Làm thế nào để giúp người khác lên tiếng? Và điều đó có ích gì
cho bạn?
Y Chan - Luật
Khoa
October 11, 2022 . 9:56 PM
https://www.luatkhoa.com/2022/10/lam-the-nao-de-giup-nguoi-khac-len-tieng/
Ảnh bìa sách: Amazon. Ảnh nền: Getty Images. Đồ họa:
Luật Khoa.
Tình huống dưới đây sẽ rất quen thuộc với nhiều
người.
Nhân vật đứng đầu tổ chức lập ra một chiến lược
mới. Để lấy ý kiến đóng góp, người lãnh đạo này cho tất cả nhân viên vào một
phòng họp lớn, riêng ông đứng trên sân khấu thuyết trình say mê về chiến lược của
mình. Sau một tràng diễn thuyết, lãnh đạo này kết thúc bằng việc xoa tay mãn
nguyện và lớn tiếng hỏi: “Ai có ý kiến gì không?”.
Nếu bạn đã từng tham gia vào tình huống tương
tự, chắc hẳn bạn đoán được kết quả. Cả phòng họp rộng lớn im phăng phắc, và sau
đó một vài ý kiến hú họa được đưa ra, hoặc khen ngợi chiến lược của lãnh đạo,
hoặc chỉ ra một hai tiểu tiết vặt vãnh có thể chỉnh sửa.
Không một ai dám lên tiếng phản biện người đứng
đầu.
Còn đây là một tình huống khác cũng diễn ra
trong thực tế.
Một lãnh đạo doanh nghiệp đề ra ý tưởng chiến
lược mới. Thay vì cho tất cả nhân viên vào phòng họp, cô mời mọi người tham dự
một buổi cafe ngoài trời. Trong không khí nhẹ nhàng, cô giới thiệu với mọi người
về ý tưởng của mình.
Khi kết thúc, thay vì hỏi trực tiếp xem ai có
ý kiến gì về nó, cô mời mọi người tham gia vào các vai giả định. Người sẽ đóng
vai khách hàng, người đóng vai đối thủ, người là đối tác, người tưởng tượng
mình là nhân viên mới vào làm ngày đầu. Với mỗi vai trò đó, mỗi người cần chỉ
ra hai vấn đề lớn nhất của chiến lược mới.
Không khó để hình dung, người lãnh đạo trong
tình huống này nhận được nhiều ý kiến xác đáng và có giá trị hơn nhiều.
Việc những người trong một tổ chức có lên tiếng
phát biểu suy nghĩ thực của mình hay không dĩ nhiên không chỉ phụ thuộc vào
cách tiếp cận của lãnh đạo, mà còn do rất nhiều yếu tố khác, ví dụ như văn hóa
của tổ chức và nếp suy nghĩ của cộng đồng.
Nhưng có một thực tế không thể phủ nhận, rằng
mỗi người, đặc biệt là những ai được trao quyền lực, đều có sức ảnh hưởng giúp
người khác chủ động lên tiếng, hoặc góp phần bóp nghẹt tiếng nói của họ.
Các tình huống nêu trên được Megan Reitz, giáo
sư nghiên cứu về thuật lãnh đạo và đối thoại tại Hult International Business
School (Vương quốc Anh), kể trong một chương trình podcast gần đây. [1] Nó cũng là nội dung quyển sách có tên
“Speak Up: Say What Needs to Be Said and Hear What Needs to Be
Heard” (Cất tiếng: Nói những thứ cần nói và nghe những gì cần nghe) với
Megan Reitz và John Higgins là đồng tác giả. [2]
Trọng tâm của quyển sách, như tiêu đề, là các
kết quả nghiên cứu và hướng dẫn thực tế về cách thức để mỗi người tự tin cất
lên tiếng nói của mình, đồng thời giúp người khác cất tiếng nói của họ.
Tinh thần của sách bao quanh cách chúng ta hiểu
về quyền lực.
Nhưng trước tiên, việc giúp mình lên tiếng thì
có thể hiểu được, còn giúp người khác lên tiếng thì mình được lợi gì?
Không ai, kể cả
lãnh đạo tài ba nhất, là biết tuốt mọi thứ
Không ai biết hết mọi thứ trên đời và có đủ tất
cả các câu trả lời để một mình quyết định mọi chuyện của một tổ chức.
Điều tưởng chừng như là chân lý hiển nhiên đó,
nếu nhìn vào lịch sử đã qua của nhân loại, hóa ra không hề hiển nhiên.
Xuyên suốt lịch sử là vô số câu chuyện về những
người đứng đầu luôn tự tin rằng mình biết hết, hoặc biết nhiều hơn tất cả những
người khác, để rồi tự đưa ra các quyết định cho tổ chức mà không cần tham khảo
bất kỳ ai. Hậu quả tệ nhất của những quyết định độc đoán đó, trong hầu hết trường
hợp, đều do những người khác gánh chịu.
