Lê
Viết Thọ
BBC News Tiếng Việt
24 tháng 10 201
Ý kiến nói rằng, tương lai ảm đạm của Mekong vì các
dự án thủy điện thượng nguồn, trong khi cơ chế tham vấn quốc tế không còn hiệu
quả.
Hôm 8/10, Liên minh Cứu
sông Mekong kêu gọi hủy bỏ đập Luang Prabang và các đập dòng chính được lên
kế hoạch khác.
Thông cáo được liên minh
này đưa ra khi bắt đầu quá trình tham vấn với dự án đập Luang Prabang.
Nhưng không phải đến lúc
này, số phận dòng sông này mới được quan tâm, mà tác động của các dự án đập thượng
nguồn lâu nay đã được nhiều chuyên gia cảnh báo.
Đặc biệt, những ngày gần
đây, báo chí quốc tế liên tục đề cập đến tác động của các dự án đập trên thượng
nguồn sông Mekong đến vùng hạ lưu, cũng như vấn đề chính trị nguồn nước trong mối
quan hệ giữa các quốc gia nằm ven dòng sông này.
Đập thủy điện Aa Xayaburi trên sông Mekong. TOM FAWTHROP
Trong những quốc gia chịu nhiều ảnh hưởng bởi các dự
án xây dựng đập trên sông Mekong, Việt Nam là quốc
gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất.
Mối nguy hại từ thủy điện thượng nguồn
Các đập thủy điện thượng nguồn đang ảnh hưởng đến cuộc
sống người dân hạ nguồn. TOM FAWTHROP
Trao đổi về những tác động cụ thể của các dự án thủy
điện Trung Quốc và Lào trên sông Lan Thương ở thượng nguồn Mekong đến vùng hạ
lưu, Kỹ sư Phạm Phan Long, Chủ tịch Quỹ Sinh thái Việt Nam (Viet Ecology
Foundation), một tổ chức phi chính phủ (NGO) tại Hoa Kỳ, nêu lên vài dẫn chứng
cụ thể.
Theo đó, trước khi hoạt động, ngay từ đầu các đập hiện
hữu Trung Quốc cần 42 tỉ m3 và Lào 33 tỉ m3 nước phải tích lũy cho các hồ chứa.
Lượng này đã chiếm tới 55% và 20% lượng nước hàng năm của lưu vực của hai nước
này. Kế đến, khi vận hành các hồ thủy điện này, chúng đã làm biến đổi quy trình
tự nhiên của dòng chảy.
Kỹ sư Long dẫn số liệu của Tiến sĩ Timo A. Rasanen
và các cộng sự phân tích từ dữ liệu hàng chục năm từ các trạm quan trắc, và xác
định rằng, chế độ thủy văn của lưu vực thực sự đã bị biến đổi chính là vì những
dự án từ thượng nguồn Trung Quốc.
Bên cạnh đó, cũng theo Kỹ sư Long, nghiên cứu hình ảnh
cụ thể từ vệ tinh nhiều năm của NASA, Giáo sư Yadu Pokhrel nhận định rằng, các
đập thượng lưu đã biến đổi nhịp đập và diện tích mặt hồ Tonle Sap.
Nếu tiếp tục xây các công trình thủy điện, sông
Tonle Sap sẽ không còn chảy ngược về Biển Hồ nữa và viễn ảnh 'trái tim thoi
thóp' Tonle Sap có ngày phải ngừng đập sẽ không còn xa.
Khi chế độ thủy văn Mekong bị đảo lộn như thế thì
môi sinh lưu vực rơi vào khủng hoảng khiến an ninh lương thực và sinh kế nông
ngư dân bị chao đảo. Viện Di sản của Hoa Kỳ đã tường trình rằng, dự án Sambor sẽ
gây thiệt hại ngư sản Campuchia 479 triệu USD/năm và thiệt hại về nông sản Việt
Nam là 74 triệu USD/năm.
Từ năm 2011, 263 tổ chức NGO đã ký thỉnh nguyện thư
yêu cầu chính phủ các nước vùng sông Mekong hủy bỏ dự án Xayaburi, nhưng không
được hồi đáp.
Năm 2015, Mạng lưới cộng đồng Mekong (United Mekong
Communities Network) với 15 đại diện các tổ chức xã hội dân sự ba nước hạ lưu
Việt Nam, Campuchia và Thái Lan cùng 10 tổ chức NGO đã viết thêm khuyến cáo lần
nữa cho các chính phủ Mekong.
Trong khi các chính phủ Mekong vẫn không hủy bỏ một
dự án thủy điện nào, thì Liên minh Cứu sông Mekong (Save the Mekong Coalition)
vừa công bố lời kêu gọi Lào hủy dự án Luang Prabang.
Tổ chức Sông ngòi Quốc tế, OXFAM, Quỹ quốc tế Bảo vệ
thiên nhiên và các viện nghiên cứu phát triển ở Úc, Mỹ đều có khuyến cáo tương
tự.
Vị trí các dự án thủy điện ở Đông Nam Á. Phạm Phan
Long soạn ra từ OpenDevelopmentMekong.
