Một
thời tạo điều kiện cho tự do ngôn luận tại Việt Nam, Facebook nay tiếp tay kìm
hãm nó
Rebecca Tan | Washington
Post
21/06/2023
Khi
Facebook xuất hiện ở Việt Nam khoảng một thập niên trước, nó giống như một “cuộc
cách mạng,” hai trong số các nhân viên đầu tiên của công ty ở châu Á nói với tờ
Washington Post. Lần đầu tiên, mọi người trên cả nước có thể trao đổi trực tiếp
về các vấn đề thời sự. Người dùng đã đăng bài về sự lạm dụng của công an và sự
lãng phí của chính phủ, chọc thủng lỗ hổng trong tuyên truyền của Đảng Cộng sản
cầm quyền. Một trong những nhân viên của Facebook nói với Washington Post: “Nó
giống như một sự giải phóng, và chúng tôi là một phần trong đó.”
https://gdb.voanews.com/674d51ab-ac13-41a6-af7c-0821a96cb3c8_w1023_r1_s.jpg
Biểu tượng
của Facebook và Meta, công ty mẹ của Facebook.
Nhưng khi
mức độ phổ biến của Facebook bùng nổ ở Việt Nam, nhanh chóng đưa quốc gia này
trở thành thị trường lớn thứ bảy trên toàn thế giới của Facebook thì Hà Nội
ngày càng yêu cầu nhiều hạn chế hơn, theo Washington Post.
Kể từ đó,
công ty truyền thông xã hội khổng lồ Meta, sở hữu Facebook, đã nhiều lần nhượng
bộ chính phủ độc tài Việt Nam, thường xuyên kiểm duyệt những người bất đồng
chính kiến và buộc những người bị chính phủ coi là mối đe dọa phải rời khỏi nền
tảng, theo bốn cựu nhân viên của Meta, các tổ chức nhân quyền, các nhà quan sát
trong lĩnh vực này và các nhà vận động hành lang.
Vẫn theo
bài tường thuật trên Washington Post, công ty Meta đã chấp nhận một danh sách nội
bộ của các quan chức Đảng Cộng sản Việt Nam không thể để bị chỉ trích trên
Facebook, hai cựu nhân viên ở châu Á cho biết với điều kiện giấu tên để tránh bị
trừng phạt. Danh sách này, được giữ kín ngay cả trong công ty và chưa từng được
phúc trình công khai trước đây, được đưa vào các hướng dẫn được dùng để kiểm
soát nội dung trực tuyến và phần lớn được định hình bởi chính quyền Việt Nam,
các cựu nhân viên nói với tờ Washington Post và cho biết một danh sách như vậy
là duy nhất chỉ có tại Việt Nam trong khu vực Đông Á.
Bây giờ,
chính phủ đang thúc đẩy các giới hạn thậm chí còn nghiêm ngặt hơn. Meta đang
chuẩn bị thắt chặt kiểm soát nội dung hơn nữa sau khi được các quan chức cho biết
trong những tháng gần đây rằng họ sẽ phải lưu trữ dữ liệu trên các máy chủ bên
trong Việt Nam, làm dấy lên cảnh báo về quyền riêng tư và bảo mật thông tin,
theo những người hiểu biết về các cuộc thảo luận nội bộ của công ty được
Washington Post trích dẫn.
Các giám đốc
điều hành của Meta không trả lời trực tiếp các câu hỏi về kiểm duyệt, về việc bịt
miệng người dùng hoặc về danh sách các quan chức của Đảng Cộng sản vừa kể.
Trong một tuyên bố, ông Rafael Frankel, Giám đốc chính sách công của Meta tại
Đông Nam Á, cho biết công ty tự hào về các khoản đầu tư của mình tại Việt Nam.
Washington Post dẫn lời ông rằng: “Trọng tâm của chúng tôi là đảm bảo càng nhiều
người Việt Nam càng tốt có thể sử dụng nền tảng của chúng tôi để xây dựng cộng
đồng và bày tỏ bản thân.”
