Chuyên gia Nguyễn
Trần Bạt :
Kiều Oanh (thực hiện) - VietNamNet
28/8/2012 06:36
Liên quan đến câu chuyện nguồn nhân lực
Việt Nam được đánh giá thiếu sức cạnh tranh và thứ hạng kém trong khu vực,
chuyên gia kinh tế, Chủ tịch InvestConsult Group Nguyễn Trần Bạt cho biết những
quan niệm "vị nhân sinh" khi trao đổi với VietNamNet về vấn đề nhân
lực nước nhà.
Chuyên gia kinh tế Nguyễn Trần Bạt
Phẩm hạnh quan trọng số 1
- Liên quan vấn đề nhân lực của Việt
Nam hiện tại và tương lai, là một doanh nhân và chủ doanh nghiệp lớn, ông đánh
giá như thế nào về kỹ năng khi tìm kiếm lao động?
Ông Nguyễn Trần Bạt: Tôi
không đi tìm kiếm kỹ năng lao động mà tôi tìm kiếm năng lực tự nhiên của con
người và phát hiện bên trong các năng lực tự nhiên - đôi khi chưa tự giác về sự
tồn tại của nó - trong mỗi một cá thể, sau đó huấn luyện và khai thác nó.
Trong điều kiện xã hội chúng ta thì
hoạt động kinh doanh chưa chuyên nghiệp lắm, cho nên không nên hạn chế sự bất
ngờ của tài năng bằng việc cố định mục tiêu của mình đối với một số loại năng
lực. Cho nên tôi luôn luôn rèn luyện mình để thức tỉnh trước các sự xuất hiện
khác nhau của các loại hình năng lực và khai thác nó.
- Những loại hình năng lực nào được ông
ưu tiên số một khi tuyển dụng?
Ông Nguyễn Trần Bạt: Quan
sát là năng lực số một mà con người cần phải có. Nếu một cán bộ mà không có
năng lực quan sát, vô cảm trước cuộc sống, bàng quan trước cuộc sống, hoặc nhòe
trong quan sát trước cuộc sống thì không nằm trong mục tiêu lựa chọn của tôi.
Thứ hai là khát vọng thay đổi. Đôi lúc người ta duy ý chí muốn biến đổi cuộc
sống mà quên mất rèn luyện mình để mình biến đổi theo các đòi hỏi tự nhiên của
cuộc sống. Tức là năng lực có thể thay đổi được trở thành năng lực số hai. Năng
lực số ba mà tôi luôn luôn quan tâm là tính hòa hợp có thể có một cách con người,
giữa đối tượng mà tôi đang định chọn với cộng đồng mà tôi đã có.
- Vậy thì nguồn nhân lực đào tạo trong
nước đáp ứng được bao nhiêu đòi hỏi của ông?
Ông Nguyễn Trần Bạt: Tôi
bao giờ cũng có một giai đoạn thử việc 3 tháng theo luật, còn để rèn luyện cho
con người xâm nhập vào cộng đồng lao động của tôi, vào nền văn hóa riêng của
công ty chúng tôi thì 3 năm. Nói thật là có người giỏi, có người trung bình, có
người kém, nhưng khoảng cách giữa giỏi, trung bình và kém không nhiều lắm. Cho
nên tôi rất lạ là có người nói phải thủ khoa này, thủ khoa kia mới tuyển. Tôi
tuyệt đối không quan tâm đến chuyện đấy.
Ba khả năng mà tôi vừa nói, là khả năng
quan sát, khả năng tự thay đổi và khả năng hòa hợp với cộng đồng lao động là ba
khả năng quan trọng nhất, và tôi chỉ chọn người khi họ thỏa mãn đủ 3 tiêu chuẩn
ấy. Chọn như thế cũng chưa chắc đã đúng, vì trong một lần tiếp xúc, trong một
lần phỏng vấn thì không đủ, nên phải có 3 tháng thử việc để loại bớt những đối
tượng không kham nổi những đòi hỏi của tôi, và ba năm để tôi lựa chọn vào đội
ngũ những người có thể giữ lại, có thể đào tạo thành chuyên viên cao cấp.
