Nền văn
minh đường sắt cao tốc
Phạm Văn Lừng - Luật Khoa tạp chí
Dec
17, 2024 12:24 PM
https://www.luatkhoa.com/2024/12/nen-van-minh-duong-sat-cao-toc/
Hiện
đại hóa phần cứng, chớ quên phần mềm.
Phương
án xây dựng tuyến đường sắt cao tốc Bắc - Nam theo nghị quyết của Quốc hội. Ảnh:
VnExpress.
“Để
có một nghìn tàu chiến, nước Anh phải có ít nhất mười nghìn tàu buôn. Để có một
vạn tàu buôn thì cần có ít nhất mười vạn thủy thủ. Để tạo ra mười vạn thủy thủ
thì phải có khoa học hàng hải.”
·
Fukuzawa
Yukichi (“Văn minh khái luận”, 1875)
Có
vẻ như niềm hứng khởi về hiện đại hóa ở nước ta chỉ đi liền với những công
trình đắt đỏ như đường sắt cao tốc Bắc - Nam, nhưng quên đi một yếu tố quan trọng
là Việt Nam chưa có sức làm chủ công nghệ cốt lõi của công trình này.
Tháng
11/2024, Quốc hội thông qua Nghị quyết về chủ trương đầu tư Dự án đường sắt tốc
độ cao Bắc - Nam.
Đây
là một đại dự án với công nghệ cao hiện đại và kinh phí khổng lồ, gần 70 tỷ
USD. Báo chí Việt Nam sử dụng lối diễn văn và một số từ ngữ mới mà ông Tô Lâm mới
nói gần đây. Họ ca ngợi dự án như một biểu tượng của “kỷ
nguyên vươn mình của dân tộc”, “động
lực phát triển đất nước trong kỷ nguyên mới”. [1][2]
Mua
được công trình đường sắt cao tốc đó về cũng không làm cho Việt Nam trở thành một
nước hiện đại, một khi nước ta còn thiếu yếu tố cốt lõi là “tinh thần của nền
văn minh.”
Fukuzawa
Yukichi, nhà khai sáng của thời Minh Trị Nhật Bản, nhà sáng lập Đại học Keio, từng phát
biểu trước sinh viên vào năm 1874 như thế này: [3]
“Không
thể đánh giá nền văn minh của một quốc gia dựa theo hình thức bên ngoài. Trường
học, công nghiệp, lục quân và hải quân chỉ là những hình thức bên ngoài của nền
văn minh. Không khó để tạo ra những hình thức này, tất cả đều có thể mua được bằng
tiền.
Ngoài
những yếu tố hình thức trên, còn có một yếu tố mang tính tinh thần, không thể
nhìn thấy hoặc nghe thấy, mua hoặc bán, cho mượn hoặc vay mượn. Ảnh hưởng của
nó đối với mỗi quốc gia là rất lớn. Nếu không có nó, trường học, công nghiệp và
năng lực quân sự sẽ mất đi ý nghĩa của chúng.
Đó
là tinh thần của nền văn minh. Đến lượt mình, nó trở thành tinh thần độc lập của
một dân tộc? Đó mới thực sự là giá trị quan trọng nhất.”
Vậy
đối với nhà tư tưởng và kiến tạo Fukuzawa Yukichi, “tinh thần của nền văn minh”
này là gì?
Đó
là tinh thần công dân của con người cá nhân tự do của một xã hội tự do.
Fukuzawa Yukichi phê phán rằng cuộc Duy tân Minh Trị vẫn được tiến hành như là
sự nghiệp của nhà nước, do nhà nước thực hiện, còn người dân chỉ là kẻ đứng
ngoài. Ông so sánh tinh thần xã hội đó với xã hội phương Tây, theo như ông quan
sát, các phát minh thúc đẩy sự phát triển của nền văn minh đều thực hiện từ dưới
lên, tức là do người dân thực hiện.
Đối
với Fukuzawa, khi nào xã hội Nhật Bản trưởng thành về tinh thần tự do, mỗi người
dân được tự do sáng tạo để đóng góp cho cuộc canh tân thì lúc đó Nhật Bản mới
thành một xã hội văn minh và nền độc lập của xứ sở này mới trở nên vững chắc.
[4]
Đương
thời, đối với Fukuzawa, việc Nhật Bản học tập các kỹ thuật cụ thể của phương
Tây là cần thiết, nhưng chưa đủ. Nếu áp dụng tư duy này của Fukuzawa vào trường
hợp dự án đường sắt cao tốc của Việt Nam thì chúng ta có thể tư duy như thế
nào?
Ngày
nay, Trung Quốc đã làm chủ tinh thần khoa học và có nhiều bước tiến lớn về công
nghệ. Công nghệ đường sắt cao tốc của Trung Quốc đã vượt xa Hoa kỳ. Giả sử Việt
Nam cần mua đường sắt cao tốc từ Trung Quốc thì bản thân điều đó vẫn chưa đủ.
Fukuzawa
so sánh hai con đường hiện đại hóa của Nhật Bản và Trung Quốc cuối thế kỷ 19,
khi cả hai đều đang cố gắng hiện đại hoá. Lúc đó, Trung Hoa (Mãn Thanh) chỉ cố
gắng mua các thiết bị hiện đại của phương Tây như tàu chiến, súng ống.
Theo
ông, Nhật Bản cũng cần những phương tiện đó, nhưng chỉ riêng chúng thì không đủ.
Điều Nhật Bản cần làm là phải học được các nguyên lý hoặc tinh thần vốn là nền
tảng của công nghệ để tạo ra các thể chế kinh tế, xã hội, chính trị phù hợp đối
với mình.