Và đó không chỉ là câu chuyện của quá khứ.
Ngay trong thời điểm hiện tại, chúng ta cũng dễ
dàng chứng kiến hình ảnh những người đứng đầu tự xưng là mình giỏi hơn tất cả,
và niềm tin bất diệt này được một số lượng đáng kể những người ủng hộ chia sẻ.
Theo cách mà các tác giả diễn đạt trong
"Speak Up", “chúng ta có một thứ niềm tin bắt rễ sâu trong người, rằng
nếu là người đứng đầu, ta có đủ hết câu trả lời, và vì thế không cần phải hỏi ý
kiến ai”.
Niềm tin này xuất hiện ở mọi nơi, từ Đông sang
Tây, trong mọi thể chế, từ độc tài đến dân chủ, và trong mọi tôn giáo.
Nó bắt nguồn từ cách hiểu phổ biến, rằng quyền
lực là một thứ được sở hữu, và hễ ai nắm giữ quyền lực thì tức là họ hơn người.
Đó cũng là lý do mà khi nói đến quyền lực, người ta hay dùng hình ảnh chiếc ghế
hoặc ngai vàng để làm biểu tượng ẩn dụ.
Theo Reitz và Higgins, trong rất nhiều trường
hợp, quyền lực chỉ là sản phẩm (tưởng tượng) đi kèm của các nhãn dán (labels)
hay chức danh (titles) mà chúng ta có. Những thứ nhãn dán/ chức danh đó nhiều
khi lại là sản phẩm vô tình của lịch sử và xã hội nhiều hơn là thước đo thể hiện
năng lực, trí tuệ hay phẩm cách của người nắm giữ chúng.
Dựa vào lập luận trên, người Việt Nam có thể dễ
dàng liên tưởng đến “thiên tử”, chức danh mang quyền lực lớn nhất thời xa xưa,
nhưng hoàn toàn là sản phẩm ngẫu nhiên khi một đứa trẻ được sinh ra trong gia
đình hoàng tộc. Có lẽ chính những người mang chức danh đó cũng ý thức được điều
này nên mới bám lấy hai chữ “thiên tử” - mượn ý trời để bảo vệ tính chính danh
của việc sở hữu quyền uy tối thượng.
Với sự phát triển của xã hội, nhiều người đã
không còn tin vào quyền lực tuyệt đối của những chức danh. Cùng với đó, như
cách Megan Reitz mô tả, là sự dịch chuyển trong suy nghĩ về người đứng đầu: từ
đấng toàn năng biết tuốt hay anh hùng cứu rỗi chuyển thành những người ý thức
được rằng thế giới quan của mình cũng hạn hẹp như bao người khác.
Khi ai cũng giống ai, tất cả đều cần ý kiến và
sự đóng góp của người khác để cùng ra quyết định tốt nhất cho tổ chức.
Từ đó, một trong những chỉ dấu quan trọng nhất
để đánh giá năng lực và phẩm chất của nhà lãnh đạo là việc họ có thể giúp người
khác thoải mái đưa ra ý kiến bất đồng với mình hay không.
Quyền lực của người
khác do chính bạn quyết định
Các tác giả chỉ ra rằng, khác với suy nghĩ phổ
biến, quyền lực là thứ hoàn toàn chủ quan (subjective), tùy thuộc vào từng hoàn
cảnh (contextual), vào mối quan hệ tương đối (relative) và luôn thay đổi
(dynamic).
Lãnh đạo một nước độc tài có thể có quyền lực
tuyệt đối với người dân nước đó, nhưng với những người bên ngoài lãnh thổ, nhân
vật này hoàn toàn có thể là một trò cười của nhân loại. Hay một lãnh đạo tôn
giáo có thể là đấng trị vì tối cao với những người tin theo đạo đó, nhưng trước
những người ngoại đạo, vị này không có bất kỳ ảnh hưởng gì. Hoặc khi hình ảnh một
lãnh tụ được xây dựng dựa trên những câu chuyện xúc động kỳ vĩ, đến một thời điểm
lịch sử nhất định, nếu nó bị lật tẩy và được chứng minh là dối trá, thì quyền lực
của người đó cũng ngay lập tức sụp đổ.
Vì vậy, quyền lực chỉ là một sản phẩm của sự
tương tác. Quyền lực của người khác do chính bạn quyết định, và ngược lại, quyền
lực của bạn do người khác quyết định.
Theo các tác giả, chỉ khi hiểu đúng bản chất của
quyền lực, chúng ta mới có thể trân trọng ý kiến bản thân và cất lên tiếng nói
của mình, ngay cả khi ta đang ở thang bậc thấp nhất trong hệ thống, hoặc biết
cách trân trọng và giúp đỡ người khác cất lên tiếng nói của họ, ngay cả khi ta ở
địa vị cao nhất.
