Bình luận: Mỹ bế tắc
trong nghị trình nhân quyền với Việt Nam
David Hutt
Gửi đến BBC News Tiếng Việt từ CH Czech
23 tháng 4 năm 2023
https://www.bbc.com/vietnamese/articles/cmme4y395p4o
Vào ngày 16/04, hai ngày sau chuyến đi của Ngoại
trưởng Mỹ Antony J. Blinken đến Hà Nội, cơ quan an ninh Việt Nam đã bắt giữ một
nhân vật bất đồng chính kiến kiêm YouTuber vì vượt biên trái phép trở về Việt
Nam, sau khi sống lưu vong ở Thái Lan vài năm.
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/3849/live/50335790-e187-11ed-8df1-d74cbf1089d7.jpg
Tình hình
nhân quyền tại Việt Nam đã diễn biến xấu đi cùng lúc với tỷ trọng thương mại với
Phương Tây gia tăng
Tuy nhiên, những người bạn và người quen của
Đường Văn Thái cho biết ông ta đã bị bắt cóc tại Bangkok vào ngày 13/04 (một
ngày trước khi ông Blinken ca ngợi mối quan hệ Mỹ-Việt là "trong những mối
quan hệ năng động nhất và quan trọng nhất mà chúng ta đã từng có") và bị
cưỡng ép đưa về Việt Nam.
Cho đến nay vẫn là những cáo buộc vì lực lượng
an ninh mật của Việt Nam có lịch sử thực hiện chuyện này. Vào năm 2017, họ đã bắt
cóc cựu quan chức nhà nước Trịnh Xuân Thanh tại một công viên ở Đức và sử dụng
một máy bay của chính phủ Slovakia để đưa về Việt Nam, và ông Thanh bị buộc phải
công khai thừa nhận tự nguyện quay về.
Vào tháng 02/2019, blogger Trương Duy Nhất bị
mất tích tại một trung tâm mua sắm ở Bangkok và xuất hiện ở Việt Nam vài ngày
sau đó.
Cũng trong thời gian chuyến đi Việt Nam của
Blinken, Phạm
Thanh Nghiên, một cựu tù nhân chính trị và một nhà văn, cuối cùng đã được
phép rời khỏi Việt Nam và tị nạn tại Mỹ cùng với gia đình của mình, rất có thể
là một cử chỉ "thiện chí" từ Đảng Cộng sản Việt Nam với nhân vật quan
trọng của chính phủ Mỹ đến thăm quốc gia này. (Luật sư, nhà bất đồng chính kiến
Nguyễn Văn Đài, hiện đang sống lưu vong tại châu Âu đã có một số phân tích thú
vị về vấn đề này trên Voice of America.)
Một lần nữa, không phải là chuyện hiếm xảy ra
khi Hà Nội cho phép một nhân vật bất đồng chính kiến, được nhiều người biết đến,
rời khỏi quốc gia vào thời điểm khi có một quan chức cấp cao Mỹ đến thăm. Vào
năm 2018, blogger Nguyễn Ngọc Như Quỳnh ("Mẹ Nấm") được ra tù và tị nạn
tại Mỹ không lâu sau chuyến thăm Việt Nam của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ vào thời
điểm đó, ông Jim Mattis.
Ai đó có thể chất vấn về tính đạo đức của vấn
đề này. Không mang quá nhiều tính chất trao đổi cũng như chư hầu. Vào đêm trước
chuyến thăm của quan chức Mỹ, chính phủ Việt Nam thả tự do cho một tù nhân
chính trị hoặc cho phép một nhà bất đồng chính kiến rời khỏi quốc gia để làm
hài lòng một quan chức nước ngoài.
Ai đó có thể nghĩ thật kỳ quặc nếu một vị bộ
trưởng Việt Nam trao cho ông Blinken một giỏ xách đầy tiền khi đến thăm như một
hành động hữu nghị. Nhưng dường như hoàn toàn bình thường khi trao cho ai đó sự
tự do với cùng một lý do.
