25/10/2019
Giáo dục, ai cũng biết, là nền tảng xây dựng con người.
Mọi người. Để thay đổi chính mình, môi trường chung quanh, quốc gia và thế giới.
Như Nelson Mandela từng nói, “Giáo dục là vũ khí mạnh mẽ nhất mà bạn có thể
dùng để thay đổi thế giới”.
Không được giáo dục và chỉ sống trong môi trường sơ
khai, ngay cả trong thời đại nay, một người có thể hành xử một cách ban
sơ/nguyên thuỷ (primitive). Nhưng nếu được giáo dục ngay từ nhỏ và bằng nền học
thuật cấp tiến, một sinh viên mới ra trường bởi tuổi đầu hai mươi có thể có tri
thức được gạn lọc và tích lũy hàng ngàn năm qua. Với nền tảng này, và với môi
trường trọng dụng nhân tài dựa trên tài năng (based on merit), thay vì quen biết
tham nhũng hay mọi lý do khác, cá nhân đó có thể vươn lên tận trời xa.
Một hai thế hệ, với chính sách giáo dục khoa học, cấp
tiến, và một môi trường lành mạnh để thi thố tài năng, có thể đưa một quốc
gia/dân tộc đó sánh vai với nhân loại. Singapore, Đài Loan và Nam Hàn là các
thí dụ thành công mà chúng ta có thể nhìn thấy kết quả rõ ràng kể từ thập niên
1960, 1970 cho đến nay.
Nhưng nói đến giáo dục, lĩnh vực quá sâu rộng, chúng
ta nghĩ đến điều gì? Chính sách? Ngân sách? Lương bổng? Giáo viên? Học viên?
Cha mẹ? Hậu/Đại học, trung học, tiểu học, mầm non? Thi cử? Thưởng phạt? v.v…
Có lẽ chúng ta nên bắt đầu bằng điều cơ bản, và là nền
tảng quan trọng, nhất: triết lý giáo dục. Nó giúp cho chúng ta suy vấn, đến tận
cùng vấn đề, để nhận thức và kết luận cho chính mình các câu hỏi như giáo dục
là gì, để làm gì, cho mục đích sau cùng là gì v.v…
Triết lý giáo dục nào?
Về điều này thì chúng ta có thể học hỏi được từ các
đầu óc tinh hoa nhất của nhân loại, để từ đó rút ra cho chính mình ý nghĩa của
giáo dục là gì. Cảm ơn tiến sĩ
Marilyn
Price-Mitchell, người nghiên cứu về sự phát triển con người, đồng thời là
sáng lập viên của Cội nguồn của Hành động (Roots of action, một trang điện tử
giá trị và công phu để tất cả những ai quan tâm về giáo dục nên tìm hiểu), đã
nghiên cứu và chọn lọc những định nghĩa/quan niệm từ triết gia, nhà thơ, nhà
giáo dục, sử gia, nhà thần học, chính trị gia và lãnh đạo thế giới từ thế kỷ thứ
năm trước công nguyên cho đến thế kỷ 21 để chúng ta cùng suy ngẫm.
Trong 40
triết lý chọn lọc này bởi Price-Mitchell, mặc dầu hầu như câu nào cũng
hay, nhưng vì sự giới hạn của bài viết, tôi chỉ xin trích năm điều tiêu biểu và
tâm đắc sau đây (*). Quý bạn đọc nghĩ sao về các câu này và những câu còn lại?
Một, từ Jean Piget, triết gia, tâm lý gia về phát triển người Thụy Sĩ: Mục
đích căn bản của giáo dục tại các trường học nên là tạo ra những người đàn ông
và phụ nữ có khả năng làm những gì mới, chứ không đơn thuần lập lại những gì thế
hệ trước đã làm. (Câu kế tiếp số 2 cũng tương tự: Một nền giáo dục không phải
là để ghi vào trí nhớ, hay ngay cả về những gì mình biết. Nó là về khả năng có
thể phân biệt những gì mình biết và những gì mình không biết – Anatole France,
thi sĩ và nhà văn người Pháp. Câu số 10 cũng vậy: Giáo dục không phải là đổ đầy
thùng, mà là sự thắp lửa sáng – William Butler Yeats, thi sĩ người Irish)
Hai, từ Nancy Astor, nhà hoạt động xã hội và chính trị gia người Mỹ: Nền giáo
dục thật nên giáo dục chúng ta từ bản thân thành một thứ gì đó tốt hơn - thành
một sự vị tha/vô ngã liên kết chúng ta với toàn nhân loại.
Ba, từ John Dewey, triết gia, tâm lý gia và nhà cải sách giáo dục người Mỹ:
Giáo dục không phải là để chuẩn bị cho cuộc sống; giáo dục chính là cuộc sống
(nghĩa là liên tục, không bao giờ chấm dứt, cho đến khi ngừng thở). Một câu
khác số 23 tương tự từ Robert M. Hutchins, triết gia về giáo dục người Mỹ: Mục
tiêu của giáo dục là để chuẩn bị giới trẻ tự giáo dục mình suốt cả cuộc đời.
Bốn, Albert Einstein, nhà khoa học vật lý học: Giáo dục là những gì còn lại
sau khi người ta đã quên những gì người ta đã học ở trường. (Câu này giống câu
số 33 của B. F. Skinner, triết gia xã hội, tâm lý gia và nghiên cứu về hành vi,
nói rằng giáo dục là những gì còn tồn tại khi những điều được học đã bị lãng
quên.)
Năm, Ralph Waldo Emerson, nhà luật văn, giáo sư và thi sĩ người Mỹ: Bí quyết
của giáo dục nằm ở sự tôn trọng sinh viên/học sinh.