Ở khía cạnh ngược lại, những ai xem quyền lực
như một loại ngai vàng, chỉ cần chiếm được là ngồi luôn và ngồi lên là tự động
có quyền, rất dễ trở thành nạn nhân của căn bệnh “ảo tưởng hơn người”
(superiority illusion).
Thứ thiên kiến này tiềm ẩn trong mỗi chúng ta,
nhưng khi ảo tưởng quyền lực càng lớn, triệu chứng ảo tưởng sức mạnh sẽ càng nặng,
và hậu quả (mà những người khác phải gánh chịu) càng ghê gớm.
Văn hóa phản biện:
nói cũng khó như làm
Là một tác phẩm thuộc dạng “how to” (hướng dẫn
cách làm), cuốn sách cung cấp nhiều công cụ để mỗi cá nhân và tổ chức thực hành
việc lên tiếng, từ công thức TRUTH (viết tắt của “Trust, Risk, Understanding,
Titles, How”) cho đến nguyên tắc 5W quen thuộc (Why, Who, Where, When, What).
Điểm nhấn của mọi công cụ là việc tạo lập nên
một thứ văn hóa lên tiếng, hay văn hóa phản biện, nơi mà mọi người đều tin tưởng
ý kiến của bản thân, trân trọng ý kiến của người khác và giảm thiểu rủi ro đến
mức thấp nhất đối với những ý kiến trái ngược.
Thứ văn hóa này là một sản phẩm tương hỗ của
quyền lực.
Quyền lực, hay cách người ta nhận thức về nó,
tạo ra các lối hành xử tương ứng. Những hành vi đó theo thời gian trở thành
thói quen, và dần dần hình thành nếp văn hóa. Văn hóa này lại tạo ra môi trường
dung dưỡng, giúp phát triển quyền lực và các mối quan hệ đã có.
Trong một môi trường mà văn hóa phản biện trên
thực tế không được khuyến khích tồn tại, những người có lợi thế quyền lực đóng
vai trò quan trọng trong việc thay đổi vòng lặp.
Ngay cả khi ý thức được giới hạn của bản thân
và bớt đi những ảo tưởng sức mạnh, những người đứng đầu vẫn cần học rất nhiều
thứ để có thể tạo nên một môi trường khuyến khích các ý kiến đối nghịch.
Trong sách, các tác giả đưa ra một ví dụ về
cách người đứng đầu thay đổi phương pháp tiếp cận. Thay cho câu hỏi phổ biến
“ai có ý kiến gì không”, người lãnh đạo đặt ra một câu hỏi trực tiếp cho người
đối diện: “Có chuyện gì anh biết mà tôi cũng cần biết nhưng sẽ không ai nói với
tôi?”.
Việc xây dựng hay thay đổi văn hóa không chỉ
là nghĩa vụ của những người mang chức danh lãnh đạo. Tất cả thành viên trong tổ
chức, và rộng ra là toàn xã hội, đều có quyền lực tác động đến người khác.
Megan Reitz kể lại một cuộc gặp gần đây giữa cô với Iain Wilkie, người
sáng lập một tổ chức phi chính phủ chuyên hỗ trợ những người có tật nói lắp.
[3] Wilkie nói với Reitz rằng cách cô xuất hiện trong cuộc gặp là nhân tố quyết
định việc anh có thể nói chuyện bình thường hay không.
“Nếu cô xuất hiện trong tâm trạng vội vã, lơ đễnh,
xét đoán hoặc bực bội khó chịu, tôi sẽ không thể mở miệng phát ra được tiếng
nào.”
Đó có lẽ là minh họa sinh động nhất cho quyền
lực mà mỗi người chúng ta đều có.
Bài viết nằm trong mục Đọc sách cùng Đoan Trang,
đăng vào tối thứ Ba hàng tuần. Bài cộng tác xin gửi cho chúng tôi tại đây.
Ban biên tập Luật Khoa tạp chí, bao gồm Đoan Trang,
rất mong chờ bài viết của bạn.
Chú thích
1. Leaders, C. F. (n.d.). Coaching for
Leaders - 597: How to Help People Speak Truth to Power, with Megan Reitz.
Google Podcasts. Retrieved October 10, 2022, from https://podcasts.google.com/feed/aHR0cHM6Ly9mZWVkcy5wb2RjYXN0bWlycm9yLmNvbS9jb2FjaGluZy1mb3ItbGVhZGVycw/episode/aHR0cHM6Ly9jb2FjaGluZ2ZvcmxlYWRlcnMuY29tLz9wb3N0X3R5cGU9cG9kY2FzdCZwPTU1MjU4
2. Amazon.com: Speak Up: 9781292263014:
Reitz, Megan, Higgins, John: Books. (n.d.). Retrieved October 11, 2022,
from https://www.amazon.com/Speak-Up-what-needs-heard/dp/1292263016
3. Xem [1]
No comments:
Post a Comment