Wade Davis -
Rolling Stone
15/08/2020
https://vietbao.com/a304450/nuoc-my-da-het-thoi
Thắng Đỗ lược dịch từ nguyên tác tiếng Anh “The
Unraveling of America” (Hoa Kỳ Tuột Chỉ)” của Wade Davis, nhà nhân
chủng học người Canada, đăng trên tạp chí Rolling Stone, ngày 6 tháng 8, 2020.
***
Trong lịch sử, các đại dịch
đã từng là bước ngoặt quan trọng cho loài người. Vào Thế kỷ 14, dịch hạch gọi
là Tử thần Đen đã giết phân nửa dân số Châu Âu, dẫn đến sự thiếu hụt lao động
trầm trọng. Cuộc nổi loạn của nông dân năm 1381 đánh dấu ngày tàn của chế độ
phong kiến trên lục địa này.
Đại dịch Covid19 là một
biến cố quan trọng của Thế kỷ 21 và là một đại họa kinh tế. Với nạn thất nghiệp
cao ngất ngưởng, khi người ta phải chọn giữa sự sống còn sinh lý hay sinh nhai,
chính phủ cũng như tư nhân hầu như bất lực.
Không thể chối cãi được
là trong đại dịch này, hào quang của nước Mỹ đã biến mất. Khi hơn 2.000 người Mỹ
chết mỗi ngày, nước Mỹ đã biến thành một “quốc gia thất bại”, không khác gì những
xứ sở nghèo nàn của Phi châu hay Nam Mỹ, với một chính quyền tham nhũng và thiếu
khả năng.
Đây là lần đầu cộng đồng
quốc tế cảm thấy phải trợ giúp Hoa Kỳ chống chọi với một tai họa. Nước Mỹ trước
đây là đối tượng của những cảm xúc khác nhau: yêu và ghét, sợ và hy vọng, ghen
tuông và khinh bỉ, nể phục và phẫn nộ. Nhưng giờ đây, thế giới có thêm một cảm
xúc mới: thương hại. Hình ảnh nhân viên y tế Mỹ khắc khoải đợi các chuyến không
vận mang tiếp liệu y tế từ Trung Quốc làm người ta nghĩ rằng lịch sử đang chuyển
qua một kỷ nguyên Châu Á.
Chẳng có quốc gia nào nắm
vị trí siêu cường mãi mãi: Bồ-đào-nha vào Thế kỷ 15, Tây-ban-nha Thế kỷ 16,
Hòa-lan Thế kỷ 17, Pháp Thế kỷ 18 và Anh Thế kỷ 19.
Sự trỗi dậy của Hoa Kỳ
trong Thế kỷ 20 rất ngoạn mục. Khi Thế chiến Thứ Hai bùng nổ, quân đội Hoa Kỳ
nhỏ hơn Bồ Đào Nha hay Bun-ga-ri. Chỉ trong vòng 4 năm, 18 triệu người Mỹ đã phục
vụ trên các chiến trường khắp thế giới. Hàng triệu người khác làm việc trong
các xưởng vũ khí để cung cấp cho mọi quốc gia Đồng minh. Khi Nhật chiếm 90 phần
trăm nguồn cao-su, Mỹ cho giảm tốc độ tối đa của xe hơi xuống 35 dặm giờ để
bánh xe bớt mòn, và trong vòng 3 năm, chế tạo một loại cao su nhân tạo để phục
vụ chiến tranh. Trong bốn năm liền, các xưởng máy của Mỹ sản xuất mỗi 2 tiếng đồng
hồ một chiếc máy bay oanh tạc B-24, mỗi hai ngày một tàu chiến. Toàn thể nước Đức
Quốc xã không sản xuất nhiều chiến xa bằng chỉ một xưởng ở Mỹ.
Với 6 phần trăm đân số, Mỹ
chiếm một nửa tổng sản lượng toàn cầu và sản xuất 93 phần trăm tổng số xe hơi
thời hậu chiến,. Nhờ sức mạnh kinh tế, một người Mỹ với mức học vấn giới hạn có
thể nuôi cả gia đình, tậu nhà, xe và có cuộc sống những dân tộc khác chỉ dám mơ
ước.
Để duy trì vị trí thượng
tôn, quân đội Hoa Kỳ hiện đóng tại 150 quốc gia trên thế giới. Sau thập niên
1970, trong khi Trung Quốc không có chiến tranh với quốc gia nào, Mỹ chưa có một
ngày hòa bình. Tổng thống Jimmy Carter đã nhận xét rằng Mỹ là quốc gia hiếu chiến
nhất hành tinh vì trong 242 năm từ khi lập quốc, chỉ được hưởng hòa bình trong
vỏn vẹn 16 năm.
