Dịch giả: Nguyễn
Văn Vui
01/06/2020
Vẫn còn có hy vọng cho nước Mỹ, Joseph Stiglitz, một
khôi nguyên giải Nobel cho biết. Bởi vì cuộc khủng hoảng virus corona có thể
khiến Donald Trump mất chức. Sau đó con đường cải cách sẽ rộng mở.
Joseph E. Stiglitz là giáo sư tại Đại học Columbia.
Ông từng là Chủ tịch Hội đồng Cố vấn kinh tế của chính phủ Bill Clinton và Phó
Chủ tịch cấp cao và là nhà kinh tế trưởng của Ngân hàng Thế giới. Năm 2001 ông
đoạt giải Nobel về kinh tế. Giữa tháng 2 vừa qua, cuốn sách mới của ông đã được
xuất bản bằng tiếng Đức: “Der Preis des Profits: Wir müssen den Kapitalismus
vor sich selbst retten!” (Cái giá của lợi nhuận: Chúng ta phải cứu chủ
nghĩa tư bản ra khỏi nó!)
***
ZEIT ONLINE: Thưa Giáo sư Stiglitz, đại dịch virus corona ảnh hưởng đặc biệt
nặng nề lên Hoa Kỳ. Ông đã nghiên cứu nhiều cuộc khủng hoảng kinh tế trên khắp
thế giới, trong nhiều thập niên. Có bao giờ ông gặp tình trạng như thế này
chưa?
Joseph Stiglitz: Cuộc khủng hoảng này ít nhất cũng tồi tệ như cuộc Đại khủng hoảng.
Điều khiến nó làm nhiều người bối rối là: Chúng ta đang trải qua một cú sốc cả
về cung lẫn cầu – cùng một lúc. Chuyện này chưa bao giờ xảy ra trước đây. Thất
nghiệp đã tăng vọt lên khoảng 40 triệu chỉ sau mấy tuần. Chúng ta không biết đại
dịch sẽ phát triển ra sao. Chúng ta cũng không biết các biện pháp mà giới chính
trị sẽ áp dụng là gì. Tình trạng không rõ ràng là rất lớn.
.
ZEIT ONLINE: Tại Hoa Kỳ, nhiều tiểu bang đã dỡ bỏ các hạn chế. Họ hy vọng
kinh tế sẽ phục hồi nhanh chóng. Điều này có thực tế không?
Joseph Stiglitz: Tôi không thể tưởng tượng rằng có một người nghiêm chỉnh nào tin
tưởng nổi vào sự phục hồi nhanh chóng. Lệnh đóng cửa đã ra hồi cuối tháng 3.
Lúc bấy giờ nhiều người cho rằng đó chỉ là một giai đoạn ngắn mà thôi. Những điều
luật thông qua Quốc hội đều được tính sẽ mất tám hoặc có thể mười tuần – trong
trường hợp xấu nhất. Mọi chương trình đều được giới hạn cho đến ngày 1/6. Bây
giờ thì chúng ta đang ở trong tuần lễ trước mốc thời gian đó. Cho tới ngày đó,
đại dịch chắc chắn sẽ chưa hết.
.
ZEIT ONLINE: Ông đánh giá như thế nào về chiến lược của chính quyền Trump
cho đến nay?
Joseph Stiglitz: Nó đúng là một thảm họa. Cuộc khủng hoảng này cho chúng ta thấy một
nhà nước hoạt động đàng hoàng thì quan trọng như thế nào, cũng như khoa học và
chuyên môn thì cần thiết như thế nào cho một nền dân chủ. Tại Hoa Kỳ, vai trò của
nhà nước bị làm giảm nhẹ và bêu xấu trong suốt 40 năm qua. Điều này đã hạn chế
hết sức mọi khả năng chuẩn bị cho một cuộc khủng hoảng như hiện nay.
Chính quyền Trump đã nói
xấu giới khoa học và cắt giảm mạnh ngân sách cho khoa học. Chẳng hạn, từ năm
2018 ban giám đốc của Hội đồng An ninh Quốc gia chịu trách nhiệm về lập kế hoạch
và ứng phó với đại dịch đã hoàn toàn bị giải thể. Thậm chí chính phủ đương nhiệm
còn làm tất cả những gì có thể, để hôm nay chúng ta còn ít chuẩn bị hơn trước nữa.
.
ZEIT
ONLINE: Nhưng họ cũng đã đưa ra các chương trình giải
cứu khổng lồ mà.
Joseph Stiglitz: Vâng, khoảng ba nghìn tỷ đô la đã được đưa ra. Nếu tính thêm các
biện pháp của Fed (Ngân hàng Trung ương Hoa Kỳ), số tiền giải cứu còn cao gấp
đôi. Nhưng rất tiếc là số chi tiêu khổng lồ này không đạt được mục đích của nó.
