Ukraine
kiện Nga: Những điều cần biết
Bùi Công Trực - Luật
Khoa
09/03/2022
https://www.luatkhoa.org/2022/03/ukraine-kien-nga-nhung-dieu-can-biet/
Thủ
tục tố tụng rút gọn và kỳ vọng kết quả sớm.
Tòa Án Công Lý Quốc Tế. Ảnh: The Quint
Vào ngày 26/2, chỉ hai ngày sau khi quân đội
Nga tràn vào xâm lược Ukraine, phía Ukraine đã đệ đơn khởi kiện chính quyền Nga
lên Tòa án Công lý Quốc tế (International Court of Justice – ICJ).
Cần lưu ý
rằng đây không phải lần đầu tiên Ukraine mang Nga ra một cơ quan tài phán quốc
tế liên quan đến các tranh chấp và xung đột tại Crimea, các vùng lãnh thổ phía
Đông, hay kể cả các vấn đề chính trị liên quan đến cuộc “Cách mạng Maidan” vào
năm 2014.
Sự minh bạch
và cầu thị của Ukraine trong việc sử dụng các cơ quan tài phán quốc tế cho người
dân thế giới cơ hội hiểu thêm về xung đột và các tranh chấp. Mặt khác, chúng
cũng giúp cho các định chế quốc tế có cơ hội can thiệp, ghi nhận lại sự thật và
phán xét một cách công tâm.
Vậy trong
vụ kiện lần này, Ukraine vì sao lại kiện, căn cứ của họ là đâu, và mục tiêu của
họ là gì?
Phiên xử đầu
tiên diễn ra vào các ngày 7 và 8 tháng Ba vừa qua cho chúng ta một số thông tin
quan trọng. [1]
Căn cứ khởi kiện của Ukraine
Theo đơn nộp
cho ICJ, chính phủ Ukraine đưa ra hai nhóm vấn đề: một về mặt sự thật thực tiễn;
và hai là về mặt pháp lý.
Về mặt thực tế, chính phủ Ukraine cho biết Nga đã và
đang tiếp tục dựa trên lý do rằng “Ukraine đang thực hiện hành vi diệt
chủng (genocide) nhắm đến hàng triệu mạng sống” ở miền Đông Ukraine,
những người chỉ còn biết cậy nhờ tất cả niềm tin của họ vào nước Nga (pinned
their hopes on Russia); từ đó lý giải cho việc thực hiện hành vi xâm lược của
mình.
Luận điểm
này được Nga lặp đi lặp lại trong các buổi họp của Hội đồng Bảo an Liên Hiệp Quốc,
Đại hội đồng Liên Hiệp Quốc lẫn các kênh truyền thống quốc tế phát từ Nga.
Phía
Ukraine phủ nhận hoàn toàn các cáo buộc của Nga, và xem cáo buộc nói trên cũng
như hành vi xâm lược của Nga đối với lãnh thổ Ukraine là một vi phạm trong việc
đọc, giải thích và áp dụng các văn bản pháp luật quốc tế có liên quan đến vấn đề diệt
chủng.
Về mặt
pháp lý, căn cứ của Ukraine dựa vào Công ước Quốc tế về Phòng chống và Trừng phạt
Tội ác Diệt Chủng (Convention on the Prevention and Punishment of the Crime
of Genocide, thường được gọi ngắn là Convention on Genocide –
“Công ước”). [2]
Cả Ukraine
và Nga đều là thành viên của Công ước nói trên.
Ngoài ra,
Ukraine cho rằng tại Điều IX của Công ước, các quốc gia thành viên đã chấp nhận
thẩm quyền của ICJ trong việc giải quyết các tranh chấp liên quan đến giải
thích, áp dụng, thực hiện, trách nhiệm của một quốc gia thành viên cũng như các
hành động được liệt kê trong Điều III của Công ước (như trực tiếp thực hiện
hành vi diệt chủng, âm mưu hoặc kích động quần chúng thực hiện hành vi diệt chủng,
v.v.)
Như vậy,
theo cách tiếp cận của người viết, việc Nga cáo buộc Ukraine thực hiện hành vi
diệt chủng; và thậm chí sau đó xâm lược, xâm phạm lãnh thổ và chủ quyền của
Ukraine dựa trên căn cứ này là một trong những vấn đề nằm hoàn toàn trong phạm
vi điều chỉnh cũng như tranh chấp của Công ước.
Quang
cảnh phiên xử vụ Ukraine kiện Nga tại Tòa án Công lý Quốc tế ngày 7/3/2022. Ảnh:
media.un.org.