Giáo dục phải chỉ ra các phẩm hạnh
- Để chuyển đổi từ kinh tế nông nghiệp
và gia công hàng hóa lên kinh tế tri thức - Việt Nam cần hướng đến để đào tạo
ra những lao động có kỹ năng như thế nào?
Ông Nguyễn Trần Bạt: Nếu
bắt đầu cuộc cải cách giáo dục sắp tới mà Đảng ta chủ trương bằng việc chỉ ra
các loại hình năng lực thì đấy là đòi hỏi sai. Cải cách giáo dục trước hết phải
chỉ ra các phẩm hạnh cơ bản của con người mà tương lai của sự phát triển kinh
tế hoặc xã hội Việt Nam cần. Phẩm hạnh con người quan trọng hơn những loại hình
năng lực cụ thể.
Cái thứ hai là anh phải chỉ ra được là
cái gì là chìa khóa cơ bản để con người có thể tiếp cận với những năng lực cụ
thể, bởi vì năng lực thay đổi theo thời gian. Giá thị trường của các năng lực
thay đổi theo thời gian, vai trò của các năng lực thay đổi theo những đòi hỏi
tự nhiên của cuộc sống, mà không phải cuộc sống Việt Nam mà cuộc sống toàn cầu.
Cho nên rất khó để đưa ra một số loại hình năng lực cơ bản đối với các cơ sở
giáo dục chuyên ngành, mà nên đưa ra những hạt nhân, những chìa khóa để con
người có thể đến với năng lực. Thay đổi như vậy chính là thay vì học một lần
bằng học liên tục để thỏa mãn các sự thay đổi liên tục của đòi hỏi xã hội đối
với con người, với năng lực.
- Ý ông đang muốn gián tiếp nói đến
những khẩu hiệu, những bước đi đưa xuống các cơ sở giáo dục hiện nay của ngành
giáo dục hướng đến một mục tiêu về chất lượng đi ngược?
Ông Nguyễn Trần Bạt: Nó đi ngược với tự nhiên, bởi vì anh không thể
khoác cho con người một gánh nặng kiến thức được, làm cho giáo dục phổ thông
cũng như giáo dục đại học trở nên khổ sai. Mà con người cần phải đủ hạnh phúc
để bước vào cuộc sống một cách lành mạnh, với tất cả các sự tự tin về mình, có
thể phân loại, có thể quan sát, có thể nhặt nhạnh một cách chính xác các năng
lực cần cho mỗi một giai đoạn hoạt động.
Năng lực của một con người là tính lành
mạnh, tính trong sáng và linh cảm chính xác về các giá trị trong từng giai đoạn
phát triển khác nhau của cuộc sống mà không phải là những thứ được trang bị ban
đầu.
- Nói như vậy là mục tiêu giáo dục của
Việt nam đang có vấn đề?
Ông Nguyễn Trần Bạt: Đang
có vấn đề, vấn đề ấy là chúng ta muốn biến con người trở thành một người thợ,
một người hoạt động, một người kinh doanh ngay sau khi ra khỏi trường. Cái đấy
là vô vọng và không chính xác. Đào tạo là quá trình tạo ra các năng lực để học
tập, chứ không phải là kiến thức của sự học tập ở giai đoạn ban đầu. Không có
một quốc gia nào, nhất là những quốc gia đang phát triển như chúng ta có đủ kinh
nghiệm để tạo ra một sản phẩm hoàn chính ngay từ đầu. Cho nên mục tiêu của
chúng ta là tạo ra các sản phẩm có triển vọng, chứ không phải tạo ra các sản
phẩm có giá trị ngay từ đầu.
Quyền thải hồi thuộc về người lao
động
- Vậy sau khi thử việc ba tháng thì
những lao động được tuyển dụng đáp ứng thế nào đối với công việc ở công ty ông
đặt ra?