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/bb20/live/60b6fbc0-e188-11ed-8e11-9193a7c6d620.jpg
Bà Phạm Thanh Nghiên cùng chồng và con nhỏ rời Sài Gòn sang Mỹ hôm 14/04,
đúng ngày Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken đặt chân tới Hà Nội
Chắc chắn là một tin tốt lành khi Phạm Thanh
Nghiên và gia đình của cô sẽ có thể sống trong tự do tại Mỹ. Thế còn các tù
nhân chính trị khác thì sao? The 88 Project, một nhóm quan sát, đưa ra ước tính có hơn 200 nhà hoạt
động hiện đang bị giam giữ tại Việt Nam và 360 người khác có nguy cơ bị bắt
giam.
Ông Blinken đưa ra chỉ một vài tuyên bố công
khai về vấn đề nhân quyền trong chuyến thăm kéo dài ba ngày, và đây là vấn đề
xét về mặt tiêu chuẩn.
"Chúng tôi tôn trọng quyền của Việt Nam
xác lập tương lai theo hệ thống chính trị của mình," ông Blinken tuyên bố
trong cuộc họp báo tại Hà Nội, một thông điệp hướng đến giới đảng viên cộng sản,
những người nghĩ Washington vẫn đang "tìm cách tiến hành diễn biến hòa
bình" tại Việt Nam.
"Song song đó," ông Blinken nói
thêm, "chúng tôi tiếp tục nhấn mạnh đến những tiến bộ trong quyền con người
là cần thiết để phát huy toàn bộ tiềm năng của người dân Việt Nam."
Mặc khác, Washington cũng nói về nhiều vấn đề
đúng đắn khác. Sau khi nhà hoạt động chính trị Nguyễn Lân Thắng bị kết án sáu
năm tù giam vì tội "chống nhà nước" vào ngày 12/04, ngay trước khi
ông Blinken đến Việt Nam.
Một người phát ngôn Bộ Ngoại giao Mỹ nói mối
quan hệ hợp tác Mỹ-Việt "chỉ có thể phát huy hết tiềm năng nếu chính phủ
Việt Nam tiến hành các bước đi nghiêm túc để thực thi những nghĩa vụ và cam kết
theo luật pháp quốc tế và cải thiện hồ sơ nhân quyền của mình."
Các báo
cáo nhân quyền thường niên từ Cục Dân chủ, Nhân quyền và Lao động -
Bureau of Democracy, Human Rights, and Labour thuộc Bộ Ngoại giao của Hoa Kỳ nằm
trong số những tài liệu súc tích và mang tính chỉ trích nhất mà quý vị có thể đọc
được.
Mặt khác, Washington có lẽ sẵn sàng tiến xa
trong mong muốn hỗ trợ nhân dân Việt Nam chiến đấu vì tự do.
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/4224/live/599f5710-e188-11ed-8e11-9193a7c6d620.jpg
Hôm 12/04, Tòa án Nhân dân Thành phố Hà Nội tuyên ông Nguyễn Lân Thắng 6
năm tù và 2 năm quản chế
.
Chính trị thực dụng đối chọi với giá trị?
Trong bối cảnh Việt Nam cân bằng mối quan hệ
giữa Mỹ và Trung Quốc, thì Washington tiến hành cân bằng chính sách giữa giá trị
và chủ nghĩa hiện thực. Việt Nam là một trong những nền kinh tế tăng trưởng
nhanh nhất và năng động nhất của châu Á, đóng vai trò quan trọng trong các lợi
ích của Mỹ nếu Washington bắt đầu tiến hành quá trình "tách rời"
[decoupling] Trung Quốc.
Mỹ đã nhập khẩu khoảng 127 tỷ USD giá trị hàng
hóa của Việt Nam vào năm ngoái. Các công ty của Mỹ đã đầu tư 2,8 tỷ USD tại Việt
Nam tính đến năm 2020. Việt Nam cũng là một trong những thách thức chính của
Trung Quốc trong các nỗ lực bành trướng tại châu Á, đặc biệt liên quan đến những
tuyên bố tranh cãi về chủ quyền trên Biển Đông.
Không phải là lợi ích chiến lược của Mỹ dành
cho Việt Nam khi leo thang căng thẳng với Trung Quốc, nhưng chắc chắn không phải
là lợi ích của Mỹ nếu Hà Nội phục tùng Bắc Kinh, vốn đang muốn cải thiện quan hệ
với Việt Nam.
