Nguyễn
Tuấn Khoa
05/05/2019
Tượng Ngày Về cao
4m, bằng bê-tông cốt thép, giải nhất điêu khắc, giải Văn Học Nghệ Thuật 1963
(giải Tổng Thống Ngô Đình Diệm). Tượng triển lãm tại Công Viên Đống Đa.
Trong các tác phẩm
điêu khắc của Nguyễn Thanh Thu, người lính VNCH là đề tài gây cho ông nhiều cảm
xúc. Khi nhắc tới tác phẩm của ông người ta thường nói nhiều tới tượng Thương
Tiếc nhưng với ông tác phẩm Ngày Về lại đem cho ông niềm vinh dự lớn nhất. Đó
là bước ngoặc lớn trong sự nghiệp điêu khắc vào tuổi 29.
Tác phẩm Ngày Về là
một bức tượng bằng bê-tông cốt thép, cao 4m, nặng 1.5 tấn. Tượng diễn tả cuộc
đoàn tụ cảm động giữa người lính VNCH trở về vinh quang từ mặt trận vừa im tiếng
súng và người yêu ở hậu phương ngày đêm mòn mỏi chờ mong. Cuộc chiến quá khốc
liệt, cả hai có lúc nghĩ về cuộc đoàn tụ chìm trong khói lửa. Ôm người yêu
trong vòng tay, người lính ngữa mặt lên trời như chơi vơi giữa thực và mộng, giữa
bom đạn và nước mắt người yêu. Cô gái kịp ngã vào lòng người lính sau khi
choàng lên cổ chàng một vòng hoa chiến thắng. Với cô thế giới bây giờ chỉ có
hai người và khúc nhạc:
Kìa đoàn quân chiến
thắng trở về dưới nắng hồng
Cùng nhau hòa câu hát thành công
Lớp áo xanh phai mầu
Thấy phất phơ ngang đầu
Ngọn cờ tung bay cuối phố…
(Bài ca chiến thắng- Minh Duy http://trankimsabr.com/trao-vong-hoa-chien-thang-cho-chien-si-qlvnch-tai-trung-tam-hlqg-van-kiep-phuoc-tuy-1971/)
Cùng nhau hòa câu hát thành công
Lớp áo xanh phai mầu
Thấy phất phơ ngang đầu
Ngọn cờ tung bay cuối phố…
(Bài ca chiến thắng- Minh Duy http://trankimsabr.com/trao-vong-hoa-chien-thang-cho-chien-si-qlvnch-tai-trung-tam-hlqg-van-kiep-phuoc-tuy-1971/)
Để tạo nên một sự
xúc động cao nhất, ĐKG Thu đã dùng thủ pháp phi tỷ lệ cho tác phẩm Ngày Về. Hai
nhân vật trong tác phẩm như hòa vào một và vươn hẳn lên bầu trời cao khiến cho
người xem phải ngước nhìn hạnh phúc của họ trong ngày về chiến thắng.
Tượng Ngày Về là một
tác phẩm dự thi giải Văn Học Nghệ Thuật Toàn Quốc (giải tổng thống Ngô Đình Diệm).
Có 7 tác phẩm điêu khắc xuất sắc được chọn cho cuộc triển lãm kéo dài trong 1
tháng tại công viên trước Tòa Đô Chánh. Hội đồng đã quyết định trao giải nhất với
phần thưởng 35,000 Đồng cho tác phẩm Ngày Về nhân ngày Quốc Khánh 26 tháng 10
năm 1963.
Ông Thu ngậm ngùi kể
rằng ngày 29 tháng 10 năm 1963, trung tướng Trần Văn Đôn đã đưa ông vào yết kiến
Ngô Tổng Thống thì ba ngày sau xãy ra cuộc đảo chánh và đó là lần cuối ông Thu
gặp Ngài.
Tác phẩm Ngày Về
cùng giải thưởng danh giá đã đánh dấu một giai đoạn vàng với hàng loạt tác phẩm
để đời sau đó. Tuy nhiên cũng chính tượng Ngày Về (và tượng Thương Tiếc sau đó)
đã làm cho ông phải gánh chịu bao tủi nhục trong tám năm trường trong ngục tối ở
trại tập trung Hàm Tân.
