Vấn
đề tôn giáo tại Tây Nguyên: Chính quyền càng can thiệp thô bạo càng không có lối
thoát
Văn
Tâm - Luật Khoa
June 13, 2023
Các sắc tộc bản địa không chấp nhận sự kiểm soát của người Kinh đối với
Tây Nguyên.
Lưu ý: Bài viết
này được đăng trong lúc diễn ra sự kiện các trụ sở công quyền xã tại tỉnh Đắk Lắk
bị tấn công. Tuy nhiên, nội dung của bài viết có thể sẽ không liên quan đến
nguyên nhân thực sự của vụ việc. Bài viết chỉ nhằm cung cấp thêm thông tin về
khu vực Tây Nguyên.
Y Bham Enuôl, người dân tộc Êđê, người sáng lập và lãnh đạo tổ
chức FULRO (thứ ba từ trái sang), chụp ảnh
với phóng viên William H. Chickering của tờ The New York Times. Ảnh: The New
York Times.
.
Đối với người dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên,
khu vực này là vùng đất linh thiêng. Vùng đất ấy vốn thuộc về tổ tiên của họ, từng
con suối, từng gốc cây, từng hòn đá đều có dấu ấn của ông cha.
Đối với người Kinh, Tây Nguyên là một kho báu
vô tận, đất đai màu mỡ, khí hậu hài hòa, người dân tộc thiểu số lười biếng, kém
lanh lợi, dễ bề lợi dụng.
Kể từ khi người Pháp khám phá ra vùng Tây
Nguyên và đặt những bước chân xâm lược đầu tiên của mình thì cho đến nay, Tây
Nguyên vẫn là vùng đất chưa bao giờ yên ả.
Những cuộc xung đột vũ trang ở Tây Nguyên đã nổ
ra rất lớn từ thời Việt Nam Cộng hòa, xoay quanh các vấn đề như xóa bỏ quyền tự
trị, đồng hóa văn hóa, xâm chiếm đất đai, cắt giảm thành phần dân tộc trong bộ
máy chính quyền, v.v.
Tuy nhiên, tôn giáo là vấn đề dai dẳng, căng
thẳng, phức tạp nhất ở khu vực Tây Nguyên. Tôn giáo ở Tây Nguyên luôn song hành
cùng hàng loạt vấn đề phức tạp khác.
.
Tin Lành Đề-ga và FULRO
Theo tiếng Ê-đê, “Đề-ga” là từ dùng để chỉ các
sắc dân thiểu số sống ở vùng núi cao. Đề-ga từng được một số nhà hoạt động vũ
trang ở Tây Nguyên sử dụng để đặt tên cho một mặt trận dân tộc khi chống lại
chính quyền Việt Nam Cộng hòa trong những năm 1960.
Cụm từ “Tin Lành Đề-ga” được chính quyền cộng
sản Việt Nam sử
dụng rộng rãi từ những năm 2000 để cáo buộc các cuộc biểu tình tại Tây
Nguyên. [1]
Chính quyền cho rằng các cuộc biểu tình đòi
quyền sở hữu đất đai, quyền tự do tôn giáo ở Tây Nguyên bị các thành viên từng
tham gia Mặt trận FULRO đang sống ở nước ngoài “giật dây”. Họ đã thành lập các
nhóm Tin Lành, và sử dụng các nhóm tôn giáo này để chống đối chính quyền Việt
Nam.
FULRO (tiếng Pháp: Front
unifié de lutte des races opprimées, tiếng Anh: United Front for the
Liberation of Oppressed Races, tạm dịch là Mặt trận thống nhất Giải phóng các sắc
tộc bị áp bức) là một mặt trận dân tộc thành lập năm 1964 và có diễn biến lịch
sử rất phức tạp.