Ông Nguyễn Trần Bạt: Tôi
không đánh giá. Tôi cũng không quan sát sự bộc lộ. Tôi quan sát họ một lần, họ
gia nhập và chính họ phải quan sát chứ không phải tôi. Tôi luôn nhường quyền
thải hồi của tôi với tư cách là chủ công ty cho người lao động. Người lao động
không kham được có quyền lựa chọn, họ đem so năng lực của họ với yêu cầu của
công việc. Thậm chí ngay cả khi năng lực của họ đã trở thành một thực tế, một
giá trị khách quan rồi thì họ vẫn có quyền lựa chọn tôi nữa hay không. Nói cách
khác là những người sử dụng lao động khôn ngoan là sử dụng những lao động có
năng lực lựa chọn ông chủ. Rất nhiều cán bộ của tôi sau một thời gian công tác
là đi, đại bộ phận trong số họ rất thành đạt và họ dựng các sự nghiệp khác của
họ rất thành công. Sự thành công của các cán bộ của tôi sau khi rời công ty của
tôi làm cho tôi hạnh phúc hơn là đau khổ. Tôi không sợ mất ai cả, vì mỗi một
công ty lành mạnh là một công ty tạo ra những người lao động mà sau khi không
làm cho mình nữa thì họ trở thành những người tự tổ chức các hoạt động của họ một
cách thành công. Đấy là định nghĩa của tôi.
- Trở lại vấn đề ban đầu ông đề cập là
giáo dục Việt Nam đang đi lệch. Sự đi lệch này sẽ ảnh hưởng đến nguồn nhân lực
hiện tại và trong tương lai?
Ông Nguyễn Trần Bạt: Sự
lệch ấy là một kết luận có tính chất gián tiếp và vĩ mô. Kết luận ấy không phủ
lên trên một con người mà phủ lên trên tính chất của một cộng đồng. Tất cả
những người sử dụng lao động trên đời này là một bộ phận quan trọng và nối dài
của hệ thống chính sách giáo dục. Tất cả các chủ doanh nghiệp đều cần phải tham
gia vào cộng đồng giáo dục để hoàn chỉnh dần dần các sản phẩm có chất lượng
giáo dục để phục vụ cuộc sống. Để cho tất cả những người sử dụng lao động nằm
ngoài quy trình đánh giá các sản phẩm hoặc kiến tạo các sản phẩm giáo dục là
một trong những sai lầm rất cơ bản của chính sách vĩ mô về giáo dục.
Người sử dụng lao động đang có vấn
đề?
- Theo ông thì tất cả các lĩnh vực của
mình hiện nay không thiếu nhân lực?
Ông Nguyễn Trần Bạt: Tôi
nghĩ cái thiếu chính là những người sử dụng lao động chuyên nghiệp. Chúng ta
không có những người sử dụng lao động một cách chuyên nghiệp, cho nên chúng ta
luôn luôn trút cái yếu kém của những người sử dụng lao động sang cộng đồng lao
động. Đấy là một tội ác chứ không phải là một khuyết điểm thông thường.
Tôi là người không bao giờ kết luận một
cách khiên cưỡng, một cách quan liêu hay duy ý chí đối với các sản phẩm là con
người. Tôi nhìn thấy các khuyết tật vĩ mô của cộng đồng ấy chứ không kết luận
gì về các sản phẩm cụ thể. Tôi cho là cần phải nới rộng trách nhiệm đào tạo cho
đến những người sử dụng lao động. Tức là phải có liên minh thật sự có tổ chức
giữa nhà trường và những người sử dụng lao động. Và phải lôi kéo họ vào quá
trình hoàn thiện các sản phẩm của các nhà trường của chúng ta, cái đó vô cùng
quan trọng.