Mục tiêu là làm chậm sự gia tăng thất nghiệp và tiền phải đến tay tầng lớp
nghèo khó nhất. Chẳng có mục tiêu nào đã thực sự đạt được cả. Hạ viện đã sẵn
sàng chi ra rất nhiều tiền, và việc này thì chúng ta phải khen họ. Tuy nhiên cuối
cùng, các nhóm vận động hành lang của giới kinh doanh đã quyết định cho tiền chảy
về hướng nào.
.
ZEIT ONLINE: Ông có thể đưa ra một ví dụ không?
Joseph Stiglitz: Một trong những khiếm khuyết lớn nhất của nền kinh tế Mỹ là hệ thống
an sinh xã hội tư nhân và công. Nếu lấy các nước phát triển ra so sánh, thì Hoa
Kỳ có hệ thống an sinh xã hội yếu nhất. Ví dụ, ở Mỹ luật không ràng buộc trả
lương tiếp cho công nhân viên khi họ nghỉ bệnh.
Giữa đại dịch, người ta
không muốn những người bị bệnh mà phải đi làm. Tuy nhiên, hàng triệu người Mỹ sống
theo kiểu tay làm hàm nhai. Họ không có một chút dự trữ nào cả. Do đó Quốc hội
đã quyết định các hãng xưởng phải trả lương tiếp cho công nhân viên của mình, nếu
có ai phải nghỉ bệnh vì bị nhiễm virus corona. Nhưng phe vận động hành lang của
các công ty lớn đã thành công trong việc đòi miễn trừ cho tất cả các công ty có
hơn 500 nhân viên trở lên. Nói cách khác, luật pháp không có hiệu lực đối với
hơn một nửa số công nhân viên ở Mỹ.
.
ZEIT ONLINE: Ông vừa đề cập đến vấn đề thất nghiệp lan rộng. Một số chuyên
gia tin rằng cuộc khủng hoảng này sẽ đẩy nhanh quá trình số hóa và tự động hóa
trong kinh tế. Có bao nhiêu công việc hiện tại sẽ bị mất vĩnh viễn?
Joseph Stiglitz: Nền kinh tế Mỹ đang trải qua một sự chuyển đổi lớn. Hồi khủng hoảng
tài chính năm 2008 cũng vậy. Và tất nhiên, những cuộc khủng hoảng như vậy sẽ
làm cho cấu trúc kinh tế thay đổi nhanh hơn. Chúng ta lấy ví dụ ngành buôn bán
lẻ: ngành này rất khó cạnh tranh với các nhà bán lẻ trên mạng như Amazon. Cuộc
khủng hoảng này sẽ làm mất nhiều việc làm trong những ngành như vậy, và chỉ một
số ít chỗ làm sẽ quay trở lại. Hoặc là các hãng hàng không: Họ sẽ mất nhiều thời
gian mới vượt qua được cuộc khủng hoảng. Nhiều công ty đã nhận ra rằng các hội
nghị trực tuyến cũng có thể thay thế rất tốt các hội nghị quốc tế và tiết kiệm
nhiều tiền máy bay cho nhân viên.
.
ZEIT ONLINE: Cách phát triển này có ý nghĩa nào đối với một quốc gia, mà sự
bất bình đẳng đã lên khá cao và ý chí để tái phân phối lại khá thấp?
Joseph Stiglitz: Nếu giới chính trị không có các biện pháp cải tổ, bất bình đẳng
xã hội sẽ tiếp tục gia tăng. Đó là lý do tại sao cuộc bầu cử tháng 11 đóng vai
trò đặc biệt quan trọng. Chính quyền Trump ra sức bảo vệ các ngành công nghiệp
cũ. Các ngành công nghiệp như than đá sẽ không phải là một phần của nền kinh tế
năng động trong tương lai, dựa trên tri thức. Trong khi đó, đảng Dân Chủ quan
tâm nhiều hơn về bất công xã hội ở Mỹ, họ muốn chuyển đổi nền kinh tế về hướng
xã hội hơn. Do đó cuộc bầu cử tháng 11 là một quyết định về đường hướng phát
triển. Nếu người dân chọn con đường của Trump thì thất nghiệp và bất bình đẳng
sẽ vẫn còn cao trong dài hạn. Nếu ông ta thắng cử, Hoa Kỳ sẽ gặp rất nhiều khó
khăn, nhưng phần còn lại của thế giới cũng sẽ gặp số phận tương tự.
“Chúng ta vẫn sống
trong một nền dân chủ, cho dù nó còn nhiều thiếu sót”
ZEIT ONLINE: Ông dự đoán ra sao về những gì sắp tới?
Joseph Stiglitz: Cuộc khủng hoảng đã làm tăng đáng kể khả năng Trump sẽ thất cử.
Nhiều người nhận ra rằng, đất nước này đang cần một chính phủ đàng hoàng, rằng
khoa học là rất quan trọng, và lợi ích nhóm thường là nguy hiểm cho toàn xã hội.
Thêm vào đó là vấn đề nhân cách đặc biệt của Donald Trump. Trong dân chúng, nhận
thức ngày càng rõ ràng rằng, Trump là người không đúng cho việc cai trị đất nước
trong một cuộc khủng hoảng như thế này. Một người xúi dân uống chất khử trùng để
giết virus corona hoặc xách động dân vi phạm luật pháp ở Michigan.
