Bàn lại với tác giả Vũ Đức Liêm về biên giới VN-Campuchia
12/01/2022
http://nhantuantruong.blogspot.com/2022/01/ban-lai-voi-tac-gia-vu-uc-lien-ve-bien.html
Bài viết của tác giả Vũ Đức Liêm tựa đề “Sự
hình thành đường biên giới VN-Campuchia thời nhà Nguyễn” thấy đăng ở trang
“Nghiên cứu quốc tế” và được “chuyển qua chuyển lại” (rất) nhiều lần trên các
trang mạng. Tác giả mở đầu:
“Bài viết này phản bác lại luận điểm rằng đường biên
giới Việt Nam-Campuchia là sáng tạo của người Pháp. Trái lại, nó là sản phẩm của
các nỗ lực của nhà Nguyễn ở đầu thế kỷ XIX trong việc hoạch định biên giới, tổ
chức lãnh thổ, và xác lập các hệ thống phòng thủ, cũng như bố trí dân cư dọc
theo đường ranh giới mà theo đó sẽ định hình nên đường biên hiện đại giữa hai
quốc gia”.
Theo tác giả:
“Mặc dù người Pháp vẽ các bản đồ mà từ đó đường biên
giới này được quốc tế công nhận, và sau này cả Việt Nam và Campuchia dựa vào đó
để hoạch định đường biên, thực tế là nó dựa trên cơ sở của đường biên xác lập bởi
nhà Nguyễn và các vương triều Campuchia từ 1755 đến 1847, thông qua chiến
tranh, mở rộng lãnh thổ, cắt nhượng đất đai, di cư, xây dựng hệ thống thủy lợi,
và các tuyến phòng thủ.”
Tác giả viết: “thực tế cho thấy Huế,
Bangkok, và Phnom Penh đã đi đến công nhận hiện trạng của đường biên này, ít nhất
như chúng ta có thể phác thảo: từ Hà Tiên dọc theo kênh Vĩnh Tế, qua Châu Đốc
và kéo dài lên Tây Ninh. Một trong những biểu hiện của sự ghi nhận này chính là
việc các tập bản đồ của triều Nguyễn giữa thế kỷ XIX đã bắt đầu đề cập đến đường
biên này (xem bản đồ minh họa)”.
Ý kiến của tôi,
công trình nghiên cứu về biên giới VN-Campuchia của tác giả Vũ Đức Liêm có quá
nhiều sơ hở (mà có quá ít dữ kiện lịch sử chứng minh cho lập luận của
mình).
Sơ hở thứ nhứt. Các tấm bản đồ “lịch sử” mà tác giả đưa ra để “chứng minh”. Thực tế đó
chỉ là những “sơ đồ”, những bức họa không hoàn chỉnh. Hiển nhiên nó không có
giá trị pháp lý. Ngoài kinh Vĩnh tế, có thể kiểm chứng trên thực tế, người ta
không thấy hình dạng nào của đường biên giới từ kinh Vĩnh tế cho tới Tây ninh.
Xác định một đường biên giới trước hết là xác
định được hướng đi cũng như tọa độ của đường biên giới, xác định qua các mốc
giói, được tất cả các bên nhìn nhận.
Một bản đồ khác, khá hoàn chỉnh, trong bài của
tác giả nhưng không thấy ghi nguồn. Theo tôi, nhiều xác suất cho thấy là bản đồ
đó do sở Địa dư Đông dương của Pháp vẽ, trong thời Pháp thuộc.
Sơ hở thứ
hai. Tài liệu từ Ban biên giới VN đã công bố từ các
năm 2000 nói về biên giới VN-Campuchia như sau:
“Việt Nam - Campuchia có chung đường biên giới
đất liền dài khoảng 1.137 km, đi qua địa giới hành chính 10 tỉnh của Việt Nam
(Kon Tum, Gia Lai, Đắc Lắc, Đắc Nông, Bình Phước, Tây Ninh, Long An, Đồng Tháp,
An Giang và Kiên Giang), tiếp giáp với 10 tỉnh của Campuchia (Ratanakiri,
Moldulkiri, Cratie, Kong Pong Cham, Tbaung Khmum, Prey Veng, Svey Rieng,
Kandal, Ta Keo và Kam Pot)”.