Công ty
Meta không phải là công ty duy nhất bị yêu cầu gỡ bỏ nội dung nhạy cảm ở Việt
Nam. Kể từ năm 2019, Google, công ty sở hữu YouTube, đã nhận được hơn 2.000 yêu
cầu của chính phủ Việt Nam về việc gỡ bỏ nội dung ở Việt Nam và đã tuân thủ phần
lớn các yêu cầu đó, theo dữ liệu của công ty được Washington Post trích thuật.
TikTok cho biết họ đã xóa hoặc hạn chế hơn 300 bài đăng ở Việt Nam vào năm
ngoái vì vi phạm luật địa phương. Cả hai công ty đều nói họ coi trọng quyền tự
do ngôn luận.
Tuy nhiên,
đối với nhiều người ở Việt Nam, Facebook đồng nghĩa với internet. Dữ liệu của
chính phủ cho thấy hơn 70% trong số 97 triệu người Việt Nam sử dụng Facebook để
chia sẻ nội dung, điều hành doanh nghiệp và gửi tin nhắn. Theo Hiệp hội Thương
mại điện tử Việt Nam, nền tảng này có nhiều người dùng hơn bất kỳ ứng dụng mạng
xã hội nào khác và thống trị chi tiêu cho quảng cáo kỹ thuật số.
Vẫn theo
tường thuật của Washington Post, mặc dù các chính phủ trên khắp thế giới có thể
yêu cầu Facebook gỡ bỏ nội dung, nhưng những nhượng bộ mà Meta đã thực hiện để
duy trì quyền truy cập của mình tại Việt Nam — quốc gia đông dân thứ 15 trên thế
giới — vượt xa những nhượng bộ mà Meta đã đưa ra ở bất kỳ nơi nào khác tại Đông
Á, theo các chuyên gia tư vấn và nhân viên cũ. (Facebook không hoạt động ở
Trung Quốc.)
Ông Trần
Duy Đông, thứ trưởng bộ kế hoạch và đầu tư của Việt Nam, cho biết trong một cuộc
phỏng vấn rằng đã có “sự hợp tác tốt” với Meta trong việc loại bỏ nội dung
“không phù hợp”. “Càng ngày, họ càng hiểu rõ hơn các yêu cầu của luật pháp Việt
Nam,” ông được tờ Washington Post dẫn lời.
‘Những
công ty này sẽ cúi mình’
Theo tường
thuật của Washington Post, cho đến vài năm trước, các quan chức Việt Nam lo lắng
rằng các công ty ở Thung lũng Silicon sẽ áp dụng đường lối cứng rắn bảo vệ tự
do ngôn luận mà từ chối các yêu cầu của chính phủ về kiểm soát nội dung, theo
năm chuyên gia tư vấn nước ngoài và địa phương có liên hệ thường xuyên với các
nhà lãnh đạo chính phủ Việt Nam. Đó không còn là một mối quan tâm nữa, các
chuyên gia tư vấn nói với Washington Post.
Một chuyên
gia tư vấn đã làm việc với các công ty công nghệ ở châu Á và phát biểu với điều
kiện giấu tên để bảo vệ lợi ích kinh doanh cho tờ báo biết rằng: “Người Việt
Nam hiện nay có cảm giác rằng [chính phủ] đã thách thức các giới hạn và họ đã
chiến thắng. “Mọi người hiểu rằng các công ty này sẽ cúi mình.”
Meta đã
theo dõi các yêu cầu kiểm duyệt của chính phủ tại Việt Nam từ năm 2017, theo
các phúc trình minh bạch của công ty. Tính đến tháng 6 năm ngoái, Meta đã chặn
hơn 8.000 bài đăng trong nước, hầu hết bị cáo buộc chứa “nội dung chống Đảng Cộng
sản và Chính phủ Việt Nam” hoặc thông tin “xuyên tạc, vu khống hoặc xúc phạm”
các tổ chức hoặc cá nhân, Washington Post dẫn các phúc trình cho biết.
Các hạn chế
đạt đỉnh điểm vào năm 2020 với 3.044 lượt xóa trước thềm Đại hội Đảng Cộng sản
Việt Nam năm 2021, sau đó giảm xuống trong năm 2021. Dữ liệu chưa được công bố
trong 11 tháng qua, nhưng Bộ Thông tin Việt Nam cho biết từ ngày 15/4 đến ngày
15/5 năm nay, chính phủ coi hơn 400 bài đăng trên Facebook là lừa đảo hoặc “chống
phá nhà nước”. Meta đã loại bỏ 91 phần trăm trong số đó, Washington dẫn thông
tin từ Bộ này cho biết.