Từ trước đến nay chúng ta mới nói xã
hội hóa giáo dục là huy động tiền của xã hội, tức là chúng ta mới xã hội hóa về
phương diện tài chính. Chúng ta quên mất rằng xã hội hóa giáo dục còn là nới
rộng trách nhiệm của những người tham gia vào cộng đồng giáo dục, mà người tham
gia trực tiếp vào cộng đồng giáo dục và đào tạo chính là những người sử dụng
nhân lực.
- Ý ông là ai sử dụng mà chê người lao
động thì nhà tuyển dụng cũng có vấn đề?
Ông Nguyễn Trần Bạt: Vấn
đề cơ bản là ở nhà tuyển dụng chứ không phải là những người lao động. Xã hội
chúng ta đang chết vì những người tuyển dụng chứ không phải là những người lao
động.
- Ông đang vẽ ra một bức tranh làm tôi
liên tưởng đến nếu các nhà tuyển dụng không đủ năng lực để đánh giá, thì nền
kinh tế của Việt Nam có nguy cơ giậm chân tại chỗ và kéo theo nhiều hệ lụy
khác?
Ông Nguyễn Trần Bạt: Không
phải giậm chân tại chỗ, mà có nguy cơ tụt hậu một cách rõ ràng bởi chính lực
lượng sử dụng ấy. Phải nới rộng trách nhiệm hoàn chỉnh các sản phẩm đào tạo ra
đến các lực lượng sử dụng trong xã hội.
- Vậy ai là người làm công tác nới rộng
đấy?
Ông Nguyễn Trần Bạt: Nhà
nước và trước hết là Đảng. Tôi có nói ở đâu đó là tổ chức các lực lượng xã hội
là nhiệm vụ của chính trị. Những người sử dụng lao động thông thường thì chỉ là
một khía cạnh nào đó trong vùng năng lực của một cá nhân, nhưng tạo ra tính hoàn
chỉnh của một không gian cá nhân thì phải là chính trị. Nếu chúng ta không có
một không gian trọn vẹn của một cá nhân, của một cá thể thì chúng ta không khai
thác được, may ra thì chúng ta gặp ở đó một số khía cạnh tích cực. Sử dụng một
con người giống như sử dụng cái đèn cù, anh phải biết xoay tất cả các mặt của
nó để tìm xem tính tương thích của nó với mình là ở mặt nào.
Con người là một không gian toàn diện,
anh không thể thấy người ta không hợp với mình là vứt và kết luận nó không đủ
tiêu chuẩn. Đấy là thái độ lếu láo đối với con người. Tôi không bao giờ có khái
niệm như thế, tôi không bao giờ có ý nghĩ như thế. Tôi luôn luôn xem con người
là một thực thể lớn hơn nhu cầu của mình, toàn diện hơn nhu cầu của mình, sâu
sắc hơn nhu cầu của mình, và luôn luôn tự kiểm điểm xem trong câu chuyện này ta
có lỗi hay nó có lỗi. Và cần phải có một thái độ như thế đối với các sản phẩm
giáo dục thì chúng ta mới hiểu và mới góp ý đúng với nền giáo dục của chúng ta
được.
Tôi không tin số liệu thống kê
- Những năm qua Việt Nam đã đạt được
những thành tựu giáo dục đáng kể, như tỉ lệ đến trường ở bậc tiểu học đạt gần
100%, số lượng sinh viên có trình độ ĐH và CĐ cũng tăng nhanh. Nhưng năng suất
lao động của người VN năm 2010 mới chỉ bằng ½ Trung Quốc, chưa bằng ½ Thái Lan
và thấp hơn nhiều so với mặt bằng chung của khu vực Đông Á – Thái Bình Dương.
Theo ông, tại sao lại có tình trạng này? Phải chăng nền giáo dục của Việt Nam
không đủ cung cấp cho người lao động kỹ năng cần thiết để làm việc hiệu quả?
