Ian Bui
21/06/20
Phần
1
Lời dịch giả : Sau đây là một trích đoạn trong quyển sách sắp xuất bản của John
Bolton, cựu Cố vấn An ninh Quốc gia dưới quyền Donald Trump từ tháng 4, 2018 đến
tháng 9, 2019. Nguyên bản tiếng Anh đến từ Wall Street Journal - ianbui
John Bolton và Tổng
thống Trump (Alex Wong)
Chiến lược của Hoa Kỳ đối
với Trung Quốc trong hơn bốn thập niên qua được dựa
trên hai mệnh đề cơ bản. Thứ nhất là nền kinh tế Trung Quốc sẽ thay đổi và
không thể đảo ngược bởi sự thịnh vượng ngày một gia tăng do các chính sách
thiên thị trường tự do, đầu tư nước ngoài ngày càng nhiều, sự kết nối với thị
trường toàn cầu ngày càng sâu sắc, và các chuẩn mực kinh tế quốc tế sẽ ăn sâu
vào hệ thống. Cho phép Trung Quốc gia nhập WTO (Tổ chức Thương mại Thế giới) năm
2001 là hiện thực của ý tưởng này.
Mệnh đề thứ hai
là khi Trung Quốc giàu lên thì nền chính trị mặc nhiên sẽ cởi mở hơn.
Và một khi Trung Quốc dân chủ hơn, họ sẽ tránh né chuyện tranh
giành làm bá chủ khu vực hay toàn cầu, từ đó nguy cơ xung đột -
nóng hay lạnh - với cộng đồng quốc tế sẽ suy giảm theo.
Từ trong cơ bản hai mệnh
đề này đều sai. Sau khi được gia nhập WTO, Trung Quốc hoàn toàn đi ngược mọi dự
đoán. Họ đã chơi khăm WTO bằng cách theo đuổi một chính sách kinh tế quốc doanh
biến dạng, núp bóng một tổ chức mậu dịch tự do. Họ ăn cắp tài sản trí tuệ của
người khác ; buộc công ty ngoại quốc phải chuyển giao công nghệ cho mình ; và
tiếp tục quản lý nền kinh tế theo kiểu độc tài.
Trung Quốc chính thức
gia nhập WTO
Về mặt chính trị, Trung
Quốc ngày càng xa rời thay vì hướng đến dân chủ hoá. Với Tập Cận Bình, Trung Quốc
đã tìm ra một nhà lãnh đạo quyền lực và một chính phủ tập trung nhất kể từ thời
Mao Trạch Đông. Những cuộc đàn áp tôn giáo và chủng tộc quy mô vẫn tiếp diễn. Đồng
thời Trung Quốc thiết lập một đội ngũ đáng gờm để phục vụ chiến tranh mạng ; lần
đầu tiên sau 500 năm họ thành lập một lực lượng hải quân biển sâu ; họ tăng cường
kho vũ khí hạt nhân và tên lửa. Và nhiều thứ khác nữa.
Tôi cho những cái đó là mối
đe doạ lớn đối với lợi ích chiến lược của Hoa Kỳ và các nước đồng minh. Chính
phủ Obama trước đây gần như chỉ ngồi nhìn nó xảy ra.
Tổng thống Trump, từ góc cạnh
nào đó, chính là hiện thân của mối quan tâm ngày càng lớn của nước Mỹ về Trung
Quốc. Ông nhận ra một sự thật then chốt rằng sức mạnh quân sự chính trị phải dựa
trên một nền kinh tế cường thịnh. Trump hay nói việc ngăn chận không cho Trung
Quốc tăng trưởng một cách bất công, bằng đồng tiền của Mỹ, là cách tốt
nhất để đánh bại Trung Quốc về mặt quân sự. Điều này về cơ bản là đúng.
Nhưng câu hỏi đặt ra là
Trump phải làm gì trước mối đe doạ đó. Ban cố vấn của ông bị phân
hóa nặng nề trong tư tưởng. Một số thì thuộc thành phần "mê gấu
trúc", như bộ trưởng Tài Chánh Steven Mnuchin ; một số thì ủng
hộ mậu dịch tự do, như chủ tịch hội đồng kinh tế quốc
gia Larry Kudlow ; còn một số là diều hâu đối chọi Trung Quốc, như Bộ trưởng
Thương Mại Wilbur Ross, nhà đàm phán thương mại hàng đầu Robert
Lighthizer hay cố vấn thương mại cho tổng thống Peter Navarro.
