Saturday, 20 August 2022

CHIẾN TRANH TRỞ THÀNH TỘI ÁC NHƯ THẾ NÀO (Dylan Matthews)

 



Chiến tranh trở thành tội ác như thế nào

Dylan Matthews   

Biên dịch: GaD

Tháng Tám 20, 2022
https://nghiencuulichsu.com/2022/08/20/chien-tranh-tro-thanh-toi-ac-nhu-the-nao/

 

https://nghiencuulichsudotcom.files.wordpress.com/2022/08/aa-4.png?w=551&h=367

Tranh của một họa sĩ: Ngoại trưởng Đức Gustav Stresemann ký – hiệp ước Kellogg-Briand năm 1928 đặt chiến tranh ra ngoài vòng pháp luật – Ngoại trưởng Pháp Aristide Briand quan sát. Leemage/Universal Images Group qua Getty Images

 

Putin đang vi phạm luật pháp quốc tế một cách mạnh mẽ đáng kinh ngạc, và các quốc gia khác đang trừng phạt ông ta.

 

Hiệp ước Versailles, chính thức kết thúc Thế Chiến 1 và thiết lập một trật tự mới sau chiến tranh, bắt đầu với một điều lệ cho một tổ chức mới. Được gọi là Hội Quốc Liên (HQL), cơ quan mới có nhiệm vụ giải quyết các tranh chấp quốc tế một cách hòa bình – và quan trọng là, nó cam kết các thành viên “tôn trọng và giữ gìn sự toàn vẹn lãnh thổ và độc lập chính trị hiện có của tất cả các Thành viên của HQL.”

 

Lời hứa đó, Điều X của Giao ước, là công việc của Tổng thống Hoa Kỳ lúc bấy giờ là Woodrow Wilson. Wilson chủ trì ủy ban tại Hội nghị Hòa bình Paris năm 1919, nơi đã soạn thảo giao ước, và nhà sử học John Milton Cooper, trong cuốn sách Phá vỡ trái tim thế giới: Woodrow Wilson và Cuộc chiến cho Hội Quốc Liên, mô tả Điều X là “Đóng góp đặc biệt của Wilson đối với Dự thảo Giao ước.”

 

Điều khoản Wilson sẽ ràng buộc HQL. Những người phản đối việc Hoa Kỳ gia nhập HQL, như Thượng nghị sĩ Henry Cabot Lodge[1] (R-MA), lập luận rằng điều khoản này buộc Hoa Kỳ phải nhảy vào bảo vệ bất kỳ quốc gia nào trên thế giới, khiến nước này vướng vào các cuộc xung đột mà mình không tham gia. Lodge gọi đây là “điều khoản quan trọng nhất trong toàn bộ hiệp ước”, điều này sẽ gửi “những gì tốt đẹp nhất của tuổi trẻ chúng ta” vào một “việc vặt” ngu ngốc để “đảm bảo độc lập chính trị và toàn vẹn lãnh thổ của mọi quốc gia trên trái đất”.

 

Người hoài nghi cuối cùng đã chiến thắng. Hoa Kỳ sẽ không bao giờ tham gia HQL, một thực tế đã góp phần lớn vào thất bại cuối cùng của nó trong cuộc chạy đua đến Thế chiến 2. Nếu được nhớ đến, HQL thường được nhớ đến như một cuộc thử nghiệm thất bại đáng xấu hổ. Nhưng một số thử nghiệm đã thành công.

 

Tôi đã suy nghĩ về Điều X trong bối cảnh Nga xâm lược Ukraina, điều này rõ ràng và cơ bản đe dọa sự toàn vẹn lãnh thổ và độc lập chính trị của quốc gia đó. Không có luật quốc tế nào ngăn quân Nga vượt qua biên giới, nhưng theo một số cách, đây là ngoại lệ chứng tỏ quy tắc ban đầu được quy định trong Điều X.

 

Hành động của Moskva chính xác là gây sốc bởi chúng vi phạm những gì hiện được chấp nhận là quy chuẩn mạnh mẽ chống lại việc xâm chiếm lãnh thổ của các quốc gia. Và quy chuẩn đó bắt đầu với những mạo hiểm lý tưởng sau Thế chiến I, bao gồm Điều X và một nỗ lực không tưởng hơn nữa: Hiệp ước từ bỏ chiến tranh như một công cụ của chính sách quốc gia, thường được gọi là Hiệp ước Kellogg-Briand, được ký kết vào 1928.