Sau khi được trả tự
do, ông không có một Ngày Về chiến thắng như ông đã vẽ ra 25 năm trước đó. Thật
buồn. Tất cả đều tan nát, từ gia đình cho đến các bức tượng trong sân nhà.
Cũng an ủi cho ông,
tượng Ngày Về, nhờ che khuất bởi giàn dây leo, vẫn còn sót lại sau một cuộc đập
phá điên loạn vào những ngày đầu khi Sài Gòn thất thủ.
Giờ đây “Ngày Về”
là kỷ vật vô giá duy nhất còn nguyên vẹn về một đề tài mang lại cho ông nhiều cảm
xúc nhất: người lính VNCH.
-------------------------
Bài viết liên quan
Nguyễn
Tuấn Khoa
07/04/2019
Điêu khắc gia (ĐKG)
Nguyễn Thanh Thu nói với tôi rằng, ông làm nhiều tượng quá đến nỗi bây giờ, ở
tuổi già, ông không sao nhớ hết, thậm chí nhìn tượng mà không thể nhớ được tên
tượng và nơi đã đặt tượng.
Người lính Cộng Hòa
là đề tài quan trọng trong sáng tác của ông nên ông khó mà quên được. Đó là tượng
Chiến Sĩ Vô Danh, tượng Ngày Về, tượng Lính Thủy Quân Lục Chiến, tượng Trung Liệt,
tượng Tết Mậu Thân và tượng Thương Tiếc. Như một định mệnh, tượng Thương Tiếc
trở thành bức tượng gắn liền với tên tuổi và cuộc đời đầy sóng gió của ông.
Tiếng vang của bức tượng Thương Tiếc
Do nổi tiếng từ bức
tượng Trung Liệt đặt tại Nghĩa Trang Quân Đội Gò Vấp, ngày 22/08/1966 ông đã được
Chủ Tịch Ủy Ban Lãnh Đạo Quốc Gia – Trung tướng Nguyễn Văn Thiệu giao thực hiện
bức tượng Thương Tiếc đặt tại Nghĩa Trang Quân Đội Biên Hòa. Tượng ngồi, bằng
bê-tông cốt thép, màu đen, uy nghiêm, cao 4m, nếu tính cả mô đất dưới chân người
lính và bệ tượng thì chiều cao của tượng đài là 8m.
Bức tượng Thương Tiếc tại Nghĩa Trang Quân Đội –
Biên Hòa
Tượng hoàn tất và
được khánh thành vào ngày Quân Lực VNCH 19/06/1967. Ngay lập tức, tượng đã tạo
nên sự xúc động đối với những ai một lần đi ngang qua nơi đây hay chỉ nhìn thấy
qua phim ảnh. Do vậy, năm 1970 tượng được đúc đồng, đã đẹp nay càng đẹp hơn.
Cận cảnh Tượng Thương Tiếc
Trên không gian rộng
thoáng, từ mọi hướng, người ta có thể nhìn thấy bức tượng cao, nổi bật trên nền
trời xanh. Đó là người lính từ chiến trường về thăm mộ đồng đội, quân phục,
ba-lô lấm bụi, súng trường gác trên hai đùi, lưỡi lê ngang hông, dây quai nón sắt
buông thỏng như sợi buồn rơi vào cõi vô định. Anh ngồi thẫn thờ, đôi mắt buồn
nhìn xa xăm, thương tiếc cho người bạn vừa nằm xuống. Bức tượng trong bối cảnh
đó trở nên có hồn hơn và nhiều chuyện linh thiêng của bức tượng không ngớt lưu
truyền trong dân chúng lúc đó. Khó có thể kiểm chứng nhưng cũng không thể không
ghi nhận về những câu chuyện cảm động và linh thiêng quanh bức tượng người lính
Cộng Hòa này.
