1991-2021 :
Từ cuộc đua Xô – Mỹ đến đối đầu Mỹ - Trung
Minh Anh - RFI
Đăng
ngày: 16/12/2021 - 14:10
Ngày
08/12/1991, lãnh đạo ba chính phủ Slave – Nga, Ukraina, Belarus – họp tại Minsk
tuyên bố : « Liên Bang Cộng Hòa Xã Hội Chủ Nghĩa Xô Viết, với tư
cách là một chủ thể của luật quốc tế và thực thể địa chính trị, nay không còn tồn
tại nữa ». Hệ quả là, ngày 25/12/1991, Liên Xô đột ngột biến mất khỏi
trường quốc tế. Hoa Kỳ là bên đại thắng.
Tháng
8/1991, một cuộc đảo chính đã diễn ra tại Liên Xô. Ngày 08/12/1991, Boris
Eltsine cùng với lãnh đạo Ukraina, Belarus tuyên bố Liên Xô không tồn tại nữa. DIMA
TANIN / AFP
Ba mươi
năm sau, với đà tiến lên không gì cản được của Trung Quốc, thế thượng phong này
của Mỹ có còn nguyên vẹn ? Nhìn lại sự kiện này, các chuyên gia Viện Quan
Hệ Quốc Tế và Chiến Lược (IRIS), trong Tạp chí Quốc tế và Chiến lược (RIS) số
123, ấn bản Mùa thu 2021, chua chát nhận định giai đoạn « 1991-2021 :
Những tan vỡ về chiến lược ». Còn với ông Pascal Boniface, giám đốc
IRIS, « 1991-2021 : Chẳng có gì xảy ra như dự kiến ».
Từ lưỡng cực đến đơn cực
Người ta
còn nhớ năm 1990, tạp chí Time Magazine từng mô tả Liên Xô như là một « siêu
cường ăn xin ». Tháng 7/1991, lãnh đạo Liên Xô thời bấy giờ là Mikhail
Gorbatchev thông báo với nhóm G7 rằng đây có lẽ là lần cuối cùng họ còn gặp ông
ấy như là chủ tịch của Liên Xô, nếu khối này không cấp hỗ trợ kinh tế như ông
mong muốn. Vô vọng. Bốn tháng sau một cuộc đảo chính tháng Tám cùng năm, ngày
08/12/1991, lãnh đạo ba nước Nga, Ukraina và Belarus chính thức tuyên bố Liên
Xô không tồn tại. Boris Eltsine, lên lãnh đạo nước Nga sau cuộc đảo chính, là
người được ủy thác "xử lý" sự phá sản của chủ nghĩa cộng sản.
Như lời nhận
xét của nhà địa chính trị Pascal Boniface trên đài RFI, vào thời điểm Liên Xô sụp
đổ, giới chiến lược gia phương Tây hồ hởi tin rằng « đây là sự mở rộng
các giá trị phổ quát dân chủ, của nền kinh tế thị trường, một thế giới yên bình
ở đó những tranh cãi về ý thức hệ là sẽ chấm dứt. Rồi người ta còn cho là Nhật
Bản sẽ qua mặt Mỹ, nhưng chẳng nói gì nhiều về Trung Quốc. Rồi người ta còn nói
về một thế giới đa cực, bởi vì Nga khi rũ bỏ trang phục chủ nghĩa cộng sản cũ kỹ
sẽ có được sự thịnh vượng và năng động (…) Rồi châu Âu sẽ phải trở
về với vùng địa lý, lịch sử của mình và trở thành một siêu cường mới (…) ».
Thái độ lạc
quan này còn phản ảnh phần nào sự cao ngạo của phương Tây, của Mỹ. Bởi vì, khi
quyết định bỏ rơi Gorbatchev sau khi đã đạt được những gì mình muốn từ việc rút
quân khỏi Afghanistan, giải trừ vũ khí quy ước, cho đến việc chấm dứt chi phối
các nước Đông Âu, nước Mỹ thích làm bên chiến thắng trong cuộc Chiến Tranh Lạnh
kéo dài hơn 4 thập niên, hơn là người xây dựng một trật tự thế giới mới « đa
phương » mà họ từng ca tụng. Đây thật sự là một sai lầm về chiến lược.