 

Cuộc chiến ở Ukraina không phải là bằng chứng cho thấy quy chuẩn này đã biến mất. Nếu bất cứ điều gì, cuộc khủng hoảng hiện tại là một ví dụ về quy tắc hoạt động như dự định: Một khi nó bị vi phạm bởi Tổng thống Nga Vladimir Putin, ông ta phải đối mặt với sự trừng phạt áp đảo (nhưng phi quân sự) từ cộng đồng quốc tế, vì vi phạm đó.

 

Chiến tranh xâm lược đã từng diễn ra như thế nào

 

Tanisha Fazal, giáo sư khoa học chính trị Đại học Minnesota, lập luận rằng Điều X đã giúp bắt nguồn cái mà bà gọi là “chuẩn mực chống xâm lược”. Trong cuốn sách Cái chết của quốc gia: Chính trị và địa lý của sự xâm lược, chiếm đóng và thôn tính, Fazal xem xét những cái chết do bạo lực của nước hoặc các trường hợp khi cả nước không còn tồn tại, ít nhất là trong một khoảng thời gian, do chiến tranh. Hãy nghĩ đến những trường hợp như sự phá hủy nước Ba Lan năm 1795, dẫn đến việc đất nước này bị phân xẻ bởi các Đế quốc Phổ, Habsburg và Nga. (Người Ba Lan sẽ không giành lại được chủ quyền quốc gia trong hơn một thế kỷ.)

Cái chết bởi bạo lực của quốc gia thông qua xâm lược như vậy, từng là khá phổ biến. Thật vậy, Đức và Italia tồn tại với tư cách quốc gia phần lớn là do các nước tiền thân hùng mạnh nhất của họ (tương ứng là Phổ và Piedmont-Sardinia) xâm lược và sát nhập các nước nhỏ hơn như Hanover hoặc Sicily.

 

Hình thức chiến tranh xâm lược này đã được thể chế hóa trong luật pháp và lý luận chiến tranh chính nghĩa. Trong cuốn sách năm 2017 Người chủ nghĩa quốc tế: Cách một kế hoạch cấp tiến vượt qua vòng pháp luật, các giáo sư luật Yale, Oona Hathaway và Scott Shapiro lưu ý rằng các quy tắc phổ biến xung quanh chiến tranh trước thế kỷ 20 không chỉ dễ dãi mà còn tích cực đồng cảm với các cuộc chiến xâm lược. Họ trích dẫn công trình của Hugo Grotius, nhà luật học Hà Lan thế kỷ 17 và được cho là cha đẻ của luật quốc tế, người đã lập luận rằng các quốc gia có quyền xâm lược lãnh thổ như một biện pháp cuối cùng để giải quyết tranh chấp.

 

Grotius tin rằng chiến tranh giống như một vụ kiện: nó có nghĩa là để sửa chữa sai lầm, và một cách để sửa chữa sai lầm là chiếm đoạt tài sản (bao gồm đất đai) của người đã sai trái với bạn. Ông tin rằng tất cả con người đều có quyền cố hữu là mãnh liệt bảo vệ tính mạng và tài sản của mình. Khi mọi người tập hợp lại và lập nước, họ chuyển giao quyền đó cho quốc gia. Do đó, nhà nước, với tư cách là một phần mở rộng quyền phòng vệ, có quyền tiến hành chiến tranh để sửa chữa sai trái, và thu giữ tài sản như những thiệt hại của việc làm sai trái.

 

“Ông ấy phát minh ra lý thuyết khế ước xã hội một cách chính xác để bảo vệ quyền chiến tranh cho các quốc gia,” Shapiro nhận xét rành mạch với tôi. Những cuộc chiến như vậy cần một sự biện minh nào đó, thường được viết thành văn bản. Nhưng lời biện minh không nhất thiết phải tốt.

 

Trong khi ông đưa ra bản tóm tắt tốt nhất về thái độ này đối với việc xâm lược, Grotius đang phản ánh một truyền thống rộng lớn hơn nhiều ở châu Âu trước thế kỷ 20 và ở các lục địa khác. Hathaway và Shapiro đã tập hợp một cơ sở dữ liệu toàn cầu khổng lồ về “bản tuyên ngôn chiến tranh”, trong đó các chính trị gia đưa ra lý do chiến tranh của họ. Nhiều người trong số họ phù hợp với mô hình “chiến tranh như một vụ kiện bằng cách khác” của Grotius.