Price-Mitchell cho rằng các triết lý trên có những sợi
dây chung nối kết các khía cạnh trí thức, xã hội, cảm xúc và thể lý của giáo dục
với nhau, và theo Price-Mitchell, nền giáo dục tốt là tạo điều kiện cho sự phát
triển một la bàn bên trong/nội hướng (internal compass) hướng dẫn chúng ta
trong cuộc sống.
Các quan niệm và triết lý giáo dục này đã góp phần
đáng kể trong việc xây dựng con người và đất nước tại các nước văn minh tiên tiến
hiện nay.
Còn Việt Nam mình?
Trong lá
thư của Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng gửi ngành Giáo dục
ngày 1 tháng 9 năm nay, ông Trọng yêu cầu “ngành Giáo dục cần tiếp tục quán triệt
và tổ chức triển khai thực hiện có hiệu quả các chủ trương của Đảng,
chính sách, pháp luật của Nhà nước về giáo dục và đào tạo…”. Ông mong “các thầy
giáo, cô giáo, cán bộ quản lý, người lao động ngành Giáo dục luôn giữ vững bản
lĩnh chính trị, phẩm chất đạo đức…” và “các em học sinh, sinh viên tiếp tục
phát huy truyền thống hiếu học… phấn đấu học tập tốt, rèn luyện tốt để sau này
trở thành những người vừa “hồng” vừa “chuyên” như di nguyện của
Chủ tịch Hồ Chí Minh.
Vẫn là cực lỳ giáo điều, mù mờ và tụt hậu. Ông Trọng
vẫn xem chủ trương của đảng là trên hết. Còn giáo viên phải có bản lĩnh chính
trị. Nhưng điều này có nghĩa gì? Bản lĩnh chính trị, nếu thật sự có và đúng
nghĩa, thì lẽ ra phải tích cực phê phán và kể cả chống đối lại một cách mạnh mẽ
cái đảng đã nhúng tay vào mọi vấn đề của đất nước, kể cả giáo dục, làm cho nó tồi
bại bởi vì chính trị hóa nó từ trước đến nay. Khác với quan niệm giáo dục của
các nước văn minh, và hoàn toàn không giống một tí nào các triết lý giáo dục
nêu trên. Người đứng đầu Việt Nam vẫn công khai tiếp tục chủ trương “hồng” và
“chuyên”, một bước tiến bộ hơn trước “hồng hơn chuyên”, nhưng vẫn mang tư duy cổ
hủ và ý thức hệ cộng sản cả thế kỷ trước. Ông Trọng rõ ràng chỉ muốn thế hệ này
và tới tiếp tục thờ bác, yêu đảng, vì chuyên mà không hồng thì vẫn vô tích sự
trong mắt ông và đảng. Ông Trọng không muốn sinh viên học sinh có khả năng phân
biệt giữa đảng, lãnh đạo đất nước và người dân.
Một người lãnh đạo quốc gia với tư duy như thế thì
làm sao giúp cho người Việt Nam, nhất là chuẩn bị các thế hệ hôm nay và sắp tới,
những hành trang cần thiết để tự vươn lên và góp phần xây dựng quốc gia một
cách tốt nhất trong bối cảnh đầy thử thách và cạnh tranh?
Việt Nam cần triết lý, đặc biệt là triết lý giáo dục,
thay vì những phát biểu ngớ ngẫn. Triết lý đó giúp định hướng để phát triển
lành mạnh, bền vững và lâu dài cho toàn thể dân tộc, chứ không phải cho bất cứ
đảng chính trị nào hay bất cứ nhà nước nào. Tôi hy vọng những phát ngôn độc hại
như của ông Trọng không làm dơ bẩn những đầu óc ngây thơ và trong sạch của đa số
thế hệ trẻ Việt Nam hôm nay.
--------------------
Chú thích:
(*) Sau đây là năm triết lý tiếp theo về giáo dục từ
bài viết “What
Is Education? Insights from the World's Greatest Minds” của Marilyn
Price-Mitchell.
Sáu, từ William Temple, nhà giáo và giám mục người Anh: Ảnh hưởng lớn nhất
trong tất cả các yếu tố giáo dục là cuộc trò chuyện trong ngôi nhà của đứa bé.
Bảy, từ John F Kennedy, Tổng thống thứ 35 của Mỹ: Chúng ta hãy nghĩ về giáo dục
như là phương tiện để phát triển những khả năng lớn nhất của chúng ta, bởi vì
trong mỗi chúng ta đều có hy vọng và ước mơ riêng tư, mà nếu hoàn thành, có thể
được chuyển thành lợi ích cho mọi người và cho sức mạnh lớn hơn của quốc gia.
Tám, từ John W. Gardner, Bộ trưởng Y tế, Giáo dục và Phúc lợi thời Tổng thống
Lyndon Johnson: Phần lớn giáo dục ngày nay chẳng hiệu quả gì cả. Chúng ta thường
xuyên cho những người trẻ những bông hoa cắt sẵn khi mà chúng ta nên tự dạy cho
họ cách tự trồng cây cho mình.
Chín, từ Oscar Wilde, nhà văn thi sĩ người Irish: Giáo dục là một điều đáng
ngưỡng mộ, nhưng điều thỉnh thoảng cũng đáng nhớ là rằng không có gì đáng biết
có thể được dạy (tức những điều đáng biết thì không phải từ dạy mà phải tự nghiệm
lấy).
Mười, Bob Beauprez, một cựu nghị sĩ của quốc hội Mỹ:
Giáo dục là một cam kết chung giữa giáo viên tận tâm, học sinh năng động và phụ
huynh nhiệt tình với kỳ vọng cao.
No comments:
Post a Comment