Bán thân Tượng Thương Tiêc
Tiếng tăm của ĐKG
Thu và các tác phẩm của ông đã vang xa ra khỏi quê hương. Ngày 20/07/1967, đại
tá H.G. Fuller – Bộ Chỉ huy Lục quân Hoa Kỳ ở Việt Nam (USARV) đã gửi thư cho đại
tá William P. Jones – Chủ Tịch Ủy Ban Đài Tưởng niệm Chiến Tranh Hoa Kỳ, ca ngợi
ông Thu và các bức tượng về đề tài chiến tranh.
Ông William xem ông
Thu là ĐKG xuất sắc nhất ở Việt Nam và đánh giá bức tượng Thương Tiếc là một kiệt
tác nghệ thuật. Ông William đã viết: “… xét về đề tài tượng đài chiến
tranh, tôi trân trọng đặt tượng Thương Tiếc và các tác phẩm khác của ông ngang
hàng với bức ảnh nổi tiếng “Raising The Flag on Iwo Jima” (Dựng Cờ Trên Đảo Iwo
Jima) ở Arlington”. Ông cũng tiến cử ông Thu với Ủy ban để thực hiện việc dựng
tượng ở Hoa Kỳ và các quốc gia đồng minh trong các dự án tương lai.
“Raising The Flag on Iwo Jima” (Dựng Cờ Trên Đảo Iwo Jima): đó là tên của
bức ảnh đoạt giải Pulitzer do nhiếp ảnh gia Joe Rosenthal chụp ngày 23/02/1945.
Đây là trận đánh trong Thế Chiến Thứ II trên đảo Iwo Jima của Nhật. Sau 1 tháng
với thương vong lớn cho cả 2 phía, Thủy Quân Lục Chiến Mỹ đã chiếm được đảo.
Hình ảnh này được xem là một biểu tượng chiến tranh tuyệt đẹp của phe thắng trận.
Marine Corps War Memorial (Đài tưởng niệm chiến tranh cho lính Thủy Quân
Lục Chiến Hoa Kỳ): được dựng từ bức ảnh “Rasing The Flag on Iwo Jima”, do ĐKG
Felix de Weldon tạc ngày 10/11/1954, hiện đặt tại Arlington County, bang
Virginia.
Số phận của bức tượng Thương Tiếc
Ngay sau khi Sài
Gòn thất thủ, “bên thắng cuộc” đã giật đổ bức tượng Thương Tiếc bằng đồng, được
dựng năm 1970, rồi chuyển về Dĩ An, cho đến nay không ai biết được số phận của
nó. Chưa dừng lại, ít lâu sau đó, một nhóm vài chục bộ đội đã kéo tới tư gia
ĐKG Thu để truy tìm bức tượng Thương Tiếc bằng bê-tông cốt thép đã tạc và đặt tại
Nghĩa trang Quân đội Biên Hòa năm 1967. Đó là tượng dùng để đúc đồng (khuôn gốc)
và hình thành nên bức tượng Thương Tiếc bằng đồng cuối cùng năm 1970.
Nhóm người hung hãn
này đã ra sức đập phá bức tượng Thương Tiếc một cách không… thương tiếc và chỉ
dừng lại khi tượng chỉ còn lại phần bụng và chân (xem ảnh). Hiện nay tượng
bê-tông bị đập phá này vẫn còn nằm trong sân sau nhà của ông Thu, cạnh các ngôi
mộ gia tiên, cây dại che phủ nên ít ai chú ý. Sau khi đập phá bức Thương Tiếc,
nhóm người này tiếp tục đập phá bức tượng Lính Thủy quân Lục chiến cao 4m, chỉ
để lại đầu tượng.
Tượng Thương Tiếc bằng bê-tông đặt tai Nghĩa Trang Quân Đội Biên Hòa năm
1966, đã được đưa về xưởng sáng tác (tư gia) của ĐKG Nguyễn Thanh Thu. Năm 1970
tượng này được dùng làm khuôn đúc đồng để hình thành tượng Thương Tiếc bằng đồng
năm 1970. Tượng bê-tông này đã bị đập hết phần đầu và thân, hiện vẫn còn nằm
trong sân nhà ĐKG Thu.