 

Văn bản sớm nhất mà họ bao gồm, do Hoàng đế La Mã Thần thánh Maximilian I ban hành chống lại Vua Pháp Charles VIII năm 1492, biện minh cho cuộc chiến bằng cách lưu ý rằng Charles đã lấy trộm vợ của Maximilian. Nhưng bạn có thể thấy truyền thống sớm hơn. “Kinh thánh tiếng Hebrew là một tuyên ngôn chiến tranh: Một trong những chức năng của nó là hợp pháp hóa cuộc xâm lược đất Israel,” Shapiro lưu ý.

 

Suy tàn của sự xâm lược

 

Sau đó, trong thế kỷ 20, và đặc biệt là sau khi Thế chiến 2 kết thúc, một cái gì đó đã thay đổi. Fazal nói với tôi: “Cái chết của các quốc gia bạo lực đã giảm đáng kể kể từ năm 1945. “Những nỗ lực để chiếm lãnh thổ cụ thể không giảm theo cùng một cách, nhưng các cuộc xâm lược thành công chống lại các lãnh thổ nước nhỏ hơn đã giảm dần.”

 

Tất nhiên, “sự suy giảm nghiêm trọng” không giống như sự không tồn tại. Tình trạng bạo lực chết người vẫn xảy ra; Bắc Việt Nam xâm lược miền Nam năm 1975 có lẽ đã đủ tiêu chuẩn. Tất cả đều giống nhau, như Fazal viết trong cuốn sách của cô ấy, “Cái chết của nhà nước đã thay đổi đáng kể, với sự hợp nhất tự nguyện (là Đức và Yemen) và các cuộc ly tán [tự nguyện] (là Liên Xô và Tiệp Khắc) cao hơn nhiều so với tỷ lệ tử vong của nhà nước bạo lực.”

 

Fazal ít nhất cũng công nhận sự chuyển đổi này thành tiêu chuẩn chống lại sự xâm chiếm của nhà nước, được thiết lập lần đầu tiên trong Hiệp ước của Hội Quốc Liên. Việc tuyên bố chuẩn mực và việc thực thi tiếp theo của một trong hai bá chủ thế giới (Hoa Kỳ) sau năm 1945 đã giúp việc xâm lược lãnh thổ trở thành điều cấm kỵ.

 

Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Pháp Aristide Briand (ngồi bên trái) và Ngoại trưởng Mỹ Frank Kellogg (ngồi bên phải) tại Paris để ký hiệp ước cùng tên. Bettmann

Hathaway và Shapiro cũng ghi nhận các chuẩn mực quốc tế về sự suy giảm trong các cuộc chiến tranh xâm lược. Họ theo dõi sự chuyển đổi không phải với Hội Quốc Liên, mà là Hiệp ước từ bỏ chiến tranh năm 1928 như một Công cụ của Chính sách Quốc gia. Thường được gọi là Hiệp ước Kellogg-Briand, mang tên người dự thảo là Ngoại trưởng Hoa Kỳ Frank Kellogg và Ngoại trưởng Pháp Aristide Briand, văn bản của hiệp ước rất ngắn nên tôi sẽ trích dẫn toàn bộ:

 

ĐIỀU I

Các Bên ký kết cấp cao long trọng tuyên bố nhân danh các dân tộc tương ứng của họ rằng họ lên án chiến tranh để tìm giải pháp cho các tranh cãi quốc tế và từ bỏ nó, như một công cụ của chính sách quốc gia trong quan hệ của họ với nhau.

 

ĐIỀU II

Các Bên ký kết cấp cao đồng ý rằng việc chiếm làm thuộc đia hoặc giải quyết tất cả các tranh chấp hoặc xung đột thuộc bất kỳ bản chất nào hoặc bất kỳ nguồn gốc nào mà chúng có thể phát sinh, có thể nảy sinh giữa bên, sẽ không bao giờ được tìm kiếm ngoại trừ bằng các biện pháp hòa bình.

 

Hathaway nói với tôi hiệp ước – tất cả 78 từ trong đó – “là lần đầu tiên thế giới đặt ngoài vòng pháp luật.” Nó đánh dấu sự phủ nhận rõ ràng mô hình cũ của Grotius và những người khác biện minh cho chiến tranh xâm lược. Trong chiến tranh ngoài vòng pháp luật, điều quan trọng hơn là từ chối các quốc gia hưởng lợi từ chiến tranh, như lãnh thổ mới. Chiến lợi phẩm – ít nhất là lãnh thổ – không thể giữ được. Shapiro nói: “Họ không chỉ cấm sử dụng vũ lực mà còn tước đi những hậu quả pháp lý hoặc lợi ích khi tham chiến.