Tạm nhìn nhận rằng “biên giới hiện trạng” từ
kinh Vĩnh tế đến Tây ninh là “đường biên giới” được các bên Việt-Miên-Thái nhìn
nhận (mà điều này tác giả không có sử liệu nào chứng minh).
Ta thấy là “đường biên giới” Việt-Campuchia,
do tác giả hình dung, chỉ là một đoạn, khoảng ⅓ chiều dài đường biên giới Việt-Miên mà thôi.
Điều khó thông cảm là tác giả viết về “đường
biên giới” mà không chỉ ra được đường biên giới này dài bao nhiêu ? được cắm
bao nhiêu mốc giới ?
Không có “mốc giới” xác định thì không thể gọi
đó là “đường biên giới”.
Sơ hở thứ
ba, kinh Vĩnh tế chưa bao giờ là “đường biên giới”
giữa hai nước VN và Campuchia hết cả. Vì nhiều lý do ghi lại tuần tự bên
dưới.
Sơ hở thứ
tư. Tác giả nghiên cứu về biên giới nhưng lại
không trình bày “quan điểm” của đế quốc Khmer về “đường biên giới” là như thế
nào ? Ngay cả quan điểm của VN về “biên giới” tác giả cũng không nhắc tới.
Theo nghiên cứu riêng của tôi, văn hóa
Khmer không có quan niệm về “đường biên giới”. Toàn bộ sử sách của dân tộc
Khmer không hề thấy sự hiện hữu bất kỳ một tấm bản đồ (hay sơ đồ) nào để xác định
“lãnh thổ” của đế quốc Khmer mở ra từ đâu và giới hạn từ đâu.
Quan niệm Khmer về lãnh thổ là “dân Khmer ở
đâu, lãnh thổ của họ là ở đó”.
Còn quan niệm của VN về “biên giới” ra sao ?
Phần này viết dông dài một chút.
Người VN, cũng như người Hoa, không có một
khái niệm cụ thể về “đường biên giới”. Trong kho tàng ngôn ngữ tiếng Hán Việt,
ta chỉ có các từ nói về “vùng biên giới” như các từ biên cương, biên dịch, biên
thùy, biên cảnh, biên giới, biên viễn, biên bỉ, biên duệ, biên ngung v.v…
Ngôn ngữ VN không có từ “biên tuyến”, với ý
nghĩa rạch ròi “đường ranh giới” phân chia lãnh thổ.
Thuật từ “đường biên giới - la frontière - the
border” theo định nghĩa của Quốc Tế Công Pháp chỉ mới có từ hồi đầu thế-kỷ 20.
Thuật ngữ “đường biên giới - la frontière” được hiểu như là “enveloppe continue
d’un ensemble spacial, d’un Etat - lớp vỏ bao bọc liên tục của một tập hợp
không gian, một quốc gia” ; “le point où expire la compétence territoriale - điểm
chấm dứt thẩm quyền thuộc về lãnh thổ”.
Quan niệm về “đường biên
giới - la frontière” của VN được ghi lại trong bộ Hồng Ðức Bản Ðồ, thực hiện dưới
triều Lê Thánh Tôn (1460-1497), dẫn lại như sau:
An Nam Ðồ Thuyết (Những gì ghi trên bản đồ An
Nam) ;
An Nam Chi Ðịa (đất đai An Nam);
Tây Khóa Ai Lao (phía Tây chận ngang xứ Ai
Lao);
Ðông Chí Hải Tân (phía Ðông chạm đến tận biển)
;
Bắc Du Lưỡng Quảng (phía Bắc vượt qua hai xứ
Quảng);
Nam Khống Chiêm Thành (phía Nam kềm chế Chiêm
Thành).
Bốn phía lãnh thổ VN đều
được xác định bằng các động từ.
Biên giới phía Bắc của nước ta được xác định bằng
động từ “du”, tức là đi vượt qua: Bắc Du Lưỡng Quảng. Có nghĩa là lãnh thổ
VN (ngày trước) vượt qua khỏi Quảng Ðông và Quảng Tây.
Văn minh Trung hoa có chủ trương “bành trướng
lãnh thổ”. Khi người Hoa đã vượt qua một ngọn núi thì họ sẽ tìm cách chinh phục
đến ngọn núi kế tiếp. Khi họ qua được một con sông thì họ tìm cách đi đến con
sông kế tiếp. Lãnh thổ của VN, từ vùng rộng lớn, xa hơn và bao trùm Quảng Đông
và Quảng Tây, lùi dần về phương Nam. Biên giới Việt-Hoa
chỉ ổn định khi tộc Hán không thể vượt qua những ngọn núi hiểm trở cũng như thể
chất người Hoa không thể chống chõi được “sơn lam chướng khí” độc địa ở VN.