Trên thực
tế, việc Liên Xô sụp đổ đã làm nảy sinh một trật tự mới, và Hoa Kỳ không còn
các đối thủ. Thế giới từ tình trạng lưỡng cực chuyển sang đơn cực, Hoa Kỳ một
mình thống lĩnh thế giới. Một vị thế mà nước Nga của ông Vladimir Putin chưa
bao giờ chấp nhận. Chủ nhân điện Kremlin luôn phản đối việc mở rộng khối quân sự
Liên Minh Bắc Đại Tây Dương – NATO, cuộc chiến ở Kosovo hay việc triển khai một
hệ thống tên lửa phòng thủ.
Ba mươi
năm sau ngày đế chế Liên Xô tan rã, nước Nga của ông Putin muốn gì khi những
ngày gần đây ồ ạt dồn quân về biên giới với Ukraina ? Trong chương trình Địa
Chính Trị của RFI, chuyên gia Pascal Boniface khẳng định những gì Nga muốn
chính là sự tôn trọng và xóa tan sự sỉ nhục. Việc dồn quân ở biên giới Ukraina
chỉ là hành động « khoa chân múa tay ». Mục tiêu chỉ nhằm muốn
làm suy yếu Ukraina hơn là mở chiến dịch xâm lược bởi vì chính điều đó sẽ làm
suy yếu nguyên thủ Nga.
« Putin
cũng như nhiều người dân Nga nghĩ rằng phương Tây đã lợi dụng điểm yếu của những
năm 1990, xem việc mở cửa của Liên Xô như là một thế yếu. Tôi không nói là tất
cả những sai lầm đều từ phía phương Tây nhưng hiện tại dường như Nga và ông
Putin đã từ bỏ mối quan hệ tốt đẹp với thế giới phương Tây (…).
Tôi tin
là ông Putin không muốn tái lập Liên Xô. Ông ấy rất thực tế để hiểu rằng điều
đó là không thể. Putin cũng không muốn xâm chiếm Ukraina, vì ông cũng biết rằng
họ sẽ bị sa lầy. Nhưng Putin muốn bảo vệ các lợi ích của nước Nga nhiều nhất có
thể ; bảo vệ một trật tự, bảo đảm quyền lực của mình vì điều đó bảo vệ cho
chính bản thân ông ấy và những người thân cận (…). »
« Hiểm họa da vàng » : Nhật Bản
hay Trung Quốc ?
Thế nhưng,
Hoa Kỳ trong những năm cuối thập niên 1980, còn cảm nhận một mối đe dọa khác đến
từ châu Á, và vấn đề ở đây chính là Nhật Bản. Được lá chắn hạt nhân của Mỹ che
chở, xứ sở Hoa Anh Đào vào thời kỳ đó có một tốc độ tăng trưởng kinh tế ngoạn mục.
Năm 1950, Tổng sản phẩm nội địa Nhật Bản chỉ bằng 1/3 của Anh Quốc. Ba thập
niên sau, GDP của Nhật bằng của ba nước là Anh, Pháp và Đức gộp lại. Trước khi
Liên Xô tan rã, người dân Mỹ xem Tokyo như là một mối đe dọa còn lớn hơn cả
Matxcơva.
Nhật Bản
hùng mạnh về kinh tế dẫn đến nỗi lo sự trỗi dậy trở lại về quân sự. Đến mức nhà
chính trị học người Mỹ George Friedman năm 1991 viết rằng Liên Xô bị « xóa
sổ » có nguy cơ dẫn đến một cuộc chiến tranh Mỹ - Nhật. Những gì người
ta chỉ trích Nhật Bản năm xưa giờ cũng được nghe thấy khi nhắm vào Trung Quốc
ngày nay.