Sau khi nhận chức cố vấn
an ninh quốc gia cho Trump vào tháng Tư, 2018, tôi phải đóng một vai trò vô vọng
nhất trong cả đám : Ép chính sách mậu dịch với Trung Quốc vào trong một khuôn
khổ chiến lược rộng lớn hơn. Chúng tôi nghĩ ra được một khẩu hiệu khá kêu :
"Một vùng Ấn Độ – Thái Bình Dương tự do và rộng mở". Nhưng khẩu hiệu
suông không phải là chiến lược, và chúng tôi đã cố gắng hết sức để không bị hút
vào trong cái lỗ đen của cuộc tranh chấp thương mại Mỹ-Trung.
Ngay từ ngày đầu, giải
quyết vấn đề mậu dịch đã diễn ra trong hỗn loạn. Ông Trump thích làm việc theo
kiểu gom người lại thành các đội quân nho nhỏ, trong phòng Bầu Dục hoặc Phòng
Roosevelt, để cho họ tranh cãi những đề tài phức tạp rất dễ gây tranh cãi này.
Và cứ như thế lặp đi lặp lại, cũng chỉ bao nhiêu đó vấn đề để rồi cuối cùng chẳng
có giải pháp nào cả. Hoặc tệ hơn nữa là hôm trước giải quyết thế này, vài hôm
sau hoàn toàn ngược lại. Họ làm tôi muốn điên cái đầu.
Cuộc bầu cử giữa kỳ vào
tháng 11, 2018 đã cận kề mà cuộc thương thuyết với Trung Quốc vẫn chưa đi tới
đâu. Mọi con mắt giờ dồn về hội nghị thượng đỉnh G-20 vào tháng sau ở Buenos
Aire, là lúc Trump và Tập sẽ có cơ hội gặp gỡ riêng. Đối với Trump đây là cuộc
hẹn hò trong mộng. Chỉ có hai tay anh chị, gạt hết đám Âu Châu ra rìa, ngồi lại
với nhau để "làm ăn".
Có gì để lo ? Với
Lighthizer thì có rất nhiều. Ông ta sợ Trump sẽ quá nhượng bộ khi được thả lỏng.
Trong buổi ăn tối ở
Buenos Aire ngày 1 tháng 12, Tập khởi sự bằng những lời lẽ ngọt như đường ngon
như mật, khen Trump không ngớt. Hắn đọc làu làu các câu thần chú chắc chắn đã
được đám cận thần soạn trước kỹ lưỡng. Trump thì ngược lại, thích gì nói nấy.
Không một ai phía Hoa Kỳ biết ông ta sẽ phát ngôn câu gì kế tiếp.
Cuộc họp Mỹ-Trung tại
Buenos Aire, 2019. (Pablo Monsivais/AP)
Một sự kiện nổi bật đáng
ghi nhận : Tập thổ lộ ông ta muốn làm việc với Trump sáu năm nữa. Trump trả lời
rằng nhiều người nói điều luật giới hạn hai nhiệm kỳ tổng thống nên được bãi bỏ
đối với ông. Tập than nước Mỹ sao có nhiều bầu cử quá, mà ông ta thì không muốn
đổi qua làm việc với người khác. Trump gật gù tán thành.
Cuối cùng thì Tập cũng đi
thẳng vào vấn đề, nêu ra điều kiện của Trung Quốc : Hoa Kỳ rút lại các mức thuế
quan hiện hành do Trump áp đặt ; hai bên sẽ kềm chế cạnh tranh qua việc thao
túng tiền tệ ; đồng ý không có những hành vi ăn cắp trên mạng (tử tế hết sức) ;
Mỹ cần dẹp bỏ các loại thuế Trump đề ra, hoặc chí ít cũng đồng ý không áp đặt
thêm thuế mới. Rồi Tập bồi thêm, "Người dân họ muốn vậy". Lúc ấy tôi
thật sự lo Trump sẽ gật đầu đồng ý với những đề xuất của Tập.