Trong quyển hồi ký 'Nothing Is Impossible:
America's Reconciliation with Vietnam' được ấn bản vào năm ngoái, cựu Đại sứ Mỹ
tại Việt Nam, ông Ted Osius đã đưa ra quan điểm về cách mà một số người ở
Washington nghĩ về tình hình nhân quyền tại Việt Nam.
"Nếu Mỹ một lần nữa biến nhân quyền là một
ưu tiên trong chính sách," ông viết, "thì sau đó phải sử dụng đòn bẩy
mà thương mại mang lại để tạo sự khác biệt tại Việt Nam. Chúng ta có thể gây ảnh
hưởng về nhân quyền ở Việt Nam theo cách thức nào đó đồng thời cho thấy sự tôn
trọng đối với hệ thống chính trị mang tính khác biệt và khẳng định Việt Nam phải
tôn trọng điều quan trọng đối với người Mỹ. Đây sẽ là một thách thức khó
khăn."
Theo ông Osius, dường như, đòn bẩy thương mại
sẽ là một phương pháp hiệu quả nhất để thuyết phục Hà Nội thay đổi. Nhưng có một
giá trị nào đó liên quan đến lập luận này. Khi thương lượng thỏa thuận thương mại
tự do với Việt Nam, Liên minh châu Âu đã ưu tiên vấn đề quyền lao động, cũng
như chính quyền Barack Obama khi thương lượng Hiệp định Đối tác Xuyên Thái Bình
Dương, vốn đã bị cựu Tổng thống Donald Trump hủy bỏ ngay những ngày đầu tiên nhậm
chức.
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/b1d1/live/0e26a950-e188-11ed-8df1-d74cbf1089d7.jpg
Trong cuộc họp báo hôm 15/04 tại Hà Nội, ông Blinken cũng trả lời câu hỏi
về nhân quyền. "Đây là cuộc đối thoại mà chúng tôi thường xuyên cùng tham
gia"
Bằng cách sử dụng đòn bẩy thương mại, như ông
Osius đề nghị, xét mặt chiến thuật, Hà Nội bị buộc cho phép điều gì đó như công
đoàn hoạt động, mặc dù chúng ta có thể tranh luận liệu Đảng Cộng sản Việt Nam
có bị mắc kẹt trong bất kỳ lời hứa nào trên mặt trận này. Tự do tôn giáo có thể
là một lĩnh vực khác.
Nhưng có vấn đề ở đây.
Tình hình nhân quyền tại Việt Nam đã diễn biến
xấu đi cùng lúc với tỷ trọng thương mại với Phương Tây gia tăng (và thật sự
trong khi đó, Mỹ đã sử dụng một khả năng lớn hơn để nâng đòn bẩy thương mại nhằm
đổi lại những tiến bộ về nhân quyền.)
Hơn nữa, Mỹ sẽ không cắt đầu tư hoặc thương mại
khi thấy Việt Nam là một lựa chọn nhằm "tách rời" [decoupling] Trung
Quốc. Những nỗ lực nhằm khiến thương mại mang tính chất đổi chác sẽ suy yếu khi
Hà Nội biết rằng Mỹ sẽ không trì hoãn cố gắng cải thiện mối quan hệ để nâng lên
tầm "đối tác chiến lược" khi Washington đang quyết tâm đối đầu Bắc
Kinh trong cuộc cạnh tranh về tầm ảnh hưởng.
Sự lựa chọn thương mại (củ cà rốt) và các lệnh
trừng phạt (cây gậy).
Đã có những lời kêu gọi từ giới lập pháp của Mỹ
về việc phải trừng phạt quan chức Việt Nam theo Đạo luật Global Magnitsky về vi
phạm nhân quyền. Nhưng ai ở Washington sẽ đứng ra trừng phạt? Trừng phạt những
quan chức cấp thấp trong bộ máy của Đảng Cộng sản vì tội lỗi của những lãnh đạo
cấp cao hơn của họ sẽ là một cử chỉ vô nghĩa, chỉ mang lại bất lợi cho Mỹ.