VN ảnh hưởng sâu đậm văn minh Trung hoa, vì vậy
cũng có chủ trương “mở mang bờ cõi”.
Phía tây VN là Ai lao. Rặng Trường sơn đã
không chỉ “khóa” Ai lao, mà còn “khóa” luôn chân của người Việt. Với kỹ thuật
quốc phòng thời đó quân VN không thể vượt qua Trường sơn để mở qua hướng tây.
Phía đông cũng vậy, chạm biển. Dân VN, cũng như dân Hoa, không có thói quen
“chinh phục biển”.
Nếu VN luôn lui về phía nam, bỏ lãnh thổ cho
Trung hoa vì áp lực của người Hoa, thì VN cũng liên tục “nam tiến”. Năm 1471
“ranh giới” giữa VN và Chiêm thành là đèo Cù mông. Đến năm 1611 biên giới
dời tới đèo Đại lãnh. Năm 1653 biên giới dời về Cam ranh. Tiếp tục như vậy
cha ông ta “mang gươm mở cõi” cho đến mũi Cà mau.
Quan điểm về “đường biên giới” của VN vì vậy
là “biên giới sống - frontière vivante”. Tức là đường biên có thể dời đổi, tùy
theo “tương quan lực lượng” giữa các quốc gia kế bên.
Trở lại nội dung bài viết của Vũ Đức Liêm. Về sơ hở thứ tư.
Đã viết dân Khmer không có quan niệm cụ thể về
“đường biên giới”. Còn VN thì “đường biên giới” chỉ là một cái gì đó tạm thời.
VN đã bỏ biên giới phía Bắc (phía bên kia Lưỡng Quảng) lùi dần về phía Nam rồi
lấy địa bàn đồng bằng Sông Hồng làm “cái nôi văn minh” của dân tộc. Quan niệm của
VN là “biên giới sống”, biên giói co giãn. Tức biên giới sẽ thay đổi, tùy theo
tương quan lực lượng.
Tức là khi đào kinh Vĩnh tế, phía VN chưa bao
giờ xem đó là “đường biên giới vĩnh viễn” hết cả.
Vì vậy tôi rất hoài nghi về “đường biên giới
hiện trạng” của tác giả, khi cho rằng đường biên giới này đã được sự đồng thuận
của ba bên Việt-Thái và Miên.
Sơ hở thứ
năm. Người Pháp không hề dựa lên “đường biên giới
hiện trạng”, tức là đướng biên giới bắt đầu từ Hà tiên, qua kinh Vĩnh tế rồi đến
Tây ninh để phân định đường biên giới VN-Khmer. Đơn giản vì đường biên giới này
“không hiện hữu” trên giấy tờ.
Lập trường của người Pháp, trên “giấy tờ chính
thức”, vào Cambodge (thời đó Campuchia mang tên Cambodge) dưới danh nghĩa “thay
thế” VN để “bảo hộ” nước Cambodge (chớ không phải do yêu cầu của vua Khmer).
Đây là điều may mắn. Nếu không, khi Pháp rút, đất Nam kỳ sẽ phải trả lại cho
Cambodge.
Pháp thay thế VN và cả Cambodge, vì Pháp là xứ
bảo hộ của cả hai nước, phân định biên giới VN và Campuchia (cũng như biên giới
VN-Lào, Lào-Thái và Cambodge-Thái lan).
Theo các hiệp ước phân định
biên giới, đường biên giới từ Hà Tiên không đi qua kinh Vĩnh tế mà đường song
song với con kinh này, cách con kinh 200m. Kinh Vĩnh tế 100% thuộc chủ
quyền của VN.
Ngoài ra trong các bài viết về biên giới
Thái-Miên, không phải là chủ đề để nói trong bài này, tác giả Vũ Đức Liêm cũng
viết sơ hở nhiều điều.
Sau khi “bảo hộ” Cambodge, Pháp không hề “nhượng”
hai vùng Battambang và Siemrep (và Sisophon) của Cambodge cho Thái lan, như ý
kiến của tác giả. Từ năm 1893 Pháp không chỉ đã lấy lại toàn bộ lãnh thổ mà
Thái lan đã chiếm của Cambodge (trước khi Pháp vào) mà còn áp đặt quyền “cộng đồng
bảo hộ - condominium” cùng với đế quốc Anh trên đất Thái.