Meta nói
vào năm 2021 rằng họ kiểm duyệt nội dung ở Việt Nam để tránh bị chặn hoàn toàn
trong nước. Ông Frankel, giám đốc chính sách công, nói công ty “tự hào rằng nền
tảng của chúng tôi đã giúp hàng chục ngàn doanh nghiệp nhỏ Việt Nam phát triển
và thịnh vượng,” vẫn theo Washington Post.
Bà Trần
Phương Thảo, vợ ông Đặng Đình Bách, một luật sư môi trường Việt Nam đang thụ án
5 năm tù về tội trốn thuế, nhớ lại trước khi bị kiểm duyệt chặt chẽ ở Việt Nam,
Facebook là một trong những không gian duy nhất cho tự do ngôn luận. Bà Thảo,
29 tuổi, nói khi nền tảng này trở nên hạn chế hơn, “không ai có thể lên tiếng ủng
hộ ông Bách.”
“Tôi chỉ
có một mình,” bà nói với Washington Post.
Mười ba
nhà hoạt động độc lập ở Việt Nam cho biết trong các cuộc phỏng vấn với tờ
Washington Post rằng Meta đã tăng cường kiểm duyệt kể từ năm 2017. Họ kể những
câu chuyện tương tự về việc bị buộc tội bất công vì vi phạm các tiêu chuẩn cộng
đồng của Facebook và các bài đăng của họ bị gỡ xuống hoặc tài khoản của họ bị
đóng băng mà không có lời giải thích nào.
Washington
Post dẫn lời các nhà hoạt động cho biết từ năm 2018 đến năm 2021, một số nhân
viên trong bộ phận nhân quyền và chính sách công của Facebook còn hồi đáp những
lời kêu cứu từ người dùng ở Việt Nam nhưng nhiều đường dây trong số đó đã không
còn hoạt động.
Ông Dân,
34 tuổi, một nhà hoạt động bắt đầu sử dụng Facebook ở độ tuổi 20, nói với
Washington Post rằng: “Facebook và chính phủ của chúng tôi đã bắt tay.” Trong số
các đồng nghiệp của ông, nhiều người hiện đang ngồi sau song sắt hoặc đang lẩn
trốn. Mười năm kéo dài từ 2008 đến 2018 được coi là thập niên lên tiếng, ông
nói.
Những năm
sau đó mang một cái tên khác: thập niên im lặng.
Đối
mặt với một chế độ quyết đoán hơn
Trên khắp
thế giới, các chính phủ có thể yêu cầu Meta gỡ bỏ đối với nội dung mà họ cho là
bất hợp pháp. Mỗi yêu cầu được đánh giá bằng cách sử dụng các nguyên tắc cụ thể
của quốc gia và tại Việt Nam, những yêu cầu này bao gồm danh sách các quan chức
cấp cao nhất của đảng, cựu nhân viên của công ty nói với Washington Post. Những
cá nhân này, những người đã rời công ty từ năm 2018 đến năm 2023, cho tờ báo biết
họ chia sẻ thông tin chi tiết về hoạt động nội bộ tại Meta vì lo ngại về những
nhượng bộ của công ty đối với chính quyền Việt Nam và khả năng của Meta kháng cự
áp lực thêm từ chính phủ sau những đợt sa thải gần đây.
Các bài
đăng chỉ trích bất kỳ ai trong danh sách này thường bị xóa, các cựu nhân viên
cho Washington Post biết, mặc dù một số trường hợp được chuyển đến các nhóm
pháp lý và nhân quyền để đánh giá. Một cựu nhân viên nói những người đưa ra quyết
định nhận ra cái giá của quyền tự do ngôn luận và “không ai xem nhẹ điều này.”
Các nhà hoạt
động xác nhận với tờ Washington Post rằng họ thường thấy các bài đăng chỉ trích
các quan chức cấp cao bị gỡ xuống.