 

Hathaway và Shapiro sắp đặt chứng cớ hỗ trợ cả luận điểm của họ và luận điểm của Fazal: Cuộc chiến xâm lược đã trở nên ít phổ biến hơn sau khi thiết lập một quy tắc chống lại chúng. Hathaway, Shapiro và các trợ lý nghiên cứu Yale của họ đã biên soạn một cơ sở dữ liệu bao gồm các năm từ 1816 đến 2014, tìm thấy 254 “trường hợp thay đổi lãnh thổ có thể là các cuộc xâm lược”. Những điều này bao gồm cả “cái chết của nhà nước” và vụ thu chiếm chỉ một phần quốc gia đối thủ.

 

Từ năm 1816 đến năm 1928, năm Kellogg-Briand được soạn thảo, nước trung bình có khoảng 1,33% khả năng mất lãnh thổ do bị xâm chiếm, với tổn thất trung bình khoảng 295.000 km vuông (gần bằng diện tích đất bang Arizona, Mỹ). Từ năm 1928 đến năm 1948, 20 năm đầu tiên của hiệp định, mọi thứ còn tồi tệ hơn một chút: nước trung bình có 1,8% khả năng bị xâm chiếm mất lãnh thổ, và tổn thất trung bình khoảng 241.000 km vuông. Gần bằng [diện tích] bang Michigan hơn là Arizona, nhưng vẫn không phải là lớn. Phần lớn các cuộc xâm lược này xảy ra trong Thế chiến 2, và phần lớn đã bị đảo ngược, như Hathaway và Shapiro đã lấy làm bằng chứng về việc quy tắc chống xâm lược bắt nguồn từ lâu.

 

Từ năm 1948 đến 2014, mọi thứ đã thay đổi. Tỷ lệ một nước mất lãnh thổ trong một năm nhất định đã giảm từ 1,33% xuống 0,17%. Nói cách khác, tỷ lệ bị xâm lược giảm hơn 87%. Và lãnh thổ trung bình bị xâm lược chỉ là 14.950 km vuông (cỡ bang Connecticut). “Một trạng thái trung bình trước năm 1928 là có thể đợi thấy một cuộc xâm lược trong một đời con người,” Hathaway và Shapiro viết. “Sau năm 1948, khả năng một quốc gia trung bình phải chịu một cuộc xâm lược giảm từ một lần trong đời xuống một hoặc hai lần trong một thiên niên kỷ”.

 

Đây là một sự thay đổi đáng kể, và nhiều học giả, từ Hathaway và Shapiro đến Fazal và những người khác, cho rằng việc thiết lập một quy tắc quốc tế chống xâm lược là chìa khóa cho sự thay đổi đó.

 

Tất nhiên còn có các yếu tố khác. Sự xuất hiện vũ khí hạt nhân và khả năng răn đe hạt nhân giữa các cường quốc, vốn làm mất tác dụng mạnh mẽ của chiến tranh công khai giữa họ, có khả năng cũng đóng một vai trò quan trọng trong việc giảm sự xâm lược. Quá trình phi thực dân hóa chắc chắn đã ảnh hưởng đến tỷ lệ xâm lược, mặc dù được cho là bằng cách tăng xâm lược (nhiều quốc gia mới độc lập, như Ấn Độ và Indonesia, đã chiếm đất để củng cố biên giới mới của họ).

 

Nhưng bản thân quy chuẩn cũng quan trọng.

 

Tiêu chuẩn không xâm lược sau Ukraina

 

Người ta có thể nghĩ rằng cuộc xâm lược của Nga vào Ukraina làm suy yếu câu chuyện đầy hy vọng này. Điều đó không nhất thiết phải như vậy. Sự tồn tại của một quy phạm không bị phá hủy chỉ đơn giản bởi sự vi phạm của nó. Chúng tôi có một tiêu chuẩn chống lại việc giết người; sự tồn tại của Ted Bundy không làm cho chuẩn mực đó đột nhiên không tồn tại. Nhưng nếu Ted Bundy không bị bắt và bị trừng phạt hiệu quả, tiêu chuẩn chống tội phạm giết người sẽ bị ảnh hưởng.