Mặt trận này là sự tiếp nối tranh đấu của các
mặt trận dân tộc Tây Nguyên trước đó khi Tổng thống Ngô Đình Diệm can thiệp quá
mạnh tay vào Tây Nguyên. Chính quyền Sài Gòn bấy giờ đã quyết định xóa bỏ chế độ
tự trị Hoàng triều cương thổ, tái định cư cho hàng trăm nghìn người Bắc di cư ở
vùng Tây Nguyên, ép buộc người dân nơi đây từ bỏ văn hóa bản địa, không cho
phép học thổ ngữ, v.v.
FULRO đã không ngần ngại tổ chức các cuộc tấn công vũ trang. Ví dụ như năm 1965, lực lượng này
giết chín hành khách người Kinh trên một chuyến xe khách. Trong một vụ khủng bố
khác, FULRO đã giết chết 12 người Kinh, trong đó có bốn công chức và hai cảnh
sát cũng trên một chuyến xe khách. [2]
Việc FULRO tiến hành bạo lực vũ trang nhằm gây áp lực buộc chính quyền Sài Gòn đáp ứng các yêu
sách như đuổi người Kinh ra khỏi Tây Nguyên, khôi phục văn hóa, tín ngưỡng bản
địa, cho phép thành lập quân đội riêng, có lá cờ riêng, cải thiện chính sách
giáo dục, công nhận quyền sở hữu đất đai cho người dân bản địa, tái lập tòa án
phong tục, v.v. [3]
Sau năm 1975, mặt trận này vẫn còn tổ chức tấn
công chế độ mới nhưng đã rút sang Campuchia trú ẩn vào năm 1979. Tới năm 1992,
hơn 400 thành viên cuối cùng của mặt trận này và gia đình họ được tái định cư ở Mỹ và các nước khác. [4]
Mặc dù vậy, các cuộc nổi dậy lớn ở Tây Nguyên
vẫn kéo dài từ năm 2001 đến tận năm 2008 và còn liên tục âm ỉ cho đến nay.
Những vấn đề sau năm 1975
Sau năm 1975, Việt Nam gần như tự cô lập mình
với thế giới. Tây Nguyên là khu vực mà chính quyền đã can thiệp rất nặng nề do
những chính sách duy ý chí.
Cuộc di cư kinh tế mới sau năm 1975, các cuộc
di cư tự do từ miền Bắc kéo dài cho đến cuối thập niên 1990, sự bành trướng của
các nông trường quốc doanh đã khoét sâu thêm sự phân biệt đối xử với người bản
địa về vấn đề đất đai.
Vấn đề kỳ thị tôn giáo cũng trở nên sâu sắc
hơn khi chính quyền mới cho rằng đạo Tin Lành và Công giáo là tôn giáo liên
quan đến thực dân, đế quốc nên cấm người dân cầu nguyện.
Dù bị đàn áp nhưng đạo Tin Lành vẫn phát triển
nhanh chóng ở Tây Nguyên. Số tín đồ Tin Lành ở Tây Nguyên đã tăng hơn bốn lần từ năm 1975 đến năm 1999 với tổng số
228.618 tín đồ. Đến đầu năm 2002, tỉnh Gia Lai chỉ công nhận hai mục sư, trong
khi số tín đồ theo đạo Tin Lành của tỉnh là khoảng 100.000 người. [5]
Bất chấp thực tế đó,
chính quyền luôn cho rằng sự phát triển quá nhanh của đạo Tin Lành sẽ là cầu nối
để người dân tộc liên kết nhau chống chính quyền. Do vậy, chính quyền đã tổ chức chiến dịch trấn áp những người theo đạo Tin Lành tự
phát như bắt giam, tra tấn, đốt nhà thờ, triệt tiêu đường sinh sống của họ,
v.v. [6]
Vấn đề ở Tây Nguyên bắt đầu
phức tạp dần, không chỉ liên quan đến tôn giáo mà còn là đất đai bị cưỡng chiếm,
phong tục bị xói mòn, nghèo đói bao phủ, v.v.