Ông Nguyễn Trần Bạt: Tôi
không tin lắm những số liệu thống kê như vậy. Tôi cũng không tin những đánh giá
như vậy, bởi có những tổ chức cũng quan liêu. Đây là cuộc sống thật, chúng ta
không thể đánh giá nó một cách thống kê.
Năng suất không phải là lỗi riêng của
người lao động. Người lao động tác nghiệp trên một cái máy mà tuổi công nghệ
của nó vào những năm 60 thì tạo ra một loại năng suất khác. Người lao động được
làm việc trong những điều kiện có điều hòa nhiệt độ, có vệ sinh đầy đủ thì tạo
ra một loại năng suất khác. Người lao động làm trong một môi trường mọi người
yêu thương đoàn kết với nhau tạo ra một năng suất khác. Và người lao động trong
một môi trường nói xấu lẫn nhau cũng tạo ra năng suất khác. Năng suất lao động
là kết quả tổng hợp của các yếu tố xã hội tham gia vào quá trình sản xuất,
không chỉ là yếu tố người lao động. Và nếu chúng ta đổ mọi tội vạ về năng suất
lên đầu của người lao động thì chúng ta rất có lỗi với con người.
Tôi nói là không thể đánh giá là do chất
lượng đào tạo con người mà năng suất lao động thấp. Năng suất lao động là kết
quả tổng hợp của toàn bộ các yếu tố chính trị, xã hội, văn hóa tham gia vào quá
trình sản xuất.
- Để thành công như ông ngày hôm nay,
nếu để định lượng ra thành công của ông thì bao nhiêu phần trăm có được từ nhà
trường, và bao nhiêu phần trăm ông quan sát từ phía xã hội?
Ông Nguyễn Trần Bạt: Tôi
mở đầu công việc của tôi là một kỹ sư cầu đường, nhưng tôi làm nghề luật, công
ty của tôi là một công ty luật. Công ty luật Việt Nam thời đấy chưa có, công ty
luật Việt Nam hoạt động trong lĩnh vực quan hệ quốc tế càng chưa có, nhưng tôi
tạo ra những thành tựu khổng lồ so với điều kiện của tôi. Tức là trường của tôi
với tư cách là nơi đào tạo các kỹ sư không được hưởng vinh quang gì khi tôi
thành công như một luật sư nếu theo quan điểm thống kê, đánh giá thông thường.
Nhưng tại sao một nhà trường đạo tạo kỹ sư lại có một sản phẩm xuất sắc về luật
học? Là bởi vì họ dạy cho tôi các nguyên lý cơ bản để tôi có thể suy luận như
một luật sư, mặc dù họ lại đào tạo tôi trong nền của một kỹ sư. Năng lực suy
đoán, năng lực suy tưởng của một con người là sản phẩm không thành văn, không
thành tiêu chuẩn của một nhà trường có nền giáo dục tốt, có công nghệ giáo dục
tốt.
Còn định lượng nói là 1% hay 100% cũng
được. Nếu nhà trường đào tạo tôi ra không phải với tư cách một con người chủ
động và có quyền suy luận, có kinh nghiệm về kiểm nghiệm các suy luận thì tôi
không có gì cả. Rất nhiều người trên thế giới này học một nghề nhưng thành công
ở một nghề hoàn toàn khác. Đấy chính là sự bỏ vào tôi một cách bất ngờ của các
thầy giáo của tôi, những phẩm chất mà nghề kỹ sư không đòi hỏi nhưng phẩm chất
ấy lại rất tốt cho nghề luật sư chẳng hạn. Cho nên khi tôi nói chuyện ở trường
Đại học Kinh tế Quốc dân, tôi có nói với các em là: Nếu chúng ta được đào tạo
để tín nhiệm suốt đời các thầy giáo và các cuốn sách của mình thì học tập là
một quá trình tự sát.
Người sử dụng lao động phải biết đón
lõng
- Vậy nhà trường, xã hội và doanh
nghiệp cần có sự hỗ trợ như thế nào để hoàn thiện kỹ năng lao động đáp ứng nhu
cầu?