Xém chút nữa chuyện đó đã
xảy ra. Trump đơn phương đề nghị mức thuế sẽ tại vị ở 10% thay vì tăng lên 25%
như ông từng đe doạ trước đây. Để đổi lại, Trump chỉ yêu cầu Trung Quốc nhập cảng
thêm một số nông phẩm từ các tiểu bang có ảnh hưởng trong cuộc bầu cử. Nếu Tập
đồng ý thì tất cả các mức thuế sẽ được Hoa Kỳ gia giảm. Thật là ngoạn mục đến…
nghẹt thở.
Xong Trump quay qua hỏi
Lighthizer ông có bỏ sót điều gì không. Lighthizer phải cố gắng lắm mới chuyển
hướng cuộc đối thoại trở về với thực tại, tập trung vào những vấn đề cơ cấu và
bẻ gãy đề nghị của Tập. Khi buổi họp kết thúc, Trump cho biết Lighthizer sẽ là
người chịu trách nhiệm trong việc thương lượng, và Jared Kushner cũng sẽ tham
gia - nghe đến đây phía Trung Quốc chợt sáng mắt mỉm cười.
Nước cờ quyết định lộ ra
vào tháng Năm, 2019, khi Trung Quốc vi bội một số điều khoản trong giao ước
đang thành hình, kể cả những vấn đề cơ cấu. Đối với tôi, đây là bằng chứng
Trung Quốc không nghiêm túc mà chỉ nói đùa.
Ngày 18 tháng 6, một tuần
trước khi họ gặp nhau tại hội nghị thượng đỉnh G-20 ở Osaka, Nhật Bản, Trump
nói chuyện với Tập qua điện thoại. Khởi đầu cuộc gọi, Trump nói ông ta rất nhớ
Tập, và điều khiến ông nhận được nhiều sự ủng hộ nhất là thỏa hiệp thương mại với
Trung Quốc mà ông nghĩ sẽ có lợi cho ông rất nhiều về mặt chính trị.
Trump & Tập tại
G20, Osaka 2019 (Reuters)
Trong cuộc họp tại Osaka
ngày 29 tháng 6, Tập nói với Trump rằng mối quan hệ Mỹ-Trung là quan trọng nhứt
trên thế giới. Ông ta nói một số chính khách Mỹ (không đưa tên) có những phán
đoán sai lầm khi họ kêu gọi một cuộc chiến tranh lạnh mới với Trung Quốc.
Tôi không biết lúc đó Tập
muốn ám chỉ những người của đảng Dân Chủ, hay ai đó trong nhóm chúng tôi đang
ngồi tại bàn họp. Nhưng Trump thì ngay lập tức cho rằng Tập đang nói về phe Dân
Chủ. Ông tán đồng trong đảng Dân Chủ có nhiều người rất ghét Trung Quốc. Và rồi
như một cú sốc, Trump chuyển đề tài sang cuộc bầu cử tổng thống. Ông đề cập đến
khả năng kinh tế của Trung Quốc và nhờ Tập giúp một tay cho ông thắng cử. Ông
nhấn mạnh vai trò quan trọng của nhà nông ở Mỹ, cũng như việc Trung Quốc mua
thêm đậu nành và lúa mì sẽ có ảnh hưởng lớn thế nào đến kết quả bầu cử. Tôi muốn
in chính xác lời của tổng thống vào đây, nhưng quy trình khảo duyệt của nhà nước
trước khi xuất bản sách đã không cho phép.
Sau đó Trump bàn đến cuộc
thương thảo đã sụp đổ hồi tháng trước. Ông yêu cầu Trung Quốc hãy quay lại với
các đề nghị mà họ đã rút ra để hoàn tất một thỏa thuận thương mại vĩ đại và hấp
dẫn nhất lịch sử. Ông đề xuất Hoa Kỳ sẽ không đánh thuế lên $350 tỉ đô la hàng
hóa còn lại (theo cách tính của Trump) trong cán cân mậu dịch, nhưng rồi ông lặp
lại việc nhờ Tập mua giùm thật nhiều nông sản của Mỹ.
Tập đồng ý cả hai nên khởi
động đàm phán trở lại, hoan nghênh việc Hoa Kỳ sẽ không đánh thuế thêm, và đồng
ý đội ngũ đàm phán nên bàn thảo lại nông sản như vấn đề ưu tiên hàng đầu.
