếu tôi
đi xuống, cả đất nước này cũng sẽ đi xuống”.
Ông muốn người dân tiếp tục
tin rằng mình là lựa chọn duy nhất cho đất nước – một di chứng nguy hiểm khác của
những cái đầu ngộ độc bởi quyền lực.
Sự tuyệt vọng của
Lukashenko thể hiện qua việc ông đã phải cầu cạnh đến hàng xóm phương Bắc, Tổng
thống Nga Vladimir Putin, nhờ giúp đỡ “đảm bảo an ninh”.
Nhiều ý kiến cho rằng số phận của “Bạch Nga” (ý
nghĩa tên gọi Belarus) những ngày tiếp theo phụ thuộc vào việc Putin sẽ hành động
thế nào. Liệu ông có quyết định gửi quân đội xe tăng vào trấn áp người dân
Belarus, tương tự như cách Liên Xô đã cho quân xâm lược Tiệp Khắc vào mùa xuân
năm 1968 để triệt tiêu phong trào cải cách của nước này?
No comments:
Post a Comment