Năm 1998, ba nhà nghiên cứu Neil L. Jamieson,
Lê Trọng Cúc, A. Terry Rambo đã dự đoán rằng ngòi nổ sẽ được kích hoạt bất cứ
lúc nào khi một cộng đồng người dân tộc bị bần cùng hóa từ vật chất đến tinh thần.
[7]
Không lâu sau, từ năm 2001 đến năm 2008, Tây
Nguyên chứng kiến hàng loạt các cuộc nổi dậy lớn nhỏ của người dân tộc thiểu số.
Chính quyền đã trấn áp bằng bạo lực nhưng chưa bao giờ công bố số người chết, bị
bắt giam hay thừa nhận nguồn gốc xung đột thực sự ở Tây Nguyên.
Năm 2004, Mỹ đưa
Việt Nam vào danh sách Các quốc gia cần Quan tâm Đặc biệt về tự do tôn
giáo. Mỹ cho rằng Việt Nam giam giữ nhiều tù nhân tôn giáo, đóng cửa các nhà
nguyện, cưỡng bức từ bỏ đức tin tôn giáo, đánh đập và giết hại các tín đồ tôn
giáo, trong đó có khu vực Tây Nguyên. [8]
Dù chính quyền đã nỗ lực cải thiện nhiều
phương diện về đời sống ở Tây Nguyên, bao gồm cả vấn đề tôn giáo, nhưng nỗ lực
này vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu của người dân bản địa.
Can thiệp sớm, can thiệp mạnh
Tại Thái Lan, có một khu tị nạn của hàng trăm
người Tây Nguyên ở Bangkok. Những người này vượt biên từ các tỉnh thuộc Tây
Nguyên qua biên giới Campuchia, Lào đến Thái Lan xin tị nạn với Liên Hiệp Quốc.
Hầu hết họ đều cho rằng bị chính quyền Việt
Nam ngăn cấm tự do sinh hoạt đạo Tin Lành, sách nhiễu, bắt giam vô cớ và tra tấn
họ cùng người thân trong gia đình, cưỡng chiếm đất đai của họ, v.v.
Việc tự tổ chức sinh hoạt đạo Tin Lành là nhu
cầu thực tế của người dân Tây Nguyên. Tuy nhiên, chính quyền không chấp nhận
hình thức này. Các nhóm Tin Lành tự phát nếu bị phát hiện thì đều bị công an trấn
áp. Người dân muốn theo đạo phải tham gia vào các nhóm Tin Lành được nhà nước cấp
phép.
Có lẽ chính quyền không chấp nhận một mầm mống
nào của sự liên kết giữa các sắc tộc thiểu số, nhất là tập hợp của những nhóm sắc
tộc có cùng hoàn cảnh bị cưỡng chiếm đất đai, bị đàn áp tôn giáo.
Can thiệp sớm, can thiệp mạnh là chiến thuật
được sử dụng tại Tây Nguyên. Theo đó, chính quyền không ngần ngại bắt bớ sai,
tra tấn nhầm bất cứ ai có liên quan đến tôn giáo hay tụ tập người dân nói về
các vấn đề xã hội.
Chiến thuật này có lẽ đã gây hoang mang rất lớn
đối với người dân bản địa, và thúc đẩy một số người dân tìm cách vượt biên, xin
tị nạn ở nước thứ ba.
Mất tôn giáo là mất tất cả
Tây Nguyên không chỉ có Tin Lành Đề-ga mà còn
có các nhóm tôn giáo mới như đạo Hà Mòn, Hội thánh Tin Lành Đấng Christ, v.v.
Vào tháng 3/2020, ba người dân tộc lẩn trốn đến
chín năm trong rừng đã bị công an tỉnh Gia Lai bắt
giữ. Lúc đầu, chính quyền cho rằng đây là ba đối tượng cốt cán của đạo Hà
Mòn chuyên tổ chức chống phá chính quyền. [9] Ba tháng sau đó, ba người này được thả về nhà. Sự thật là cả ba người đều không liên quan
đến bất kỳ hoạt động chống chính quyền hay dính líu đến tổ chức nước ngoài nào.
