Khủng
hoảng Ukraine của Trung Hoa
Tập được gì và mất gì khi hậu thuẫn Putin
Jude Blanchette và Bonny Lin - Foreign Affairs
Trần
Giao Thuỷ dịch
POSTED
ON MARCH
4, 2022
Cuộc
khủng hoảng ở Ukraine đang phơi bày những giới hạn trong chính sách đối ngoại của
Chủ tịch Trung Hoa Tập Cận Bình.
Chủ tịch Trung Hoa Tập Cận Bình và Tổng
thống Nga Vladimir Putin tại Moscow, tháng 2 năm 2022. Evgenia
Novozhenina/Reuters
Cuộc khủng hoảng Ukraine chính là sự đối đầu
giữa Nga và phương Tây, nhưng cạnh đó, một nhân tố khác đang lúng túng; đó
là Trung Hoa. Bắc
Kinh đã cố gắng đi trong lằn ranh rất hẹp trước khủng hoảng Ukraine. Một mặt,
họ đứng về phía Nga, đổ lỗi cho sự bành trướng của NATO gây ra cuộc khủng
hoảng và cáo buộc những dự đoán của Hoa Kỳ về một cuộc xâm lăng sắp xảy ra
làm cuộc chiến thêm trầm trọng. Mặt khác, đặc biệt là khi nguy
cơ xung đột quân sự ngày càng gia tăng, Trung Hoa đã kêu gọi hai bên
dùng ngoại giao hơn là chiến tranh.
Nếu Bắc
Kinh có thể làm theo ý muốn, họ sẽ duy trì mối quan hệ chặt chẽ với Moscow, bảo
vệ mối quan hệ thương mại với Ukraine, giữ EU trong quỹ đạo kinh tế của mình và
tránh ảnh hưởng do những lệnh trừng phạt của Hoa Kỳ và EU đối với
Moscow — tất cả những thứ đó trong khi tránh để
cho quan hệ với Hoa Kỳ xấu đi một cách đáng kể. Thực hiện được bất kỳ phần nào
trong số các mục tiêu nói trên có thể là việc khả thi. Đạt được tất cả là chuyện
không xẩy ra được.
Nếu Nga
xâm lăng Ukraine, Bắc Kinh có thể ném cho Moscow một cái phao: cứu trợ
kinh tế để giảm bớt ảnh hưởng của các lệnh
trừng phạt của Mỹ. Nhưng làm như vậy sẽ gây thiệt hại cho mối quan hệ
của Trung Hoa với châu Âu, dẫn đến hậu quả nghiêm trọng từ Washington và
khiến các quốc gia truyền thống không liên kết như Ấn Độ ngày càng sa vào vòng
tay của phương Tây. Ngược lại, nếu Bắc Kinh quay lưng với Moscow, thì nước
này có thể làm suy yếu quan hệ đối tác chiến lược thân thiết nhất vào thời điểm
mà nền an ninh đang xấu đi ở châu Á, đang cần sự trợ giúp nhất từ bên ngoài.
Những khát
vọng toàn cầu của Bắc Kinh hiện đang mâu thuẫn với mong muốn duy trì sự mơ hồ
và xa cách có lựa chọn. Mặc dù giới lãnh đạo Trung Hoa có thể không
nhận ra điều đó, nhưng sự liên kết chặt chẽ hơn của nước họ với Nga là điều thiếu khôn
ngoan. Mặt tích cực của hành động này là tư biện và lâu dài: một ngày
nào đó Nga có thể đáp lại sự ủng hộ của họ bằng cách ủng hộ nguyện vọng về lãnh
thổ của Trung Hoa hoặc hợp tác sửa đổi cấu trúc quản trị toàn cầu. Tuy
nhiên, cái giá phải trả cho chiến lược toàn cầu lớn hơn của Trung
Hoa là thực tế và tức thời.
Trục Bắc
Kinh-Moscow chặt chẽ hơn sẽ khuyến khích các đối thủ của Trung Hoa cân bằng
để chống lại nó, cho họ thêm lý do để thiết lập các mối quan hệ kinh tế và quân
sự chặt chẽ hơn để tự vệ trước sự xâm lăng của Trung Hoa. Tại các thủ đô của
châu Âu, nơi mà sức hấp dẫn của thị trường khổng lồ Trung Hoa theo truyền
thống đã làm thui chột những nỗ lực chống lại Trung Hoa, Bắc Kinh đang phải
đối đầu với những sóng gió chính trị mạnh mẽ hơn. Và ở Hoa Kỳ, tình cảm đối
với Trung Hoa thậm chí còn trở nên u ám hơn. Nếu chiến tranh bùng nổ ở
Ukraine, nhiều chính khách Mỹ sẽ cáo buộc tay của Bắc Kinh đã dấy máu. Về
khủng hoảng Ukraine, Trung Hoa đang chơi một trò nguy hiểm, một trò
chơi có thể họ sẽ phải hối tiếc.
