Bảo
tồn di sản có ý nghĩa quan trọng trong quy hoạch phát triển đô thị
Nguyễn Thị Ngọc Hải phỏng vấn Nguyễn Thị Hậu
18/12/2021
- 06:35
PNO -
Tác phẩm Đô thị Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh - khảo cổ học và bảo tồn di sản
của tiến sĩ Nguyễn Thị Hậu vừa được trao giải đồng, giải thưởng Quy hoạch đô thị
Quốc gia lần 2 - VUPA 2020 (Vietnam Urban Planning Award). Nhà báo Nguyễn Thị
Ngọc Hải - cộng tác viên của Báo Phụ Nữ TP.HCM đã có cuộc trò chuyện với tiến
sĩ Nguyễn Thị Hậu chung quanh tác phẩm này.
https://image.phunuonline.com.vn/fckeditor/upload/2021/20211216/images/2358_10-a2.jpg
Tác phẩm Đô thị Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí
Minh - khảo cổ học và bảo tồn di sản
*
Tác phẩm
Đô thị Sài Gòn - Thành phố Hồ Chí Minh - khảo cổ học và bảo tồn di sản của tiến
sĩ Nguyễn Thị Hậu vừa được trao giải đồng, giải thưởng Quy hoạch đô thị Quốc
gia lần 2 - VUPA 2020 (Vietnam Urban Planning Award). Nhà báo Nguyễn Thị Ngọc Hải
- cộng tác viên của Báo Phụ Nữ TP.HCM đã có cuộc trò chuyện với tiến sĩ Nguyễn
Thị Hậu chung quanh tác phẩm này.
Nhà
báo Nguyễn Thị Ngọc Hải: Mọi người thường nghe “Sài Gòn 300 năm”, nhưng tác phẩm
của chị lại xác thực tuổi đời của Sài Gòn là 3.000 năm, vì sao thưa chị?
Tiến sĩ
Nguyễn Thị Hậu: Từ
góc độ của khảo cổ học, “tuổi đời” của một vùng đất là những dấu tích của người
xưa để lại. Hệ thống di tích khảo cổ cho biết có nhiều nhóm dân cư cổ hiện diện
trên địa bàn thành phố từ khoảng 3.000 đến 2.000 năm trước. Di tích Bến Đò (Q.9
nay thuộc TP.Thủ Đức) cho thấy vùng đất Sài Gòn có niên đại sớm nhất là khoảng
3.000 năm trước. Ngoài ra, còn nhiều di tích khác ở khắp thành phố, đặc biệt tập
trung dày đặc ở H.Cần Giờ.
Những di tích chứng cứ này ẩn sâu trong lòng đất, sau khi khai quật, nhiều di vật
đã được thu thập để nghiên cứu gồm rìu, cuốc bằng đá, đồng, vũ khí như giáo,
lao bằng đồng và sắt, đồ gốm sinh hoạt (nồi, bình, hũ); đồ tùy táng trong mộ có
cả trang sức bằng đá ngọc, mã não, thủy tinh…
Đặc biệt
công tác khảo cổ tìm thấy khá nhiều di cốt người cổ (cách đây khoảng 2.500 năm)
trong nhóm Mộ Chum tại Cần Giờ. Trong khu vực nội thành đã tìm thấy một số di
tích và vật liệu kiến trúc, tượng thờ, vật dụng sinh hoạt là dấu tích cư trú, đền
tháp của cộng đồng cư dân thuộc nền văn hóa Óc Eo của vương quốc Phù Nam, niên
đại từ thế kỷ I đến thế kỷ VII. Tất cả đang được lưu giữ và trưng bày tại Bảo
tàng Lịch sử TP.HCM và Bảo tàng TP.HCM.
.
* Chị
đã đặt vấn đề tích cực bảo tồn “những ADN cơ bản của Sài Gòn”, chị có thể cho
biết những ADN ấy là gì?
- ADN của
một đô thị là những đặc trưng vốn có của nó, nếu thiếu hoặc để mất thì không
còn bản sắc riêng độc đáo. Tôi nhận biết Sài Gòn có bốn ADN cơ bản: là một đô
thị sông nước, sớm được xây dựng và quy hoạch theo kiểu phương Tây, đa dạng văn
hóa, và là một trung tâm kinh tế giao thương. Những đặc trưng này phản ánh điều
kiện tự nhiên - xã hội, quá trình hình thành đô thị Sài Gòn khác biệt với những
đô thị lớn khác như Huế, Hà Nội…
.
* Có
nhiều vấn đề phải giải quyết trong quá trình đô thị hóa, đặc biệt với việc bảo
vệ di sản, theo chị, đâu là vấn đề lớn nhất?