Năm
1875, ông xuất bản cuốn sách “Văn minh khái luận”, tức một cương lĩnh về xây dựng
nền văn minh. [5] Cuốn sách được hai nhà Nhật Bản học David A. Dilworth và
G.Cameron Hurst dịch sang tiếng Anh năm 1973. Trong sách này, ông triển khai kỹ
hơn điều ông đã phát biểu năm 1874 được trích dẫn ở trên.
“Ở
Nhật Bản, nhiều người cho rằng nước Anh có một nghìn tàu chiến cho nên Nhật Bản
cũng phải có một nghìn tàu chiến. Suy nghĩ như vậy là chưa đầy đủ. Đó là lối
suy nghĩ của những người không biết gì về mối quan hệ chằng chịt giữa các vấn đề
khác nhau. Cần phải làm nhiều hơn thế nữa.
Để
có một nghìn tàu chiến, nước Anh phải có ít nhất mười nghìn tàu buôn. Để có một
vạn tàu buôn thì cần có ít nhất mười vạn thủy thủ. Để tạo ra mười vạn thủy thủ
thì phải có khoa học hàng hải. Thậm chí cần nhiều hơn thế nữa. Để có một vạn
thuyền buôn, mười vạn thuỷ thủ cùng khoa học hàng hải đi kèm, chúng ta cần có một
tầng lớp học giả tài năng, cần có tầng lớp thương gia tài giỏi.
Vẫn
chưa đủ. Nhật Bản cần có một nền luật pháp phát triển đầy đủ, có một nền thương
mại phát triển.
Khi
các điều kiện xã hội nêu trên chín muồi - tức là khi Nhật Bản có tất cả các điều
kiện tiên quyết để cần đến một nghìn tàu chiến - thì khi đó chúng ta mới có thể
có một nghìn tàu chiến."
Giả
sử Nhật Bản thời Minh Trị vẫn chỉ có một nền ngoại thương què quặt, lèo tèo vài
chiếc thuyền buôn đi ra nước ngoài nhưng lại bỏ tiền ra mua một nghìn tàu chiến
và dồn nguồn lực quốc gia duy trì hạm đội hùng hậu đó thì chuyện gì sẽ xảy
ra?
Không
khó để có câu trả lời: quốc gia nhỏ bé đó không thể lớn được vì kiệt quệ.
Fukuzawa
sẽ nói gì về Việt Nam?
Nếu
Fukuzawa Yukichi sinh ra ở Việt Nam thời nay, ông sẽ nói gì về dự án đường sắt
cao tốc Bắc Nam chạy 350 km/giờ và dài hơn 1.500 km?
Có
lẽ ông sẽ không ngần ngại nói rằng không phải cứ thấy Nhật Bản, Trung Quốc,
Pháp có đường sắt cao tốc thì Việt Nam cũng cần có đường sắt cao tốc. Không phải
cứ bỏ ra gần 70 tỷ USD mua hệ thống đường sắt cao tốc về là tiến lên “hiện đại.”
Để
có một tuyến đường sắt cao tốc Bắc Nam dài hơn 1.500 km, Việt Nam trước hết phải
có những điều kiện kinh tế, xã hội, công nghệ, luật pháp, chính trị tiên quyết
cho chính hệ thống đó.
Không
thể dồn nguồn lực quốc gia vào việc mua và duy trì một hệ thống đường sắt đồi hỏi
công nghệ cao khi mà như một chuyên gia trong nước đặt
câu hỏi, nếu “ghé Nhà máy xe lửa Gia Lâm, cách trụ sở Quốc hội chừng
3 km, để xem với đội ngũ nhân sự (khoảng 50 lao động) như hiện nay, liệu chúng
ta có đủ trình độ để tiếp nhận được công nghệ đường sắt cao tốc không?” [6]
-------------
Chú
thích
1.
‘Đường
Sắt Tốc độ Cao và Khát Vọng Vươn Xa Trong Kỷ Nguyên Mới - Vietnam.vn’ (Vietnam.vn
- Nền tảng quảng bá về Việt Nam21 November 2024) https://www.vietnam.vn/duong-sat-toc-do-cao-va-khat-vong-vuon-xa-trong-ky-nguyen-moi/
accessed 4 December 2024
2.
‘Đầu
Tư Đường Sắt Tốc độ Cao Bắc - Nam Tạo Động Lực Phát Triển Đất Nước’ (Báo
Công Thương điện tử, kinh tế, chính trị, xã hội13 November 2024) https://congthuong.vn/dau-tu-duong-sat-toc-do-cao-bac-nam-tao-dong-luc-phat-trien-dat-nuoc-trong-ky-nguyen-moi-358450.html
accessed 4 December 2024
3.
Các
bài phát biểu của Fukuzawa Yukichi được tập hợp và in lại trong sách “Khuyến học”
năm 1880. Đoạn trên được người viết dịch từ nguyên bản tiếng Nhật của bản
online, nhà xuất bản Aozora. 福沢諭吉, 『学問のすすめ』Fukuzawa Yukichi,
“Khuyến học”, (Aozora.gr.jp, 2014) https://www.aozora.gr.jp/cards/000296/files/47061_29420.html
accessed 12 December 2024
4.
Như
[3].
5.
Fukuzawa
Yukichi, An Outline of a Theory of Civilization, tr. David A. Dilworth and
G.Cameron Hurst (Tokyo,1973), p. 192
6.
‘Đường
Sắt Cao Tốc Bắc-Nam Có Tạo Bẫy Nợ?’ (BBC News Tiếng Việt21 November
2024) https://www.bbc.com/vietnamese/articles/c0en5wejrgqo
accessed 12 December 2024
No comments:
Post a Comment