MỘT
KHỦNG HOẢNG KHÔNG MONG MUỐN
Không nghi
ngờ gì nữa, Bắc Kinh muốn không có cuộc khủng hoảng hiện tại. Trước
tiên, Ukraine là một đối tác thương mại quan trọng đối với Trung Hoa, với hơn
15 tỷ USD giá trị thương mại song phương vào năm 2020. Quốc gia này cũng
là cửa ngõ quan trọng vào châu Âu và là đối tác chính thức của Sáng kiến Một
Vành đai Một Con đường, dự án địa chính trị hàng đầu của Tập.
Tháng trước, Tập đã gửi lời chào tới
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskyy, nói rằng :
“Kể từ
khi thiết lập quan hệ ngoại giao cách đây 30 năm, quan hệ Trung Hoa-Ukraine
luôn duy trì động lực phát triển ổn định và hợp lý.” (Xi Jinping)
Trong
riêng tư, các chuyên gia Trung Hoa đã than thở rằng Bắc Kinh, lo lắng
về việc xúc phạm Moscow,
đã không làm nhiều hơn nữa để hỗ trợ một đối tác quan trọng trong Sáng kiến Một
Vành đai Một Con đường.
Bắc Kinh
cũng không muốn công khai ủng hộ việc chiếm đất của Nga, vì lo ngại sâu xa
rằng những nước khác có thể sử dụng logic tương tự để làm suy yếu chủ quyền
lãnh thổ của Trung Hoa. Tất nhiên, Trung Hoa hầu như không phải là một nước
chống lại chủ nghĩa xét lại lãnh thổ đáng tin cậy; không cần nhìn xa hơn những hành
động của họ ở Hoa Đông và Biển Đông, hành vi của họ ở biên giới Ấn Độ, và sự
thèm muốn của họ đối với Đài Loan. Tuy nhiên, những gì Trung Hoa phản đối
là chủ nghĩa xét lại do các cường quốc khác thực hiện, kể cả Nga. Cho đến
ngày nay, Trung Hoa vẫn chưa công nhận việc Nga sáp nhập Crimea vào năm
2014.
Cuộc khủng
hoảng ở Ukraine đang phơi bày những giới hạn trong chính sách đối ngoại của Tập
Cận Bình.
Giới lãnh đạo Trung Hoa chắc chắn nhận
thức được rằng bất kỳ sự ủng hộ nào đối với Nga đối với Ukraine sẽ làm trầm trọng
thêm quan hệ với EU và Hoa Kỳ.
Những chiến lược gia Trung Hoa coi Nga, Mỹ và châu Âu là những nhân tố
quyết định quan trọng nhất trong cán cân quyền lực toàn cầu. Từ lâu, họ đã
xem ước mơ của châu Âu về một thế giới đa cực phù hợp với giấc mơ của chính họ.
Bằng cách củng cố sự chia rẽ giữa Nga và châu Âu, một cuộc xâm lăng của
Nga vào Ukraine do đó sẽ có nguy cơ chia các cường quốc quan trọng nhất thành
hai khối — một bên là Nga và Trung Hoa, bên kia là Hoa Kỳ và châu Âu
— tái tạo các thỏa thuận an ninh thời Chiến tranh Lạnh mà Trung
Hoa nói là đã phản đối kịch liệt. Tệ hơn nữa, Trung Hoa liên kết với
quốc gia yếu nhất trong ba cường quốc.