PHAM PHAN LONG
Hồi tháng Bảy, Ủy hội sông Mekong quốc tế xác nhận mực
nước đầu mùa lũ tháng 6, tháng 7 năm nay trên dòng Mekong đang ở mức thấp nhất
trong lịch sử.
Nhưng liệu điều đó có phải do sự tồn tại của các đập
thủy điện thượng nguồn như những gì Ủy hội này đưa ra hay chỉ do tác động của
biến đổi khí hậu?
Bàn luận chuyện này, Kỹ sư Long cho rằng, mưa ít dần
trên lưu vực do biến đổi khí hậu là có thật trên cả địa cầu, nhưng hạn hán đến
sớm hơn và khắc nghiệt hơn vào những khi khí hậu thiếu mưa là do việc vận hành
các hồ chứa thủy điện. Bởi các hồ này có thể giữ nước, gây nhân tai cho vùng hạ
du ngay cả khi có mưa cũng là mối lo ngại an ninh không thể loại trừ nhất là
khi có tranh chấp.
Bên cạnh đó, ông Long nhận định thêm: "Một nguy
hại rất khó nhận ra là Trung Quốc và cả Lào nữa, hàng năm đã cùng sớm cắt giữ
nước sông Mekong vào mùa mưa, không chờ mùa khô, khiến mực nước Biển Hồ Tonle
Sap không còn dâng cao theo nhịp lũ có trước. Hệ quả là Tonle Sap mất dần mùa
nước nổi. Sang đến mùa khô, Biển Hồ không có số nước thặng dư hàng chục triệu
m3 để chảy về giúp cho đồng bằng sông Cửu Long chống mặn.
"Nếu chỉ nhìn mực nước sông Mekong vào mùa khô
không thấy suy giảm, người ta sẽ biện hộ tránh trách nhiệm cho Trung Quốc và
Lào, trong khi họ đã âm thầm chiếm đoạt nước từ trước rồi.
"Trung Quốc và cả Lào, trên thực tế, đã không hề
bù đắp tăng lưu lượng nước cho Campuchia và Việt Nam vào mùa khô, dù lý thuyết
và tuyên truyền, họ vẫn nguỵ biện cho thủy điện là phải xả nước để chạy
tua-bin, điều mà người dân hạ lưu không thể tin, vì họ không hề thấy," ông
Long nói.
Mekong không chỉ là nguồn nước mà còn gắn với cuộc sống
của cư dân ven bờ. LY KE HIEN
Trung Quốc tăng khả năng khống chế khu vực
Ông Brian Eyler, Giám đốc Chương trình Đông Nam Á,
Trung tâm nghiên cứu Stimson, Mỹ, trong một hội thảo mới đây tại Việt Nam có
nói rằng, Trung Quốc trữ nước cho tương lai bằng các đập thủy điện.
Nhưng phải chăng việc Trung Quốc xây các đập thượng
nguồn, bên cạnh mục tiêu kinh tế, còn nhằm biến các quốc gia hạ nguồn thành
'con tin' cho mục tiêu chính trị?
Trả lời câu hỏi này của BBC News Tiếng Việt, Kỹ sư
Long nói rằng, trên thực tế, 65 triệu dân cư Mekong đã trở thành nạn nhân của 'cơn
say' điên thủy điện và chiến tranh không tiếng súng do Trung Quốc khởi xướng và
chỉ đạo. Một nửa số dự án trên Mekong là do Trung Quốc tài trợ tham gia và thực
hiện.
Ông Long nói: "Là
quốc gia láng giềng với 6,5 triệu dân, Lào không thể ngang nhiên bất chấp sinh
kế 16 triệu dân Campuchia và 95 triệu dân Việt Nam, nếu không có Trung Quốc che
chắn cho họ. Trung Quốc đầu tư vào cơ sở hạ tầng ở Lào, Campuchia và cả Việt
Nam dễ dãi, không quan tâm đến các tác động xã hội môi sinh, nhân quyền hay dân
quyền lao động.
"Tôi đã từng phân tích trên Viet Ecology từ năm 2016 và nay có thể
nói rằng, Trung Quốc đã thành công toàn diện trong chiến lược phát triển quyền
lực mềm với tổ chức Hợp tác Lan Thương-Mekong, Ngân hàng đầu tư hạ tầng châu Á
và chiến lược 'Nhất đái nhất lộ' đối với các quốc gia Mekong.
Nắm trong tay thủy điện, an ninh nước, an ninh lương thực và cả an ninh
năng lương của khu vưc, Trung Quốc đã củng cố quyền lực mềm và tăng cường khả
năng khống chế khu vực của họ," Kỹ sư Long phân
tích.
Trong một thông cáo báo chí phát đi đầu tháng 10, Tổ
chức Mạng lưới sông ngòi Việt Nam từng cho rằng, việc phát triển thủy điện trên
dòng chính sông Mê Kông đe dọa nghiêm trọng đến môi trường và sinh kế của hàng
triệu người dân đang sống dựa vào con sông này.