"Ngài là nhà lãnh đạo Trung Quốc vĩ đại nhất trong vòng 300 năm nay
!" Trump hoan hô, và vài phút sau sửa lại là "nhà lãnh đạo vĩ đại nhất
lịch sử Trung Quốc".
Trump & Bolton
Phần
2
Lời dịch giả : Đây là
phần hai (và hết) của trích đoạn từ quyển "The Room Where It Happened : A
White House Memoir" của John Bolton, cựu Cố vấn An ninh Quốc gia từ tháng
4, 2018 đến tháng 9, 2019, đăng trên Wall Street Journal -ianbui
Một buổi họp bên lề
hội nghị G20 tại Osaka, 6/2019. Từ trái : Wilbur Ross, Mike Pompeo, Donald
Trump, John Bolton, Peter Navarro (Susan Walsh/AP)
Sau khi tôi từ chức, những
cuộc thương thuyết có dẫn đến một "thỏa thuận" tạm vào tháng 12,
2019. Nhưng trên thực tế nó không đáng kể như ta tưởng.
Những cuộc nói chuyện với
Tập không chỉ phản ảnh sự bất nhất của Trump trong chính sách mậu dịch, nó còn
cho thấy sự nhập nhằng giữa lợi ích chính trị cá nhân với lợi ích quốc
gia. Trump hay lẫn lộn việc tư với việc công, không những trong thương mại
mà xuyên suốt mọi vấn đề liên quan đến an ninh quốc gia. Tôi không nhớ có bao
giờ ông ta đưa ra một quyết định quan trọng nào mà không có những tính toán cho
việc tái đắc cử trong đó.
Hãy thử nhìn cách Trump
giải quyết mối nguy hiểm từ công ty viễn thông Hoa Vi (Huawei) và ZTE của Trung
Quốc. Wilbur Ross [bộ trưởng Thương Mại] và nhiều nhân vật khác đã liên tục
thúc đẩy chính phủ Mỹ áp dụng các điều lệ cũng như hình luật cho những hành vi
phạm pháp, kể cả việc hai công ty này không thèm đếm xỉa gì đến luật cấm vận của
Hoa Kỳ đối với Iran và những quốc gia bất hảo khác. Mục đích quan trọng nhất của
những "công ty" như Hoa Vi và ZTE là xâm nhập các hệ thống thông tin
kỹ thuật và viễn thông, đặc biệt là 5G, để đặt chúng dưới sự kiểm soát của
Trung Quốc (mặc dù cả hai công ty này đều không đồng ý với cách mô tả đó, dĩ
nhiên).
Trump, ngược lại, xem
nguy cơ này không như một vấn đề về chính sách cần được giải quyết mà là một cơ
hội để biểu lộ thiện chí đối với Tập. Chẳng hạn như hồi năm 2018 Trump đã rút lại
các biện pháp trừng phạt mà Ross và Bộ Thương Mại đã áp đặt lên ZTE. Năm 2019
Trump ra đề nghị sẽ không truy tố Hoa Vi nếu công ty này hỗ trợ cuộc thương thảo
mậu dịch mà mục đích chính, dĩ nhiên, là để giúp Trump thắng cuộc bầu cử 2020.
Những cuộc trò chuyện như
thế nhiều vô kể. Chúng tạo ra khuôn mẫu cho những hành vi sai trái không thể chấp
nhận được, đồng thời xói mòn tính chính danh của vị trí tổng thống. Nếu như mà
những người trong đảng Dân Chủ ủng hộ cuộc đàn hạch năm 2019 đừng dồn hết nỗ lực
vào việc tấn công mặt trận Ukraine, nếu như họ chịu khó bỏ thì giờ điều tra có
hệ thống cách hành xử của Trump trong mọi chính sách đối ngoại, kết quả cuộc
đàn hạch có thể đã rất khác.
Người dân Hồng Kông
xuống đường năm 2019 (The Standard)
Trong lúc các cuộc đàm
phán thương mại đang diễn ra, người dân Hồng Kông ngày càng bất mãn bởi sự hiếp
đáp của Trung Quốc. Đạo luật dẫn độ xuất hiện như chiếc ngòi nổ. Đầu tháng 6,
2019 các cuộc biểu tình lớn bùng phát mọi nơi.