Do đó, rất khó có thể xẩy ra việc Tập đã bật
đèn xanh cho Tổng thống Nga Putin xâm lăng, như một số cho là như vậy. Bằng những
thông điệp ngoại giao thận trọng, Bắc Kinh đã công khai ủng hộ lập trường của
Moscow chống lại sự bành trướng của NATO nhưng vẫn nhấn mạnh hy vọng có thể tìm
được một giải pháp ngoại giao. Như Tập
đã nói trong cuộc điện đàm ngày 16 tháng 2 với Tổng thống Pháp Emmanuel
Macron :
“Tất cả
các bên liên quan nên giữ hướng giải quyết chính trị chung, tận dụng hết những
nền tảng đa phương… và tìm kiếm một giải pháp toàn diện cho vấn đề Ukraine qua
đối thoại và tham vấn.” (Xi Jinping)
Ba ngày
sau, Bộ trưởng Ngoại giao Trung Hoa Vương Nghị lập lại thông điệp đó, gọi thỏa
thuận Minsk, hai hiệp ước ký năm 2014 và 2015, là “lối thoát duy nhất cho vấn
đề Ukraine.” Ông nhắc lại sự ủng hộ đối với “chủ quyền, độc lập và toàn vẹn
lãnh thổ của bất kỳ quốc gia nào” và lưu ý rằng “Ukraine không phải là ngoại lệ.”
MUỐN
CẢ ĐÔI ĐƯỜNG
Đây là lúc
mà quan điểm của Bắc Kinh bắt đầu trở nên thiếu mạch lạc. Cùng lúc với việc kêu
gọi giảm leo thang căng thẳng, họ đang nuôi dưỡng sự hiếu chiến của Moscow bằng
cách công khai hỗ trợ những yêu sách của Nga và tìm cách để giảm cái giá phải
trả do sự răn đe của phương Tây. Việc Bắc Kinh mua thêm năng lượng của Nga và tăng cường sử dụng đồng
Nhân dân tệ của Trung Hoa (thay vì đô la Mỹ) cho những giao dịch song phương có
thể be bờ cho Nga tránh được ảnh hưởng của sự trừng phạt của Mỹ. Tuyên bố
của Bộ Ngoại giao Trung Hoa rằng những cảnh cáo của Hoa Kỳ về việc Nga có thể mở
cuộc xâm lăng là “thông tin sai lệch” làm suy yếu lời kêu gọi đối thoại
cùng lúc của Bắc Kinh, vì những cảnh cáo này trên thực tế là một lời kêu gọi khẩn
cấp để dùng đến ngoại giao.
Vô tình hay cố ý, Bắc Kinh đã tự gắn mình vào chủ
nghĩa xét lại của Moscow.
Trong một tuyên bố chung đáng chú ý với Putin công bố ngày 4 tháng 2, Tập không
những chỉ khẳng định một ý thức hệ về thế giới quan chung giữa hai cường quốc độc
tài mà còn kết nối sự bành trướng của NATO với nhu cầu
“chống
lại những nỗ lực của các thế lực bên ngoài nhằm phá hoại an ninh và ổn định ở
khu vực lân cận chung của họ.”
“phản đối
việc NATO mở rộng thêm và kêu gọi Liên minh Bắc Đại Tây Dương từ bỏ các phương
pháp tiếp cận chiến tranh lạnh theo ý thức hệ của mình.”
“Hai
bên chống lại việc hình thành những cấu trúc khối khép kín và phe đối lập ở khu
vực Châu Á — Thái Bình Dương và luôn cảnh giác cao độ về ảnh hưởng tiêu cực của
chiến lược Ấn Độ — Thái Bình Dương của Hoa Kỳ đối với hòa bình và ổn định
trong khu vực.”
Việc làm mờ
đi những lo ngại của Nga về NATO cùng với những lo ngại của Trung Hoa về hoạt động
của Mỹ ở châu Á có thể mang lại cho Tập một cảm giác như tình đồng chí nhất thời
với Putin, nhưng nó phải trả giá bằng mối quan hệ với phương Tây, đã phản ứng
như người ta có thể dự đoán. Như Jens
Stoltenberg, Tổng thư ký NATO, nói với báo chí vào ngày 15 tháng 2 :
“Về căn
bản những gì chúng tôi thấy là hai cường quốc độc tài, Nga và Trung Hoa, đang bắt
tay với nhau.” (Jens
Stoltenberg)
Mặc dù Bắc
Kinh công khai than thở về trạng thái tâm lý Chiến tranh Lạnh mà họ coi là đang
thúc đẩy chính sách của phương Tây, mối quan hệ ngày càng thân thiết của họ với
Moscow không thể không nhắc giới quan sát về mối quan hệ Xô-Trung vào đầu những
năm 1950.