Họ lẩn trốn vì họ khiếp sợ sự trấn áp của chính quyền do họ theo đạo Hà Mòn.
[10]
Niềm tin tôn giáo của người dân bản địa Tây
Nguyên không gì có thể lay chuyển được. Tôn giáo là vấn đề sống còn của người
dân Tây Nguyên.
Tuy nhiên, chính quyền không chấp nhận việc
hình thành các nhóm tôn giáo mới do lo ngại về vấn đề an ninh, lợi dụng tôn
giáo để liên kết người dân. Bất kỳ các nhóm tôn giáo nào được thành lập sẽ bị
trấn áp ngay lập tức.
Trong khi đó, bản chất của người Tây Nguyên là
không dễ bị đồng hóa. Họ có lòng tự tôn dân tộc rất cao. Họ không bao giờ xem
mình là người Việt, không chấp nhận sự kiểm soát của người Kinh đối với vùng đất
linh thiêng này.
======================
Luật
Khoa 360: Vụ tấn công trụ sở công quyền xã tại Đắk Lắk
Diễn
ra tại điểm nóng liên quan đến đất đai, sắc tộc và tôn giáo.
Luật
Khoa tạp chí Luật Khoa tạp chí
Khi
Tây Nguyên không còn là nhà
Những
người cùng khổ ở Đắk Nông
Khi ước
mơ thoát nghèo lại dẫn đến chấn song sắt và xà lim tử tù.
----------------
Chú thích
1. Thái Thanh. (2022). Bản tin Tôn giáo tháng
3/2020: Triệt hại FULRO và tự do tôn giáo | Luật Khoa tạp chí. Luật Khoa Tạp
Chí. https://www.luatkhoa.com/2020/07/ban-tin-ton-giao-thang-3-2020-triet-hai-fulro-va-tu-do-ton-giao/
2. Từ FLM đến FULRO - Cuộc đấu tranh của
các dân tộc thiểu số miền Nam Đông Dương, trang 74. (2007). Champaka. https://champaka.info/images/stories/CHAMPAKA/TAPSAN/Champaka7/05%201964-1969.pdf
3. Xem [2].
4. (2019, September 8). Khi Tây Nguyên không
còn là nhà. Luật Khoa tạp chí.
https://luatkhoa.org/2019/09/khi-tay-nguyen-khong-con-la-nha/
5. Xem [4[.
6. Xem [4].
7. Xem [4].
8. Văn Tâm. (2022). Mỹ đưa Việt Nam vào Danh
sách Theo dõi Đặc biệt về tự do tôn giáo: 16 năm vẫn quanh quẩn. Luật Khoa Tạp
Chí. https://www.luatkhoa.com/2022/12/viet-nam-lot-vao-danh-sach-theo-doi-dac-biet-ve-tu-do-ton-giao-cua-my-16-nam-van-quanh-quan/
9. Thái Thanh. (2022b). Bản tin Tôn giáo tháng
3/2020: Triệt hại FULRO và tự do tôn giáo | Luật Khoa tạp chí. Luật Khoa Tạp
Chí. https://www.luatkhoa.com/2020/07/ban-tin-ton-giao-thang-3-2020-triet-hai-fulro-va-tu-do-ton-giao/
10. Thái Thanh. (2020, November 13). Tôn giáo
tháng 6: Tín đồ về từ rừng, tranh chấp đất đai, VN phản đối báo cáo của Mỹ… Luật
Khoa tạp chí. https://luatkhoa.org/2020/07/ton-giao-thang-6-tin-do-ve-tu-rung-tranh-chap-dat-dai-vn-phan-doi-bao-cao-cua-my/
No comments:
Post a Comment