Ngoại trưởng Hoa Kỳ Mike Pompeo tại Hội nghị Bộ trưởng
Sáng kiến Hạ nguồn Mekong từng cho rằng, sông Mekong hiện đang ở mực nước thấp
nhất trong vòng một thập kỷ có liên quan đến quyết định chặn nước ở thượng nguồn
của Trung Quốc. JONATHAN ERNST/GETTY
IMAGES
David
Hutt trong một bài báo trên Asiatimes cho biết là, Trung Quốc đã
xây 11 đập và đang lên kế hoạch xây thêm 8 đập khác trên thượng nguồn.
Tại quốc gia láng giềng với Việt Nam là Lào, trên
dòng chính sông Kekong, hiện đã có 2 đập thủy điện đã và đang xây dựng là
Xayaburi và Don Sahong. Cuối tháng Bảy, Chính phủ Lào đã đệ trình bản mô tả chi
tiết về dự án đập thủy điện Luang Prabang để chuẩn bị tham vấn.
Thủy điện Luang Prabang có công suất 1.410 MW nằm
cách thị trấn Luang Prabang của Lào 30 km.
Thủy điện này sẽ làm trầm trọng hơn những tác động
môi trường mà đồng bằng sông Cửu Long đang phải đối mặt.
Nhưng điều
đáng ngạc nhiên là các doanh nghiệp nhà nước Việt Nam cũng tham gia các dự án
xây dựng các đập trên sông Mekong.
Bác sĩ Ngô Thế Vinh, tác giả cuốn "Cửu Long cạn
dòng, Biển Đông dậy sóng" từng nhận định, "Hà Nội cho phép công ty quốc
doanh PetroVietnam Power Corporation ký bản Biên bản Ghi nhớ MOU với chính phủ
Lào đầu tư xây con đập Luang Prabang, con đập dòng chính lớn nhất của Lào, cũng
có nghĩa là Việt Nam đã gửi đi một tín hiệu "bật đèn xanh" cho toàn 9
dự án đập dòng chính của Lào."
Kỹ sư Phạm Phan Long cũng chung nhận định khi cho rằng,
"chính phủ Việt Nam đã quy hàng chiến lược thủy điện Lào từ năm 2007, đúng
như những gì bác sĩ Ngô Thế Vinh nhận định. Lúc đó, Việt Nam phải có nhượng bộ
chiến lược, chấp nhận hy sinh đồng bằng sông Cửu Long đổi lấy Luang Prabang và
cho phép công ty Petro Vietnam Power đầu tư vào."
Kỳ
2: Giải pháp cho cuộc chiến tài nguyên nước xuyên biên giới?
---------------------------------------
XEM THÊM
Ngô Thế Vinh
16/10/2019
Với chính phủ Lào thì Biên bản Ghi nhớ – Memorandum
of Understanding – năm 2007 về dự án thủy điện Luang Prabang với Việt Nam không
thuần chỉ là một “quid pro quo – trao đổi dịch vụ giữa hai bên” nhưng có một ý
nghĩa chiến lược lớn lao hơn một con đập rất nhiều: đó là Việt Nam đã bật tín
hiệu đèn xanh đối với toàn chuỗi 9 con đập dòng chính trên sông Mekong của Lào.
Chính phủ Lào đã rất khôn ngoan hiểu rõ rằng từ nay 2007, trên thực tế – de
facto, mọi phản đối của Việt Nam nếu có cũng chỉ là chiếu lệ; và giới am hiểu
tình hình lưu vực sông Mekong đã thấy rõ một Hà Nội bị chi phối bởi các nhóm lợi
ích, và đã bị khuất phục và quy hàng trước chiến lược thủy điện của Lào. (Ngô
Thế Vinh)
CON DOMINO THỨ NĂM
Ngày 31/07/2019 chính phủ Lào chính thức gửi hồ sơ tới
Ủy Hội Sông Mekong / MRC về dự án xây con đập dòng chính Luang Prabang với
yêu cầu tiến hành thủ tục PNPCA ba
giai đoạn: (1) Thủ tục Thông báo / Procedures for Notification, (2)
Tham vấn trước / Prior Consultation, (3) Chuẩn thuận / Agreement. Thay
vì ra thông báo ngay, MRC đã trì hoãn 7 tuần lễ sau mới đưa ra thông cáo báo
chí về sự kiện này. Đến ngày 25/09/2019, MRC đã bào chữa cho quyết định im
lặng 7 tuần lễ với lý do: “Thông báo của Lào gửi tới chưa đầy đủ để có thể tiếp
cận với phần tổng quan của dự án / project overview và lộ trình tham khảo /
roadmap for consultation, giúp quần chúng hiểu tốt hơn về dự án và tiến trình
tham vấn.” Cũng vẫn ban Thư ký MRC giải thích tiếp, “Học được từ kinh nghiệm, lần
này chúng tôi có kế hoạch thông báo chính thức khi có đủ những tài liệu cần thiết
để quần chúng và các bên liên quan / stakeholders có thể khảo sát và đóng góp ý
kiến cho tiến trình tham vấn thêm ý nghĩa. Chúng tôi sẽ duy trì cùng mức độ cởi
mở và minh bạch / transparency trong suốt tiến trình tham vấn.” (2)
No comments:
Post a Comment