Sử gia
Pierre Grosser nhắc lại năm 1988, khi muốn ra tranh cử tổng thống Donald Trump
từng chỉ trích Nhật Bản là « họ đã chiếm lấy việc làm của Mỹ, rằng
Washington đã quá tử tế với Tokyo bởi vì Mỹ đã bảo vệ Nhật Bản trong suốt thời
Chiến Tranh Lạnh v.v… Đúng là có những nỗi lo sợ như thế nhưng Mỹ còn có một
công cụ để gây áp lực ». Cho đến khi quả bóng đầu cơ tại Nhật Bản xảy
ra trong những năm cuối thập niên 1980, mối lo đó mới dần tan biến.
Vào thời
điểm này, những năm cuối thế kỷ XX, Hoa Kỳ bước vào giai đoạn hoàng kim. Thế bá
quyền của Mỹ, sau khi bức tường Berlin sụp đổ dường như không gì tranh cãi. Giới
quan sát cho rằng, không như các đế chế trước đó chỉ là những cường quốc khu vực,
nước Mỹ gần như là đế chế toàn cầu hùng mạnh nhất. Washington hội tụ và thống
trị mọi tiêu chí của một cường quốc từ chiến lược, kinh tế, công nghệ cho đến cả
văn hóa.
Đây cũng
là giai đoạn Trung Quốc đang trong quá trình hiện đại hóa. Bắc Kinh đã biết tận
dụng những lợi thế từ làn sóng tự do hóa nền kinh tế do Hoa Kỳ chủ xướng từ những
năm 70, 80 để chống lại các cú sốc dầu hỏa và sự trỗi dậy của nhiều nước khác,
một nhịp tầu mà Nga đã bỏ lỡ để công nghiệp hóa và đa dạng hóa nền kinh tế đất
nước.
Khi Liên
Xô sụp đổ, Trung Quốc hiểu rằng thời cơ đã đến. Nhưng Đặng Tiểu Bình, lãnh đạo
Trung Quốc thời bấy giờ vẫn cho rằng nên « ẩn mình chờ thời ». Khi
gia nhập Tổ Chức Thương Mại Thế Giới (WTO), mức tăng trưởng GDP của Trung Quốc
chỉ bằng 10% của Mỹ. Tỷ lệ này giờ tăng vọt lên đến 65% khi Tập Cận Bình lên cầm
quyền. « Nếu như cách nay 30 năm, Hoa Kỳ lo lắng sức mạnh công nghệ và
kinh tế Nhật Bản và sức mạnh chiến lược của Liên Xô, thì giờ đây Trung Quốc
tích tụ cả hai mối đe dọa này », nhà địa chính trị Pascal Boniface viết
trên tạp chí RIS.
Đây cũng
chính là điểm mà Hoa Kỳ và phương Tây, khi đẩy nền kinh tế đi theo hướng toàn cầu
hóa, tự do hóa, đã không dự đoán được, theo như nhận định của nhà kinh tế học
Sylvie Matelly, trên đài RFI : « Sự bật dậy của Trung Quốc tuy đã
hỗ trợ cho nền kinh tế thế giới nhưng lại đe dọa đến thế thống trị của Mỹ ngày
nay, kể cả trong lĩnh vực kinh tế và công nghệ. Đây có lẽ là điểm mà Hoa Kỳ đã
sai lầm khi không nghĩ rằng hệ thống kinh tế này rất có thể có hiệu quả để hỗ
trợ một nước kém phát triển và đưa quốc gia này trở thành một nước mà ngày nay
chúng ta đã biết, tuy chưa hẳn là một nền kinh tế hoàn toàn tiến bộ nhưng đó là
một nền kinh tế thịnh vượng cực kỳ nhanh chóng. »
Mỹ - Trung và cuộc đua giành thế bá quyền ?