Chính sách của Mỹ thiên về
giảm thuế, nhất là cho người thu nhập cao và doanh nghiệp thay vì đầu tư để
nâng cao chất lượng sống. Khi gặp cạnh tranh từ Châu Á, mô hình kinh tế Mỹ
không còn vững nữa. Kỹ nghệ sản xuất dọn sang nước ngoài, tước đi công ăn việc
làm của những người có trình độ học vấn thấp.
Người Mỹ bảo thủ hay tỏ
ra nuối tiếc cái quá khứ vàng son hậu chiến, tuy thật ra quá khứ đó không tốt với
mọi người. Người da màu, nhất là Da đen, không được chia sẻ sự thịnh vượng
đó.
Nhiều người cho rằng tăng
thuế và phúc lợi xã hội đồng nghĩa với “cộng sản” nhưng nếu thế, thật ra kinh tế
nước Mỹ của thập niên 1950 rất “cộng sản”. Mức thuế cho những người giàu nhất
là 90 phần trăm. Lương trung bình của một chủ tịch công ty chỉ vào khoảng 20 lần
lương một nhân viên trung cấp, so với 400 lần ngày nay, và còn cao hơn nữa nếu
tính cả cổ phần và bổng lộc. Giới 1 phần trăm giàu nhất ở Mỹ sở hữu tài sản trị
giá 30 ngàn tỉ Mỹ kim, trong khi phân nửa số dân ở dưới mức trung bình nợ nhiều
hơn sở hữu. Ba người giàu nhất nước Mỹ có nhiều tiền hơn 160 triệu người đồng
hương nghèo nhất. Tài sản của một gia đình Da đen chỉ bằng 1/10 tài sản của
một gia đình da trắng. Nếu không lãnh lương hai lần liên tiếp, đại đa số người
Mỹ sẽ phá sản. Nước Mỹ giàu nhất hành tinh, nhưng người Mỹ sống như đu dây mà
không có lưới an toàn đỡ bên dưới.
Đại dịch Covid19 bộc lộ
những yếu kém của xã hội Mỹ. Một quốc gia từng sản xuất phi cơ chiến đấu hàng
giờ một, nay thiếu khả năng làm khẩu trang hoặc dụng cụ quẹt hốc mũi để thử
nghiệm bệnh dịch. Một quốc gia đã từng chinh phục bệnh đậu mùa và tê liệt, nay
bị thế giới giễu cợt do có một tổng thống kêu gọi dân chúng uống thuốc sát
trùng mà diệt vi-rút. Dân số Mỹ chiếm chỉ 4 phần trăm dân số thế giới, nhưng số
người chết vì Covid19 chiếm hơn 20 phần trăm. Tỉ lệ người Mỹ chết vì dịch bằng
6 lần tỉ lệ toàn thế giới.
Sự thất bại không chối
cãi được của Trump khiến thế giới quên đi cách xử lý yếu kém của Trung Quốc khi
dịch mới bùng nổ và việc đàn áp phong trào dân chủ Hồng Kông. So với Mỹ, hầu
như quốc gia nào cũng kiểm soát đại dịch tốt hơn, kể cả các xứ độc tài bậc nhất
như Bắc Hàn, Trung Quốc, Việt Nam và Iran. Ayatollah Khomeni, lãnh tụ Iran,
huênh hoang: “nước Mỹ đã bắt đầu quá trình tự hủy.”
Nhà văn Anh Nate White
phát biểu mỉa mai, “thế giới lúc nào cũng có người ngu và người ác. Nhưng ít
khi có người vửa ngu vừa ác, hoặc vừa ác vừa ngu đến (như ở Mỹ).”
Trump là hiện tượng, chứ
không phải nguyên nhân của sự suy thoái của Mỹ. Kỳ lạ thay, người Mỹ khi soi
gương không thấy được họ đang tuột dốc như thế nào. Nước Mỹ được đã xuống hạng
45 về tự do báo chí. Một quốc gia do người di dân xây dựng lại cố xây một bức
tường vừa tốn kém vừa không hiệu quả để ngăn các di dân khác, thay vì đầu tư
vào cách dịch vụ xã hội như bảo hiểm y tế toàn quốc.
Chủ nghĩa cá nhân của người
Mỹ đã giết chết tinh thần cộng đồng khi chẳng ai cần giúp ai điều gì. Người ta
giành giật nhau mọi thứ từ giáo dục, gia cư, thực phẩm đến y tế. Những quyền lợi
mà các quốc gia tân tiến khác mặc nhiên cho là căn bản như bảo hiểm y tế toàn
quốc, giáo dục bình đẳng, an sinh xã hội, ở Mỹ người ta cho đó chỉ biểu lộ sự yếu
đuối.