Vào năm
2020, các giám đốc điều hành của Meta nói với Los Angeles Times rằng họ đẩy lùi
các yêu cầu gỡ bỏ nội dung khi các nhà chức trách đi quá xa. Nhưng trong ba năm
qua, các nhà phê bình nói, sự phản kháng của công ty đã yếu đi khi chính phủ
ngày càng đàn áp hơn, vẫn theo tường thuật của Washington Post.
Được khuyến
khích bởi một phe bảo thủ trong đảng đã loại bỏ những người theo chủ nghĩa cải
cách, bộ máy an ninh của Việt Nam hiện nắm giữ nhiều quyền lực hơn so với những
gì họ có trong một thập niên, các học giả cho biết. Ban đầu bị cản trở bởi sự
phát triển bùng nổ của internet, chế độ này đã khẳng định quyền kiểm soát lĩnh
vực kỹ thuật số, ban hành một loạt luật để kiểm soát nội dung trên mạng xã hội
và các nền tảng phát trực tuyến, vẫn theo Washington Post. Các nhà nghiên cứu về
thông tin sai lệch tại Đại học Oxford và các nơi khác đã tìm thấy bằng chứng tại
Việt Nam về một đội quân mạng gồm 10.000 người được giao nhiệm vụ kiềm chế những
lời chỉ trích trực tuyến.
Tháng 9
năm ngoái, nhà chức trách đã thông qua một đạo luật do Bộ Công an soạn thảo đưa
ra các yêu cầu bao gồm việc các công ty công nghệ phải thành lập các thực thể địa
phương và lưu trữ dữ liệu trên các máy chủ địa phương.
Theo các cựu
nhân viên được Washington Post trích dẫn, mối đe dọa của việc bản địa hóa đã
gây ra sự hoảng loạn tại Meta về quyền riêng tư và bảo mật dữ liệu. Nhưng ông
Vũ Tú Thành, đại diện tại Việt Nam của Hội đồng Kinh doanh Hoa Kỳ-ASEAN, cho biết
ý định của luật đơn giản hơn nhiều: gây áp lực buộc các công ty phải thắt chặt
kiểm duyệt.
Trong các
cuộc họp riêng, chính phủ đã nói với Meta rằng họ sẽ chỉ buộc phải bản địa hóa
dữ liệu nếu vi phạm luật về nội dung, các cựu nhân viên và các chuyên gia tư vấn
công nghệ nói với Washington Post. Đáp lại, Meta đã nỗ lực đổi mới để tăng cường
kiểm soát nội dung.
Meta nói họ
không lưu trữ dữ liệu ở Việt Nam nhưng từ chối cho biết liệu họ có kế hoạch làm
như vậy trong tương lai hay không.
Ông Nguyễn
Khắc Giang, một nhà nghiên cứu chú trọng vào Việt Nam tại Viện ISEAS
Yusof-Ishak có trụ sở tại Singapore, được Washington Post dẫn lời rằng bất chấp
kêu gọi của các tổ chức nhân quyền, phản ứng của chính quyền Tổng thống Joe
Biden đối với cuộc đàn áp quyền tự do ngôn luận của Việt Nam đã bị hạn chế.
Washington thỉnh thoảng đưa ra các tuyên bố nhưng không gây áp lực rõ ràng về
ngoại giao hay tài chính, ông Giang nói, thay vào đó đặt ưu tiên cao hơn cho việc
cải thiện quan hệ với Việt Nam như một phần trong cuộc đối đầu với Trung Quốc.
Ông
Cameron Thomas-Shah, phát ngôn viên của Tòa đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam, nói các
quan chức Hoa Kỳ đã “trực tiếp, công khai và thẳng thắn” bày tỏ quan ngại về
nhân quyền với Việt Nam, theo bài tường thuật trên Washington Post.
Đại sứ
Liên hiệp châu Âu Giorgio Alberti thừa nhận trong một cuộc phỏng vấn rằng chính
phủ Việt Nam đã không tuân thủ đầy đủ những lời hứa với EU để cải thiện nhân
quyền. Nhưng ông nói thêm, sẽ là “thiển cận” nếu chỉ tập trung vào điều đó, xét
đến tầm quan trọng chiến lược ngày càng tăng của Việt Nam, Washington Post
trích lời ông Alberti.