Tuy nhiên,
chưa hẳn Mỹ quan tâm muộn màng đến « hiểm họa da vàng » Trung
Quốc. Sử gia Pierre Grosser nhắc lại những cuộc tranh luận đầu tiên về khả năng
đối đầu với Trung Quốc đã có từ những năm 1995-1996 và bản báo cáo đầu tiên của
Lầu Năm Góc trình Quốc Hội là năm 2000.
Ông
nói : « Trong những năm 1990, người ta đã thấy có một cuộc thảo luận.
Liệu Trung Quốc sẽ là một vấn đề cho ngày mai trên bình diện quân sự hơn là
kinh tế ? Giờ đây người ta cũng tự hỏi liệu chiến thuật ẩn mình chờ thời của
Trung Quốc từ năm 1989, tôi cho là, một học thuyết thích ứng với thế giới hay
cuối cùng đó lại là một cách che giấu tham vọng của Trung Quốc và rằng họ muốn
là một đại cường thế giới ngày mai ngay từ năm 1989, thậm chí là từ những năm
1978-1979 với những chính sách cải cách mà chúng ta biết đến ? »
Chính sách
này của Bắc Kinh ngày càng một xác quyết hơn kể từ khi ông Tập Cận Bình lên cầm
quyền. Trước đà đi lên như vũ bão trên bình diện kinh tế và quân sự, ảnh hưởng
của Trung Quốc mỗi lúc một lan rộng, kể cả ở những vùng được cho là « sân
sau » của phương Tây. Hoa Kỳ và các nước đồng minh ngỡ ngàng nhận ra rằng
đã quá « ngây thơ » khi nghĩ rằng mở cửa kinh tế sẽ dẫn đến thay đổi
thể chế chính trị và cách hành xử của Bắc Kinh.
Thế nên, với
nhà nghiên cứu Pascal Boniface, Thượng đỉnh vì Dân chủ mà tổng thống Joe Biden
vừa tổ chức cho thấy nước Mỹ bối rối trước thách thức hiện sinh mà Trung Quốc
đang đặt ra.
« Ở
đây có hai thực tế, đúng là có những nước dân chủ, và những nước không. Trung
Quốc rõ ràng có vấn đề về dân chủ, nhưng đó không là mối bận tâm của Mỹ. Điều
mà Mỹ quan tâm chính là sự đối đầu ngày một lớn, đà đi lên thành siêu cường của
Trung Quốc, điều này mới làm cho Mỹ lo sợ.
Khi
Nixon và Kissinger ký một hiệp ước với Bắc Kinh, thì Bắc Kinh đâu có là một nền
dân chủ. Sau vụ Thiên An Môn, người Mỹ đã nhanh chóng bỏ qua và vào thời đó
Trung Quốc cũng không là một hình mẫu dân chủ. (…) Thế nên, ở đây có hai việc.
Quả thật là có một sự đối đầu về giá trị dân chủ giữa Mỹ và Trung Quốc, không
ai phủ nhận điều đó. Nhưng mối quan tâm chính yếu đối với Mỹ chính là nỗi lo sắp
bị Trung Quốc vượt qua mặt. Do vậy Mỹ mới tìm cách tập hợp các nước xung quanh
mình ».
Lịch
sử trêu ngươi, năm xưa Mỹ lôi kéo Trung Quốc để triệt hạ Liên Xô, giờ để phục hận
phương Tây và Mỹ, Nga - Trung bắt tay, thành lập một trục mới để đối phó Hoa Kỳ!
-------------------------------
CÁC NỘI DUNG LIÊN QUAN
HOA
KỲ - QUỐC PHÒNG - NGÂN SÁCH
Mỹ
dự trù tăng ngân sách quốc phòng, Nga và Trung Quốc trong tầm ngắm
Mỹ:
Yếu tố chủ chốt thúc đẩy Nga-Trung gia tăng hợp tác quân sự
Sợ
bị quên lãng, TT Nga Putin không dễ để yên cho Mỹ chú tâm đối phó với Trung Quốc
No comments:
Post a Comment