Ông Nguyễn Trần Bạt: Người
sử dụng lao động cũng phải biết đón lõng các năng khiếu, phải biết đón lõng các
năng lực và không nhầm lẫn năng lực ấy với những tiêu chuẩn đào tạo nghề thông
thường. Ví dụ, một bản nhạc có ba lần sáng tạo. Lần thứ nhất là nhạc sĩ viết ra
tổng phổ, lần sáng tạo thứ hai là ông nhạc trưởng và việc xử lý tổng phổ, và
việc sáng tạo thứ ba là người nghe. Một sản phẩm nghệ thuật có ba lần sáng tạo
trong quá trình tồn tại và lưu chuyển nó trong đời sống. Sáng tạo con người
cũng giống như sáng tạo một sản phẩm nghệ thuật âm nhạc, nó là sự phối hợp đồng
bộ giữa nhà trường, doanh nghiệp hay các cơ sở tuyển dụng và xã hội nữa. Xã hội
chúng ta chỉ hoan nghênh những kẻ có chứng chỉ, mà quên mất những sáng tạo phi
chứng chỉ, xã hội chúng ta chưa phát triển đến mức những người thông thường có
thể biết vỗ tay và đánh giá được giá trị của cái vỗ tay của xã hội đối với từng
sản phẩm. Cho nên sự kết luận một cách khô khan, một cách vô cảm trước các sản
phẩm đào tạo chính là một trong các biện pháp tốt nhất để tiêu diệt nền giáo
dục đào tạo này.
- Từ khi Việt Nam gia nhập WTO, đã có
nhiều cơ hội để nhân sự Việt Nam ra nước ngoài làm và cũng có nhiều tập đoàn
nước ngoài đến Việt Nam. Theo đánh giá của ông, nhân sự Việt Nam đã đủ sức cạnh
tranh trên thị trường lao động quốc tế chưa? Làm thế nào để tăng cường tính
cạnh tranh của lao động Việt Nam?
Ông Nguyễn Trần Bạt: Tôi
cho là bây giờ chúng ta cần phải trang bị năng lực cho ngưới sử dụng lao động
đã, trên cơ sở những người sử dụng lao động thông thái mà những lực lượng lao
động ấy vẫn không dùng được, thì chúng ta mới có quyền kết luận về năng lực của
người lao động Việt nam. Tôi rất phân vân khi kết luận về năng lực của người
lao động Việt Nam. Kết luận về một số tính chất có chất lượng cộng đồng của
người lao động Việt nam thì có thể, chẳng hạn như không mạnh dạn, thiếu tự do,
thiếu tầm nhìn... Nhưng kết luận về chất lượng lao động thì tôi không dám nói,
bởi vì trước đó chúng ta đã dùng họ đúng đâu mà chúng ta dám kết luận về họ.
Tôi thì không phân vân về trường đại học nào cả.
Làm thế nào thì tùy từng người, nhưng
để giải quyết tốt sự ngẫu nhiên, chất lượng ngẫu nhiên giữa người lao động và
người sử dụng lao động thì chúng ta phải xây dựng thể chế
tốt. Xây dựng thể chế tốt thì
quản lý lao động tốt, chính sách tốt, ưu đãi tốt. Tức là buộc phải có thể chế
đối với con người. Trên nền tảng ấy chúng ta mới nói về chất lượng lao
động. Hiện nay chúng ta có rất nhiều lỗi trong tất cả các khâu khác nhau trong
quan hệ giữa người với người, đặc biệt là quan hệ giữa người sử dụng lao động
và người lao động.
Do đó, đưa ra bất cứ kết luận gì về
chất lượng đầu ra của các trường đại học Việt Nam, hệ thống giáo dục Việt Nam
hiện nay đều rất dễ trở thành một kết luận vừa chủ quan, vừa không công bằng.
- Xin trân trọng cảm ơn ông!
Kiều Oanh (thực hiện)
No comments:
Post a Comment