Ukraine mong muốn gì ở vụ kiện?
Trong
phiên xử hybrid (kết hợp cả hai phương thức online và offline)
mà đại diện Nga từ chối tham dự, [3] Ukraine làm rõ hơn các mong muốn của mình.
Cụ thể nhất, Ukraine đề nghị ICJ đưa ra các biện pháp khẩn cấp tạm thời
(provisional measures) trước khi vụ kiện có thể tiếp tục một cách công bằng và
minh bạch. Đây là một kỹ thuật mà người viết cho là rất khôn khéo từ phía chính
quyền Ukraine.
Tuy nhiên,
về mặt thực tiễn, liệu ICJ có thể can thiệp và đưa ra quyết định áp dụng các biện
pháp khẩn cấp tạm thời này hay không thì là một câu chuyện rất khó đoán tại thời
điểm này.
Những biện pháp mà Ukraine đề xuất bao
gồm:
1.
Chấm
dứt ngay lập tức các hoạt động quân sự mà Nga bắt đầu trên lãnh thổ Ukraine từ
ngày 24/2/2022 liên quan đến việc diễn giải và thực hành sai Công ước về Diệt
chủng;
2.
Bảo
đảm tất cả những lực lượng quân sự chịu ảnh hưởng, được Nga ủng hộ (dù trực tiếp
hay gián tiếp) phải chấm dứt mọi hoạt động vũ trang liên quan đến việc diễn giải
và thực hành sai Công ước về Diệt chủng;
3.
Nga
phải cam kết chấm dứt mọi hành vi có thể khiến cho việc giải quyết tranh chấp
này tại ICJ trở nên khó khăn hơn; và
4.
Nga
phải báo cáo cho ICJ mọi biện pháp mà họ đã thực hiện để tuân thủ và tôn trọng
lệnh áp dụng biện pháp khẩn cấp từ ICJ một tuần sau khi lệnh được ban hành và
theo tuần tự thời gian do ICJ đưa ra.
Ở một mặt
nào đó, người viết cho rằng những yêu cầu này vượt quá phạm vi các tiền lệ và
công cụ pháp lý mà ICJ có. Tuy nhiên, việc sử dụng các biện pháp tạm thời nhắm
thẳng vào hành vi xâm lược của Nga sẽ có tác dụng pháp lý rất lớn nếu ICJ đồng
ý áp dụng dù chỉ một phần những yêu cầu trên.
Chúng ta có thể kỳ vọng gì?
ICJ đang
áp dụng các thủ tục tố tụng rút gọn (cách gọi nếu chúng ta quen với thuật ngữ
pháp lý Việt Nam – trong tiếng Anh là fast-track rulings). Điều này
đồng nghĩa rằng kết quả của việc có áp dụng biện pháp khẩn hay không sẽ được
ICJ đưa ra chỉ trong một vài tuần làm việc, và thậm chí sớm hơn.
Chủ tịch của
Hội đồng Thẩm phán của ICJ – Thẩm phán Joan Donoghue – bày tỏ sự tiếc nuối rằng
phía Nga đã không tham dự phiên xử. Tuy nhiên, các bên đều nhấn mạnh việc tham
dự hay không tham dự của Nga sẽ không gây ảnh hưởng đến tính pháp lý và hiệu lực
của phán quyết. [4]
Luật Khoa
sẽ tiếp tục cập nhật và chúng ta cùng kỳ vọng vào những diễn biến tích cực của
phiên tòa.
Chú
thích
1. Latest
developments | Allegations of Genocide under the Convention on the Prevention
and Punishment of the Crime of Genocide (Ukraine v. Russian Federation) |
International Court of Justice. (2022). ICJ. https://www.icj-cij.org/en/case/182
2.
United Nations, Convention on the Prevention and Punishment of the
Crime of Genocide, https://www.un.org/en/genocideprevention/documents/atrocity-crimes/Doc.1_Convention%20on%20the%20Prevention%20and%20Punishment%20of%20the%20Crime%20of%20Genocide.pdf
3.
Berg, S. V. D. (2022, March 7). Russian no show at U.N. court
hearing on Ukrainian “genocide.” Reuters. https://www.reuters.com/world/europe/ukraine-russia-face-off-world-court-over-genocide-claim-2022-03-06
4.
Wintour, P. (2022, March 8). International court of justice to
fast-track ruling on Russian invasion. The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2022/mar/07/international-court-of-justice-to-fast-track-ruling-on-russian-invasion-of-ukraine
No comments:
Post a Comment