Hãy nhìn vào nước láng giềng
Canada. Đây chẳng phải là thiên đàng gì, nhưng họ đối phó với các vấn đề tốt
hơn Mỹ nhiều lần, kể cả đại dịch Covid19. Vancouver, Canada, với phân nửa dân số
là gốc Châu Á và hàng chục chuyến bay mỗi ngày đến từ vùng này, chỉ cách
Seattle của Mỹ 3 giờ lái xe. Lẽ ra Vancouver phải bị nhiễm dịch nặng, nhưng hệ
thống y tế đã đối phó rất hữu hiệu. Tỉ lệ số người được thử nghiệm tại đây cao
gấp 5 lần ở Seattle trong khi tỉ lệ người chết chỉ bằng phân nửa. Hiện nay,
trong khi những ca dịch đang tăng vọt ở Mỹ, toàn tiểu bang British Columbia,
Canada chỉ có 5 người nằm bệnh viện do Covid19.
Cấu trúc xã hội là lý do chính cho sự khác biệt giữa Canada và Mỹ. Ở Canada, không có nhiều cách biệt giàu nghèo
như ở Mỹ, và các hệ thống công phục vụ tất cả mọi người thay vì chỉ giới có quyền
và tiền. Một người bán hàng ở chợ và gia đình của họ được phục vụ tại cùng bệnh
viện với cùng tiêu chuẩn như gia đình của Thủ tướng. Con họ đi học cùng con bạn,
cho dù bạn có bao nhiêu tiền đi nữa. Sự chia sẻ này tạo ra cảm thông và tin tưởng
vào các hệ thống chính quyền. Khi đại dịch xảy ra, người dân tuân thủ theo những
khuyến cáo dựa trên khoa học của nhà nước, và không có cảnh “trống đánh xuôi,
kèn thổi ngược” như Mỹ.
Văn minh tiến bộ của một
quốc gia không dựa trên số tài sản của một nhóm nhỏ, mà tùy vào quan hệ cộng đồng
và sự hợp tác giữa mọi người để theo đuổi mục đích chung. Đây không phải là
chuyện tả hay hữu, mà là chất lượng đời sống. Người Phần Lan sống lâu hơn người
Mỹ và ít tử vong ít hơn khi sinh nở. Người Đan Mạch có thu nhập ngang với người
Mỹ, nhưng họ làm việc 20 phần trăm ít hơn. Thuế của họ cao hơn khoảng 19 phần
trăm, nhưng bù lại, họ được bảo hiểm y tế miễn phí, học vấn từ mẫu giáo đến đại
học miễn phí, và cơ hội cho mọi người vươn lên trong một nền kinh tế thịnh vượng.
Nạn nghèo khó, vô gia cư, tội phạm và cách biệt giàu nghèo đều thấp hơn ở Mỹ
nhiều. Một công nhân trung bình được trả lương cao hơn, đối xử tôn trọng hơn và
có bảo hiểm y tế, hưu trí, nghỉ dài hạn khi sinh nở và sáu tuần nghỉ lễ mỗi
năm. Do đó, người Đan Mạch thích làm việc; 80 phần trăm số người 64 tuổi vẫn
làm việc, một tỉ lệ cao hơn Mỹ nhiều.
Nhiều người Mỹ vào năm
2016 đặt sự giận dữ và thù hằn cá nhân trên những quan tâm về đất nước và thế
giới. Họ bỏ phiếu cho một người với khả năng duy nhất là biểu lộ thù hằn giùm
cho họ bằng cách tấn công bất cứ ai họ cho là kẻ thù.
Chúng ta không có lý do để
vui mừng khi Mỹ nhường ngôi lãnh đạo cho Trung Quốc, một quốc gia đầy rẫy thành
tích về vi phạm nhân quyền. Trớ
trêu thay, chính Donald Trump đã khen ngợi việc Trung Quốc bỏ tù và tra tấn người
Duy Ngô Nhĩ (Uyghurs) là “việc rất cần phải làm.” Trump cũng phát biểu
là đại dịch, như “một phép là, rồi nó sẽ biến mất.” Lẽ ra ông nên sử dụng câu
này để miêu tả tương lai của Mỹ.
--------------------------------
Thắng Đỗ, thành viên Hội đồng Quản trị của PIVOT (Hội
Người Mỹ Gốc Việt Cấp Tiến), gửi bài từ San Jose.
No comments:
Post a Comment