Lịch sử phân định biên giới
VN-Cambodge là cả một “trường thiên lịch sử” mà phía Cambodge không tiếc lời
nguyền rủa “thực dân Pháp”.
Biên giới Việt-Miên được phân định qua hai thời kỳ :
năm 1870 và năm 1873. Cuộc phân định năm 1870
có sự hiện diện của quan chức Khmer, cắm được 60 mốc, toàn bộ vùng “mỏ vẹt” thuộc
về VN. Nhưng sau đó người Miên. Họ đòi lại vùng “mỏ vẹt”, và người Pháp đồng ý
vạch lại biên giới, trả lại vùng này cho Cambodge. Cuộc phân định năm 1873 gồm
64 mốc.
Năm 1887 khối Đông dương được thành lập,
Cambodge trở thành một thành phần của khối này, cùng với Cochinchine (Nam Kỳ),
An Nam (Trung Kỳ) và Tonkin (Bắc Kỳ). Lào chỉ được thành lập sau này, do yêu cầu
của ông August Pavie, vào năm 1893.
Đường biên giới giữa Cochinchine (miền nam) và
Cambodge trở thành đường biên giới hành chánh, nội bộ của Đông dương, thuộc thẩm
quyền của quan Toàn Quyền người Pháp.
Vùng Darlac được sáp nhập vào VN năm 1895. Điều
này xảy ra do việc trao đổi đất đai : VN nhượng đất Trấn Ninh cho Lào, đồng
thời Lào nhường vùng đất phía nam nước này cho Cambodge. Nhưng sau đó, năm 1899
vùng này lại trả về Lào, đến năm 1904 mới chính thức sáp nhập vô VN. Năm 1923
vùng Kontum cũng được nhập vào Darlac, đồng thời với vùng đất đỏ phía nam là
Buôn Mê Thuộc.
Dân VN chưa bao giờ vượt qua bên phía tây dãy
Trường sơn. Nếu không có Pháp thì các vùng đất Tây nguyên này chưa chắc đã thuộc
về VN.
Ngay cả Tây ninh, một vùng đất rộng lớn thuộc
Cambodge cũng đã được sáp nhập vào Trảng bàng.
Về lãnh thổ trên biển thì được xác định năm
1939, do nghị quyết của Toàn quyền Brévié. Đó là một đường thẳng 140°, thẳng
góc so với bờ biển, theo đó các đảo phía bắc đường này thuộc Cambodge và các đảo
phía nam thuộc VN, trong đó bao gồm đảo Phú Quốc.
Vùng Khmer Krom (Trà vinh, Soc Trăng, Vĩnh
châu…), thuộc Cochinchine, tức thuộc Pháp. Trước kia hoàn toàn do người Khmer
sinh sống. Sau này đất này trở thành đất của VN.
Vùng đất giữa hai sông Vàm cỏ (Mỏ vẹt) thực tế
là đất Khmer, mở ra tới biển (Bà rịa). Đất này được Pháp phân định lại (nói ở
trên), ½ thuộc Miên, ½ thuộc VN.
Khi Pháp rút đi, VN lại được “quốc tế công
pháp” giúp đỡ. Nguyên tắc “Uti possidetis” được áp dụng. Uti possidetis có
nghĩa là trước khi độc lập đất đó do VN quản lý thì sau khi độc lập VN được quyền
giữ những vùng đất đó.
Tóm lại tôi tôn trọng
tinh thần “bài Pháp” của tác giả. Nhưng sự thật là sự thật. Đường biên giới Việt
Nam - Campuchia 100% do Pháp xác lập.
Người học giả không thể để tinh thần bài ngoại
chế ngự lương tâm và lý trí của một người làm công tác khoa học.
------------
Tham khảo thêm các
bài:
Vấn đề Kampuchia : Tranh chấp lãnh thổ. (Trương Nhân Tuấn)
https://docs.google.com/document/d/1y6Kkak1jw0DbDKaAK9PZacOMDmALLJv3LA630IvC7oI/edit?usp=sharing
Biên giới Kampuchia : Rắc rối về bản đồ biên
giới hiện trạng và mâu thuẩn hiến pháp.
No comments:
Post a Comment