Không chỉ
mối quan hệ của Trung Hoa với Hoa Kỳ và châu Âu sẽ bị ảnh hưởng. Thật vậy, sự ủng
hộ của họ đối với ván bài của Putin đang làm dấy lên những lo ngại ngay chính
sân sau của họ. Thủ tướng Nhật Bản Fumio
Kishida đã tuyên bố:
“Chúng
ta phải xem xét khả năng nếu chúng ta dung túng cho việc sử dụng vũ lực để thay
đổi hiện trạng, thì điều đó cũng sẽ có tác động đến châu Á.” (Fumio Kishida)
Đó là một
cách nói tỉnh lược (elliptical) ngụ ý rằng Bắc Kinh có thể cảm thấy được khuyến
khích vì chủ nghĩa phiêu lưu của Putin. Bộ trưởng Quốc phòng Australia, Peter
Dutton, đã cảnh cáo rằng một cuộc xâm lăng của Nga sẽ khuyến khích Trung Hoa
tăng cường việc cưỡng chế Đài Loan. Hiện tại, Ấn Độ đã cố gắng giữ thái độ
trung lập, với T. S. Tirumurti, đại sứ của nước này tại LHQ, kêu gọi “ngoại
giao yên lặng và mang tính xây dựng.” Nhưng với sự đối kháng ngày càng tăng
giữa Ấn Độ và Trung Hoa, một cuộc xâm lăng Ukraine được Trung Hoa hậu thuẫn chắc
chắn sẽ đẩy New Delhi ra xa Moscow hơn nữa và về phía Australia, Nhật Bản và Mỹ.
QUAN
ĐIỂM TỪ BẮC KINH
Với cái
giá đắt phải trả, tại sao Trung Hoa lại chọn đi với Nga? Chắc chắn họ nhận thức
được rằng hành động và thái độ này sẽ làm trầm trọng thêm căng thẳng với phương
Tây và các quốc gia xung quanh khu vực ngoại vi của nó.
Có thể Tập
thực sự tin rằng Putin sẽ không xâm lăng Ukraine, điều đó có nghĩa là việc cho
ông ta vay sự ủng hộ bằng tu từ sẽ không phải trả bất kỳ một giá nào. Có lẽ
Putin đã bảo đảm riêng với Tập rằng hành động của ông chỉ nhằm đưa Mỹ
và NATO vào bàn thương lượng. Tập cũng có thể đã không cập nhật quan
điểm của mình dựa trên những gì đang diễn ra trên thực địa ở Ukraine. Sự ủng hộ
của ông đối với việc Moscow phản đối việc mở rộng NATO dường như đã bắt đầu vào
tháng 12 năm 2021, theo lời kể của Nga về hội nghị thượng đỉnh qua mạng giữa
hai người lãnh đạo. Lúc đó, một cuộc xâm lăng của Nga dường như không có khả
năng xảy ra. Tuy nhiên, trong những tháng sau đó, bức tranh đã thay đổi — và
Trung Hoa có thể cảm thấy bị khóa vào một vị trí mà họ không lựa chọn.
Cũng có thể
Tập tin rằng nếu một cuộc xâm lăng xẩy ra, nó sẽ gây thiệt hại cho Nga, châu Âu
và Hoa Kỳ nhiều hơn nó sẽ làm tổn thương đến Trung Hoa. Miễn là Trung Hoa kiềm
chế cung cấp bất kỳ viện trợ quân sự trực tiếp nào cho Nga, nhiều nhất là Trung
Hoa sẽ phải chịu các biện pháp trừng phạt thứ cấp vì đã hỗ trợ chính trị và
kinh tế cho Nga. Những bận tâm với Ukraine và Nga, Hoa Kỳ và Châu Âu sẽ chuyển
sự chú ý của họ khỏi châu Á, để cho Trung Hoa tự do trong khu vực của họ. Nói tóm lại, mặc dù một cuộc xung
đột ở Ukraine sẽ có hại cho tất cả mọi người, nhưng chung cuộc Trung Hoa có thể
sẽ ít bị thiệt hại hơn tất cả.
Đây là một
lối suy nghĩ quá đơn giản và nguy hiểm. Hệ quả của chiến tranh ở Ukraine là điều
quá khó đoán để biện minh cho việc đánh cá vào cuộc xung đột. Hơn nữa, có rất
ít lý do để nghi ngờ rằng Washington sẽ bị vùi dập vì một cuộc chiến ở Ukraine.