- Đó là
mâu thuẫn giữa ước vọng về cuộc sống tiện nghi hiện đại với việc giữ gìn di sản
quốc gia, truyền thống văn hóa. Mâu thuẫn này tồn tại trong sự phát triển chung
của đô thị, và trong cuộc sống mỗi người dân. Quá trình đô thị hóa thường xảy
ra ba trường hợp:
Khi hai
bên đồng thuận với mục đích chung là bảo tồn di sản văn hóa, có khát vọng thụ
hưởng văn hóa tinh thần cùng quyền lợi kinh tế lâu dài, thì Nhà nước cần có
quan điểm định hướng và chính sách phù hợp. Công dân cần có nhận thức đúng. Từ
đó, sẽ có những giải pháp bảo tồn và phát huy di sản hiệu quả.
Trường hợp
ngược lại, khi di sản không được coi là vốn quý cho sự phát triển bền vững, thì
hệ thống pháp luật, chính sách, quản lý sẽ bất cập với thực tiễn. Việc nâng cao
nhận thức và điều chỉnh hành vi cho cộng đồng trong việc bảo vệ di sản văn hóa
không được chú trọng. Sự yếu kém sẽ làm cho di sản bị hủy hoại thường xuyên và
ngày càng trầm trọng, đánh mất vốn quý của cha ông để lại.
Trường hợp
thứ ba, cả Nhà nước và người dân đều có ý thức tốt muốn bảo vệ di sản, nhưng có
yếu tố tiêu cực khách quan tác động vào. Có thể thấy, hiện nhà quản lý và nhà đầu
tư đang giữ vai trò quyết định đến sự tồn tại của di sản văn hóa. Các nhà
nghiên cứu và cộng đồng cũng có vai trò ngày càng quan trọng hơn.
.
*
Tác phẩm của chị được đánh giá hấp dẫn vì kết hợp được phương pháp nghiên cứu
khoa học với ký ức của tác giả và của rất nhiều người khác. Nhờ đâu chị có thể
làm được điều đó?
- Sống tại
TP.HCM đã 46 năm, nhưng khi nghiên cứu, tôi luôn có sự “phân thân”. Vừa có cảm
nhận chủ quan vừa có sự khách quan của nghiên cứu khoa học. Tôi cũng có nhiều bạn
bè, bà con sống ở TP.HCM đến vài đời, họ giữ những ký ức bền chặt về thành phố
trải qua hàng trăm năm lịch sử. Tôi lắng nghe với sự khách quan, công bằng, tôn
trọng những cảm xúc đẹp ấy, và chia sẻ trong tác phẩm như di sản “tâm hồn Sài
Gòn”.
.
* Từng
khảo sát một số nơi thế giới, theo chị, có cách bảo tồn di sản văn hóa nào phù
hợp với Việt Nam?
- Khoảng
10 năm nay, tôi có đi khảo sát nước ngoài về bảo tồn di sản văn hóa, nhất là di
sản đô thị. Nhiều bài học có thể áp dụng mà không quá tốn kém, đó là sự hiểu biết,
cách ứng xử với di sản để đề ra những chính sách cụ thể về trùng tu, bảo tồn,
truyền thông cho di sản, tổ chức du lịch di tích lịch sử văn hóa.
Tôi ấn tượng
sâu sắc về sự đồng bộ nhất quán giữa chính sách của chính quyền và ý thức tự
giác của cộng đồng. Sự phối hợp chặt chẽ đó giúp đạt được hiệu quả bền vững.
.
* Giải
thưởng lần này có ý nghĩa thế nào với chị?
- Từ
nghiên cứu di sản đô thị, tôi có dịp học hỏi được từ nhiều giới: những người quản
lý đô thị, giới nghiên cứu và thực hiện quy hoạch, các kiến trúc sư. Hiện nay
nhiều người trẻ theo nghề này, họ lạc quan vui vẻ, có sức khỏe, tiếp xúc nhiều,
luôn đào ra được cái cổ xưa nhưng rất mới và giá trị. Giải thưởng cũng hơi bất
ngờ. Vì tôi nghĩ lĩnh vực khảo cổ đô thị của mình có vẻ như hơi xa với quy hoạch
phát triển đô thị. Việc trao giải này cũng là sự ghi nhận vai trò bảo tồn di sản
có ý nghĩa quan trọng trong quy hoạch phát triển đô thị ở nước ta.
.
*
Xin cảm ơn và chúc mừng chị!
Nguyễn
Thị Ngọc Hải (thực
hiện)
No comments:
Post a Comment