Ngày 12 tháng 6 là lần đầu
tiên tôi nghe phản ứng của Trump, khi ông ta được cho biết có gần 1 triệu rưỡi
người đã xuống đường hôm Chủ Nhật trước. "Lớn chuyện rồi đây", ông
nói. Nhưng liền ngay sau đó ông tiếp, "Tôi không muốn xía vô", và,
"Chúng ta cũng có vấn đề nhân quyền vậy".
Khi đó tôi rất mong Trump
sẽ dùng những gì đang xảy ra tại Hồng Kông làm đòn bẩy trong cuộc thương thuyết
với Trung Quốc. Nhưng có lẽ tôi khờ quá. Cùng tháng đó, nhân kỷ niệm 30 năm cuộc
thảm sát người biểu tình đòi dân chủ ở Thiên An Môn, Trump nhất định không đưa
ra một tuyên bố chính thức nào từ Bạch Cung. "Chuyện đó đã 15 năm rồi",
Trump nói (sai). "Đâu ai quan tâm đến nó nữa chi. Tôi đang cố gắng đạt một
thỏa thuận. Tôi không muốn gì khác". Vậy là kể như xong.
Trong khi đó thì cuộc đàn
áp người Duy Ngô Nhĩ của Bắc Kinh vẫn tiến hành. Trong bữa tiệc Giáng Sinh tại
Bạch Cung năm 2018, Trump hỏi tôi cớ chi chúng tôi bàn thảo việc xử phạt Trung
Quốc vì cách họ đối xử với người Duy Ngô Nhĩ - một sắc dân theo đạo Hồi sinh sống
chủ yếu ở tỉnh Tân Cương về phía Tây Bắc.
Tại bữa tiệc khai mạc hội
nghị G20 ở Osaka năm 2019, lúc không ai có mặt ngoài thông dịch viên, Tập nói với
Trump là thật ra hắn đang cho xây các trại tập trung ở Tân Cương. Theo lời
thông dịch viên của chúng tôi kể lại, Trump nói với Tập là ông ta nên tiến hành
việc xây trại, vì đó đích xác là chuyện cần phải làm. Matthew Pottinger, nhân
viên cao cấp nhất về Á Châu của Hội đồng An ninh Quốc gia, nói với tôi rằng
Trump cũng đã từng có phát biểu tương tự trong một chuyến thăm Trung Quốc vào
tháng 11 năm 2017.
Tổng thống Trump và
phu nhân Melania trong chuyến viếng thăm Trung Quốc tháng 11, 2017 ; bìa phải
là chủ tịch Tập. (Jonathan Ernst/Reuters)
Được nghe rao giảng hơi
nhiều bởi các nhà tài phiệt làm giàu nhờ đầu tư tại Đại Lục, Trump luôn tỏ vẻ bực
mình khó chịu khi có ai nhắc tới Đài Loan. Trump rất khoái so sánh bằng cách chỉ
ngón tay vào đầu cây bút lông Sharpie và nói, "Đây là Đài Loan", xong
chỉ vào chiếc bàn làm việc Resolute Desk trong phòng Bầu Dục và nói, "Còn
đây là Trung Quốc". Những cam kết và nghĩa vụ đối với một đồng minh dân chủ
của Hoa Kỳ bao lâu nay giờ chỉ còn có vậy.
Năm 2020 lại có thêm sấm
động từ Trung Quốc qua cơn đại dịch coronavirus. Trung Quốc đã che giấu, nguỵ tạo
và bóp méo thông tin về dịch bệnh ; bịt miệng y sĩ và những người chống đối ; cản
trở nỗ lực của Tổ chức Y tế Thế giới và những cơ quan khác trong việc truy tìm
thông tin chính xác ; mở ra các chiến dịch tin giả và tìm đủ mọi cách để nguỵ
biện rằng coronavirus không phải đến từ Trung Quốc.