Mặc dù những cuộc chiến của Mỹ ở Afghanistan và Iraq có thể đã mở ra cơ hội chiến
lược cho Trung Hoa hơn một thập kỷ trước, nhưng Trung Hoa nên nhận thấy rằng
cách giải quyết của chính quyền Biden đối với Ukraine đã được điều nghiên chính
xác để tránh sa lầy vào một cuộc xung đột.
Động lực
thực sự đưa đến quan điểm của Trung Hoa về Ukraine có thể liên quan đến một điều
gì đó lâu dài hơn: sự hấp dẫn của mối quan hệ hợp tác chặt chẽ hơn với Nga. Tập
coi đây là ứng xử tốt nhất trong một môi trường an ninh u ám, đặc trưng chính
là quan hệ ngày càng xấu đi với Hoa Kỳ. Dù vẫn đầy những luận điệu của Bắc Kinh
về sự suy thoái của phương Tây, Trung Hoa vẫn coi Hoa Kỳ và các đồng minh của Mỹ
đủ mạnh để có những xích mích với họ sẽ định hình mười năm tới. Trung Hoa cho rằng
châu Âu đang ngày càng nghiêng theo quan điểm của Hoa Kỳ và họ cảm thấy căng thẳng
ngày càng tăng với các quốc gia trong khu vực lân cận, kể cả Úc và Ấn Độ.
Mặt khác,
quan hệ với Moscow đã được cải thiện đều đặn trong hơn ba mươi năm, với sự đồng
chỉnh chặt chẽ hơn trong nhiều vấn đề, kể cả ý thức hệ, an ninh, không gian mạng
và quản trị toàn cầu. Căng thẳng vẫn còn, đặc biệt là về khoảng cách quyền lực
giữa hai quốc gia ngày càng gia tăng. Nhưng cả hai nước đã gìn giữ sự khác biệt
của họ khéo léo một cách đáng kể. Mối quan hệ thân thiết giữa Tập và Putin,
sự thù địch chung đối với Hoa Kỳ và tầm nhìn hẹp hòi chồng chéo (mặc dù không
giống nhau) về trật tự thế giới có khả năng đủ để thúc đẩy mối quan hệ trong ít
nhất mười năm tới.
Không có
cường quốc hàng đầu nào khác ngoài Nga khiến Tập có thể đã đánh ván bài có tính
toán rằng mối quan hệ bền chặt với Moscow cuối cùng có thể trở thành tài sản
cho Bắc Kinh. Khi Trung Hoa áp đặt nhiều yêu sách lãnh thổ quanh vùng ngoại vi,
họ đang tìm đến Nga để chống lại các nỗ lực muốn be bờ. Nga cũng có thể quăng một
cái phao quan trọng nếu có những nỗ lực quốc tế nhằm làm gián đoạn dòng hàng
hóa quan trọng chuyển đến Trung Hoa. Nga cũng ủng hộ lập trường của Trung Hoa đối
với Đài Loan, và trong trường hợp xảy ra chiến tranh giữa Mỹ và Trung Hoa về
hòn đảo này, Bắc Kinh có thể trông đợi vào sự giúp đỡ về ngoại giao và kinh tế
của Nga.
Sự liên kết
ngày càng tăng của Tập với Moscow cho thấy một tình trạng tiến thoái lưỡng nan
của Trung Hoa. Khi cạnh tranh với phương Tây về trật tự toàn cầu, Nga trở thành
một đối tác an ninh hấp dẫn hơn. Nhưng vì nâng cao mối quan hệ với Nga — và chọn
làm như vậy ngay giữa cuộc khủng hoảng do Putin gây ra — Bắc Kinh đang mời gọi
sự phản đối mà họ không đủ khả năng chi trả.
---------
Tác giả :
Jude
Blanchette là
Chuyên gia nghiên cứu Freeman về Nghiên cứu Trung Hoa tại Trung tâm
Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế.
Bonny
Lin là Giám đốc
Dự án Quyền lực Trung Hoa và Thành viên Hàng đầu về An ninh Châu Á tại Trung
tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế.
©
2022 DCVOnline
Nếu đăng lại,
xin ghi nguồn và đọc “Thể
lệ trích đăng lại bài từ DCVOnline.net”
Nguồn: China’s Ukraine Crisis | What Xi Gains – and Loses – From Backing Putin |
Jude Blanchette and Bonny Lin | Foreign Affairs | Feb 21, 2022.
No comments:
Post a Comment