Tô Di
- Luật Khoa
04/03/2019
Số
phận của những người công nhân như được đặt trong một ván cờ. Ở đó, họ không có
tiếng nói và sự lựa chọn.
Trưa mùng Bảy Tết, tôi gặp Hưng khi đang chờ xe đò
cùng vợ anh ở một cây xăng ven Quốc lộ 1A, tỉnh Sóc Trăng. Chuyến xe sẽ đưa hai
vợ chồng và những người đang đứng gần đó trở lại những nhà máy ở Bình Dương.
Trong nhiều năm qua, người miền Tây đi làm công nhân
ở Bình Dương đã trở thành một cuộc di cư không ngừng. Trước đó, người ta không
nghĩ phải đi đến một nơi xa như thế để làm việc nhưng giờ đây nó lại trở nên phổ
biến hơn bao giờ hết – có những xóm chỉ còn lại người già và trẻ con.
Câu chuyện của Hưng có vẻ tương đồng với những người
miền Tây khác mà tôi từng tiếp xúc.
Hơn một năm trước, Hưng phải bỏ nghề đi biển để tìm
một khác vì thu nhập không đủ sống dù gia đình anh ở khu vực nông thôn. Không
được đào tạo nghề cũng chưa học hết phổ thông nên “đi Bình Dương” là thứ anh
nghĩ đến đầu tiên. Phải mất hơn sáu tiếng đi xe đò từ quê anh (Trần Đề, Sóc
Trăng) đến Bình Dương, tức là là cả hai vợ chồng không thể thường xuyên về thăm
con nhưng họ không có lựa chọn.
Những lần nổ máy ra khơi trước đây nay đã trở thành
những ca làm việc trong nhà máy sản xuất đồ gỗ của chủ người Trung Quốc. Hưng
làm việc ở xưởng phun sơn. Vợ anh làm ở xưởng chà nhám.
Trung bình hai vợ chồng được trả từ 3-4 triệu đồng/người.
Trong suốt ba tháng trước Tết, cả hai đã tăng ca
liên tục từ 7 giờ sáng đến 10 giờ đêm thì được thêm khoảng 2,5 – 3 triệu đồng/người.
Điều này là trái với quy định của Bộ luật Lao động là số giờ làm thêm không quá
30 giờ trong một tháng.
Làm thêm quá số giờ quy định đã trở thành chuyện
bình thường trong các nhà máy.
Phóng
sự điều tra của tờ Danwatch (Đan Mạch) đã cho thấy công nhân làm việc đến
17 tiếng đồng hồ/ngày trong các nhà máy chế biển thuỷ sản ở miền Tây, và trung
bình khoảng 83 tiếng/tuần. Hậu quả của việc lao động quá giờ là các bệnh mãn
tính do làm việc kéo dài trong môi trường sử dụng nhiều hoá chất tẩy rửa.
Công ty mà Hưng làm việc còn ăn gian thời gian nghỉ
ngơi của hai vợ chồng sau nhiều tháng tăng ca. Theo Bộ luật Lao động, sau mỗi đợt
làm thêm giờ nhiều ngày liên tục trong tháng thì công ty phải bố trí thời gian
để người lao động được nghỉ bù, trong khi đó, công ty đã dùng các ngày nghỉ Tết
để thay thế cho thời gian nghỉ bù đó.
Hưng không biết rất nhiều thứ hoặc là anh không muốn
biết vì cũng chẳng có tiếng nói.
Anh không biết công đoàn là gì, không biết số tiền
lương tăng ca được tính như thế nào, không biết mình có bao nhiêu ngày nghỉ,
không biết bảo hiểm xã hội là gì và anh cũng không chắc mình có được đóng bảo
hiểm y tế hay không.
Chính phủ chưa bao giờ chủ động cải cách luật pháp về
lao động theo hướng có lợi cho người lao động, trừ khi có những áp lực từ các
hiệp định thương mại.
Hiệp định
Thương mại Tự do EU – Việt Nam (EVFTA) sẽ không chỉ mang lại lợi ích lớn về
kinh tế mà còn là động lực hiếm có để cải thiện quyền của người lao động. Tuy
nhiên, quá trình phê chuẩn EVFTA đang cho thấy những nhà lãnh đạo Việt Nam đang
mắc vào vũng lầy do chính họ tạo ra.
Trong nhiều năm qua, nhà nước đã hạ thấp các tiêu
chuẩn lao động nhằm tạo lợi thế cạnh tranh. Bộ luật Lao động của Việt Nam vẫn tỏ
ra bảo vệ quyền lợi của người lao động nhưng trong thực tế là đứng về phía các
nhà đầu tư. Điều này cũng đủ để cám dỗ các nhà đầu tư cần số lượng lớn công
nhân trong các ngành như chế biến, may mặc, da giày… trong đó có các công ty bằng
mọi giá để tối ưu lợi nhuận đến từ Trung Quốc và Đài Loan.