Ngày trở về nhà từ
trại tù Hàm Tân với thân hình tiều tụy, ông lê bước chân thẳng đến bên bức
Thương Tiếc. Tất cả đã thành tro bụi. Ông đã ngã quỵ dưới chân tượng và ngồi ở
đó rất lâu cho đến khi trời sụp tối. Ông nói sự trả thù này con ác hơn những
đòn thù mà ông phải gánh chịu trong 8 năm dài nơi ngục tối…
ĐKG Nguyễn Thanh Thu
Võ Văn Hai, giờ này anh ở đâu?
Hạ sĩ Võ Văn Hai,
Tiểu Đoàn II binh chủng Nhảy Dù bỗng dưng trở nên nổi tiếng cùng với ông Thu và
bức tượng Thương Tiếc lịch sử khi được chọn làm người mẫu. Giống như ĐKG Thu,
cuộc đời bí ẩn của hạ sĩ Hai cũng chìm nổi theo bức tượng.
Không lâu sau bức
tượng được dựng lên, người ta đồn ông Hai đã hy sinh tại chiến trường Quảng Trị.
Nhiều bài thơ khóc ông đã ra đời làm cho hình ảnh ông Hai bất tử theo pho tượng
Thương Tiếc. Thật ra ông Hai chưa chết!
Trong thời gian ông
Thu ở tù, ông Hai đã 2 lần thăm gia đình của ông Thu. Lần đầu, rất sớm sau năm
1975. Tim ông như vỡ vụn khi thấy tượng Thương Tiếc – như là phần xác của ông –
giờ đây chỉ là một đống đổ nát. Lần thứ hai, nhiều năm sau đó. Ông nghe gia
đình ông Thu kể rằng ông Thu được cai ngục đưa về thăm nhà với đôi chân yếu
không tự đi.
Ông Hai hoảng loạn,
lo sợ sẽ có một ngày những người CS tìm đến ông rồi cuộc đời ông sẽ chìm xuống
địa ngục như thiếu tá Thu hay bức tượng Thương Tiếc. Ông đã nhanh chóng rời khỏi
nhà và không ai có tin tức của hạ sĩ Hai từ ngày đó. Có lẽ ông Hai đã thay tên
đổi họ, “mai danh ẩn tích” để trở về cuộc sống nông dân ở đâu đó trên đất Khánh
Hòa, ông Thu nghĩ vậy.
Ra đi rồi lại trở về
Trong 8 năm tù tội
với 22 tháng biệt giam trong conex, thần kinh của ông Thu đã bị tổn thương rất
nặng. Những ngày tháng bỏ đói với vô số những trận đòn thù đã làm cho tai ông
điếc và cơ thể chỉ là da bọc xương cùng những vết thương nhiễm trùng. Ra khỏi
nhà tù, thấy cảnh gia đình tan nát, ông quyết tâm đào thoát.
Hơn 10 năm ở Mỹ ông
trông mong cộng đồng giúp ông phục dựng lại bức tượng Thương Tiếc, nhưng niềm
hy vọng đó cuối cùng chỉ là những “conffetti nằm vương vãi trên sàn nhà”. Không
sống được bằng nghề điêu khắc ông không biết làm gì khác. Với thính lực gần bằng
không, ông thấy ngày càng bế tắc trong việc mưu sinh ở xứ người. Cô độc giữa
muôn vạn người ngưỡng mộ, ông không tìm thấy niềm vui ở chốn này và miễn cưỡng
trở về Việt Nam.
Trở lại mái nhà
xưa, gần gia đình, trong không gian sáng tác quen thuộc, ông lại tiếp tục tạc
thêm nhiều bức tượng, dựa trên các ý tưởng đã hình thành từ trước như: Được Mùa,
Cửu Long Được Mùa… Tuy nhiên, đó chỉ là những tượng tỷ lệ nhỏ, tạc chỉ để thỏa
mãn đam mê nghệ thuật. Ông hiểu rằng với thân phận của kẻ hàng binh, ông không
bao giờ được trao cơ hội để tạo nên những tác phẩm để đời. Giấc mơ lớn của ĐKG
tài năng đã khép lại mãi mãi.