 

Hathaway và Shapiro lưu ý rằng phản ứng áp đảo của phương Tây đối với cuộc xâm lược của Nga là minh chứng cho cách thực thi quy chuẩn chống lại sự xâm lược theo truyền thống. Đôi khi, vâng, nó được thực thi thông qua các phản ứng quân sự, giống như các sứ mệnh của Liên Hợp Quốc đã đảo ngược cuộc xâm lược của Triều Tiên vào Hàn Quốc và cuộc xâm lược Kuwait của Iraq. Harry Truman nổi tiếng gọi đây là “sen đầm hành động”, để nói thêm rằng nó là một tổ chức quốc tế thực thi luật quốc tế thông qua vũ lực.

 

Nhưng trong các trường hợp khác, đặc biệt là những trường hợp liên quan đến một hoặc nhiều trong số năm thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc – mà Nga là người phủ quyết – thì hành động đó là không thể. Liên Xô đã có thể gần như xâm lược phần lớn Đông Âu khi Liên Hợp Quốc vẫn còn trong giai đoạn sơ khai và do đó, không thể làm gì nhiều để trừng phạt tập thể họ vì hành vi vi phạm này.

 

Đối với những người vi phạm tiếp theo, hình phạt thường ở dạng “dự báo”: sử dụng các biện pháp trừng phạt kinh tế và các công cụ khác để trừng phạt những người vi phạm chuẩn mực.

 

Sự kết hợp của quy chuẩn chống lại sự xâm chiếm và các biện pháp trừng phạt gần như cũ như chính quy tắc đó. “Các biện pháp trừng phạt đã được phát minh trong thời kỳ này để thực thi Kellogg-Briand,” Hathaway nói. “Đã có các biện pháp trừng phạt trước đây, nhưng chúng bị cấm bởi những người không tham chiến chống lại các quốc gia có liên quan đến xung đột.”

 

Pháp có thể trừng phạt hàng hóa từ Italia – nhưng làm vậy sẽ thiết lập tình trạng chiến tranh giữa hai bên và vi phạm quy tắc trung lập. Sau Kellogg-Briand, các biện pháp trừng phạt kinh tế đã được khái niệm hóa như là những lựa chọn thay thế cho chiến tranh nhằm thực thi các chuẩn mực nhất định – chứ không phải là sự tiếp tục của chiến tranh bằng các biện pháp khác.

 

Lịch sử trừng phạt gần đây của nhà sử học Cornell, Nicholas Mulder, Vũ khí kinh tế, cũng đóng vai trò trung tâm đối với Kellogg-Briand và Hiệp ước của Hội Quốc Liên trong sự trỗi dậy của họ. Khi Nhật Bản – một bên ký kết hiệp ước và là thành viên HQL – xâm lược Mãn Châu (thuộc Trung Quốc – một bên ký kết khác và là thành viên HQL) năm 1931, các lãnh đạo thế giới đã bị bỏ lại mà không có bất kỳ phương pháp quân sự, chính trị hoặc kinh tế hiện có nào để thực thi các quy tắc mới này chống xâm lược. Chẳng bao lâu, dự báo nổi lên như một phản hồi được ưa thích. Ngoại trưởng Henry Stimson đã nêu rõ “học thuyết Stimson”, trong đó những thay đổi về lãnh thổ như vậy sẽ không được Hoa Kỳ công nhận.

 

Khi Tổng thống Herbert Hoover phản đối các biện pháp trừng phạt, những người nổi tiếng khác, như Hiệu trưởng Đại học Columbia Nicholas Butler, đã đề xuất chúng như một cơ chế thực thi tự nhiên. Sau đó, khi Italia cố gắng xâm lược Ethiopia năm 1935, “hầu hết các quốc gia có chủ quyền trên thế giới đã thống nhất chế độ trừng phạt kinh tế đa phương đầu tiên trong lịch sử,” Mulder viết.

 

Chấm dứt xâm lược tất nhiên là một mục đích cao cả, nhưng cần phải cảnh giác một chút với chế độ mà chúng ta đã sử dụng để thay thế nó. Fazal lưu ý rằng một số bằng chứng tốt nhất của chúng tôi rằng tiêu chuẩn chống xâm lược đã đông cứng bởi bối cảnh các quốc gia đã làm những điều có hại khác vì nó.