Một số quan chức hàng đầu trong Bộ Công an quyền
lực của Việt Nam, những người đã tham gia vào quá trình lên kế hoạch bắt cóc và
dẫn độ Trịnh Xuân Thanh từ Đức vào năm 2017, tên của những người này xuất hiện
trong văn bản tòa án ở Berlin hồi tháng Giêng năm nay, dường như có vẻ là đối tượng
đáng chịu những lệnh trừng phạt như vậy. Nhưng không có khả năng có các lệnh trừng
phạt của Washington nhằm vào các quan chức cấp cao trong bộ máy an ninh, trụ cột
của chế độ cộng sản.
Xét về tính chất nền tảng, điều ông Osius nói
có nghĩa "gây ảnh hưởng đến tình hình nhân quyền ở Việt Nam theo cách nào
đó", và điều mà ông Blinken nghĩ về "một tiến bộ tương lai trong vấn
đề nhân quyền" sẽ thật sự ra sao? Điều đó có nghĩa Việt Nam sẽ thả thêm một
số lượng tù nhân chính trị và quay trở lại kỷ nguyên trước Đại hội Đảng lần thứ
12, thời gian có ít người bị bỏ tù, hoặc hiệu chỉnh toàn diện Bộ Luật Hình sự
và thực hiện một hệ thống quản trị dựa trên luật pháp?
https://ichef.bbci.co.uk/news/800/cpsprodpb/727a/live/8f9bd5f0-e188-11ed-8df1-d74cbf1089d7.jpg
Ngoại trưởng Mỹ Blinken trong cuộc gặp với Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt
Nam, Nguyễn Phú Trọng tại Hà Nội vào ngày 15/04
Cần phải cân nhắc liệu người Mỹ có dụng ý gì với
cụm từ "pháp quyền" hoặc "quyền biểu đạt tự do trên mạng"
(một yêu cầu từ Đạo Luật Nhân quyền Việt Nam năm 2021 do Quốc hội đề xuất) có
thể tồn tại trong một nhà nước độc đảng? Nếu không thể tồn tại (và đúng trong
trường hợp này) và nếu Washington tôn trọng "quyền định hình một tương lai
theo hệ thống chính trị của mình" (như ông Blinken phát biểu) thì việc giải
thích lý do tại sao chính sách của Mỹ hiện nay như vậy đang rơi vào thế bế tắc.
Mỹ không thể giải quyết những nguyên nhân cốt
lõi trong vấn đề vi phạm nhân quyền ở Việt Nam mà không khiến những lợi ích chiến
lược cốt lõi của nước Mỹ gặp rủi ro hoặc không lên án mạnh mẽ hệ thống cộng sản.
Bất kỳ tiến bộ nào sẽ mang tính chất rời rạc
và vô tác dụng nếu Mỹ không gây áp lực lên chính quyền cộng sản bãi bỏ Điều 117
trong Bộ luật hình sự (về tội tuyên truyền chống nhà nước) hoặc Điều 331
("lợi dụng các quyền tự do dân chủ để xâm phạm những lợi ích của nhà nước,
quyền chính đáng và lợi ích của tổ chức và/hoặc công dân.")
Bất kỳ tiến triển pháp lý nào về quyền lao động
và tôn giáo cũng mang tính chất thương lượng nếu những lĩnh vực khác trong luật
pháp, mà giới chức Mỹ không muốn nhắc, lại không bị đụng chạm đến.
------------------------
Bài viết thể hiện quan điểm riêng của David Hutt,
nhà nghiên cứu từ Central European Institute of Asian Studies (CEIAS) và cây
bút cho trang The Diplomat. Là nhà báo, ông David viết về chính trị Việt Nam
cho một số cơ quan báo chí từ năm 2014 đến nay. Tài khoản Twitter của ông là
@davidhuttjourno.
.
TIN LIÊN
QUAN
HRW trách Mỹ 've vãn VN
nhưng chỉ nói suông về nhân quyền' khi Ngoại trưởng Blinken thăm Hà Nội
13 tháng 4 năm 2023
.
Ông Nguyễn Lân Thắng
bị tuyên 6 năm tù, 2 năm quản chế
12 tháng 4 năm 2023
.
Báo Trung Quốc khen Việt
Nam ‘chỉ chọn chính nghĩa’ trong quan hệ với Mỹ
22 tháng 4 năm 2023
No comments:
Post a Comment