Những tâm sự trong
bối cảnh tháng Tư đen ở trên, khiến chúng ta không khỏi ngậm ngùi. Cuộc đời
sóng gió của ĐKG Nguyễn Thanh Thu đã làm cho pho tượng Thương Tiếc đẹp hơn và
trở nên bất tử. Những kẻ hậu sinh sau này rồi sẽ còn nhắc mãi về ông: “Nhất phiến
tài tình thiên cổ lụy”.
_____
Dưới đây là bản dịch bức thư của Đại
tá H.G. Fuller, gửi cho đại tá William P. Jones Jr., nói về điêu khắc gia Nguyễn
Thanh Thu và các tác phẩm của ông.
Đại tá H.G. Fuller,
025936
HQ USARV Engr Section
Facil Svc Division
APO Sanfrancisco 96375
HQ USARV Engr Section
Facil Svc Division
APO Sanfrancisco 96375
Ngày 20 tháng 7 năm
1967
Đại Tá William P.
Jones Jr. (về hưu)
Ủy Ban Đài Tưởng niệm Chiến Tranh Hoa Kỳ
Washington, D.C. 20315
Ủy Ban Đài Tưởng niệm Chiến Tranh Hoa Kỳ
Washington, D.C. 20315
Thân gửi Bill,
Tôi xin đính kèm
theo thư này là bộ ảnh về nghĩa trang [Quân đội Biên Hòa] giống như nghĩa
trang Arlington của chúng ta, cùng các tác phẩm điêu khắc khác được thực hiện
bởi Trung úy Nguyễn Thanh Thu – là người đã tạc bức tượng đặt tại lối vào của
Nghĩa Trang [Quân Đội Biên Hòa].
Theo tôi, pho tượng
do Trung úy Thu tạc (tượng Thương Tiếc – người dịch) thực sự là một tuyệt tác
nghệ thuật và xét về đề tài tượng đài chiến tranh, tôi trân trọng đặt tượng
Thương Tiếc và các tác phẩm khác của ông ngang hàng với bức tượng nổi tiếng “Dựng
Cờ trên đảo Iwo Jima” tại Arlington.
Khi Ủy Ban [Đài Tưởng
niệm Chiến Tranh Hoa Kỳ] bắt đầu hoạch định tưởng niệm Các Lực lượng vũ trang của
Thế giới Tự do và Hoa Kỳ đang tác chiến tại Việt Nam, tôi đề nghị ông Thu được xem xét để hoàn thành bất
kỳ tác phẩm điêu khắc nào có liên quan.
Ở Việt Nam ông Thu
được đánh giá là điêu khắc gia xuất sắc nhất. Đối với tôi, tài năng của ông Thu
là vượt trội, đặc biệt khi ông Thu chưa từng được được tu nghiệp ở Hoa Kỳ hay
châu Âu. Chuyến xuất ngoại đầu tiên của ông Thu sắp tới là để tham dự một hội
nghị ngắn hạn ở Philippines. Không cần phải nói, ông Thu rất vui nếu có cơ hội
trình bày những phác thảo của ông trước Ủy ban, thích hợp nhất là trong kỳ nghỉ
phép.
Tôi sẽ gửi một bộ ảnh
về các tác phẩm của ông Thu cho tướng Ploger để Bộ Chỉ huy Lục quân Hoa Kỳ ở Việt
Nam (USARV Command Group) và Bộ Chỉ huy Viện trợ Quân sự Hoa Kỳ ở Việt Nam
(MACV) cùng xem xét. Tôi sẽ cung cấp thêm bất kỳ chỉ dẫn nào để có thể triển
khai.
Mong gặp lại các bạn
trong tháng 12 tới.
(Nguyễn Tuấn
Khoa dịch)
Ảnh chụp bức thư:
©Copyright Tiếng Dân và Nguyễn Tuấn Khoa
No comments:
Post a Comment