Thay vì cho phép các công đoàn độc lập phát triển để
tạo sự tham vấn và hợp tác tốt hơn với giới chủ nhằm giảm số lượng các cuộc
đình công thì nhà nước lại
cấm tuyệt đối sự manh nha của những công đoàn này.
Theo ông Ngọ Duy Hiểu, Phó Chủ tịch Tổng Liên đoàn
Lao động Việt Nam, ông lo
ngại việc cho phép các công đoàn độc lập hoạt động sẽ hình thành nên
các “công đoàn vàng” (những công đoàn được thành lập và đứng sau là giới chủ),
hoặc sẽ trở thành các công đoàn hoạt động với mục tiêu chính trị nhưng với vỏ bọc
là bảo vệ quyền lợi của người lao động.
Trong thực tế, trước sự cám dỗ của tiền đầu tư và
quyền lực, các công đoàn của nhà nước đã chuyển từ đấu tranh cho giai cấp công
nhân sang bảo vệ lợi ích của giới chủ và đảng Cộng sản.
Đối với đảng Cộng sản, các công đoàn là cánh tay nối
dài của đảng để kiểm soát giới công nhân và hơn hết là không để một tập hợp tự
phát nào của người lao động được hình thành.
Còn đối với giới chủ, các công đoàn đảm bảo sẽ giải
quyết ổn thoả những cuộc đình công tự phát, đảm bảo lực lượng lao động cho các
nhà máy.
Sự cám dỗ từ đầu tư đang khiến chính quyền rơi vào
thế kẹt.
Chính phủ buộc phải cải thiện các chính sách về quyền
của người lao động để phía châu Âu có thể phê chuẩn EVFTA nhưng đồng thời vẫn
giữ chân được các nhà đầu tư đã đến Việt Nam vì những tiêu chuẩn lao động hiện
tại.
Các nhà đầu tư sẽ không còn đủ động lực để ở lại Việt
Nam nếu việc nâng cao các tiêu chuẩn làm họ tốn kém hơn. Nếu họ chịu ở lại thì
chính quyền phải cho họ những đặc quyền khác để bù đắp.
Một trong những lý do khiến EVFTA chưa được phê chuẩn
như dự kiến là Việt Nam chưa thông qua ba công ước cơ bản của Tổ chức Lao động
Quốc tế (Công ước số 87 về quyền Tổ chức và Thương lượng tập thể; Công ước số
98 về quyền Tự do Hiệp hội và Bảo vệ quyền được tổ chức; Công ước số 105 về xoá
bỏ lao động cưỡng bức).
Đảng Cộng sản, với tuyên ngôn là chính đảng của giai
cấp công nhân từ khi thành lập, nhưng đến nay vẫn chưa phê chuẩn ba công ước
này để bảo vệ quyền lợi của giai cấp mà đảng đã tranh đấu.
Sự gián đoạn trong tiến trình phê chuẩn EVFTA còn
cho các nhà lãnh đạo Việt Nam hiểu rằng: quyền con người là không thể phân chia
và phụ thuộc lẫn nhau, mọi sự giới hạn của quyền này đều có thể ảnh hưởng đến
những quyền khác.
Trong lá
thư của 32 vị nghị sĩ của Nghị viện châu Âu gửi đến gửi tới bà Cecilia Malmström, Ủy viên Thương mại, và bà
Frederick Mogherini, đại diện cấp cao của EU, họ không chỉ cảnh báo Việt Nam phải
nâng cao những tiêu chuẩn về lao động để EVFTA được phê chuẩn mà còn cải thiện
hàng loạt các vấn đề khác về tình hình nhân quyền như quyền tự do ngôn luận,
quyền biểu tình, quyền tự do hiệp hội, quyền tự do báo chí, quyền tự do tôn
giáo và tín ngưỡng và trả tự do cho những tù nhân lương tâm.
Sự quan tâm về tình hình nhân quyền hay những cuộc
biểu tình của công nhân như phong trào phản đối Quốc hội thông qua dự luật an
ninh mạng vào giữa năm ngoái là hoàn toàn có lý. Những vi phạm nặng nề về quyền
con người của chính quyền Việt Nam trong những năm qua đã khiến việc phê chuẩn
EVFTA bị gián đoạn nên cơ hội cải thiện quyền lợi của hàng triệu công nhân cũng
bị đình trệ.
Việc quan tâm về một người bất đồng chính kiến bị bắt
hay hay thông qua một dự luật vi phạm nhân quyền luôn luôn là cần thiết, bởi bằng
cách nào đó quyền lợi của chúng ta sẽ bị ảnh hưởng như những người công nhân bị
ảnh hưởng từ vũng lầy của chính quyền.
Lúc tôi rời đi, chuyến xe của Hưng và những người
khác vẫn chưa đến. Cho dù lên được xe thì hành trình của họ vẫn còn rất dài.
No comments:
Post a Comment