 

Bà nói với tôi: “Đã gia tăng trong thay đổi người lãnh đạo do nước ngoài áp đặt kể từ năm 1945. Hãy nghĩ đến việc Việt Nam xâm lược Campuchia để hạ bệ Khmer Đỏ vào năm 1978, hay Mỹ xâm lược Iraq để hạ bệ Saddam Hussein vào năm 2003. “Bạn đang bỏ qua lựa chọn bạo lực để giết các quốc gia, vì vậy các quốc gia phải chuyển sang các phương tiện thay thế,” Fazal tiếp tục.

 

Tương tự, Fazal nói với tôi, chủ nghĩa ly khai đã gia tăng, đó là hệ quả tự nhiên của một quy tắc không xâm lược. (“Giá trị của việc trở thành một nhà nước đã tăng lên: bạn ít phải lo lắng về việc bị nước láng giềng tiếp quản.”) Các học giả như Boaz Atzili của Đại học Mỹ đã lập luận rằng quy chuẩn đã làm suy yếu năng lực nhà nước ở những nơi như Cộng hòa Dân chủ Congo. Một phần lý do tại sao các quốc gia xuất hiện và phát triển nhiều năng lực hơn là để tự vệ trước những kẻ xâm lược nước ngoài. Nếu điều đó ít được quan tâm hơn, thì đó là lý do các quốc gia sẽ yếu hơn và dễ bị chia rẽ nội bộ hơn.

 

https://nghiencuulichsudotcom.files.wordpress.com/2022/08/2-10.png?w=551&h=368

Tiền Rúp rút từ một chi nhánh Sberbank, Moskva; lệnh trừng phạt đã khiến một số người Nga phải rút tiền hàng loạt. Anton Novoderezhkin/TASS qua Getty Images

 

Và “vũ khí kinh tế” được sử dụng để thực thi quy tắc thường có thể tạo thành một hình thức trừng phạt tập thể mà sẽ được nhiều người coi là không thể chấp nhận về mặt đạo đức trong bất kỳ bối cảnh nào khác. 

 

Shapiro nói, chế độ trừng phạt Nga hiện tại, bao gồm các giới hạn đối với ngân hàng trung ương đang đe dọa gây ra suy thoái và lạm phát lớn trong nước, là “quả bom nhiệt hạch tài chính”.

 

Nếu cộng đồng quốc tế đã phản ứng lại cuộc xâm lược của Nga bằng cách ném bom dân thường Nga, đó sẽ là một tội ác chiến tranh hoàn toàn không rõ ràng. Buộc suy thoái và siêu lạm phát không phải là một vi phạm đạo đức nghiêm trọng – nhưng nó không phải là hành động đổ máu, và tuân theo một logic tương tự là trừng phạt tập thể. Các biện pháp trừng phạt như vậy vẫn có thể là một hành động đạo đức nếu chúng thực sự cần thiết để thực thi quy tắc cấm xâm lược và cứu hàng triệu sinh mạng trong tương lai. Nhưng chi phí cho người dân Nga chắc chắn phải khiến, ít nhất là, tất cả những người có liên quan phải tạm dừng.

 

Trong mọi trường hợp, chúng tôi đã học được trong tuần qua rằng quy tắc không xâm lược có ảnh hưởng cực kỳ lớn và thực thi mạnh mẽ. Câu hỏi không phải là, “Chúng ta có một trật tự quốc tế nữa không?” Câu hỏi đặt ra là, “Làm thế nào để chúng ta gặt hái được những lợi ích từ lệnh này mà không áp đặt những hình phạt không thể chấp nhận được đối với những người vi phạm nó?”

 


 

[1] Henry Cabot Lodge (1850–1924) là ông của Henry Cabot Lodge Jr. (1902–1985) – Đại sứ Mỹ tại Việt Nam Cộng hòa, người đã hỗ trợ cuộc đảo chính năm 1963 lật đổ và giết chết Tổng thống Ngô Đình Diệm; rồi sau đó dẫn đầu phái đoàn Mỹ ký Hiệp định Hòa bình Paris với Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, dẫn đến kết thúc Chiến tranh Việt Nam. ND

 

*

NGUỒN :

 

How war became a crime  

Putin is violating a surprisingly powerful international law, and other nations are punishing him accordingly.

Dylan Matthews 

Mar 6, 2022, 8:00am EST

Vox   

 




No comments:

Post a Comment

View My Stats