.
ZEIT ONLINE: Ngay cả khi Trump thất cử, ông lấy sự lạc quan ở đâu mà nói Mỹ
sẽ có chuyển đổi thực sự? Ông đã từng đề cập đến sức mạnh của đồng tiền trong
chính trị Hoa Kỳ. Cho đến nay sức mạnh này không hề giảm, bất kể là ai đang làm
chủ tòa Bạch Ốc.
Joseph Stiglitz: Đúng vậy. Tuy nhiên, có đa số mạnh mẽ trong đảng Dân chủ rất quan
ngại sức mạnh của đồng tiền và các nhóm vận động hành lang. Thêm vào đó, trong
dân chúng có khoảng hai phần ba người Mỹ muốn thay đổi – ví dụ, phải kiểm soát
vũ khí chặt chẽ hơn, phải nâng mức lương tối thiểu lên hoặc phải xây dựng hệ thống
bảo hiểm y tế cho mọi người dân. Đặc biệt trong giới trẻ, ý chí thay đổi này là
rất lớn.
.
ZEIT ONLINE: Ý muốn thay đổi này có được từ đâu?
Joseph Stiglitz: Cuộc khủng hoảng hiện tại đã làm lung lay niềm tin vào thị trường
Mỹ. Ví dụ, thị trường không sản xuất nổi khẩu trang hoặc thiết bị bảo hộ cần
thiết. Chúng ta phải tưởng tượng đó là những giọt nước nhỏ xuống liên miên trên
đá, làm xói mòn những tư tưởng phổ biến ở Hoa Kỳ. Như hồi năm 2008, thị trường
không tạo ra việc làm cho người dân như đã hứa hẹn.
.
ZEIT ONLINE: Nhưng người thắng các cuộc bầu cử sơ bộ không phải là ông
Bernie Sanders của cánh tả, mà là ông Joe Biden của phe ôn hòa.
Joseph Stiglitz: Việc Joe Biden giành chiến thắng trong cuộc bầu cử sơ bộ đã bị một
số người hiểu lầm là một chiến thắng của phe cấp tiến trong đảng. Tuy nhiên, với
nhiều người dân Mỹ, ưu tiên cao nhất là Trump phải ra khỏi tòa Nhà Trắng. Trump
thật sự là một mối nguy cho nền kinh tế của chúng ta, cho nền dân chủ của chúng
ta và cho đất nước chúng ta. Đó là lý do tại sao đảng Dân chủ đã bỏ phiếu cho ứng
cử viên có cơ may chiến thắng lớn nhất trước Trump. Tôi luôn luôn nhận ra điều
này trong nhiều cuộc trò chuyện của tôi trên mọi miền đất nước. Một điều mà
chúng ta không nên quên: Biden đã được Barack Obama chọn để đại diện cho phe tả
trong đảng. Điều này cho thấy, đảng Dân Chủ đã có nhiều thay đổi trong những
năm gần đây.
.
ZEIT ONLINE: Cuộc khủng hoảng đang làm cho nợ công của Hoa Kỳ tăng lên gấp
bội. Một tổng thống mới liệu có còn đủ không gian để vung tay điều động chuyện
lớn không?
Joseph Stiglitz: Còn đủ lắm chứ. Thuế doanh nghiệp có thể được tăng lên mà không
làm cho đầu tư giảm lại. Chúng ta cũng sẽ tìm sự đóng góp nhiều hơn từ tầng lớp
chóp bu các thành phần đại giàu có. Thuế thừa kế có thể ngăn nước Mỹ khỏi trở
thành một chế độ tài phiệt do toàn người giàu thống trị. Và một loại thuế CO2,
nếu được thiết lập tốt, cũng sẽ rất có ý nghĩa. Tất cả có thể đem lại hàng ngàn
tỷ đô la cho quốc gia. Ngoài ra, lãi suất – và do đó gánh nặng lãi suất cho
chính phủ – sẽ vẫn ở mức thấp trong dài hạn.
.
ZEIT ONLINE: Khi nghe ông nói, người ta có thể đi đến kết luận rằng, cuối
cùng Donald Trump cũng đã làm được một điều tốt: Chính các hành vi sai trái lâu
nay của Trump đã làm cho nhiều người dân tỉnh mộng và thấy ra rằng một sự chuyển
đổi triệt để của Hoa Kỳ là điều vô cùng cấp thiết.
Joseph Stiglitz: Vâng. Ít nhất đó là một chút ánh sáng ở cuối chân trời mà tôi hy
vọng. Trong tháng 11 tới chúng ta sẽ xem liệu niềm hy vọng này có đúng không.
Chúng ta vẫn sống trong một nền dân chủ, cho dù nó còn nhiều thiếu sót. Chỉ cần
người dân đi bầu đông đủ là chúng ta có thể cải tổ hệ thống của đất nước.
______
No comments:
Post a Comment