Công
ty im lặng
Năm 2018,
sau khi viết một bài quan điểm trên tờ Washington Post về việc Facebook bị tràn
ngập bởi “các tổ chức quấy rối và các đội quân trên mạng” ở Việt Nam, nhà hoạt
động nhân quyền Mai Khôi, 39 tuổi, đã được mời gặp đại diện công ty ở Menlo
Park, California. Bà cho biết đã trình bày các ví dụ về các mạng ủng hộ chính
phủ lạm dụng nền tảng của Facebook để nhắm mục tiêu vào những người bất đồng
chính kiến và kêu gọi công ty làm nhiều hơn để bảo vệ người dùng, theo tường
thuật của Washington Post.
Sau cuộc gặp
đó, bà Mai Khôi vẫn giữ liên lạc với bộ phận nhân quyền của Meta, đồng thời
thông báo cho bộ phận này khi tài khoản của các nhà hoạt động mà bà biết bị
đóng băng một cách sai trái. Nhưng phản hồi từ công ty chậm lại, sau đó dừng lại
hoàn toàn khiến bà thôi không cố gắng nữa, Washington Post dẫn lời bà Mai Khôi
cho biết.
Meta không
hồi đáp yêu cầu bình luận của Washington Post về câu chuyện của bà Mai Khôi hoặc
khiếu nại của bà với công ty.
Với doanh
thu giảm, Meta đã sa thải hàng chục nghìn công nhân trên toàn thế giới và để
cho các sáng kiến hết hiệu lực, những hành động mà các chuyên gia cảnh báo có
thể ảnh hưởng đến khả năng giải quyết các vấn đề như thông tin sai lệch và các
thách thức về quy định.
Ở châu Á,
một nhóm làm việc với các nhóm xã hội dân sự để đảm bảo các cuộc bầu cử gần đây
đã bị sa thải cùng với ít nhất hơn chục nhân viên nghiên cứu các quy định, định
hình chính sách công và theo dõi sự lạm dụng của chính phủ đối với các nền tảng
của Meta trên khắp Đông Nam Á, bao gồm cả ở Việt Nam, cựu nhân viên cho
Washington Post biết. Một số nhân viên từng giúp giải quyết các khiếu nại từ
người dùng và từ các tổ chức ở Việt Nam về vấn đề kiểm duyệt đã bị sa thải, vẫn
theo tường thuật của Washington Post.
Công ty
cho biết họ vẫn có các nhóm làm việc về những vấn đề này ở châu Á. Nhưng tại Việt
Nam, một số người đầu tiên sử dụng nền tảng này nói rằng mọi việc đã đi quá xa.
Bà Hoàng
Thị Minh Hồng, 51 tuổi, từng dựa vào Facebook để tổ chức các sự kiện và tuyển
thành viên cho tổ chức phi lợi nhuận của mình ở Thành phố Hồ Chí Minh đấu tranh
về vấn đề biến đổi khí hậu. Nhưng sau khi tổ chức CHANGE của bà bị đưa vào danh
sách đen của chính phủ, bà Hồng nói, phạm vi tiếp cận của tổ chức trên Facebook
đã giảm từ hàng nghìn người dùng xuống còn một số ít và bà bị cấm mua quảng cáo
trên nền tảng này để quảng bá cho các sự kiện của mình, theo tường thuật của
Washington Post. Năm ngoái, bà đã đóng cửa tổ chức.
“Thật đau
đớn vì chúng tôi đang xây dựng một phong trào,” bà Hồng nói vào tháng Tư năm
nay, vài tuần trước khi bà bị bắt vì tội trốn thuế – cùng những cáo buộc đã được
đưa ra chống lại luật sư Bách.
“Tôi ước
mong chúng tôi có thể tiếp tục,” bà Hồng nói, “Tôi ước gì Facebook giúp chúng
tôi tiếp tục.”
(Bài
viết của tác giả Rebecca Tan đăng trên Washington Post ngày 19/6/2023)
No comments:
Post a Comment