Có rất nhiều điều đáng để
chỉ trích trong phản ứng của Trump, khởi đầu bằng sự khẳng định không ngơi và
ngoan cố rằng dịch bệnh đã được "kềm chế" và sẽ không gây thiệt hại
kinh tế gì cho lắm. Phản xạ tự nhiên của Trump xưa nay là dùng miệng lưỡi để gỡ
bí, nhưng với một cuộc khủng hoảng sức khỏe cộng đồng trầm trọng như vầy nó chỉ
làm cho ông và đất nước mất uy tín thêm. Những phát biểu của Trump càng lúc
càng giống như trò chữa cháy chính trị chứ không phải những lời khuyên có trách
nhiệm nhằm bảo vệ sức khỏe của người dân.
Tổng thống Trump họp
báo trong mùa đại dịch với Mike Pompeo (trái) và bác sĩ Anthony Fauci (phải).
Tuy nhiên cũng có một số
chỉ trích thật không đáng. Chẳng hạn như chuyện nhân sự của Hội đồng An ninh Quốc
gia (NSC) được tôi thu vén lại khi mới vào làm việc trong Bạch Cung được vài
tháng. Để giảm bớt tình trạng chồng chéo hay trùng lặp, và để tăng cường sự phối
hợp và hiệu năng, sẽ hợp lý hơn nếu ta nhập ủy ban lo về ‘Sức khỏe Toàn cầu và
Phòng thủ Sinh học’ của NSC vào ủy ban ‘Vũ khí Sinh học, Hóa học và Hạt nhân’.
Dịch bệnh và các cuộc tấn công sinh học có nhiều điểm giống nhau ; không những
vậy, kiến thức y khoa và y tế cần thiết để chống lại chúng cũng đi đôi với
nhau. Phần lớn các nhân viên làm việc cho ủy ban ‘Sức khỏe Toàn cầu’ đã được
chuyển sang ủy ban tổng hợp mới, nhưng họ vẫn tiếp tục làm việc y như trước.
Cơ cấu nội bộ của NSC
cùng lắm chỉ như sự rung động yếu ớt của một cánh bướm trong cơn sóng thần hỗn
loạn của Trump. Dù cho người đứng đầu Bạch Cung có thờ ơ, các viên chức có hiểu
biết trong NSC đã làm đúng nhiệm vụ của mình trong cơn dịch : họ đã đề nghị các
biện pháp ngăn ngừa lây bệnh như đóng cửa và giãn cách xã hội rất lâu trước khi
Trump đề xuất chúng hồi đầu tháng 3. Đội An ninh Sinh học của NSC đã hành động
đúng như ta mong muốn. Chỉ có chiếc ghế đằng sau cái bàn Resolute Desk là bị bỏ
trống.
Trong bầu không khí trước
mùa bầu cử 2020, Trump bỗng bẻ quẹo ngôn ngữ sang chống Trung Quốc. Mệt mỏi vì
chưa đạt được một thỏa thuận mậu dịch đáng kể, lo lắng vì ảnh hưởng chết người
từ đại dịch có thể đánh chìm chiếc xuồng chính trị của mình, Trump đổi sang chiến
thuật đổ thừa Trung Quốc, tất nhiên có dư lý do. Nhưng ta hãy đợi xem lời nói của
Trump rồi sẽ đi đôi với hành động hay không. Chính phủ đưa ra những tín hiệu
cho thấy Bắc Kinh sẽ lãnh hậu quả từ việc đàn áp người biểu tình Hồng Kông.
Nhưng tới giờ vẫn chưa thấy Hoa Kỳ áp dụng bất cứ sự trừng phạt nào.
Quan trọng hơn hết, màn tạo
dáng này của Trump có sẽ còn sau ngày bầu cử ? Nhiệm kỳ tổng thống của Donald
Trump không dựa trên một nền tảng triết lý, đại chiến lược hay chính sách nào cả.
Nó chỉ dựa trên Trump. Đây là điểm cần ghi nhớ cho những ai nghĩ rằng mình biết
Trump sẽ làm gì trong nhiệm kỳ thứ hai - nhất là những người luôn nhìn Trung Quốc
bằng cặp mắt thực tế.
John Bolton
Nguyên tác : The
Scandal of Trump’s China Policy, The Wall Street Journal, 17/06/2020
- trích từ quyến "The Room Where It Happened : A White House
Memoir" của cưụ Cố vấn An ninh Quốc gia John Bolton.
Ianbui dịch
Nguồn : Vietopian,19/07/2020
No comments:
Post a Comment